|
2010
|
|
|
1530 urtean hasi zen harreman honek elkar ulertzeko hizkera berezia sortzea eragin zuen, bidaiari ugariri deigarri egin zitzaiona. Marc Lescarbot frantsesak, adibidez, 1609 urtean kostaldeko herrien mintzoa" erdi Euskara" zela idatzi zuen; ondoren zehaztu
|
zuten
haien artean beren hizkuntzak erabiltzen zituztela, baina europarrekin Euskaratik asko zuen nahas mahas batez baliatzen zirela. Indiarrek europarrak adesquidex, adesquidex!
|
|
|
Sultan sabelkoia ez zen sinestun kartsua, baina Aristutalis, Aflatun eta Fithaguras* aipatzea maite
|
zuten
haietakoa. Eta handik, irrigarri iruditzen zitzaizkion effrit, djin eta zaldi hegalarien gaineko istorioak.
|
|
2011
|
|
|
Boisen nabarmenki huts egin zuten eta lur jota zeuden, han aurkitutako indiferentziarekin eta are kontrako jarrerarekin. Saiatu nintzen, alferrik ziurrenik, Amerikanoek Europako euskal politikari buruz nolako indiferentzia
|
zuten
haiei azaltzen eta zer nolako erresumina sentitzen zuten gehienek euskal terroristaren estereotipo orokorraren etiketapean beren izena belztua ikusita.
|
|
|
Han herrixkaren bateko taberna zoko batean bi gizon izengabek emandako hitzaldi bat entzun nuen, sekula amaitu behar ez zuela zirudiena, euskal gizartearen eta politikaren ikuspegi ezkertiar erradikal batetik egina. Gogoan dut neure baitan galdezka aritu nintzela hitz egiten zuten bitartean, nola prozesatuko ote
|
zuten
haien mezua nik ezagutzen nituen baserritarrek; izan ere, edonondik begiratuta, kapitalista porrokatuak eta politika aldetik moderatuak baitziren baserritarrak.
|
|
|
Oteiza izan zen 60 hamarkadako ameslari haien erreferente mitogile eta mitomanoa. Berak bataiatu zuen Ez dok amairu taldea, eta haren itzal luzearen babespean hasi
|
zuten
haiek beste euskal herri horren bilaketa: iragan mitifikatuan —ezinbesteko iraganean—, eta baita hego euskal herrikoentzat geografikoki ere gure bestaldea den ekialdeko euskal herrian.
|
|
|
...ki lotzen zitzaion bizitzari jakinik azkenean irabazi ez duela nehork irabazten hiltzeko eskubide horixe izan ezik puntualki bakoitzari legokiokeen orduan. halabehar horretatik ez duela nehork ihes egiten, eta epai errukigabearen aurrean zer balio ote lezaketen garaipen ala hondamendiek. horregatik, nere aitaz oroitzen naiz dohakabe haien handikeriak lurperatzen, une batez garaile zirela uste izan
|
zuten
haienak azkenean konturatu ziren arte beraien garaipena okerruste samina zela eguneroko bizibehar lanbrotsu errepikatura nahi ala ez zeramatzana, nahi ala ez.
|
|
2012
|
|
|
Hondatu samarra zegoen urteetako kolpeengatik; baina esmeraldek beti bezalaxe zirauten, osorik, zoragarri, lehen egunean bezain berde. Kinkearen argi motelean ere, begiek segituan bereizten zituzten objektu arrunten artetik, eta behin eta berriro jotzen
|
zuten
haietara.
|
|
|
Maisuaren hitzak arretaz bezainbateko gosez aditzen ditu orain Mariak, eta haren irakatsiei jarraituz saiatzen da txarrari onez erantzuten, herrari maitasuna itzultzen, baina gaitza zaio, oraingoz bederen, harri jaurtika akabatu nahi
|
zuten
haiei beste masaila eskaintzea; belaunburu zein esku nabetan oraindik sendatu gabe dauzkan zauriak hatz mamiz goxatzen dituela, pentsatu du gorputzeko urratuak bezala arimako ebakiek ere beren denbora dutela, gainean zarakarra egin eta, hura erortzean, azalberrituta geratzeko; agian berak ere lortuko du piztia odolgose haien makurkeria ahaztea; zailagoa iruditzen zaio, ordea, maisuaren hitzek ira...
