|
2016
|
|
|
Jokin Izagirreren arabera “pertsonaia arrunta eta berezia izan zen aldi berean.
|
Bere
bertsoez gain, pasadizoek eta umoreak ezagun bihurtu zuten inguruan. Batzuek, beharbada, irudi apur bat txukunagoa edo zuzenagoa zeukaten; Txirritak ez.
|
|
2017
|
|
|
gehienak eta korrika ere bai, inguruko auzoetan jokatu zituen eta
|
bere
bertso
|
|
|
arren,
|
bere
bertso ibilbidea askoz ere zabalagoa izan zen. Gipuzkoan bi auzo
|
|
|
zeudela esan ohi zuen
|
berak
bertsorik kantatu gabeak, beste guztietan egona
|
|
|
Zaldubi bizibide askotako gizona izan zen: itsasoan ibilia, alpargatagilea, barberoa, txaletetako zaindaria, txakolingilea…
|
Bere
bertso berrien gaiak ere askotarikoak dira, baina bada bat gehien erabiltzen duena: Santu eta santen bizitza.
|
|
|
Udarregiren kasuak luke komentario bat, izen horretako baserrian egon behar dutelako
|
bere
bertso jarriak gogoratzeko erabiltzen zituen teilaz egindako arrastoek.
|
|
2018
|
|
|
Gaur egun, han dauka bere omenezko plaza. Hemen
|
bere
bertso ezagunak, Kontxesiri jarriak:
|
|
|
Hala, erdi prestatutako hainbat saio eginda, taldearen babesean egingo zen Goiburu Goierritik kanpo ezagunen, agian. Baina Goierrin asko estimatu zen bertsolaria izan zen,
|
bere
bertso zein ateraldiengatik, eta bertsolari gutxik duten zerbait bazuelako, bai hizketan, eta baita bertsotan ere: egokiera.
|
|
|
Zabalaren iritziz, horrelakorik egin ez balu hobe: “Euskera berri orrek ez baitu bertsoetan ongi ematen… garbizalekeriz kutsatu zan eta orduko euskera berri ori nai zuan
|
bere
bertsoetan. Baiñan orrek, bertsolariak bear duan eztena kamustu egin zion, eta jatortasuna murriztu.
|
|
|
Gerrak zahartuta harrapatu zuen Patxi, baina haren bi seme, Ramon eta Martin, frontean ibili ziren Bizkaia aldean, gerora kartzelan luzaz egoteko. Zabalak dioenez, ez dago
|
bere
bertsorik jasota gerra ondotik. Txoria penak jota isildu ote zen…
|
|
|
Leku ederra zen bertsotarako Atamitx, baina ostalaritza lanbide lotua izaki,
|
bere
bertso karreran eten nabarmena eginarazi zon Mitxelenari jatetxeak. Hango lanak amaitutzat eman zituenean plazetara itzultzeko gogoz zebilen, baina bertsolaritza dezente aldatuta zegoen ordurako eta osasunez ere oso makal zegoen.
|
|
|
Gaur eguneko errima sistema apur bat estandarizatua dago, baina garai hartan askok egiten zituzten potoak akats nabarmen kontsideratu gabe. Hona sagardoari buruzko
|
bere
bertso batzuk, errima behatzeko:
|
|
2019
|
|
|
Elosun eman genuen urte batzuetan gazteen Legutioko bertso eskola eta gogoan dut zenbat zaindu izan gaituen beti. Bertso eskolara etorri zitzaigun behin laguntza eske, bilobaren ikastolan aitona amonek zerbait egin behar zutela haurrekin jaialdi batean eta
|
berak
bertsoa bota nahi zuela… Konplexuekin baina erraztasun handiz osatu zuen eta gugana etorri zen egindako testutxoa zuzendu nahirik. Bertso eskolan amama arabar euskaldun bat egun bakarrez bada ere ikasle izateak eta bertso kantari entzuteak sortu zidan zirrara ezin dut hitzez deskribatu.
