|
2007
|
|
|
Nora bideratu zuten haiek ikasitakoa? Historiak
|
berak
diosku, hizkuntzaren geroaz biziki kezkatuta, hizkuntza duindu eta garai eta arlo berrietara egokitzeari ekin zioten: hizkuntzalaritzan eta literaturan jardun zuten adibidez, baina baita normalizazioak zituen egiturak eta tresnak sustatzen ere:
|
|
|
Lehen esan dugu euskararen erabilera euskaldunen proportzioa eta euren trinkotasunaren funtzio zuzena dela. Era
|
berean
esan genezake euskararen erabilerak eragiten duela euskaldunen proportzioaren hazkuntzan. Neurri batean, euskararen erabilera euskalduntzearen hauspoa da.
|
|
|
Bi errealitate administratibo, hikzuntzaren bi kudeaketa ezberdin, baina datuok ez dira trunkatzen, ez dira bestelakotzen. Egunotan nonbait irakurri dut euskarak Nafarroan inoiz bizi izan duen egoerarik makurrena bizi duela, baina neronek, ikerketa handirik egin ez dudan honek gauza
|
bera
esan nezake euskararen lurraldearen gainerako eremuetarako ere. Behintzat Bizkaia eta Iparraldearen kasuan.
|
|
2008
|
|
|
Erabilpena eragiteko beste aurreko eragile bat badugu, murgiltzea, hizkuntzaren entzutea. Txepetxek
|
berak
esaten digu: " El niño aprende un idioma en la medida en la que se ve expuesto a un uso abundante del idioma a lo largo de un periodo suficiente de tiempo(...) En la adquisición primaria del languaje el uso lingü� stico empieza como uso recibido:
|
|
|
• ETB1ek kontsumitzaile gehien, 36 urtetik gorakoen artean dauzka eta batez ere 55 urtetik gorakoen artean. Gauza
|
bera
esan daiteke Euskadi Irratiari buruz, nahiz eta 36 urte arteko taldea garrantzitsuena izan.
|
|
2010
|
|
|
Dabid Anauten idazlanera itzuliz, lirikotzat jo dezakegula esan dugu arestian, zaila baita testuaren hitzak irentsi ahala Leitza bailarako egoeraren deskribapenarekin liluraturik ez gelditzea. Ahalegin horren atzean dagoen asmoa, egileak
|
berak
esan bezala, hauxe izan da: herri euskaldun jakin eta zehatz baten irudiak eskaintzea, datu objektibo, estatistika, grafiko eta ohikoez harago, egilearen eta bere bizipenen iragazkitik igaroz.
|
|
|
Egileak
|
berak
dio ziurrenera hizkuntza gutxituko ondasunak ekoizten hasteak Kostu Marjinalen funtzioa igoaraziko duela, eta ondorioz ere, Batez besteko Kostu Totalen funtzioa altuagoa izango dela hizkuntza gutxituko produktuak egiten hasten diren puntutik aurrera. Hau guzti hau ondoko irudiaren bidez azaltzen du:
|
|
|
Adibidez, hizkuntza bakoitzean hiztun dentsitatea, hizkuntza estatusa, hizkuntza erabilera eta ikuspena, hizkuntzen erabilera etxean eta norbanakoaren harreman sarean, eta abar.
|
Bere
esanetan, hizkuntza ikaskuntza gehiago lotzen da soziolinguistika ikuspegiarekin, psiko hezitzaile ikuspegiarekin baino. Nolanahi ere, liburua hezkuntza arloko eragileentzat ez ezik oso baliagarria da hizkuntzalarientzat ere, hala nola soziolinguistentzat eta psikolinguistentzat ere.
|
|
|
Adibidez, hizkuntza bakoitzean hiztundentsitatea, hizkuntzaestatusa, hizkuntzaerabilera eta ikuspena, hizkuntzen erabilera etxean eta norbanakoaren harreman sarean, eta abar.