|
|
|
Tomasico hogei urtez bizi izana zen Estatu Batuetan, handik bada, bazen uste zuenik Kubaz oroitu ere ez zela egiten, denbora luzean Errepublika Independentearen herbesteko ordezkari izanagatik, adinarekin lerratzen hasia zela beste aldera, laketago zela New Yorkeko politikariekin, kubatar iraultzaileekin baino, bakea bera bezalako politikari zibilen afera zela aldarrikatzen zuela, eta beste. Egia erratera, harekin heldu jendea ez zen maniguan larrua arriskatua
|
zuten
haietakoa, baina esku delikatuetako" tinta xurgalea", legeetan jakinduri eta kontabilitatean antzetsu. Segur, ministro guzietatik bat ere ez zen tren makina batean nehoiz izan!
|
|
2013
|
|
|
—Itsusiak dira eta gaur egun ez ditu inork maite. Baina, orain milaka urte, indioek ogi moduko bat egin ahal
|
zuten
haien pinaziei esker. Eta txoriak ere, ez baititu Jainkoak abandonatzen, are eta gutxiago basamortukoak, fruitu horrekin elikatzen dira.
|
|
|
" Zer behar duzue?". Zilarra eta girgileria, esan
|
zuten
haiek. Santa Clara misioko hiru indio zeuden taldean.
|
|
|
Aurreko orrietan, misiolari batzuen berri eman dugu, eta Kaliforniako misioen historiako unerik garrantzitsuenak ere aipatu dira, gainetik bada ere: nola bota zituzten jesuitak 1767an espainiar Amerika osotik, eta nola hartu
|
zuten
haien tokia beste ordena batzuek, dominikarrek Baja Californian, Santa Cruz de Queretaroko frantziskotarrek gaurko Texasen eta Arizonan, Mexikoko San Francisco Kolegiokoek Alta Californian... Aurrera jarraitu aurretik, eta Alta Californiaren hastapenetako urte haietan halako protagonismoa izan zuten misiolari frantziskotarretara pasatu baino lehen, bi hitz esatea komeni da misioek Espainiaren politika kolonialean jokatu zuten paper funtsezkoaz.
|
|
|
Marinel batzuek txalupa hartu eta ertzera joan ziren arropa garbitzera, soldadu batzuek lagunduta, eta, fragatara itzultzeko ordua iritsi zenean, taldeko bi falta zirela konturatu ziren. Indioek bahitu zituztela uste izan zuten, eta, trukea egiteko, preso hartu
|
zuten
haietako bat. Ondorengo zalapartan, indioen kanoa batzuk irauli, fragatatik tiro batzuk ere egin, eta bi indiok bizia galdu zuten.
|
|
|
Zalvidearen garaikideen esanetan oinarritzen da Bancroft bere epaia emateko. Fraidearekin harreman zuzena izan
|
zuten
haietako batzuen hitzak jasota geratu dira. Agustin Janssens ek, adibidez, honela dio:
|
|
|
Behin baino gehiagotan entzun dut Yuma askok ez zituztela fraideak hilda ikusi nahi. Dena den, isuri egin
|
zuten
haien odola, eta honen berri eman zidan emakumea nahiko hurbil zegoen hilzorian egiten zituzten intziri errukarriak entzuteko. Emakume kristauaren senarrak haien gorpu bizigabeak berreskuratu, eta lur eman zien.
|
|
2014
|
|
|
Pentsamenduak bere gogoan indarra galduz joan ziren entzungaitz egin arte, eta larritasuna ere ezabatu egin zen. Luze gabe, ametsaren irudiek hartu
|
zuten
haiek utzitako tokia.
|
|
2015
|
|
|
Zer ziren, beraz, Karidadeko Bentan biltzeko ohitura
|
zuten
haiek, edota, gaur bertan, haien pareko direnak, lege zaharreko bertsolariak. Nola definitu?
