|
2000
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza
|
bera
egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza
|
bera
egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia
|
bere
egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko.
|
|
|
Vienara itzultzerakoan komunista izatea leporatu zioten; hori izan zela-eta, Holandara abiatu zen, eta bertan Ikus hezkuntzarako Nazioarteko Fundazioa izeneko erakundea ordurako eraikita aurkitu zuen. Fundazio honetan
|
berak
egindako ikerketaren emaitza ISOTYPE sistema izan zen (Errepresentazio Tipografikoen bitarteko Hezkuntzaren Nazioarteko Sistema), bere emazteak ipinitako izena, berau baitzen sistemaren garapena sutsuki defendatu zuena, ikusmenarekin arazoak zituelako47.
|
|
|
Eta, ondorioak berak atera ahal baldin baditu, nola hunkitu ahal izango dute bera ondorioek? Bera hunkitzen duena
|
berak
egin ez duena izango da! Akaso azaldutako (berak edo beste batek azaldutako) hipotesiak hunkitzen du bera, ala hipotesira eramaten duen materialak?
|
|
|
" Haurrek hain gogoko duten imajinazioaren printzipio berberak eraman ditu beste herri batzuk jaiotzaren antzezpena norbait seme edo alabatzat hartzeko bide gisa erabiltzera, are hildakotzat jotzen dena berpizteko prozedura gisa ere. (...) Horregatik, Diodorok dioskunez, Zeusek bere emazte jeloskor Hera konbentzitu zuenean Herkules semetzat har zezan, jainkosa oheratu egin zen eta, heroi handia bere bularraren kontra estutuz, bere jantzien azpitik bultzatu eta lurrera erortzen utzi omen zuen, hartaz benetan erditu izan balitz bezala; historialari horretxek eransten du behiala barbaroek gauza
|
bera
egiten zutela umeak seme alabatzat hartzeko. Gaur egun hala egiten omen da oraindik ere Bosnia eta Bulgariako turkiarren artean.
|
|
2001
|
|
|
Platonen arabera, ezagutza bat zientzia gisa onartzeko, ezagutza modu honek bi baldintza bete behar ditu: errealitatearen egiazko edukiarekin bat egitea, hau da, munduaren gaineko hipotesi bat ez izatea; eta
|
berak
eginiko baieztapenak azaldu eta justifikatu ahal izatea. Iritzia, ordea, ezagutza modu bat da, egiazko ala faltsua, baina bere baieztapenak justifikatzeko orduan ahalgea.
|
|
|
Eta olerkigintzaz zer? Platonek rapsodari egiten dion kritika
|
bera
egiten dio olerkigileari: egokia eta desegokia dena bereizteko ahalmen gabezia egozten dio.
|
|
|
Eta, ondorioz, berbaitango gauzez ez dago esakune sintetikorik egiterik. Kantek bere filosofia eraikitzeko eskatzen duen aurrebaldintza bakarra zerbaitek gu espazioan eta denboran afektatzea da, baina afekzio horren aurretik hori zer ote den ez zaio inoiz interesatu; eta, egiatan espazioaren eta denboraren baldintzen aurretik eta hauetatik at geratzen denez, ezin da aztertu ere egin eta
|
berari buruz
egindako galderak ez du zentzurik: X ezezagun eta ezagutezin bat da.
|
|
|
Egia da Schopenhauer eta Heidegger bezalako filosofo gutxi batzuek lehen argitaraldia hobesten dutela, baina nire ustez Kanti berari jarraiki behar gatzaizkio. Lehen argitaraldian sintesiaren azalpen psikologikoagoa ematen zuen eta gero funtzionalagoa den bat sortzen saiatzen da, eta ondorengo lanetan bide
|
beretik
egin zuen aurrera. Adibide bat jartzekotan, 1781ean sintesia irudimenaren produktua zen, eta irudimenaren funtzioa oro har nagusia zen; 1787an, berriz, irudimena adimenak sentimenean duen eragina baino ez da.
|
|
|
Maitatze bila gabiltza; zenbat eta maitagai hobe, ederrago, egiazkoago aurkitu eta maite izaten dugun, hainbat zoriontsuago. Horrela, berez eta zuzenean, zoriona ez da funtsezko giza helburua, zoriona eta maitatzea bat
|
bera
egiten ez badugu. Zoriona (positiboa, ez Kanten Selbstzufriedenheit negatiboa bakarrik) maitatzen dugun bakoitzean lortzen dugu, apurka.
|
|
|
Hautamena eta ezagumena ez dautzala adimenean edo nahimenean, hauen oinarri den gogo maitarian bertan baizik. Askatasuna eta ezagumena maitamenarekin bat
|
bera
eginda aurkitzea eta aurkeztea, bere aurpegiera edo alderdi gisa, nire tesiaren beste berezitasun bat da. Nolabait esateko, baiespen hau argibide paregabea da askatasuna eta ezagumena behar bezala errotzeko, niri behintzat hamaika ilunpe egin izan didan arazoa argitzeko.
|
|
|
Beraz, zientzialaritzat ematen du bere burua, baina gizakiaren askatasuna aitortzen du,
|
bere
egiten dituen zientziaren printzipio funtsezko hauen kontra jarriz: kausalitate fisikoa besterik ez dagoela, helbururik ez dagoela natura osoan.
|
|
|
Edo areago ote?! Filosofia historian gailurrera heltzen dela,
|
bertatik
egindako ibilaldi bidaiak ikusiz jasoz eta aurrera perspektiba berri itxaropentsuak eskainiz.
|
|
|
Hori da legearen arduradun den gizaki epaileak ebazten duena; eta zigortu egiten du gizaki egilea. Baina etikaren munduan ez dugu legerik, ez dugu maitatzea beste metrorik, ezin dugu inor
|
bere
egiteez epaitu, are gutxiago kondenatu; metro horrek, berriz esan, ez duelako inolako neurririk. Bi galdera zeharo desberdinak dira:
|
|
|
Beraz, denok dakigunez zer den maitatzea, denok dakigunez maitari garela, hala ere ez gara gauza, inola, gizaki bat
|
bere
egiteetatik epaitzeko; baina bai gara gauza maitatzearen ase eta amaitu ezinezko ekina ezagutzeko, maitatzean ala ez maitatzean eginiko bide zuzenak eta okerrak, urrats onuragarriak ala kaltegarriak elkarri argitzeko, denon aldeko laguntza erakundeak edo tresnak eraikitzeko. Elkarrekin dugun ezagutza horri deitzen diogu etika jakituria.