|
Bere
esanetan, hizkuntza ikaskuntza gehiago lotzen da soziolinguistika ikuspegiarekin, psikohezitzaile ikuspegiarekin baino.
|
|
|
1960ko hamarkadaren azken aldera ezagutu nuen iñaki, euskal komunitatearen kontzientzia sentitzen, bizi nahia agertzen eta zabaltzen. beti zaindu du bere askatasuna: ...aso eta alderdi jakinik gabeko abertzalea da. euskararen normalizazioan makina bat udalerritako egoera soziolinguistikoaren azterketa, programa eta plangintza burutu ditu. wikipedian (iñaki larrañaga – wikipedia, entziklopedia askea) ikus daiteke haren bibliografia oparoa. bide berri asko urratu dituen aitzindaria da. gutxik bezala ezagutzen du euskal herriaren egoera soziolinguistikoa eta,
|
bere
esanaren eta eginaren arteko koherentzia erakutsiz, ekarpen handia egin dio euskal herri euskaldunaren iraupenari. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain
|
|
|
Herriaren egoera soziolinguistikoa eta,
|
bere
esanaren eta eginaren arteko koherentzia erakutsiz, ekarpen handia egin dio Euskal Herri euskaldunaren iraupenari.
|
|
2011
|
|
|
Iritzi hauek entzun nituenean behin Xabier Montoiari euskal rockaren gaineko dokumental batean entzundakoa etorri zitzaidan burura.
|
Berak
zioenez, 70 hamarkadan, Ingalaterran zegoela punkaren mugimenduak eraginda, Euskal Herrira itzultzea erabaki zuen, euskara ikasi eta musika talde punk bat sortzeko. Horrela sortu zuen, Josu Zabalarekin batera, 1981 urtean" Hertzainak" taldea.
|
|
|
Azalpen saio honek, hitzak
|
berak
dioenez, saioa izan nahi du: une batean noraino iristeko gai izan garen neurtzeko lekua eta, hortik aurrera egin nahi bagenu, hartan saiatzeko akuilua.
|
|
|
Teoriatik tiraka – Mikel Zalbide elebitasun kontzeptuaren) eskutik. horietariko baten hitzetan esanik" the term diglossia in its greek meaning (bilingualism) has been used since the late eighteenth century to describe the metalinguistic difference of opinion on which language the greeks ‘‘should’’ speak (Frangoudaki, 2002: 105). orduan sortu zen hitza,
|
bere
esanean, eta ibilbide luzea izan du harrez gero. " Bi eleko" (hobe:
|
|
|
zehazkiago, goi aldaera garbi hura babesten zutenen kontra. " Diglosiak jota" zeuden katharevousa zale haiek,
|
bere
esanean. roidis en 1885eko aipamen satiriko haren haritik, urte hartan bertan, diglosia terminoa teknikoki erabiltzen hasi zen Jean psichari Sorbonako irakasle greko frantziarra42 Bere, eta handik berehala beste askoren, ekarpen jakintsuek zabalkunde argia izan zuten europako (baita, une batetik aurrera, europaz kanpoko) helenisten eta greziako intelektualen artean. Berehala heldu zitzaion terminoari (eta atxikirik zeraman kontzeptuari) Alemanian (karl krumbacher 1894 eta, bereziki, 1902), Frantzian (pernot 1897, Théodore reinach 1897 eta 1903), ingeles hizkuntzako herrialdeetan (B.
|
|
|
" guante zuriko" diglosia iruditu izan zaio, Calvet bati adibidez, Ferguson-en eta Fishman-en formulazioa. Formulazio horretan balegoke,
|
bere
esanean, ‘‘ (a) tendency to obfuscate the conflicts that characterized diglossic situations and to present as normal a situation of domination’’ (Calvet, 1993, in paulston, 2002: 130).