|
|
|
Hatz arteko lurtasun hura, giza esentziaren parte hura ia erabat galdurik zuten bulegoko lankideek. Batzuetan, egur labearen ondoan eserita zegoela, kastore larru umel bat altzoan zabaldu eta hura euskarri biribilari josten, bere espirituak bat egiten zuen antzinako tranperoekin, kontinente bat zabaldu
|
zuten
haiekin. Hori zen bere amets irudi pribatua.
|
|
|
Batere espainolik ez jakiteak areagotu egin zuen beren ezina. Abokatu eta higiezinen agente" elebidunak" azkar ustekoak ziren, baina nevadarrek ez
|
zuten
haietaz fidatzea beste erremediorik izan. Hutsean geratutako hainbat eztabaidaren ondoren, hiru mila akre eskuratu, haiek hesitu eta 300 behi eta zekor jarri zituzten bertan.
|
|
|
Hala ere, ikerketa minuziotsua bukatzerakoan, egileak ez du galdetzen zergatik gertatu zen hura guztia, azalpen bat ematen saiatzea harrokeria litzatekeelako edozein historialariaren partetik. Hil
|
zuten
haiek ez dira absolbituak izaten ahal, egoera hartan berean edonork berdin jokatuko zuelako aitzakian. Aita Trappen gizonek aukeratzeko ahalmena izan zuten.
|
|
|
Bere aldetik, Ignacio Llanok, Gobernuko ordezkariak, eskertu zion haren aritzeko manera" negoziazio zailean zehar". Langileek ez
|
zuten
haien esker ona idatzirik utzi, bai ordea ahoz adierazi.
|
|
2016
|
|
|
Egia da, Matxinada amaitu eta Txanton Garrote agertokira igoarazi zuten berriro mozkor barregarriarena jokatzen segi zezan sekulako. Kolektiboki ere garaitu egin zituzten Matxinadan ekonomia sozialaren eta berdintasunaren aldarria egin
|
zuten
haiek. Ados, hori horrela izango da, baina matxino duin haiek ez dira gehiago bestek idatzitako antzezlanen protagonista edo figurante otzan izango.
|
|
|
" ez sutautsa ez iparrorratza asmatu ez
|
zuten
haiek ez baporea ez elektrizitatea inoiz bezatzen jakin ez zuten haiek ez itsasoa ez zerua esploratu ez zuten haiek baina haiek gabe lurra ez zen lur izango".
|
|
|
" ez sutautsa ez iparrorratza asmatu ez zuten haiek ez baporea ez elektrizitatea inoiz bezatzen jakin ez
|
zuten
haiek ez itsasoa ez zerua esploratu ez zuten haiek baina haiek gabe lurra ez zen lur izango".
|
|
|
" ez sutautsa ez iparrorratza asmatu ez zuten haiek ez baporea ez elektrizitatea inoiz bezatzen jakin ez zuten haiek ez itsasoa ez zerua esploratu ez
|
zuten
haiek baina haiek gabe lurra ez zen lur izango".
|
|
2017
|
|
|
Baziren beste batzuk leihotik salto egiteko ausardia izan zutenak, baina gutxienak ziren, eta kasu gehienetan drogek eta alkoholak zerikusia izan
|
zuten
haien heriotzetan. Eta errepideko istripuetan hildakoak.
|
|
|
Aragoiko Koroak isla konkistatu zuen XIV. mendean. 1372an Algheroko biztanle autoktonoak egotzi zituzten hiritik eta kolono katalanek hartu
|
zuten
haien lekua. 2012an algherotarren% 20 inguru mintzatzen zen katalanez.
|
|
|
Orduan hobeto maniobratzeko bere gizonak talde txikietan sakabanatzen zituen eta berriro dei egiten zien erasotzeko. Frantsesek uste
|
zuten
haiek zebiltzala Minaren atzetik, baina, egiatan, Mina zebilen frantsesen atzetik, eta horiek utzitako herriak Minak hartzen zituen.