|
|
|
Andoni Egaña, adibidez, fikziozko liburu eder askoak idatzia da; bertsolaria da, bai, baina halere liburu onak idatzi ditu. Maialen Lujanbio ere, ziur naiz, jarriko balitz… Oso ondo daude
|
bere
bertsoak, baina ea noiz jartzen den liburu batekin, ez. Dudarik ez primeran egingo lukeela.
|
|
|
Soubelet, Iparraldekoak; eta E. Arrese, K. Enbeita, P.M. Etxarte, J. Garmendia, J.M. Lopetegi, J.M. Lujanbio Txirrita, J.J. Sarasola Lexo, J.R. Taberna, J.&P. Zabaleta, Bidasoaz hegoaldekoak. Emakume bat ere ageri zaigu bertsoemaile, alarguna gainera, eta
|
bere
bertsoak honela hasten dituena:
|
|
|
“Mendiluzek bertsotan, motel, hizketan bezala egiten dik” modukoak lausengu modura entzuten omen dira, Labururen hitzetan. Eta Astigarragakoa ere
|
bere
bertsoa “ahal den hizketazkoena bihurtzen saiatu” omen zen.
|
|
2020
|
|
|
Adibidez, bertsolari elkarrizketatuari galdetuz puntua emanda edo lau oinak nahiago zuen. “Ba nik nahiago lau oinak emanda”, eta jarri hark oinak eta telefonoa ireki, jendeak
|
bere
bertsoa bota zezan. Edo lehiaketa bat egin zitekeen bertsolaritzaren historiari buruzko galderekin…
|
|
|
Fueroak kendu zituenari, Kubako Gerrarenak, Goizuetako mixiyua, Nagusiya ta maizterra… Indar handia hartzen zuten kantari gazte haien ahotan bertso zahar haiek. Bazirudien haien ahoz ari zela Txirrita
|
bere
bertsoak kantatzen. Kantautoreen ahoz bertsolari bat kantuan.
|
|
|
“Ama eta biok joan gintzaizkion bisitan ospitalera; kafetegira jaitsi ginen, eta han hasi zen bertso kantari. Hogei bat minutu egingo zituen kantuan,
|
bere
bertso zaharrak kantatuz, horietako batzuk igual zituzten 30 edo 40 urte”. Esaterako, 1978an, bere bertso aroaren hastapenetan, jaioterriari jarritako haiek.
|
|
|
Hogei bat minutu egingo zituen kantuan, bere bertso zaharrak kantatuz, horietako batzuk igual zituzten 30 edo 40 urte”. Esaterako, 1978an,
|
bere
bertso aroaren hastapenetan, jaioterriari jarritako haiek. Hona, lehen biak.
|
|
|
Batzuek baieztatzen dute antzina horrela lehiatzen zirela dengbêjak haien artean: bat inprobisatzen hasten da eta besteak melodia
|
bereko
bertsoekin erantzuten dio.
|
|
2021
|
|
|
Martinek ez du zuzenean baztertzen, baina Martin talde batean onartua da, eta Ekhiñe ez dute hainbeste babesten… Ekhiñe pertsona konkretu bat da eta ez du mundu guztia sinbolizatzen, badaude bestelako pertsonaia batzuk ere komikian. Iparrarengandik ere dezente urruntzen da,
|
bere
bertso eskolako beste kide batengandik (kultureta, goi mailako kultur zalea). Bizitzan hartzen dituzun erabakiek batzuengandik urruntzen eta beste batzuengana hurbiltzen zaituzte…
|
|
|
Baina Ekhiñeri perfekziorako joera bat, exijentzia bat jarri zaio. Martinek eta Iparrak[
|
bere
bertso lagun mutilak] legitimitate guztia dute irakasleen aldetik, zaleen aldetik. Eta Ekhiñek, berriz, beti bikoitza erakutsi behar du.
|
|
|
Juan Inazio Iztueta zaldibiarra izan zen gurean gisako lehen bilduma egin zuena, 1824an argitaratu zen Gipuzkoako dantza gogoangarrien kondaira edo historiarekin. Euskal dantzak ziren bildumaren muina, baina, Iztueta
|
bera
bertso jartzailea eta garaiko hainbat bertsolariren laguna izanik, bertsolaritzari ere eskaini zitzaion tarte bat bertan. Villabonako (1801) eta Tolosako (1802) desafioen berri jaso zuen zaldibiarrak, bertsolaritzaren historia modernoaren hasiera litzatekeena ezarriz, edota Fernando Amezketarraren ateraldi batzuk eskaini zituen.