|
|
2003
|
|
|
Gainerako guztiek ere beren adostasuna adierazi zuten eta Sokratesek egindako gonbidapen ber178
|
bera
egin zuten ere. Aristodemo ez zen haietako bakoitzak esandakoaz zehatz gogoratzen, ezta ni hark esandako guztiaz; baina gogoangarrien iruditu zitzaidana eta hizlari horietako gogoangarrienen hitzaldia esango dizuet.
|
|
|
Ez zen ordea horrelako ezertxo ere gertatu, aitzitik nirekin ohi zuen bezala solastatu eta eguna pasatu ondoren alde egin zuen. Horren ondoren elkarrekin gimnasia c egitera gonbidatu nuen eta
|
berarekin
egiten nuen gimnasia horretan zerbait lortuko nuelakoan. Nirekin egiten zuen gimnasia bada eta borroka ere askotan, bertan inor ez zegoela.
|
|
|
Baina Dion eta Dionisioren ondorengo Dionisio Gaztearen arteko erlazioak okertu ondoren Platonen egoera zaildu egin zen eta Atenasera itzuli zen. Hirugarren aldi batez itzuli zen Sirakusara 361ean Dion eta Dionisioren arteko bakeak egin nahian, baina saiakera hori gaizki ikusia izan zen eta doi doi egin zion ihes heriotzari Tarentoko pitagorikoek
|
bere alde
egin ondoren. Hala, Platonen harremanak Siziliarekin ez ziren guztiz alferrikakoak izan, bizipen horien guztien ondorioz Legeak idazlana idatzi baitzuen.
|
|
|
Lege batek agintzen duenez, saltzaileak bermeren bat eskaini behar du, saldutako gauzaren gain hirugarrenek izan ditzaketen eskubideei begira, baina berariazko ituna eginez gero, saltzaile horri
|
bere
egiteen ondoriozko erantzukizuna bakarrik eska dakioke; egin eginean ere, itun hori bidezkotzen da, salmenta egin delako gauzaren benetako balioa baino gutxiago ordainduta, edota salbuespena ahalbideratzen duen beste arrazoiren bat dagoelako.
|
|
|
12 Argigarri, orobat, Ragueauren hiztegia (ikus Bibliografia), gidari ziurra delako Domaten garaian indarrean eta bizirik zeuden hainbat erakunderen esanahia eta araubidea agerian uzteko. Horien euskaratzea ere, aurrekoen bide
|
beretik
egin da, beharrezkoen izan diren baliabideei eutsiz.
|
|
|
Hortaz, arrazoiaren argia lege gisa har daiteke, ulermen guztietan islatzen baita, nahiz eta nork bere burua maitatzeak ulermen horietan nolabaiteko ilunaldiak barreiatu. Hori aintzakotzat hartuta, gizaki guztiek euren ulermenean atxiki dute eta
|
bere
egin dute lege natural horien egiatasuna eta agintea: ez da zilegi inori kalte egitea; bakoitzari berea eman behar zaio; kontratuetan onustea izan behar da; hitzemateak betetzeko orduan zintzo jokatu behar da... eta justizia nahiz ekitatearen inguruko antzeko erregelak.
|
|
|
Maitasun horren izaera kontuan hartuta, horri nork bere burua maitatzea deitzen zaio. Norbaitek halako maitasunik sentitzen badu, ondasunak bilatuko ditu,
|
bere
egiteko bakarrik; besteengan ez du besterik ikusten bere interesei mesede egingo diena baino.
|
|
|
Hortaz, arrazoiaren argia lege gisa har daiteke, ulermen guztietan islatzen baita, nahiz eta nork bere burua maitatzeak ulermen horietan nolabaiteko ilunaldiak barreiatu. Hori aintzakotzat hartuta, gizaki guztiek euren ulermenean atxiki dute eta
|
bere
egin dute lege natural horien egiatasuna eta agintea: ez da zilegi inori kalte egitea; bakoitzari berea eman behar zaio; kontratuetan onustea izan behar da; hitzemateak betetzeko orduan zintzo jokatu behar da... eta justizia nahiz ekitatearen inguruko antzeko erregelak.
|
|
|
Lehen liburu honetan jarri dira gozamena eta zortasunak, bitzuok eskuratzen baitira, sarri askotan, hitzarmenaren bidez, hala nola, dohaintza, salerosketa, trukaketa, transakzio edo beste kontraturen bidez. Izatez, testamentu baten bidez eskuratzekoak badira ere, beharrezkoa da leku batean azaltzea, eta egokiagoa da euren aipamena lehenez non eta
|
bertan
egitea.
|
|
|
Metodo egoki bakarra eta emaitza onargarri bakarrak bereak direla azpimarratzen duen zientzia, ideologia da, eta estatutik eta batik bat hezkuntzatik banatu behar da. Irakats daiteke, baina superstizio berezi hori
|
bere
egitea erabaki dutenei bakarrik. Bestalde, bakartasun metodologikoaren asmoa baztertu duen zientzia bat ez da dagoeneko batasun independente eta autonomoa, eta konbinaketa ezberdin askotan irakats daiteke (mitoa eta kosmologia modernoa izan liteke konbinaketa horietako bat).
|
|
|
Dena dela, hemen aurkezten dizugun testua," ‘Zientziaren’ mitoa eta bere eginkizuna gizartean", haratago doa oraindik. Feyerabend ez da geratzen zientziaren eta zientzi jarduera sozialaren eskema teoriko eta kritikoaren aurkezpenean; areago, teoria eta praxia lotzen ere ahalegintzen da, ondoren zientzi erakundeari
|
berak
egindako kritiken gizarte ondorioak aztertzeko. Feyerabenden aburuz, zientziaren eta bere razionaltasunaren ideia beste askoren artean eredu bat gehiago da, ‘errealitatea’ deitutako oihan horren mapak josteko beste modu bat, hain zuzen.