|
|
2018
|
|
|
Hitz borobilak benetan, hain lirismoz beteak, nola hutsak. Bestalde, literatura horrenbeste maite bazuten eta ospe handiko intelektual guztiek orrialde hauetara bildu nahi bazuten, ez da ulertzen zergatik egunkariaren lehenengo alean hain argi eta hain garbi utzi
|
zuten
haien benetako filosofia guztiz bestelakoa zela: " Deuseztatu eta erre haien egunkariak, liburuak, aldizkariak, propagandak." Eta falangistek hala egin zuten leku askotan (Tolosan adibidez; hauxe da Diario de Navarrak argitaratu zuena):
|
|
|
1903an sortua, enpresa moldeko lehen egunkari nafar horrek hasieratik beretik egin zuen eskuinak batzearen alde, gizarte ordena mehatxatua defenditzeko. Esan liteke burgesia kontserbadoreen ordezkaria zela, jarrera liberaletatik jarrera autoritario nabarmenetarantz jo
|
zuten
haiena; 1917tik aurrera, batez ere. Egunkariko zuzendari Garcilaso Gorteetan izan zen diputatu 1933an eta 1936an, eta eginkizun erabakigarria izan zuen Altxamenduan.
|
|
|
Baina defentsa indartsu hori 409 urtean apurtu zen, eta erasotzaile berriek sueboak, alanoak eta bandaloakbideak ireki zituzten. Didimo eta Veriniano bertako nobleek, beren jopu gudarostearekin, ezer gutxi egin ahal izan
|
zuten
haien aurrean. Honorio enperadoreak berak, 408 urtean, Pompaeloko milizia hori goraipatu eta adoretu zuen.
|
|
|
Ikus ditzagun bere artikulu nagusiak (Lacarra eta Martin Duque, 1975, 5 zbk.): San Zerningo lautadan finkatutako frankoei zein gerora etor litezkeenei, Jakakoek zuten foru bera eman zien erregeak, haien jarduera eta harreman judizialak arautzeko. Herrigune horretako partaide izan nahi zutenek gainerako bizilagunen baldintza berberak onartu zituzten, beste inongo pribilegiorik aldarrikatu gabe. Hori dela eta, nekazariek, eliz jendeak zein nobleek debekatuta
|
zuten
haien artera bizitzera joatea. Bi herriguneen arteko eremuan, hots, katedralaren inguruko Nabarreria eta San Zernin burgu berriaren arteko lurretan, etxerik eraikitzea debekatua gelditu zen. Bi herriguneotako biztanleen artean sor zitezkeen arazo jurisdikzionalak ekiditea zen helburua.
|
|
|
Beste batzuetan, agiriek aitortzen dute nekazari hauetako batzuk auzokidetzat onartu zituztela burguan modu ofizialean, auzotarren erroldan erregistratuz.84 Alfontso Borrokalariak emandako foruaren agindua, beraz, ez dugu ulertu behar modu guztiz itxian (askotan egin den bezala), irekian baizik: frankoak ez zirenak ezin ziren burgu honetan auzotu burgukideen komunitatearen oniritzirik gabe.85 Hala eta guztiz ere, XII. mendearen erdialderako guztiz beteta omen zegoen etxebizitzetarako zegoen eremua, eta ondorioz, urte hauetan San Zernin Burguan finkatzeko asmoarekin etorritako pertsona askok ezin izan
|
zuten
haien helburua bete.
|
|
|
1875ean karlismoa berriro ere garaitua zen, eta gobernu liberalek indarrez ezarri zituzten Berrezarkuntzaren oinarriak. Gerra ondorengo hamarkadan karlistek ezin izan
|
zuten
haien indarrak berrantolatu, baina Iruñean eta Nafarroa osoan indar foralistak agertu ziren, foruen defentsa ardatza hartuta. Horien artean garrantzi berezia izan zuen Asociacion Euskara de Navarra izenekoaren sorrerak, eta horien inguruan antolatu ziren Iruñeko indar intelektual asko.
|
|
|
Honi dagokionez, Maiatzaren Lehenaren jaiaren ospakizuna erreferente garrantzitsua izango da langileen identitatearen eta klase kontzientziaren garapenari begira. Lehenengo aldiz, langileek egun bat izan
|
zuten
haientzat, antolaketa propioarekin, jaia eta aldarrikapenak uztartuz. Iruñean, Maiatzaren Lehena mitin batekin ospatu zen 1892an lehen aldiz, eta hurrengo urteotan ospatu ez bazen ere, 1902an berriro antolatu zen, Elkarte Sozialista berriro agertu zen urte berean alegia.