|
|
|
“ (…) ate ondoan gelditu ginen arratsaldeko freskuraz eta iluntzearen edertasunaz gozatzen (…) mutil gazte talde handi baten baitatik kantuan ari zen gizaseme bat ikusi genuen.
|
Bere
bertsoak baserri baten atarian pilaturik zeuden neska batzuei zuzentzen zizkien, baina kaleak banatzen zituen bi taldeek ez zuten elkarrengana hurbiltzeko zirkinik ere egiten. Neskek bertso bakoitzaren bukaera errepikatu egiten zuten koruan, eta hori egiten zuten bitartean bertsolariak bere euskal buruaren baitan hurrengo bertsorako gaiak bilatzen zituen, horri ere berdin erantzungo zitzaiolarik (…) ”.
|
|
|
Nok eztaki aurtengo Euskalerri osoko azken txapelketa nagusian irugarren geratu zana, Xalbador eta Uztapideren atzetik? Bein baño sarriagotan Donostiko Anoetako bertsozaleak euren jarlekuetatik zutitu ebazan,
|
bere
bertsoen bat entzun ondoren. Bertsolari onek ba dauka zer aparteko bat:
|
|
|
Publikuaren unea ederto arrapatzen dakiana.
|
Bere
bertsoak oportunoak dira beti entzuleak bizkortzeko. Dudarik barik, gaur egun Euskalerriak dituan bertsolaririk onenetakoa dala uste dot len esandako doai oneikaitik:
|
|
|
Edozein kasutan,
|
bere
bertso kroniketatik hautatutako testu bat, eta prentsan bertsolaritza dela-eta izan zituen hainbat polemikaren artean bere ikuspegi orokorra modu argienean azaltzen duen bigarren testu bat jaso nahi izan dira modu osotuago batean.
|
|
|
Erosle, elizatik ateratzen zen zenbait jende izan ohi zuen. Mendarok
|
bere
bertsoak ezik antzinako bertsolarienak ere batzuetan saltzen zituen. Horretarako, jendeari eros egarria pizteko, kantuz aritzen zen.
|
|
|
Txirristakaren biografia zirriborratzen du jarraian, labur baina zehatz,
|
bere
bertsoen oinarriaz:
|
|
|
bizitza desordenatuko gizon bihurri xamarra, ez zerurako eta ez lurrerako izaten ez diren hoietakoa.
|
Berak
bertsotan esan zuen bezela, ‘txiki txikitandikan arro ta tunante’ (…)
|
|
|
zerbait hori beltza da, baiña poesi eder bat da. Eta poeta filosofo izatearekin, Kazkazurik bere etorkizuna salbatu egiten du, gaur
|
bere
bertsoak estimatzen eta gogoratzen baititugu, eta ez bere bizitza epaitzen”.
|
|
|
Euskalkiek batuari utzi diote lekua hau orain dela 50 urte inguru sortu zenetik. Euskararen osasunak, berriz, Txirrita
|
bere
bertsoan kezkatzen zuen bezala kezkatzen gaitu gaur ere. Alaia Martinek liburuaren hitzaurrean dioen bezala, hizkuntzaren esparru guztiek egon behar dute indartsu.
|
|
2022
|
|
|
Ez nuen esan baina irudipena izan nuen Andoni Egaña oso atzera joan zela
|
bere
bertso molde berriarentzako iturrien bila, Oteiza hutsaren bila historiaurreko cromlechetaraino joan zen adina. Beharbada Erdi Aroko fartsak eta parodiak aztertzen ibilia zen Zuberoako folklorezaleren batekin.
|
|
|
Felix Zubiak ere ez zekien nondik jarraitu eta beharbada
|
bere
bertso molde berriaren erakustaldiak egiteko lekurik aproposenak ez zirela txapelketak jakinarazi zion, ondorioak larriak izan zitezkeelako.