|
|
|
Baditu soziolinguistika katalanak, ekarpen baliotsu askorekin batean, diglosiaren (eta,
|
bere
esanean, diglosiaren ohiko bidelagun den konfliktuaren) inguruan hainbat ahulgune. ekarpenen alorrean bezala puntuz puntu azalduko ditugu atal honetan, orain dela berrogei urte inguruko soziolinguistika katalanak (bai teoria sortzaileek eta bai bere zabalkunde eragileek) gure" hemengo eta oraingo" beharren ikuspegitik
|
|
|
Nolakoak izan litezke konpartimentazio bide horiek? Berriro ere zehaztu (eta hainbatean osatu) egiten du Fishman-ek aukera posibleen esparrua. konpartimentazio oinarria era askotakoa izan liteke,
|
bere
esanean: sanctity/ secularity izan da horietariko bat (hala da orain ere arabiera klasikoaren eta etxeko herri hizkera arabeen artean); estratifikazio sozial ezarria (Asiako kasta girokoa adibidez) versus lortutako status soziala izan liteke bestea; bertako/ kanpotar kategorien arteko eten lerroa hurrengoa; tradizio/ modernitate bikotearen ondoriozkoa azkena. dikotomia horiek guztiak konpartimentazio oinarri izan litezke:
|
|
|
" Identitate lehian ikaragarrizko asimetria dagoenez, hizkuntzen arteko aldeak eta xehetasunak zehatz mehatz azaltzen ez bazaizkio umeari, ideia okerrek mendean hartuko dute hura. ...ia hizkuntzen egoera diglosikoan dago horrelako pedagogia baten premian" 2 hemendik kanpo ere oso hedatua den diglosiaren esanahi ideologiko hori arbuiatuz gero, gurea bezalako egoera duten hizkuntzekiko distantzia terminologikoa alferrik jarriko genuke, beste lekuetan erabilera horri eutsiko liokete-eta. hala ere, zalbide ez da kontzeptuaren inguruko adostasuna bilatzen saiatzen den bakarra,
|
berak
dioenez: " Egoera hori izanik, merezi al du adostasun lanketan saiatzea?
|
|
|
X. ez, egiten dugun guztia frankotiratzailearen lana da oso, ez dago sisteman txertatuta. Adibidez, lehendakariak
|
berak
esan zuen euskara zaila zela. hortxe duzu arazo bat. kasu horretan kontua da nondik ikusten duzun. guretzat ez da batere erraza espainola bere genero kontu eta guzti. Lehen esan bezala bada, euskararen kontrako diskurtsoa etengabe elikatzen ari da.
|
|
|
has gaitezen zurekin bizi direnekin; Jon Sarasuak behin eta berriz aipatzen duen irekidura eta jarraiduraren kontua da. Nik
|
berari
esaten nion irekidura eta jarraiduraren gaia ez dela kontu berria. Alderantziz, herri honen iraupenaren gako sekretua izan bada, hori dela.
|
|
|
Ba haur, gaztetxo, gazte... hor badugu beste mundu handi bat, ezta? Xamarrek aipatu duen bezala, jada hogeitaka urte izango dira, bera, Iñaki Arruti eta neu Bartzelonara joan ginela. orduan topatu genuen liburu hau,
|
berak
esan du gero ekBren hasierako BATen eta Adorezen ildotik ba... Soziolinguistika Gazteontzat. eta honek (katalanerazkoa) 14 argitalpen eduki baldin bazituen, honek (euskarazkoak) eduki zituen 18!
|
|
|
Ling Yutang idazle txinatarraren ideia batekin emango diogu hasiera mahai inguru honi.
|
Berak
esaten zuenez, argia zabaltzeko bi bide daude: argia igortzen duen lanpara izatea edo argia islatzen duen ispilua. hori da orain aztertu nahi duguna, ispilua non jarri litzatekeen, zer ispilu mota genukeen euskal soziolinguistikaren ezagutza behar den lekuetara hel dadin. helburu horrekin bildu ditugu mahai honetara honako adituak. hasteko, Benito fiz santutxuarra dugu, euskal filologian lizentziatua, Aekko irakasle, eta gaur egun didaktika saileko koordinatzailea. gainera, ezaguna da Karrajua eta Atoan blogak gidatzen dituelako.
