|
2003
|
|
|
XVI. mendetik aurrera ezin ugariagoak dira era guztietako euskararen apologiak; baina hori bai, ia ia denak gaztelaniaz idatziak. Era berean, erdarara jo
|
zuten
foru defendatzaileek nahiz zientzialari eta ilustratuek, askok euskaraz ederki asko jakin arren. Zer esanik ez, euskararen apologistak hizkuntzaren gutxiesleei zuzentzen zitzaizkien, eta foruen defendatzaileak zein gizon ilustratuak, berriz, gobernatzeko aukera zuen gutxiengoari, hau da, gaztelaniaz aise irakurtzeko gai zen elite alfabetatuari.
|
|
2012
|
|
|
R. de la Sota Bizkaiko Aldundiko presidentea eta J. Oruetak, Gipuzkoako Ahaldun probintzialeko kide liberalak adierazi zuten, foruen berreskurapena ezin lortu bazen, gutxienez, autonomiaren alde egin behar zela. Baina Arabakoek, aldiz, estrategia aldatu egin zuten eta esan
|
zuten
foruen berreskurapena eskatu behar zela ez besterik, eta, gainera, aditzera eman zuten Arabako Aldundia ez zegoela autonomia lantzeko batzordea sortzearen alde. Autonomia kontzeptua, Espainiako politikagintzan, Kataluniaren ikur bihurtu zen eta Arabako Aldundikoek, urquixotarrak zirenez gero, arazoa Estatu mailan kokatu zuten.
|
|
|
Espainiar Konstituzioek, bere artikuluen baitan, 1808koak izan ezik, ez
|
zuten
Foru Konstituzioa aintzat hartu. 1839ko legeak aldiz, Foru Konstituzioaren arazoa espainiar Konstituzioaren baitan sartu zuen eta aldaketak eragiteko negoziazioaren premia agindu zuen.
|
|
|
Frantsestearen garaia zen Euskal Herrian, Jose I.a erregearen aurka zeudenentzat. Giro horretan, Jose I.ak eta Espainiako erresumako agintariek, 1810ean, ezabatu egin
|
zuten
foruetan oinarrituriko erakundetze publikoa.
|
|
|
kudea zezala foru administrazio publikoa 1876ko uztailaren 21eko legea saihestuz. Adibidez, Bizkaiko Batzar Nagusiek 1876ko urriaren 4an erabaki
|
zuten
foru administrazioko kideek 1876ko legearen aplikazioan sartzea debekatuta zutela. Hiru Aldundien arteko baterako batzar edota konferentzietan ere beste horrenbeste adostu zen.
|
|
|
Bigarren proposamenean, aldiz, bi Konstituzioen arteko uztartze prozesuan, erabat onartzen zuten Espainiako Konstituzioa eskubide indibidualen arloan eta bermean erabateko nagusitasuna zuela. Liberalen ikuspegitik eskubide indibidualak ez
|
zuten
Foru Konstituzioetan Espainiar konstituzioan zuten adinako bermerik. Horregatik, eskubide politikoen eremuan, espainiar guztiak, euskaldunak barne, eskubide indibidualen bermea zuten heinean berdinak ziren.
|
|
|
Beraz, gutunean, aurrerantzean liberalen baitan foru konponketarako egitasmo desberdinen estrategia eta ikuspegiak argi eta garbi ageri ziren: Batzuk foruen osotasunaren alde zeuden; besteek, berriz, liberal sutsuek, C. Anton Luzuriagaren iritziaren ildotik, esparru ekonomiko fiskalera mugatu nahi
|
zuten
foruen bidezko edukia.
|
|
|
Agindua argitaratu eta gero, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako euskal Aldundietako ordezkariak Bergaran bildu ziren eta bertan euskal agintariek adostu
|
zuten
foru moldaketarako doktrinak zein izan behar zuen. Batzarra, hiru egunez luzatu zen, 1841eko urtarrilaren 26, 27 eta 28an.
|
|
|
Ez zen aski izan Konstituzio berriak jaramonik ez egitea Foruen bidezko erakundetzeari. Lege berezia ere onartu
|
zuten
foruak ezabatzeko. Gipuzkoako Aldundiko Ahaldun Nagusi Pablo Gorosabelek foruei buruzko txosten jakingarria idatzi zuen.
|
|
|
Nafar negoziatzaileek arlo horiek Aldundiaren eskumenen artean gorde nahi zituzten. Aldiz, amore eman
|
zuten
foru politikoetan, aduanen arazoan eta urtero kontribuzioa ordaindu beharrean.
|
|
|
Biak aldi berean Madrilen negoziazioetan ordezkari izanak eta ondo ezagutzen zuten bertako arazoa eta nolabait itun batera heltzearen aldeko baziren ere, ez ziren urratsa egitera ausartu, Bizkaiko Batzar Nagusien erabakirik eta onespenik aldez aurretik lortu gabe. Eta horrela Batzar Nagusiak deitu zituzten bertan eztabaidatzeko eskuartean prestatu
|
zuten
Foru Konstituzioaren moldaketarako proiektua.
|
|
|
Beraien iritzian, beti geroko geroan egotea ez zen posible. Ezinezkotzat jotzen
|
zuten
foruen osotasunera itzultzea, iraganeko Foru Konstituzioaren lege oinarri osoa, agintean jartzea. Batzar Nagusietako buruzagiek lehen aldiz adierazi zuten ez zela posible Foru Konstituzioaren printzipio juridiko, politiko eta legezkoak lege zaharreko foru zaharrean ziren bezala bere osotasunean iraunaraztea.
|
|
|
Beraz, P. Egaña eta B. Lopezek politikaren eremuan ezarri
|
zuten
foru moldaketaren arazoa, nahiz eta administrazio foral publikoaren alde zeudela esan. Azken batean, administrazio foral publiko berria ohartu zen euren zuzenbide publikoa beharrezkoa zela bermeak lortzeko.
|
|
|
Ondoko urteetan, zein behar ote zuen Euskal Herrian libre sartzeko tabako kopuruaren gaineko eztabaidak jarraitu egin zuen. Bestalde, tabakoen gaineko zergen bidez, diru sarrera handia lortu
|
zuten
Foru Aldundiek. Sarrera horiek urteroko aurrekontuaren defizita orekatzen zuten eta, bestalde, hainbat ekintza publiko egiteko diru iturri ere baziren.
|