|
2001
|
|
|
Hala eta guztiz ere, erregimen berriaren gizarte legitimazioak badu arrazoi garbi bat: egiazko urratsa egin
|
zuten
diktadura batetik parlamentu eta askatasun sistema arautu batera.
|
|
2004
|
|
|
1914/ 18tik 1936/ 45era, gerra eta gerrarte epe ezegonkorra (lehen mundu gerraren ondoren Europa osoan, XIXtik zetozen sistema liberal kontserbadoreak krisian sartu baitziren, alternatiba liberal demokratiko, komunista, zein faxistak agertuz; eta giro ezegonkor hau azkenean gerra berrietan lehertu zen. Hor koka ditzakegu Euskal Herrian eragin
|
zuten
diktadura desberdinak, errepublikak zein gerra zibil eta mundialak); 1945etik gure egunetara, atlantismoa eta Europaren eraikuntza aldia (gerra ostean mendebaldeko Europa estatubatuar orbita atlantiarraren pean geratu zelarik, multzo honen baitan zati batek, Alemania Frantziak gidatuta, europar eraikuntza abiatu zuen, Ipar Euskal Herria barne hartuz; eta beste zati bat, Espainia frankista kasu, a... Era horretara periodizazio propio bat ehundu dugu, guztiz independentea izan ez arren, gutxienez autonomoa (ez autonomikoa) eta estatuena baino testuinguru zabalagoan kokatuko dena.
|
|
2011
|
|
|
Orain militarrak preso daude, eta inpunitatea erortzen hasi da, eta hemendik aurrera sakonduz joango gara prozesuan. Oso harro nago lortutakoaz, baina oraindik estatu terroristaren iragana hausteko egoera asko gainditu behar ditugu.Zergatik igaro behar izan dute 26 urte demokrazian egungo egoerara iristeko. Uruguain zibilek babestu
|
zuten
diktadura, gizateriaren kontrako delituak ez direla aztertu behar dioten horiek. Baina, bestalde, Iraungitze Legea osorik eroraraztea nahi genuen, eta hori ez da gertatu orain arte.
|
|
|
Dudarik gabe, hein handiz, egoera berria esplikatzen duten faktore garrantzitsuenetakoak politikoak dira, nahiz eta ez diren faktore bakarrak. Izan ere, Hegoaldean Iparraldean bizi ez
|
zuten
diktadura bat indarrean egon zen Franco hil zen arte (1975). Urte horietan askatasun politiko, zibil, kultural eta erlijiosorik ez zegoen, edo beste modu batera esanda, euskara jazarrita zegoen, alderdi politikorik ez, kredo katolikotik kanpo beste sinesmen guztiak baztertuak eta abar.
|
|
2013
|
|
|
Hainbat pertsonari buruzko narrazio edo zantzu batzuek, baina, argia ikusi ahal izan
|
zuten
diktaduraren urteetan, eta erregimen errepresiboaren aurkako erresistentzia moduak eraiki zituzten, injustizia eta isiltasunaren aurka egiteko estrategiak baitziren (Beverley 2002) 13 Diktadorearen erregimeneko politikoek gerrako garaituen oroitzapenen gaineko isiltasun zorrotza ezartzeko agindu zuten, erregimenaren aurka gutxieneko adierazpenak kontatzeko ere erabateko zentsura ezarri zuten, bai...
|
|
|
Eta talde horiek basatikeriak burutu zituzten. Baina horrekin ezin da zuritu bestaldekoek ixuri zuten odola eta ekarri
|
zuten
diktadura 40 urterako.
|
|
|
Gure gaiari dagokionean, hegemoniaren krisi testuinguruan kontsentsuak sortzeko ezintasunaren aurrean, eliteek hertsaduraren hautua egin zuten. Eta hegemonia krisi horren baitan, bereziki egingo
|
zuten
diktadurek Nueva Canción Latinoamericanaren aurka, hegemoniaren zirikatzaile eta identitate alternatiboen sortzaile zen heinean. Mugimenduaren aurkako ekinbidea aipatu guerra internaren kontzeptuaren baitan zuritu zuten, herrialdeen aurkako eraso kulturala bailiran.
|
|
2015
|
|
|
Potasas de Navarra S.A. 1960an eratu zen, espainiar gobernuak proiektu enblematikoa baitzeukan gatz potasikoaren sustatzeko. INIk kudeaturik, hamarraldiaren bukaerarako tentsio politiko eta sozialak areagotu ziren, eta lan baldintza hobeak eskatzetik, eskubideak eta libertateak eskatzeraino zabaldu zen borroka, diktadurak galerazten baitzizkien langileei, eta hauek sinbolizatzen
|
zuten
diktadura ukatzailea, enpresa publiko honen Zuzendaritzan.
|
|
|
Beti izan da horrela. Franco diktadorea hil ostean, etorriko zenaren beldurrez, izaera forudunaren karta erabili
|
zuten
diktaduratik zetozen indarrek. Horri esker, amaierara arte nahi dituen gobernu organoak osatu ahal izan ditu CANek.
|
|
2016
|
|
|
Parisen jendetza bildu zen elkartasuna adierazteko eta Francoren erregimena gaitzesteko. Euskaldunek eta, bide batez, antifrankismoak oro har lortu
|
zuten
diktaduran gertatzen ari zena nazioartean ezagutaraztea.
|
|
2017
|
|
|
Eta banderatzat hartu diot, errepublika garaian banderak hiru kolore zituelako. Zeren arabera erabaki ote
|
zuten
diktadura garaiko bandera mantentzea. Ereserkia ere ez zuten berreskuratu:
|
|
2018
|
|
|
Urte horietan emandako urratsak garrantzi handikoak izan ziren eta erabat baldintzatu
|
zuten
diktaduratik sortutako erregimen politiko berria. Abian ezarritako hauteskunde prozesuak erreforma politikoari zilegitasuna eman bazion ere, Euskal Herrian sektore zabal batek haustura demokratikoari eutsi zion.
