|
2009
|
|
|
Hainbat etxerentzat ezinbestekoak ziren beharrizanei aurre egitea zen helburua. Nekazal bizimodua indarrean zegoen lekuetan, auzunea osatzen
|
zuten
etxe guztiek auzolanean parte hartu behar izaten zuten, nahiz eta aurrerago ikusiko dugun moduan, bazen salbuespenik, eta denborarekin batera derrigorrezkotasun hori malgutuz joan zen.
|
|
|
Lekukoen esanetan, horrek esan gura zuen etxean ez zegoela jenerorik emateko. Baina olgeta modura egiten
|
zuten
etxekoek, umeei adarra jotzeko. Akabuan, etxe barrutik umeei emateko oparitxoak atera eta guztiak lotzen ziren gustura.
|
|
|
Uraren kasuan, ostera, elizako ateetan zegoena bedeinkatzen zen. Eta herritarrek, botila bete ur bedeinkatu eroaten
|
zuten
etxera; justuriaren aurka erabiltzeko, esaterako. Ur bedeinkatu berriarekin, etxera heltzerakoan, soroak, gorta, abereak eta etxe ataria zein barruko aldea bedeinkatzen zuten herritarrek.
|
|
|
Bedeinkatu eta gero ere umeak jakan eta erkinduta segitzen bazuen, begizkoena osatuko zion baten batengana jotzen
|
zuten
etxekoek. Begizkone osatzen zutela esaten zutenen artean gezurretan zebiltzanak ere asko ei zeuden.
|
|
|
Biderako behar zen lo egiteko lekua, belaunaldiz belaunaldi, erromesaldiz erromesaldi, sortutako hartu emanak zuzentzen zuen. Horretara, seme alabek gurasoek lo egin ohi
|
zuten
etxe berean hartu ohi zuten aterpe. Beste batzuen arabera, hainbatek, bideko etxeetan barik, Urkiolan bertan egiten zuen lo.
|
|
|
Auzoko umeek poztasun handiz bizitzen zuten gertaera hori, ezen elizatik irtetean aitaeta ama besoetakoek gozokiak bota ohi zituzten eta. Ohitura hori, hala ere, ez
|
zuten
etxe guztietakoek betetzen, sarritan zer banaturik ere ez zen egoten eta.
|
|
|
Jatabeko umerik gehienak eliza aldeko herri eskolara joaten izan dira. Goieta edo Marutxeaga auzoak, berriz, bai elizaz Lemoiz ziren etxeetako umeak, bai elizaz Jatabe baina lurrez Lemoiz askoz hurrago
|
zuten
etxeetakoak, Lemoizeko eskolara joaten ziren.
|
|
|
Eta etxetik elizarako bidean arrak eta eraztuna eroan ohi zituen. Antzina andregaiak bakarrik eroaten zuen eraztuna, eta lortzeko modurik ez
|
zuten
etxeetan, batak besteari eskatzen zion elizkizunerako, gero atzera bihurtzekotan.
|
|
|
Ortuariekin antzeko zer edo zer jazo zen. Dirua irabazteko modu bakarra ortuariak saltzea zen, arto eta indabarik soberan ez
|
zuten
etxeetan. Ortuariak prezio onean saltzen ziren, eta batez ere aberatsei saltzen zitzaizkien.
|
|
|
Gorta barruan egoten ziren ardiak hainbat etxetan, behiengandik eta garaitiko abere espezieetatik banatuta, euren txokoan. Goietako etxe askotan ardi borde edo ardi txabole edukitzen
|
zuten
etxe ondoan ardiak jagoteko. Gortako izkinetan egoten ziren behiak eta txahalak.
|
|
|
Horrez gainera sekula belarra ematen zitzaien txerriei jateko. Artegiak eduki eta gazta egiten
|
zuten
etxeetan gatzura ematen zieten jateko. Txakurrei, ostera, ez ei zaie gatzurik eman behar, makaldu egiten dira eta.
|
|
|
16 behi egoten ziren esnea diru iturri nagusia
|
zuten
etxeetan. Behi pintak izaten ziren esnetarako ustiatzen zirenak.