|
|
|
Zu harritu egiten zara doktrina pitagorikoaren hain jarraitzaile gutxi dagoelako, baina ni harritzen nauena da orain arte hura
|
bere
egin eta jarraitu duen nor edo nor egon izana. Ezin izango dut inoiz nahikoa miretsi doktrina horri heldu diotenen eta egiazkotzat onartu dutenen zorroztasun bikaina; adimenaren indar soilaren bidez halako bortxaketa egin baitiote beren zentzumenei, sentipen esperientziak argi eta garbi aurkezten zienaren aurkakoaz arrazoimenak hitz egin ziezaiela nahiago izanez.
|
|
|
Are garrantzitsuagoa, burutzapen horrek amaiera irekia du, era guztietako ikerketak uzten baititu egiteke. Eta, azkenik, onartutako burutzapen bat da, jadanik berarekin lehiatu duten edo alternatibarik aurkeztu nahi ez dioten kideez osatutako talde batek
|
bere
egin duen heinean. Aitzitik, kide horiek modu askotara saiatzen dira hura hedatzen eta ustiatzen, laster ikusiko dugun legez.
|
|
2004
|
|
|
Galdera hauen aurrean eta bere garaiko filosofiak eman dituen erantzunei dagokienean, jabetuko da badagoela irtenbide bat, okerra baina errazena, berak ere
|
berea
egin duena garai batean, pentsamendu eskolastikoan sustraitzen dena eta pisu handia zuena orduan.
|
|
|
Kontua izango litzateke mundu horren irudi bat egitea gure buruan, bera modu zehatzean ordezkatuko lukeena, eta hartara ideiak mundu horren irudi bezala bururatuko lirateke. Ideien sorrera azaltzeko modu hau bereganatuko zuen Descartesek eta
|
bere
egingo zuen gaztetan, baina laster baztertuko zuen munduaren eta ezagutzaren funtsapenerako bide guztiz desegokia iritziko ziolako. Bide hori izango da, beharbada, hartzeko errazena, baina baita inora eramango ez duena ere, bertatik abiatuz gero ezin delako benetan ezer existitzen denik frogatu eta delako ezeri buruzko ezagutza fidagarritzat jo sentimenetan oinarrituz.
|
|
|
Esan beharra dago, edozein modutan, perfekzioaren, eta Jainkoaren, adiera hori Descartesek (aipatu ditugun beste puntu batzuetan bezala)
|
berea
egiten duela frogatu gabe. Zer arrazoi dago esateko perfekzioa ulertzeko ez dugula inperfekzioaren ideiaren beharrik?
|
|
|
Eta ezin esan buruan duen lana, eta
|
berak
egin zuen ekarpena, lan makala direnik, batik bat kontuan badugu gaur egun ere funtzionamendu hori, oso neurri handi batean, Descartesentzat bezain helezina, iluna, zaigula. Handiak izan badira gizakiaren aurrerapenak mundu fisikoaren ezagupenean —eta mila bider handiagoa den arren ezagutzeko dagoena— benetan eskasak eta zalantzatiak dira giza eta gizarte ezagutzan eman direnak.
|
|
|
Dena dela, bere garaian ezagutzatzat jotzen denak, zalantzan jarri behar denak, ez du gorputz homogeneo bat osatuko; haatik, bi jakintza iturri nagusi bereizi izango ditu orduko ezagueraren zutabeak. Mutur batean aurkituko genuke pentsamendu eskolastikoan oinarritzen den jakintza modua, Grezia klasikoko zenbait filosoforen lanak eta fisikari buruzko zenbait ikuspegi
|
bereak
egiten zituena aldatu ezinezko modu batean; eta, bestetik, horren aurrean indartsu jaiotzen ari den zientzia fisiko matematiko berria egongo zen. Bi ikuspegion arteko kontrakotasuna tentsioz beteta zegoen eta hain muturrekoa bihurtuko zen, ezen elkarren arteko eztabaida bera ere ia ezinezkoa egingo zen.
|
|
|
Lehen Jainkoaren nahiari menderatua, orain arrazoimen matematikoak eta aurrerabideak markatzen duen bizierari. Gizakiak menderatzeko, gizakiak
|
bere
egiteko orain ere, lehen Jainkoaren nahiagatik, orain matematiken ereduagatik.
|
|
|
Ikuspegi hau, bere osotasunean, izango da eskolastikak
|
bere
egingo zuena eta, jakina, Descartesek erasoko zuena, besteak beste ezinezkoa egiten zuelako ezagutza zientifiko unibertsal batera heltzea. Ikuspegi klasiko horren arabera, gai bakoitzak, edo gai mota bakoitzak, bere egia izango luke, eta hau guztiz muturtuta legoke zientziari buruzko Descartesen ikuspegiarekin, horrek egia unibertsal eta bakarrak eskatzen dizkiolako, beti eta denontzat balioko dutenak.
|
|
|
Lehenengo Herbehereetan holandarrekin espainiarren aurkako gerran eta, ondoren, Bavarian bohemiarren aurkakoan. Bitxia eta paradoxikoa ematen du, egia esan, agintean oinarritutako ezagutza orori aurre egiteko gertu dagoen gizonak aginte forma nagusia eta bortitzena den armada
|
bere
egin eta ihesbide modura hartzea. Gaur, seguru, onartezina irudituko litzaiguke, baina kontuan hartu behar dugu armadan parte hartze hori uler daitekeela ere bere bidaiatzeko grina asetzeko modura eta bere izaera abenturazalearen isla bezala, eta ez, hainbeste, gerragizon baten bokazio modura.