|
|
2012
|
|
|
Are gehiago dagoeneko martxan den neurgailu bat erabiliko dugu gure ekintzon ebaluagarri: kale neurketa. kale neurketa
|
berak
esango digu, lau urteren buruan (2013an beraz) kalean entzuten den euskararen kopuruan handitu den, hartara konparatu ahal izango dugu 2009ko datuekin eta helburua zenbatean bete dugun ebaluatu9 esan beharrik ez dago ekintza bakoitzak bere ebaluatzea izango lukeela eta kale neurketak gure helburuaren betetze maila neurtuko lukeela.
|
|
|
" hezkuntzak gizartearen gaitzak sendatzeko duen berezko balioaren fedearen isla" (1990: 188).
|
Bere
esanetan, euskararen indarberritze prozesuaren ardatza ama hizkuntzaren transmisioa da; hizkuntzaren indarberritze prozesuetako erdigunea etxean, auzoan eta hurbileko elkartean dago. hortik abiatuz, eskola prozesu askoz zabalago eta konplexuagoa den zatia baino ez da. Nekez egingo du eskolak modu esanguratsuan aurrera etxean, auzoan eta lagunartean euskarari ez bazaio eusten, esparru horietan ez bada eragiten. edonola ere, horrek ez du kentzen, mugak ezagutuz eta tokian tokiko eta unean uneko aukerak ongi aztertuz, eskolak funtsezko zereginak izatea.
|
|
|
Gauza
|
bera
esan daiteke Iparraldeko lurraldeen hizkuntza gaitasunari dagokionez, aldeak ere handiak dira lurralde desberdinen arabera. Nafarroa Behereko eta Zuberoako biztanleriaren erdia elebiduna da (%52, 1, hau da, 17.000 elebidun).
|
|
|
1986an euskaldunen dentsitatea %95 inguru zuten herri batzuk %80 ingurura etorri dira 20 urte geroago (2006ko datuetan). Gauza
|
bera
esan genezake amaXabier Bengoetxea Muxika – Arnasguneak. Ezaugarriak.
|
|
2013
|
|
|
Labovek linguistikaren alorrean kokatzen du bere burua; are gehiago, bere ustez linguistikaren iker eremuaren helburua hizkuntzaren erabilerak izan lirateke eta ez hizkuntza baten maila hipotetiko bat besterik gabe, izan ere hizkuntzaren oinarri nagusia eta ezinbestean kontuan hartu behar dena gizartea baita.
|
Berak
dioenez," I have resisted the term sociolinguistics for many years, since it implies that there can be a successful linguistic theory or practice which is not social" (Labov 1972: xiii).
|
|
2014
|
|
|
Eta ohartzen dira erabilera ez dela handia.
|
Beraz
esan dezakegu, nahiko pertzepzio errealista daukatela egoeraren gainean. Eta eztabaida taldeetan ikusi bezala, harridura sortzen die ezagutza datuen arteko ezberdintasuna kontutan hartuta erabilera datuak horren berdintsuak izateak.
|
|
2015
|
|
|
Gauza
|
bera
esan daiteke etxegintzari buruz, erabateko lotura duena indarrean dauden lurralde planeamenduekin eta tokiko instituzioen lurralde antolamendu egitasmoekin (Udalak eta Aldundiak dira hor protagonista nagusiak). Eta azkenik, ez da gauza bera, euskaltasunarekin konprometitutako gehiengoa duen lurralde batean gertatzen dena (Gipuzkoa eta Bizkaia) eta beste batzuetan gertatzen dena (Nafarroa Garaia).
|
|
|
Talde fokaletan ikusi da jende askok gaztelaniaz irakurtzen dituela dokumentuak, jatorrizkoa gaztelaniaz sortzen dela uste duelako. Zenbaitek zalantza dute itzulpenek gauza
|
bera
esaten ote duten, nahiz eta hobetu direla aitortu.