|
|
|
Ermandaderik garrantzitsuena, ganaduaren arduraz osatutakoa, auzunean ganadua
|
zuten
etxerik gehienek osatzen zuten. Aseguru mota bat zen, gerora igualatorio berba emango zuen iguala, edo etxe batzuen artean ordaindutako aseguru mediku antzeko bat.
|
|
|
Sutea dagoenean, kaltetutako familiari hainbanaketa sistemaren bidez ordaintzen diote ermandadeko kide guztiek, etxe bakoitza aseguratu den proportzio berean. Elkarteko idazkariek koaderno bat izaten zuten, ermandadea osatzen
|
zuten
etxeen zerrendarekin. Elkarte guztiz autonomoak izaten ziren, eta nekez jotzen zuten justizia ofizialera elkarteko kideen arteko auziak konpontzeko.
|
|
|
Beti behar eske, libre zeudenean handi egiten ziren, San Juan Gaztelugatxeko ermita egin ez zedin ahalegindu ziren, eta beste inori saldu arte, ez zieten sorginei hiltzen uzten. Sorginek, aipatu ditugun pausoak eman eta hiltzeko, izara zuria ipintzen
|
zuten
etxe aurrean. Jata edo Sollube elurtuta daudenean, sorginen heriotzako izara zuriak aipatzen ziren antzina.
|
|
|
Ira berdeekin ohea egiten
|
zuten
etxeko atarian, hurrengo egunean, San Juanez, bertan siesta egiteko. Eta belar usaintsuek usain ona ematen zioten portaleari.
|
|
|
Dena dela, lekukoen arabera, hogeigarren gizaldiaren erdialdetik aurrera etxe askotan ospatu ere ez zen egiten Santa Kurtze eguna. Baina ospatzen jarraitzen
|
zuten
etxeetan, San Lorentzo egunez elikaduraren inguruan egiten ziren hainbat ohitura mantentzen zituzten. Esaterako, Santa Kurtzeetan gari urun edo irinez egindako ogia prestatzen zuten.
|
|
|
Erramu egunez, Aste Santuaren aurreko domekan, etxe ingurutik hartu erramua eta elizara eroaten zuten bedeinkatzera. Horren ostean etxeko atean, suetean, geletan ipintzen
|
zuten
etxea gaitzetatik eta jeinu gaiztoengandik babes zezan. Ur baso batean gordetzen zen edo sikatzen edukitzen zen.
|
|
|
Umeei etxera sartzeko agindua eman ohi zieten. Ate eta leiho guztiak kontu handiz itxi egiten ziren eta argindarra amatatu egiten zen halakorik
|
zuten
etxeetan.
|
|
|
Bedeinkatutako kandela piztu ostean otoitz egiten
|
zuten
etxekoek. Justuriaren babeserako Santa Barbarari eta trumoi amarra egiten ei zuen Santa Kurtzeri errezatzen zieten.
|
|
|
Esaterako ardi lanaz egindako koltxoiak garbitzea. Urte birik behin egiten
|
zuten
etxe gehienetan. Koltxoia estalkitik askatu, garbitu, makila batekin jo eta eguzkitan ipini ondo lehortu dadin.
|
|
|
Osagaiak galdorostu edo gardostu egiten zituzten, hau da, apurka apurka egosi egiten ziren, porrua beste osagaietatik aparte. Hozterakoan nahastu egiten ziren eta arroza bota, hala egiten
|
zuten
etxeetan. Hesteak onilarekin bete eta gero amarratu egiten ziren.
|
|
|
Txakolin ugari egon da Jataben, etxerik gehienetan. Lekukoen esanetan, mahats zuri asko izaten
|
zuten
etxe aurreko harrizko zutabe zilindrikoek eusten zieten parretan ipinirik. Zutabeen gainean arkazi edo gaztainondo egurrez egineko taketak ipintzen zituzten.
|
|
|
Urtaroaren arabera ordua egokitu egiten zen, noiz iluntzen zuen kontuan hartuta. Baina Abemarietako kanpaiak jo ostean, dantzaldia amaitu eta gazte guztiek joan behar izaten
|
zuten
etxera. Neskatoen kasuan, Abemarietako kanpaiak jotzerako etxean egon behar zuten gehienek.