|
|
|
Bestalde, kontzientziak bere buruari ematen dion araua autonomoa izateaz gainera heteronomoa ere bada, errealitatearen beharkizunen eta egituren isla eta ondorio den aldetik. Zentzu honetan, ez dago kontraesanik autonomiaren eta heteronomiaren artean, zeren eta Tomas Akinokoaz geroztik baitakigu kontzientziak beharkizunezko arau gisa atzematen ez duen arauak ez duela subjektua hura betetzera behartzen, ez baita kontzientziarentzat benetako araua; baina era berean, kontzientzia ahalegindu behar da benetako arauak atzematen eta berari dagozkion guztiak
|
bere
egiten, zeren eta, Cencillok egokiro ohartarazi duen bezala," errealitatearen egiazko beharkizunei erantzungo ez liekeen arau bat kontzientziak bere buruari emango balio, hura ere ez bailitzateke [benetako] araua, kontzientzia oker bat baizik" (Libido, terapia y etica, 230).
|
|
|
Zentzu honetan, giza jokabideak bidegabeak edo inmoralak izango dira ez norbaitek(" Jainkoak" edo" Gizarteak") galarazten dituelako, baizik eta ez diotelako erantzuten jokabide horien subjektuaren eta beronen ingurumenaren errealitateak eskatzen duenari, egoera konkretu eta diakroniko bakoitzaren arabera eskatu ere, Cencillok zuzen izkiriatu duenez (Metodo y base humana, 289). Irakurlea ohar bedi Jainkoa eta Gizartea kakotxen artean eman ditugula, Cencillok
|
berak
egin duen bezalaxe. Etikak ez du Jainkoaren errealitatea ukatzen, ez eta dogmatikoki baieztatzen ere, etika ez baita konfesionala, ez alde batera, ez bestera ere.
|
|
|
Lehen hurbilpen gisa, G. E. Moore-ren definizioa nahiko egokia dateke gure xederantz abiatzeko. Areago kontuan hartzen badugu Wittgensteinek ere
|
bere
egin zuela eta Aristotelesen definizio inplizituarekin bat egiten duela, moralaren obligazio kutsua berariaz eta metodologikoki alde bat utziz. Gogora dezagun, bada, Mooreren definizioa, Principia Ethica izeneko obra mardulean demaiguna:
|
|
|
Hartara, bere erantzunak ez dira biologiko hutsak. Bere egitura biologikoari uko egin gabe, edo, hobeki esan, bere egitura biologiko" irekiagatik", gizakiak asmatu egin behar du nola joka,
|
bere
egiten d (it) uen errealitate (ar) en aurrean ageri zaizkion aukera ezberdinen artean egokien deritzona hautatuz, halabeharrez hautatu ere.
|
|
|
Orain arte esandakoa gogoan harturik, esan daiteke gizakia egokitu egiten dela errealitatera, beronetaz jabetuz eta arduratuz. Baina errealitatera egokitzerakoan, errealitatea bera (gauzak eta bere burua) egokitu egiten du, hots, egoki egiten ahalegintzen da,
|
bere
egiten duen neurrian. Egokitze eta beretze hori ez datorkio egina edo emana, animaliei bezala, egin egin behar du, errealitatea berarentzat erreal (itate) eginez eta, hartara, bere burua errealizatuz.
|
|
|
• Gizataldeen baitan lehen balio sozialak sortzen hasten bide dira, partaide guztiek
|
bere
egiten dituztela.
|
|
|
Are nabariago da hori munta zerbait duen jarduerei eta egintzei dagokienez. Balioeste edo baloratze horren bidez gizakiak
|
bere
egiteen zentzuari antzematen dio. Eta, funtsean, prozesu honetan datza gizon emakumeok egiten duguna zuzenesteko dugun joera geure geurea, zuzenespena hainbatetan (maizegi!) oinarrigabea edota eztabaidagarria izango bada ere.
|
|
2005
|
|
|
Nik argi eta garbi aitortzen dut zuzenbidea aztertzeko orduan kasu zehatzetik aldendu egin naizela. Matematikariek ere gauza
|
bera
egiten dute, figurak eta gorputzak bereizten dituztenean.
|
|
|
hizkuntz estudioa hemendik aurrera, eta egilearen arabera, sistematikoki nola landu litzatekeenari buruzko egitasmoaren ideia. Baldin eta plan honek gizon adituen artean onespena aurkitzen badu, orduan askok eta askok ahal izango dute, elkarrekin,
|
bere
egitean edo burutzean parte hartu. Ze bertan aurkitzen dugu ere lasaitzeko motiborik:
|
|
|
Honen oinarrian," gizakiak" aurrera egiteko berez duen grina dago, hau da, honek ez du inoiz bere horretan geratzeko asmorik eta," barneko sakonenetik batasuna eta osotasuna" lortzeko helburua duelarik," bere indibidualitatearen mugak gainditu nahi ditu" 114 Apenas esan beharrik ere ez dago batasun eta osotasun hori lortzea" desideratum" baten moduko zerbait dela eta, egiaz, honetara zuzenduriko bilakaera intelektuala amaierarik gabeko prozesu bat bezala ulertu behar dela. Kontua da, eta hau azpimarratu nahi dugu orain," hizkuntzak era benetan itzel batean laguntzen duela" 115 hemen, are gehiago," hizkuntzak subjektibitatetik objektibitaterako igarotzea ematen deneko puntu nagusia osatzen duela" 116 Honi esker bakarrik ahal izango du gizabanakoak bere jatorrizko esparrua gainditu eta, aldi berean, printzipioz kanpotik datorrena barneratu eta
|
berea
egin. Gizakiaren formazio prozesua dela eta, bigarrenik, ezin dugu ahaztu honek beste alde bat duela, hain zuzen, gizabanakoaren garapen pertsonalarekin loturik dagoena.
|
|
2006
|
|
|
Boterea lortuta, beldur zen Kronos ez ote zuten
|
bere aurka
egingo Ziklope eta Hekatonkiroek78 Beraz, oroimen politikoaren ispiluan begiraturik, kate sendoz lotu zituen Kronosek Briareo, Koto eta Giges indartsuak, besteak beste, eta min izugarriak jasanarazi zizkien lurraren azpian.
|
|
|
Estoikoen Eskolak, bere horretan, ez du inongo zerikusirik ez gizartearekin ezta Estatuarekin ere, Senekaren eta beste estoiko batzuen abenturak gorabehera. Zinezko estoizismoak ezin zuri lezake jardun biologikoa (ezein estoikok ez du txorta
|
bere
egingo, bere betebehartzat joko); era berean du estoiko jakin batzuen aritze sozial eta politikoa zuritu.