|
|
|
Hau jakinda, ez da harritzekoa, 1980 hamarkadan, Mackey berak Euskal Herrira etortzea, EAEra (Euskal Autonomi Erkidegoa), orduko Jaurlaritzak eskatuta, nola plangintzatu hizkuntzak hezkuntzan eztabaidatzeko. Mackey ek
|
berak
esanda dakit, helburua zela: 1) Euskara normalizatzea, eta hizkuntza nagusia izaten lortzea, populazioa euskalduntzea, gehienbat hezkuntzaren bitartez, 2) nahiz eta Espainiera ere mantenduz, elebitasun orekatuago bat izaten.
|
|
2016
|
|
|
Gorago dago aitortua behatua baino. Nabarmentzekoa da, hala ere, Iurrebasok
|
berak
dioenez," bi iturri nagusien koherentzia izugarria".
|
|
|
Bizi indar etnolinguistikoaren kritikarik zorrotzena, dakigula, Joshua A. Fishman-ek 2001ean egindakoa da253 Bere ustez, a) BIE EV ri darion ikuspegia erredundantea eta lanerako kamutsa da alde batetik, eta ez du osaera teoriko sendorik bestetik: ez du lehentasunik ezartzen, ez dakar osagaien arteko barne lotura sekuentzialik edota gertakari horien pisu erlatiboen haztapen saio argirik, eta kanpoan utzitako elementuak zergatik baztertzen dituen ere azaldu gabe uzten du (non theoretical da,
|
bere
esanean); b) deskribapenerako badu hainbat elementu interesgarri, baina preskripzio indar argirik ez du: plangintza lanerako ez du, beraz, balio handirik; c) funtsean, eta hori da gure ustez Fishman-en oinarri oinarrizko erreparoa, BIE EV k ez du aurrez aurreko hizkuntzen funtzio banaketa behar bezala kontuan hartzen.
|
|
|
436 Bada, halere, horri buruzko azalpenik. Hartan jardundako euskaltzale askoren informazio biografikorako eta
|
beren
esan eginen azalpenerako ikus, adibidez, Eusko Jaurlaritzako HPSOren Bidegileak bilduma.
|
|
|
Hizkuntza soziologiaren sortzaile nagusietarikoa den Joshua A. Fishmanek ezin argiago azaldua du, behin eta berriro, jakiteesparru horren egoera, bere lanketa maila teorikoari eta horren iturriei dagokienez, zer nolakoa den. Soziolinguistikaren hurbilbide soziologikoa (hizkuntzen elkarbizitza moldeez eta hizkuntza txiki ahulak indarberritzeko moduez argitasun gehien eskaini behar lukeena) askozaz landu arinagoa dago,
|
bere
esanetan, ikuspegi linguozentrikoa baino.
|
|
|
nuke sakontasun hau sekula lortu eta hizkuntzaren eta euskararen auzian beti modu zapping nean sartu izan naiz, eta sekula ez naiz geratu hizkuntzalaritza eta soziolinguistikaren soroetan.
|
Beraz
esango ditudan guztiak beti soziologia ulertzen dudan ikuspegitik abiatzen ditut. Nire ekarpenak, beraz, nire intuizio soziologikoak jarraituz bideratuko ditut.
|
|
2017
|
|
|
Puntu honetan derrigorra iruditzen zait esatea Joxerra Garziak Berria egunkarian idatzitako artikulu bat irakurtzea gomendagarria dela gutxienez gaiari bi buelta emateko. Garziaren tesia ondo ulertu baldin badut
|
berak
dioskuna da hitanoa zerbaitek egiten badu erakargarri edo berezko honek" kidetasuna" markatzen duelako dela. Beste modu batean esanda hau inguruko" guztiekin" (aitarekin, amarekin, irakaslearekin, lagunekin...) hitz egiten baldin bada bere funtzioa galduko luke zuzenean" kidetasuna" ez zuelako markatuko, berdinen artean kideen arteanez zelako hitz egingo soilik.