|
|
|
Gau hartan, etxeratzean, sutan hartu zuen Olatzek. Lapurreta egin zion,
|
bere
bertsoa ostu zion. Minduta erantzun zion Mikelek, Olatz bera ere nolabait taula gainean egoteko modua zela azalduz, seme jaioberriaren amari omenaldia egiteko era ezin politagoa, bere ustez.
|
|
|
Basarrik landua zuen bertso jarduera hori –poesia kutsukoa, hizkera jasokoa–, eta ezaguna zuen Euskal Pizkundea mugimendua. Ezin hobeto islatzen ditu bata eta bestea
|
bere
bertso batek: 1935eko Txapelketan, agurrean, kantatu zuen bigarrenak:
|
|
|
Zegamako plazan egin dugu Iker Zubeldia Katarainekin zita (Zegama, Gipuzkoa, 1981). Handik zuzenean herriko elkartera egin dugu jauzi, eta hitz aspertu ederra egiteko aukera izan dugu,
|
bere
bertso ibilbidearen eta bizitzaren errepaso zabala osatuz. Bertsozale Elkartearen datu basean horrelako zerbait jartzen du Iker Zubeldiari buruz:
|
|
|
Abel Enbeita izan zen Arabako bertso eskolen lehen irakaslea, gidaria, sosen bilatzailea eta Txapelketaren bultzatzailea. Egunean bertan parte hartu zutenei eta Txapelketari
|
berari
bertso sorta eskaini zien, eta hartatik seiko motz hau:
|
|
2023
|
|
|
Aitzin inprobisazio fase bat: X poetari onartzen zaion denbora da, Y poetak
|
bere
bertsoa kantatzen duen bitartean; bertso batek 42 segundo irauten du batez beste. Inprobisatzailea radar moduan dago une horretan; denbora hori nahikoa da bertsoa prestatzeko, errimen aurkitzeko mekaniketatik abiatuz, EVCk [19] (E Voce di U Cumune, 1986, 92 0r.) eta beste lan batzuek [20] seinalatzen duten bezala, edo chjam’è rispondi etako anadiplosi oso arruntetan ageri den bezala.
|
|
|
Eta, batez ere, haren inprobisazioaren balio poetikoa eta haren hitzen ahalmena balioesteko euskarria da. Barneratuta duen bertsoari esker, inprobisatzaileak ez du gehiago
|
bere
bertsoen silabak kontatu beharrik. Euskarri melodiko horrek aukera ematen dio alderdi metriko horretaz gehiago ez arduratzeko, aski da solasa melodiarekiko isomorfoa izatea.
|
|
|
1801eko atxiloketa hartatik Zabala berehala askatu zuten, Villabonako plazara iristeko garaiz, baina Iztuetak, lapur taldearen buruzagitzat hartu zutenez, eta Zaldibiako bikarioak egindako heresia salaketagatik ezarritako zigorra gehitu zitzaionez, sei urte egin behar izan zituen espetxeratuta. Izatez,
|
bere
bertso sail famatuena, Kontxesiri izenekoa, espetxealdi horretan idatzi zuen, bere bigarren emazteari zuzendua, biak preso zirela Azpeitiko kartzelan ezagutu zuen Concepcion Bengoetxeari, alegia.
|
|
|
“Diyozun aña maite badezu/ zartu dan Ama Euskera,/ billa ezazu Euskal Erria/ izendatzen dan papera;/ ura da nere bizi lekuba,/ ez det nai andik atera;/ seme leialak an biltzen zaizkit,/ joan zaitez aien artera” (Euskal Erria, 1891 urtarrila). Baita lortu ere, hurrengo urteetan ohikoak bihurtu baitziren aldizkarian
|
bere
bertso jarriak.
|
|
|
|
Bere
bertso onenekin liburua argitaratu zen Zerbait izenburupean 1895ean, kritika positiboak lortuz, eta diruz larri zebilelako zurrumurrua zabaldu zenean aldundia bertso biltzaile gisa lanpostu bat eskaintzekotan ere ibili zen. Hala ere, urte gutxitan pilatutako ospea benetan agerian utzi zuena Argentinarako hirugarren eta azken egonaldirako irteera izan zen.
|