|
|
2007
|
|
|
Demokritok
|
bere
egiten du Leuziporen fisika421 eta giza aberea barneratzen du atomismo horretan422:
|
|
|
• Kosmologiarekin erakusten du maila razional gorena eta, zehazki, Parmenidesek egin zituen aurkikuntza astronomikoak
|
bere
egiten dituenean61 Horra, eguzkiaren eta izarren esplikazioa, adibidez: sutan dauden gas bolak dira62.
|
|
|
31: " Hizkuntzaren trataeran autore ospetsu baten ideiak darabiltzate, Jim Cummins enak alegia, baina ahaztu egiten zaie autoreak
|
berak
egiten duen zehaztapen bat aipatzea: beti ere hizkuntza hauek ez badaude ukipen egoeran nagusitasun/ menpeko estatusean".
|
|
|
Nire helburua ez da promesaren arazoan sakontzea —horretaz esan dute jada gauza garrantzitsurik H. Lipps ek eta G. Marcel ek277—, baizik eta, zehazkiago, jatorrizko ekoizpen linguistiko honetan geratzea, aitorpenean eta onarpenean, zeinek nire aburuz oinarrizko esanahi pedagogiko handia duten. Aitorpenean gizakia isiltasun lauso eta zalantzazko baten lainotik irteten da eta, munduaren eta bere buruaren aurrean, uko egiten dio ezer ezkutatzeko eta disimulatzeko edonolako ahalegini, bai eta
|
berak
egindakoaren interpretazioa behin eta berriz aldatzeari. Ahoskatua dago eta, horrekin, baita finkatua ere.
|
|
|
Zuzenean" etika pedagogikora" jo aurretik, baina, interesgarria dirudi antropologiatik etikarako pausoa azaltzea, horretarako Apel eta Habermasen" etika komunikatiboak" —besteren artean—
|
bere
egiten dituen printzipio antropologikoak begiztatuko ditugularik. Lehenengoak, jada aipatutakoaren haritik eta Beorleguiren hitzetan," giza naturaren berezko izaera etikoarekin" 72 du zerikusia:
|
|
2008
|
|
|
" Praktikak" berak ematen du esperientzia eta" jakinduria". Fenomenologia idaztea ez da bakarrik pertsona baten, hau da, Hegelen esperientzia idaztea,
|
berea
egin duen une historikoari eta horrela bere historia mugatuari dimentsio mugagabea eman dion pertsona baten esperientzia idaztea baizik. Horregatik, zentzu batean, Ulisesen historia gure historia da.
|
|
|
Baina autokontzientziak beste autokontzientziarekin duen harremanean duen higidura hori bataren egite gisa aurkeztu da; baina bataren egite horrek berak ondoko esanahi bikoitza dauka:
|
bere
egite bai bestearen egite izatea; izan ere, bestea era berean beregaina da, bere baitan itxia, eta bere buruaren bidez ez den ezer ez dago bere baitan. Lehenengoak ez dauka objektua bere aurrean, hura irrikarentzat bakarrik den moduan, baizik eta bere baitarako den objektu beregain bat, zeinaren aurrean hori horregatik ezgai den berarentzat, objektuak berak bere baitan egiten ez badu autokontzientziak horren baitan egiten duen hori bera.
|
|
|
bere egite bai bestearen egite izatea; izan ere, bestea era berean beregaina da, bere baitan itxia, eta bere buruaren bidez ez den ezer ez dago bere baitan. Lehenengoak ez dauka objektua bere aurrean, hura irrikarentzat bakarrik den moduan, baizik eta bere baitarako den objektu beregain bat, zeinaren aurrean hori horregatik ezgai den berarentzat, objektuak berak
|
bere baitan
egiten ez badu autokontzientziak horren baitan egiten duen hori bera. Higidura, orduan, bi autokontzientzien higidura bikoitza besterik ez da.
|
|
|
Higidura, orduan, bi autokontzientzien higidura bikoitza besterik ez da. Bakoitzak ikusten du besteak egiten duela norberak egiten duen hori bera; besteari eskatzen dion hori
|
bera
egiten du bakoitzak, eta egiten duena egiten du soilik besteak hori bera egiten duen heinean; egite aldebakarra alferrikakoa izango litzateke, gertatu lukeena bien artean baino ezin delako sorrarazi.
|
|
|
Higidura, orduan, bi autokontzientzien higidura bikoitza besterik ez da. Bakoitzak ikusten du besteak egiten duela norberak egiten duen hori bera; besteari eskatzen dion hori bera egiten du bakoitzak, eta egiten duena egiten du soilik besteak hori
|
bera
egiten duen heinean; egite aldebakarra alferrikakoa izango litzateke, gertatu lukeena bien artean baino ezin delako sorrarazi.
|
|
|
Jabeak objektuarekin harremana morroiaren bitartez mantenduko du eta morroiak zuzenean. Borroka horretan, azkenean, morroia aterako da garaile, zeren berak, lanaren bitartez, objektua
|
berea
egingo du; jabeak, ordea, beti morroia du gauzak bere egiteko. Morroiak jabearen aurrean daukan izua (Angst) lanaren bitartez gaindituko du.
|
|
|
Jabeak objektuarekin harremana morroiaren bitartez mantenduko du eta morroiak zuzenean. Borroka horretan, azkenean, morroia aterako da garaile, zeren berak, lanaren bitartez, objektua berea egingo du; jabeak, ordea, beti morroia du gauzak
|
bere
egiteko. Morroiak jabearen aurrean daukan izua (Angst) lanaren bitartez gaindituko du.
|
|
2009
|
|
|
A verdade e as formas juridicas idazlanean Nietzscherengan inspiratutako gnoseologia erakusten du Foucaultek —erakutsi ez ezik,
|
bere
egiten du, praktikoa baita— Horrez gainera, egiaren nahia delako kontuan bete betean sartzen da. Foucault Nietzscheren testu zenbaitez baliatzen da, jakitearen analisian eredutzat erabiltzeko.