|
|
2019
|
|
|
Ekintza asko norbanakoenak izan ziren; Gogortasuna taldea osatu gabe zegoen oraindik. 1961ean, 300 bat abadek agiri nahikoa ezaguna idatzi
|
zuten
diktadura salatzeko. Handik urte batzuetara, beste hainbat ekintza esanguratsu ere egin zituzten.
|
|
|
Aparatuko gizona zen, eta horregatik izendatu zuten EAJ PNVren zuzendaritza karguetarako. Publikoki euskal poesiak eta kazeta artikuluak idaztera mugatu arren, hainbat aldiz atxilotu
|
zuten
diktadura frankistan. J. Ajuriaguerraren konfiantzazko pertsona zen eta Nafarroako jeltzaleak antolatzen saiatu zen (Chueca 1989; Bidador 2000; Kintana Goiriena 2008). ordezkaritza bat antolatzeko E. Esparzari aipatu zizkion lagunen artean egon arren, proiektu hori hutsean geratu zen.586 J. Aguerrerekiko harremana nolabait berreskuratuta, hurrengo urteko lehen batzarrera idazki bat bidali zuen Iruñeko euskarari buruz, baina gero berriz aldendu egin zen (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
R. Lafonen gutuna G. Lacomberi, Militantzia politiko komunista hori estali behar izan
|
zuten
diktadura frankistako Akademian, noski (Krutwig 1991: 136).
|
|
2020
|
|
|
Latinoamerikako herrialde hori laborategi modura erabili
|
zuten
diktadura militarrean(), pentsio pribatuen eredua probatzeko. " Txileko miraria" deitu zioten Pinocheten garaian egindako pribatizazioen emanaren arrakastari.
|
|
2021
|
|
|
itxaropena nagusitu zen gizarteko hainbat sektoreren artean. " Primo de Riveraren diktaduran energiak hertsita egon ziren, eta bat batean ikusi
|
zuten
diktadura gero eta ahulagoa zela: langile mugimendua bere indarra berreskuratzen eta bere aldarrikapenak berriro egiten hasi zen, behar handia zegoelako.
|
|
|
Zein inkisidorek asmatu ote zituen aitorlekuak? Horietan apaizek gauzatzen
|
zuten
diktadurak erruduntza hezurretaraino sartzen zuen. Eta hurrena, ilunpea aprobetxatuz, likatsu bihurtzen zen elizgizonaren diskurtsoa, batez ere gazteenekin, eta orduan... bere intimitatea bortxatuta sentituko zuen neskato —edo mutiko— nerabeak.
|
|
|
Gaizki atera zitzaien indar erakustaldia, ordea. Herritarren protestek, akusatuen diskurtsoek, antolatutako ekintzek eta nazioarteko elkartasunak indultua ematera makurrarazi
|
zuten
diktadura, eta, egun, historialariek haren gainbeheraren ikurtzat dute Burgos horregatik. Hain zuzen, duela 50 urteko gertakari haiek kontatu dituzte Burgosko auzia.
|
|
2022
|
|
|
Laburkiro, Gonzalezek esan zien Espainiako egoera eta Portugalekoa biga zirela: Espainiako egoera soziopolitikoa egonkorra zen, Espainiak ekonomia indartsua zuen eta armada leiala gobernuarekiko, eta Franco hil ondoan ere ez zen iraultzarik gertatuko, eta beraiek ere ez zeuden prest bazterrak nahasteko, hots, baztertzen
|
zuten
diktaduraren amaiera bat batekoa, eta haien nahia zen monarkiaren Gobernua izatea Francoren erregimena desmuntatu eta oposizioarekin batera, Espainian demokrazia burgesa zentralista eraikiko zuena. Komunistei buruz aditzera eman zien PCE alderdi lehiakide nagusitzat jotzen zutela eta garaitu beharrekotzat trantsizioan, eta euren alderdiaren egiturak sendotzeak Santiago Carrilloren alderdiaren ahultzea ekarriko zuela berekin.
|
|
|
Alde horretatik, lehen aldiz, duela egun gutxi batzuk zenbait jende auzipetu
|
zuten
diktaduran trabestiak eta transexualak bahitu, torturatu eta haietaz abusatzeagatik, gizateriaren kontrako krimenak leporatuta. Zehazki, hamar bat zibil, polizia erretiratu eta militar auzipetu dituzte giza eskubideak urratzeagatik.
|
|
2023
|
|
|
Portugalen, Irlandan eta Argentinan badituzte «tokiak», «proiektuak», «erreparaziorako espazioak» memoriaren arlorako. Penichen dago, esaterako, Erresistentziaren eta Askatasunaren Museo Nazionala, Portugalen 1926tik 1974ra izan
|
zuten
diktaduran gertaturikoa oroitzeko museoa; Domingos Abrantes militante komunista historikoaren arabera, «faxismoa existitu» zela «gogoratzeko eta biktimak ez ahazteko» eremu bat. Derryn dago, halaber, Derry Askeko Museoa, Bloody Sundayko hilketak «gehien sufritu zituztenen» ikuspuntutik kontatzeko eremua, museo horretako Maeve McLaughlinen hitzetan.
|
|
|
Jararen «jardun artistikoa, kulturala eta politikoa» zigortu
|
zuten
diktadurako militarrek, Gorenak epaian esan duenez. Aldiz, Quirogaren kasuan, Roberto Viaux armadako jeneral zenak espetxean tratu txarra jaso izanaren erantzule egin zuten.
|