|
|
|
Ermitako meza amaitzen zenean, ondoko landan hartzen
|
zuten
etxetik ekarritako bazkaria herritarrek. Eta zaletasuna zeukana, inguruko putzuetan arrankariak arrantzatzen ahalegintzen zen.
|
|
|
Etxeren bat sats faltan egoten zenean, toto, egiten zen, totoan egiten zen laguntza: auzoko ididunek gurdi bete sats eroaten
|
zuten
etxe horretara afari baten truke.
|
|
2013
|
|
|
Ziur aski, antzekotasunak egon daitezke ahozko generoetan trebatzeko orduan. Orobat, bertsoak lantzeko modurik hedatuena etxekoen arteko transmisioa izan zitekeen (Barandiaran Amarika 2000) 136 Zapiraindarrek, beste bertsolari dinastiek bezalatsu, ongi jakin
|
zuten
etxekoen artean bertsotarako zaletasuna transmititzen. Horrela eraiki zituzten zaletasuna, doinuak, arau formalak eta bertsotarako ezagutza eta teknikak.
|
|
|
Gabonak, Jesusen jaiotza ospatzeaz gainera, familia giroan bizitzeko jaiak dira. Kanpoan lanean ziharduten seme alabak, askotan urte osoan etxera joaten ez zirenak, Gabonetan baimena izaten
|
zuten
etxekoekin jaiok ospatzeko. Halakoak ziren hirira zerbitzari edo morroi joandako asko eta asko.
|
|
|
Sarritan igitaia eskuetan zuela ipintzen zuten, edo igitaia bera bakarrik haren esanguran, eta umeei hozka egiten zuela esaten zieten; beldurgarria zen, beraz. Beste herri batzuetan Olentzero sukaldean, tximiniaren ondoan, eta beste batzuetan etxe aurrean ate bentanetan jartzen
|
zuten
etxearen babesle.
|
|
2015
|
|
|
Hara joan zen bizitzera aita donostiarra zuen familia bat. Paper fabrika batekin egiten zuten lan, eta hala, komiki mordoa
|
zuten
etxean. Halaxe joaten zen Atxaga aldiro aldiro familiako semearekin tratuak egitera tebeoak eskuratzeko.
|
|
|
Ordurako euskaraz idazten hasia zen, baina Izagirrek euskara ia galdu egin zuen urte gutxi batzuk lehenago, 14 urte inguru zela. Ingurune hartan espainiera zen nagusi, eta gazteetako zenbaitek euskaldunak izanagatik ez
|
zuten
etxetik kanpo erabiltzen. Gaztetan beti espainieraz hitz egindako hainbatekin gertatzen omen zen handik urte batzuen buruan deskubritzea euskaldunak zirela.
|
|
2017
|
|
|
Elizatik atera eta behin bizkortuta, agerpen haren errealitatea zalantzan jartzen hasi zen mutila. Bera ere, ez alferrik, Werfelltarra zen," ingeniari burloso haren semea, ez sorginetan sinesten
|
zuten
etxe batekoa, eta kosta egiten zitzai [o] n agerpen hura aintzat hartzea." 67 Esteban etxera joan, aitari gertaera kontatu eta ea halakorik jazo al zitekeen galdetu zion. Aitak helbide hartara gutun bat bidaltzeko aholkatu zion, zalantzak uxatzeko.
|
|
2022
|
|
|
Laurogeita hamarreko hamarkadan, ardi artilea kiloko laurogeita hamar bat pezetan saltzen zen, euro bat bi kiloko, gutxi gorabehera. Artzainek eurek ere gordetzen
|
zuten
etxean piezaren bat edo beste lokarriak, trailak, galtzerdiak eta egiteko. Eta ez dauka ahazteko urteren baten inork eskatu ez eta erre egin behar izan zituztela.
|
|
|
Karakola erremediotzat baliatzea ere oso ohitura zabaldua izan da Euskal Herrian. Kukurrukueztula osatzeko, esaterako, karakol lerdea azukrearekin nahastuta hartzen
|
zuten
etxe batzuetan. Ukenduak ere egin izan dira adurrarekin; izan ere, osagai paregabeak ditu azalarentzat.
|