|
|
|
Baina kaleko jendearen aurpegiak? Merkatuan erosketa egiten ari direnak eta mozkortiak Espektroen tankera
|
zuten
haiek.
|
|
|
Ben Amayel Poloniako lautadetan galduriko Rybnik herrian bizi zen bere familiarekin. Cracoviako rabi ospetsua izana zen eta torah barnaki ikasia
|
zuten
haietakoa. Urteak aitzina arau are zorrotzago egin zen bere sinesteetan, eta legeari guztiz atxikirik bizi ahal izateko aldaratua zen herrixkaraino eta laborari bilakatu.
|
|
|
Pashinaaya egunaren argipuntan, behere hartan gaindi elefante zafran kolorez pintatuak joan ziren mutur batetik besteraino, bizkarrean Shiva figuratzen zuten irudi bederarekin. Bata bestearen ondoan gelditu zirenean, bhraman biluziek intsentsua erre
|
zuten
haien aitzinean, ke hodei urdinxkak altxaraziz. Buruan eta lepo inguruan jasmin sortaz apainduak ziren titiriteroek ahotik su garrak egotzi eta ohiko balentriak egin zituzten.
|
|
|
Kandela, kirio eta elizkizunetako intsentsurik ez, baina zizpak eta pistoletak erosten zituenean? Ez ote
|
zuten
haiek, eliza baitan gorderik egon zirenek berek, Baja Turuc bere jenizaroekin* erhan. Eta zer heldu zen hartatik?
|
|
|
1808 urtean frantsek berriz hartu zuten Orbaizetako ola, oraino doi doia berreraikia. Oraikoan, suntsitu beharrean, handitu eta hobetu egin
|
zuten
haien armada hornitzeko, gerrilleroen jomuga bilakatu zuena.
|
|
2019
|
|
|
Tenperatura altua zen, hogei gradutik gorakoa. Eraikinen paretetako fokuen inguruan, gau intsektuek multzo sarriak osatu eta zikindu egiten
|
zuten
haien argia; fokuen arteko espazioan, berriz, jo alde batera eta jo bestera, xaguzarrak zebiltzan, aldika buru gainetik pasatzen zitzaizkionak inolako burrundara edo soinurik atera gabe, motor isil baten indarrez ibiliko balira bezala airean, eta ez hegoen eraginez.
|
|
|
Handik aurrera, etorkizunean ere elkarrekin ibiliko zirela jakinda, luzeagoak egin ziren bien arteko hizketaldiak, eta, nahiz Franco jeneralaren palaziotik kilometro pare batera egon, eta ez askoz urrutiago Juan Carlos printzearenetik, gainditu egin
|
zuten
haien hurbiltasunak eragiten zuen itzala, eta agintari haiei buruz ere hitz egiten zuten. Eliseok mespretxatzen zituen gehien.
|
|
|
Begiratu zuen data, eta aste pare bat lehenagokoa zen, irailaren 5ekoa. Hogeiren bat lerro ziren, eta bere begiek segituan harrapatu
|
zuten
haietako batean azaltzen zen hitz bat: " peritonitisa".
|
|
|
Aurrez aurre zeuden emakumea eta biak larruzko besaulkietan eserita, elkarrizketa arrunt batean baino aparteago elkarrengandik, bi metrora edo. Alfonbra batek eta zutikako lanpara batek betetzen
|
zuten
haien arteko espazioa.
|
|
|
Berak ez zituen halakoak nahi. Beste esanahi bat
|
zuten
haiek.
|
|
|
Honela bada, nahiz eta bere diktadura ez egon burbuila baten barruan, askatasun dezente uzten zioten lur jabetza txikidun nekazari kontserbadoreek. Haien landa isolazioaren, familiako ekoizpen erlazioen eta lukurreriazko kapitalarekiko zein tokiko politikariekiko zuten menpekotasunaren ondorioz, nekazariek" zaku bateko patatek patata zakua osatzen duten bezala" osatzen
|
zuten
haien klasea (Marx, 1979: 187):
|
|
|
Marxen ustez klase antagonikoak diren heinean borroka zuzena eta gordina izango da. Manifestu Komunistan argi azaldu
|
zuten
haien ustez zein izan behar zen bidea: " constitucion de los proletarios en clase, destruccion de la supremacia burguesa, conquista del poderpoliticopor elproletariado" (Marx eta Engels, 1980b:
|
|
|
Adizki horiekin bidea zabaldu
|
zuten
haien ondorengoek esaldi hauek erabiltzeko: alua dun; zakila duk; ahoa dut..., eta azpimarratu behar dena, holako esaldien garrantziaz konturatu zirela.