|
|
|
Genese et Structure de la Phenomenologie de Hegel. Erabateko jakintzara iritsi arte, kontzientzia enpirikoak
|
bere
egiten dituen gorako forma guztiak jorratu ziren idazlan hartan. Hyppolitek beste hainbat azterlan egin zituen geroztik, hala nola Introduction a la philosophie de l’histoire de Hegel (1948) eta Logique et existence (1953).
|
|
|
Bien arteko lotura, halaz ere, begi bistakoa da. Dumezilen pentsamenduak defendatu zituen funtsezko oinarri batzuk
|
bere
egin zituen Foucaultek, bere ikerkuntzari egokituz gero, egiari zor.
|
|
|
Bertze era batean erranda: subjektu modernoaren sorrera ulertu nahian
|
berarengana
eginiko hurbilketek eta subjektu modernoaren sorrerak berak, Descartesen obran ipinita, mugatuko dituzte atal honetako ene gogoeta guziak.
|
|
|
Loturaren beharra dago Moderniaren lehen paradigma honen guziaren atzean. Eta lotura hori gizakiari
|
berari
egingo zaio. Berea den ezaugarri bati:
|
|
|
Newtonek berak eta, batik bat, bere zientziaren erabilgarritasun eta aplikagarritasunak ematen diote Kanti ziurtasuna.
|
Bere
egitekoa, beraz, hari objektibotasuna bilatzea izanen da. Zientziatasunaren bilaketa, Kantengan, zientziaren objektibotasunaren bilaketa baino ez da, beraz.
|
|
|
Descartes Erdi Aroaren aurka, Kant Descartes eta enpirista ingelesen aurka, Nietzsche Descartes eta Kanten aurka... Guk ere horiek egin zuten gauza
|
bera
egin nahi dugu, aurrekoaren kritika bat, eta horretarako historia moduko bat proposatuko dugu liburu honetan.
|
|
|
Joera transzendentea izan du Greziatik Kanten garaira arte. Metafisika horrek,"[...]
|
bere
egitekoa gaizki interpretatzen duenean, eta modu transzendentean berbaitango objektuari aplikatzen dionean" 26, erratu egin du. Metafisika tradizionalari kritika kantiar nagusia hauxe dugu.
|
|
2010
|
|
|
Doktrina berberari heltzen diote Sassoferratoko Bartolok, Maynoko Jasonek eta beste batzuek ere. Argiago oraindik hitz egiten du San Isidorok, aurreko kapituluan aipatu dudan bezala, eta
|
bere
egiten dute doktrina hori kanonistek ere.
|
|
|
tiranoen eta errege erreginen arteko desberdintasuna da tiranoek euren probetxua bilatzen dutela, eta errege erreginek, aldiz, euren erkidegoarena. Irizpide hori jasotzen du Aristotelesek, eta
|
bere
egiten du, halaber, San Tomasek.
|
|
|
Hasteko, San Tomas, metodo horri jarraitzen diona legeei buruz diharduenean, eta kontu hau azaltzean haren eredua bete dute haren interpretatzaileek, bereziki, Domingo Sotok eta Florentziako Antoninok. Gauza
|
bera
egin zuten Alexander Alesiusek eta Vincentius Belbacensisek. Orobat, sententzien maisuak, Petrus Lombardus izenekoak, zertxobait ikertu zituen lege jainkotiarrak, eta hori hartu zuten eredutzat beste maisu batzuek, haren lanaren gaineko iruzkinak eginez.
|
|
|
" Komunikazioaren etnografiak, seguruenik, sozio-linguistikaren eta hizkuntza pragmatikaren arteko lotura egiteko balio du" 190 Kontua da, bada, horri esker hizkuntzaren pedagogiak oraindik ere garbiago ikusten duela bere jarduera, beti, testuinguru sozio-kultural ezberdinetara egokitu behar duela, eta baita ere jarduera hori, hasieratik eta bukaeraraino, komunikatiboki burutu behar duela. Horren haritik hitz egiten du Schlieben Langek, berriz ere," hizkuntzaren irakaskuntza emantzipatzaileaz" 191 Komunikazioaren etnografiak, horrenbestez,
|
bere
egiten du hizkuntz irakaskuntzaren inguruko kezka; eta —aipatutako testuinguruaren ikuspuntutik— helburu den konpetentzia komunikatiboa, egiaz, interakzio komunikatiboaren bidez soilik eskura daitekeela azpimarratzen du. Horretaz gain, bestela," hizkuntzaren soziologiak", bere horretan, badu ere eraginik pedagogia linguistikoan, hain zuzen —eta Moreno Fernandezek azpimarratu bezala— diziplina soziolinguistiko hori halaber funtsezko tresna delako" zer hizkuntza irakatsi eta horiek nori irakatsi" erabakitzeko192 Bere zeregina, bereziki, hizkuntza, dialekto edota erregistro ezberdinek sortutako egoera eleanitzetan zentratzen da, eta, zinez, hortik jaiotako hizkuntz planifikazioak eta politikak zuzeneko eragina dute bai hezkuntza sisteman bai hizkuntz irakaskuntzan.
|
|
2011
|
|
|
Platonek krisiarekin behin betiko amaitu gura du. Ordea, sofisten aurka joateko
|
berak
egin duena, ez da kritikari ihes egin, baizik ere, Descartesek eszeptizismoarekin egingo duen moduan, kritika eta zalantza are gehiago erradikaldu. Jainkoen kritika erradikalagorik ez du inork egin Platonek baino.
|
|
|
Ez, ez da hori egin beharreko galdera. Behin ere ez dugu galdera
|
bera
egiten. Doinua aldatzen da:
|
|
|
Berak ere, bada, Holderlinekin, ez Alemaniaren, baina mendebalearen patuaz ziharduela, eman gura lioke aditzera irakurleari. Eta hori egia izan liteke apika Holderlini dagokiola, apenas ordea
|
berak
egin duen Holderlinen erabilerari dagokiola. Heideggerren iruzkinak ez baitira Iraultza frakasatuaren osteko poetaren interpretazioak, Lehen Mundu Gerra galduaren osteko bere meditazioak baino, Alemaniari buruz lehen lehenik, eta ondorioz bakarrik mendebalearen geroari buruz, hain zuzen berak mendebalearen etorkizunerako Alemaniari aitortzen dion rolagatik.