|
|
2018
|
|
|
Jone Miren Hernandez-en hitzetan Inkesta Soziolinguistikoak eta Euskal Herriko Kale Neurketak argitaraturiko datuek fase berri bat abian jartzeko une egokia dela iradokitzen dute. Hala ere,
|
berak
dioen modura, ideia hori ez da berria, azken urteetan inpresio hori hedatu baita euskalgintza osoan. Arriskua dago, ordea, inpresio horretan harrapatuta geratzekoa.
|
|
2019
|
|
|
II.5 Konpartimentazio soziofuntzionala asko poztu gara kike amonarrizek konpartimentazio soziofuntzionalaren gaiari aurrez aurre, eta gure iritzian zentzuz, heldu diolako. gauza
|
bera
esan beharrean gara berriro: Xabier Bengoetxeak ere berariaz aipatzen du konpartimentazio kontua. galdera bidez eskaini digu berak, ez erantzun gisa, gogoeta bidea. goikoa errepikatuko dugu:
|
|
|
Xabierrek kontuan izan du gure baieztapena, baina ez digu erantzun konkreturik eman. Begirune handiz planteatu du gaia, hori bai. pasarte hau iruditu zaigu,
|
berak
esandakoetan, baliosena: " hizkuntzen arteko harremana botere borroka bezala hartuz gero, posible al da konpartimentazio hori?
|
|
|
28 Lionel Joly-ren proposamena urratsez urrats jarraitzen ari naiz horretara,
|
berak
esana baita" une batez arnasgune izateari utzi zioten edota historia ezagunean arnasgune izan ez diren ingurumenak arnasgune izateko bidean jartzea".
|
|
2020
|
|
|
Amaitzeko, hitz txanden hirugarren trantsizio modua mozketa bidezkoak ditugu. Hitzak
|
berak
dioenez, aurreko hitz txanda amaitu aurretik gertatzen dira, amaitu gabeko hitz txanda moztuz. Kasu honetan ere, nolakoari eta funtzioari erreparatuta hainbat motatako mozketak bereiz daitezke, besteak beste, jarraipena edo ulermena adieraztekoak, gaiz aldatzekoak, ideia berriak txertatzekoak...
|
|
|
Hizlarien arteko ezagutza mailak, izenak
|
berak
dioen moduan, komunikazio egintzan parte hartzen duten hizlarien arteko aurre ezagutza zehazten du. Ezagutza hau baldintzatzen duten hainbat faktore daude, besteak beste, hizlariek aurretik izandako esperientzia komunikatiboak, ezagutza partekatua...
|
|
2021
|
|
|
Gauza
|
bera
esan daiteke eremu geografikoetako (auzoetako, herrietako, hirietako, lurraldeetako) hizkuntzen egoeraz. Egoera horiek ez datoz berez, ez dira naturalak.
|
|
|
Jarraian, kirol arloan eta, bereziki, kirol kluben esparruan babesgunearen kontzeptua garatzeko antzematen ditugun aukerez mintzatuko gara, ereduko kirola egitasmoan izandako esperientzian oinarriturik. Azkenik, hainbat ondorio mahai gaineratuko ditugu, beti ere jakinda, babesgunearena" eraikuntza" prozesuan dagoen kontzeptua dela eta
|
berari buruz
esandakoak behin behinekoak direla, halabeharrez.
|
|
2023
|
|
|
Kulturaz hitz egiteak intersekzio horiez arduratzea dakar. Gizakia bizi den komunitatean posizio jakin batean egongo da izendatutako aldagai horien arabera; kolektiboez gauza
|
bera
esan genezake. Zentzu horretan euskal kulturaren inguruko lanketa orok eskatzen du euskaldunek izan duten posizio ezberdinez arduratzea (ikus sakontzeko:
|