|
|
2020
|
|
|
Jiratu nintzen, Iñakirengana joan nintzen, pasaeran sorbaldarekin eman nion, haiek ez zirela konturatzeko, eta alde egin genuen poliki poliki. Zer pentsatu ote
|
zuten
haiek derrepente horrela alde egin nuenean nik?"
|
|
|
Aurrean, zabal zabal, mendiak eta menditxoak; goian, zeru urdinean, hegazkin bat, ispilu puxketa bat, eguzkiaren printzak jaso eta briztadaka. Nigandik hurbilago, zelai samur batean, hogeiren bat behi ari ziren belar jaten, eta mugitzen ziren bakoitzean dulun dulun egiten
|
zuten
haien arran edo zintzarriek. Belazean sakabanatuta, han eta hemen, kaka pustila borobiltsuak sumatzen ziren.
|
|
|
—Lasai, ez du inporta. Nire zerbitzu orria gorabehera, traiziotzat hartu
|
zuten
haiekiko lotura moztearena. Uste zuten damututa edo nintzela eta edonoiz salatuko ditudala.
|
|
2021
|
|
|
Esaldien doinuak berdin jarraitzen zuen betiko; bat bateko jarioa, erantzunaren bizkortasuna eta ahozko mintzairaren askatasuna desagertuz joan ziren. Aoidos ibiltariek, mizenastarren antzinako garaian, beren musika tresna jo bitartean eta inprobisazioaren xarmaren eraginpean kantatu ohi zituzten elezahar heroikoak, baina, idatzitako liburuak agerturik, rapsodek hartu
|
zuten
haien tokia: rapsodek testu buruz ikasiak errezitatzen zituzten beti berdinak eta musikak lagun egin gabe, makila batekin metronomo kolpeak joz erritmoa markatzeko.
|
|
|
Estatua hezkuntza arautzeaz arduratzen hasi zen, baina egitura sobera zaharkitua zuen, eta mekanismo administratiboak aski mendreak zituen egiazko irakaskuntza publikoaren eginkizuna bere gain hartzeko. Hezkuntzarako lekuak udal eskumenen barrenean sartu ziren, eta hiriek ongileen eskuzabaltasunera jotzen
|
zuten
haiek" evergete" deitzen zietenzerbitzu hori eta interes orokorreko beste batzuk finantzatzeko. Zibilizazio helenistikoa, ondoren erromatarra bezala, funtsean pertsonalista eta liberala izan zen.
|
|
|
hori da dena. Zer kontatuko
|
zuten
haiek. Zer atsekabe eta oinaze pairatu ote zituzten beren lanbidean, eta zer poz?
|
|
|
Estreinako aldiz, antzinako superpotentzia handi batek atzerriko herri garaitu baten ondarea aintzat hartzen zuen bere identitatearen funtsezko osagai gisa. Erromatarrek, inolako ahalkerik gabe, greziarren nagusitasuna onartu, eta ausardia izan
|
zuten
haien aurkikuntzak aztertzeko, barneratzeko, babesteko eta haien eraginaren uhina luzatzeko. Sedukzio horrek sekulako ondorioak izan ditu guretzat guztiontzat.
|
|
2023
|
|
|
" Hobe gin tonic bat, ezta?", esaten genien guk. " Geure espezialidadea da gin tonikie", aitortzen
|
zuten
haiek.
|
|
|
Ameriketako Estatu Batuek egoera probestuko ote
|
zuten
haiek erasotzeko. Horregatik Svetlanak kargua onartu eta hiri itxira sartu zen, ingeniariek eta langileek energia nuklearra garatu bitartean.
|