|
|
2013
|
|
|
Eztabaidak eztabaida, ikerketa programa gisa HA hobeto ezkontzen da naturari buruz ezagutzen dugunarekin, ikerketari lotzen zaion ikuspegia baita. Galeno dugu horren eredu, izan ere, arimaz pentsatzen duena
|
berak
egiten duen ikerketari lotzen zaio. AIMk, berriz, gure nahiak, gure desioak eta gure beldurrak jasotzen ditu.
|
|
2014
|
|
|
Zorionez, ordea, musikaren gehiegizko potentzial espresiboak duen arazoa da bukaerara eramanda bere burua deusezten duela: subjektuaren nukleo berbera erdietsi arte aurrera egitean, subjektuak afektiboki
|
bere
egiten duen baina subjektibizatu ezin den gozamenaren muinarekin topo egiten dugu subjektuak harrizko begirada hotz batekin soilik begira dezake muin hori, ezin baitu bere burua erabat atzeman bertan. Gogoan izan dezagun Der Laienmann, Schubert-en Winterreise ko azken abestia:
|
|
|
Hagen ‘protofaxista’ egiten duena da gobernari ahula (Gunther erregea) kondiziorik gabe babestea:
|
berak
egiten dizkio Guntherri ‘lan zikinak’, beharrezkoak badira ere, publikoaren aurrean ezkutuan gelditu behar dira...
|
|
|
Berez, Hagen ez da ‘Guntherren faloa’: berez, Siegfried bera da, noski, paper hori
|
bere
egiten duena, berak garaitzen, etxekotzen eta bahitzen duelako Brunnhilde; falikoa bihurtzen duena da Guntherren espektro bikoiztu gisa jokatzen duela. (Berriki asko saldu den Alemaniako Gunther von Tronje liburuan, Wolfgang Hohlbein idazleak Hagen erabat errehabilitatzen du amaieran, ez genuke autoritarismo naziaren baieztatze gisa ulertu:
|
|
|
Seguru ez zegoenez, ‘aurrerako jauzi’ moduko bat eman zuen eta gai guztiak batu zituen... ...ko azken notei buruz esan zuena, orkestrak errekapitulazio leherkor bat egiten du Cavaradossiren" E lucevan le stelle" ren linea melodiko patetiko eta ‘ederrarekin’ Puccini segurtasunik gabe balego bezala, desesperazioz aurrez agertutako melodia ‘eraginkorrena’ errepikatuko balu bezala, logika narratibo edo emozional oro kontuan hartu gabe8 Eta Wagnerrek zehazki gauza
|
bera
egin izan balu Jainkoen ilunabarra ren amaieran. Guztiaren esanahia ziurtatu eta egonkortu behar zuen azken bihurritzeaz ez zegoelako seguru, horretarako melodia eder bat egin zuen, melodia hark esan behar zuen:
|
|
|
Wagnerrek erlijio material saldoa erabiltzen du, eta ondoriozta dezakegu, gertutik begiratuta, material mitiko gisa erabiltzen duela. Bestela esanda, erabilera
|
bera
egiten du sinbolismo kristauaren sorta zabalarekin eta sinbolismo paganoarekin: material kristaua erabiltzen du material dramatiko gisa, Wotan eta bestelako panteoi nordikoko jainkoekin obratzen duen bezala.
|
|
|
30 Gauza
|
bera
egin daiteke Tristan-ekin: imajina dezagun ekintza Sizilian gertatzen dela gangster arrantzaleak diren bi familia patriarkalen artean, Cavalleria rusticana ra aldatutako Tristan moduko bat.
|
|
2016
|
|
|
Darwin bera biltzaile eta klasifikatzaile bezala hasi da, hori izan du
|
bere
egitekoa naturalista gisa Beagle ontzian egindako munduaren biran(). Gizaberetxoak, bere genealogia apala edo historia tristea mitoan lorifikatzen duen legez, zientzia ere, zientzia baino gorago altxatzeko, bat bateko errebelazioz eta legendaz mitifikatzen dizu, ikerlanaren grisarekin etsi ezinez:
|
|
|
Inguruabar hauetan, otsorik bizkorren eta argalenek izanen lituzkete bizirauteko eta horrela kontserbatu edo hautetsiak izateko aukerarik onenak, beti ere, urtaro honetan edo beste batean beste animalia batzuk harrapatu beharra dutenean, beren ehiziak menderatzeko indarra daukatela jorik. Ezin dezaket arrazoirik aurkitu emaitza hauxe izanen litzatekeela zalantzatan jartzeko, ez gehiagorik behintzat gizakiak bere xarlangoen bizkortasuna hautespen arretatsu eta metodikoaren bidez hobetu ahal duela, edo edozein gizakumek, arraza aldarazteko inolako asmorik gabe, txakurrik onenak gordetzen saiatzetik datorren hautespen oharkabearen bidez, gauza
|
bera
egin dezakeela zalantzatan jartzeko baino. Gehi dezaket, Pierce jaunak dioenez, Estatu Batuetako Catskilleko mendietan bizi den otsoaren bi aldaki direla, bat xarlango bizkor baten tankera duena eta oreinak jazartzen dituena, eta bestea sendoagoa, hankalaburragoa, artzainen artaldeei sarriago erasotzen diena.31
|
|
|
Bizi borrokaren printzipio biologikoaz gizartearentzat baliatzearen aurka errebelatu Alfred Russel Wallace
|
bera
egin da geroago, hastapenetan eboluzioaren teoria ‘darwinista’ Darwinekin batera eta independenteki formulatu duen pioneroa, bere garaian Malthusen doktrina gizakiaren bilakaerari aplikatu ere hark baino lehen egin zuena. Ongia eta gaizkia bereizten eta hautesten ez digu irakasten instintu naturalen batek, ezpada garapen sozialarekin ikasten da," very largely a matter of convention" baita.158 ‘Espirituaren’ sorrera ez dagoela biologiatik esplikatzerik, esango du berak; kontzientzia gutxien gutxiena (morala).
|
|
2017
|
|
|
21 Sartrek antzerkigintzaz idatzitako artikuluak eta
|
berari
egindako hainbat elkarrizketa liburu batean argitaratu ziren: Contat, M. & Rybalka, M. (argk.) (1973):
|
|
|
Hor dago, ikusi dugunez, 7 asmo txarraren jatorria. Beraz, kontua ez da bakarrik nire burua ezin ezagut dezakedala; areago, nire izateak
|
berak
egiten dit ihes, nahiz eta nire izatearekiko ihes hori bera ni naizen, eta ez naiz ezer guztiz. Hor ez dago ezerez huts bat besterik, nolabaiteko osotasun objektibo bat inguratzen eta azaleratzen duena, eta munduan nabarmentzen dena, egiazko sistema bat, bitartekoen antolaketa bat jomuga baten inguruan.
|
|
|
Ekintza autentikoak, Izatearen fundatu gabetasuna ez ezik, askatasunaren aurrean duen ardura ere asumitzen du: " gizakiak, aske izatera kondenatuta dagoenez, munduaren zama osorik darama bizkar gainean[...] bere baitarakoaren ardura larria da,
|
berak
egiten baitu mundu bat izatea". 71
|
|
2021
|
|
|
Gizonak unibertsala
|
bere
egin izanaz gain, subjektu eredu unibertsala bera ere zartatu egin zuen. Hasteko, bere subjektua kokatua da.
|
|
|
Zentzu horretan, gizonaren ‘ideia orokorren’ aurrean emakumeak garatu behar izan duen sentsibilitateari ematen zion balioa: emakumeak, berriz, esperientzia mugatu baina konkretu bat ematen du[...] kontua da emakumea adiago dagoela bere buruari eta munduari, gizona baino[...] prest dago
|
bere
egiteko inguruan taupadaka ari den guztia. (II:
|
|
|
Transzendentzia txertatuko duen identitate gorpuztuaren bere ikuspegiak ez du ez bat ez bestea
|
bere
egiten. Batzuetan kontzientziaren transzendentzia desgorpuztuaren araberako autoritatearen ulerkera duela badirudi ere, bere teoriak autonomiaren bestelako bertsio inplizitua duela iradokitzen du ikuspegi desgorpuztuaren kritikak.
|
|
|
Hala ere, bigarren hipotesiari lotuta, Beauvoirrek ez zuen guztiz
|
bere
egin kontratu sozialaren teorialarien norbanako buru jabea (2). Ordura arte naturaltzat jotako subordinazioa politizatuz eta gorputz, kexa, aldarri eta espektatiba berriak mahaigaineratuz, pitzatu egin zuen norbanako buru jabearen eredu modernoa, gizaki, norbanako, subjektu eta hiritartasun eredua birpentsatzeko arrakala, galdera eta aukerak sortuz:
|
|
|
9). Hortik abiatuta," gizakia
|
berak
egiten duen hori baino ez da"," bere buruaren jabea" eta, bide batez," bere existentziaren erabateko erantzulea", inolako" aitzakiarik" gabe... Bistakoa denez, askotan planteatu denaren aurka, Beauvoir ez da filosofo sartrearra, baizik eta ikuspegi propioa duen filosofo existentzialista.
|
|
|
Bestela esanda, existentziaren bidez bere burua gainditu eta askatasun berrietara hedatzera. Zentzu horretan, subjektua
|
berak
egiten duen hori baino ez da, transzendentziarantz egindako hautua eta ekinbidea: " Hona hemen gizonaren definizioa:
|
|
|
Subjektu edo norbanako gisa garatzeko, baina, ez da nahikoa egoera jakin baten baitan helmugak finkatu, hautuak egin eta ekitea. Horrez gain, jabearen eta esklaboaren dialektika hegeliarra
|
bere
eginez, ezinbestekotzat jotzen du bestearen presentzia ere. Izan ere, bere baitatik haragoko ex sistentzian, bestearengan proiektatzen du subjektuak bere burua.
|
|
|
Gizon autonomoa bere burua berretsi eta transzendentziarantz jotzeko trebatzen den bitartean, emakumeari, heziketa, tabu, debeku eta bestelakoen bidez, feminitate betiereko eta bakarra ezartzen zaio. Horrek, hainbat tasun
|
bere
egiteaz gain, norbanako autonomo izaerari muzin egin eta bere burua Beste gisa gorpuztea inplikatzen du. Ondorioz, norbanako eta bestetasunaren arteko dialektikan, harremana parez parekoa eta aldebikoa beharrean, aldebakarrekoa eta asimetrikoa da.
|
|
|
Aldi berean hotza eta beroa izateko eskatzen dion bezala, berari osoki emana bizi dadila eskatzen dio emakumeari, baina zama izan gabe bizi ere; eskatzen dio lurrari lotzeko bidea eman diezaiola baina libre utz dezala, egunean errepikapen monotonoa segurta dezala baina ez dezala aspertu, beti hor egon dadila baina ez dadila sekula gogaikarria izan; emakumea
|
bere
egin nahi du oso osoki, baina ez du harena izan nahi; bikotean bizi bai, baina bakarrik egonik. (II:
|
|
|
Errepikapen eternal eta alferrekoan kondenatuta,
|
bere
egitekoa errealitatea bere horretan zaindu, garbitu eta iraunaraztea da. Horretarako, helburu positiboak erdietsi eta hobetzeko asmoz jardun beharrean, hautsaren eta bestelako etsaien aurka aritzen da, lan hutsaletan:
|
|
|
229). Espirituaren, askatasunaren, ausardiaren eta sorkuntzaren aurrean haragia, kontingentzia, zuhurtzia eta errepikapena kontrajarri beharrean, balio horiek
|
bere
egin behar ditu emakume emantzipatuak: " harrotzeko gizasemeen gisa berean pentsatzea, jardutea, lan egitea, sortzea; haiek apalarazten saiatu ordez, haien berdina dela baieztatzen du" (II:
|