|
2002
|
|
|
1530ean eraiki
|
zuten
baserria. Egitura osoa egurrezkoa da, haritzezkoa hain zuzen, XVI. mendean halaxe egiten baitziren baserriak Euskal Herrian.
|
|
|
Gipuzkoatik kanpo, beste probintzietan ere egin zituzten tipologia bereko dolare baserriak. Lapurdin eta Nafarroako ipar ekialdean aurki ditzakegu tarteka dolarea
|
zuten
baserrien aztarnak. Araban, Aramaioko haranean ere bakarren bat bada.
|
|
|
Adibideak nonahi dira: etorkinen kasuan, esate baterako, hartzaile duen gizarteko hizkuntza ondo menperatzen duenak ezagutzen ez duenak baino erraztasun handiagoa izango du gizarte berrian mugitzeko; ezaguna da gure artean, bestalde, duela oso gutxira arte, baserritik kalera jaitsi behar izaten
|
zuten
baserriko alabei erdara ikastea zenbat aholkatzen zitzaien, han, kalean, lana aurkitzeko edo bertara ezkontzeko.
|
|
|
Txe hil zenean Txuti ekarri
|
zuten
baserrira, aleman ardi zakur horietako bat. Txe bezala arra zen.
|
|
2003
|
|
|
Horrelakoetan Danirekin gogora  tzen da. Berak eta Anek zaharberritu
|
zuten
baserria goitik behera, oso laguntza gutxirekin. Tabikeak bota, sukaldea eta komunak montatu, tarima jarri...
|
|
|
Aranaren jarraitzaileek gogotik landu
|
zuten
baserriaren gorazarrea. Engrazio Aranzadi Kizkitzaren La casa solar vasca (1932) da nolabait gai honen gailurra.
|
|
|
Badakigu, ordea, Errenterian behin  tzat, maizter familien ia hiru laurdenak ez zirela iristen 20 urte horietara (Cruz Mundet, 1991). Baserri apologistek  goretsitakoaren aurka, beraz, familia askok ezin izan
|
zuten
baserri batean jaio eta bertan hil.
|
|
2004
|
|
|
1864ko Nomenclator de la Provincia de Guipuzcoa etxe zerrendan," Celaicho" baserria aipatzen da. 1944an, ondoko Lusarbe baserriko semea etorri eta hortik bost hamar urtetara kantina ezarri
|
zuten
baserrian bertan. Sute baten atzaparrak ere ezagutu zituen.
|
|
|
Ez zuten luzaro itxaron behar izan: handik gutxira ibilgailu kaskarra ikusi
|
zuten
baserriko bidean gora. Oskar jauzi batez igo zen.
|
|
|
Une batez erne jarri nintzen, tapaki astunen azpian. Baina orratz marketsak disko zaharraren ildo beltzari eutsi eta nota bizkorrek segitu
|
zuten
baserriko sabaiko egurats ilunaz jabetzen. Ez nuen oroitzen gramofonoa martxan jarri izana.
|
|
|
Orduko bizimoduak soka laburra zuen. Gaur baino gehiago lotzen
|
zuten
baserri lanek. Automobilen bat edo beste zen bakarrik herrixka bakoitzean.
|
|
2005
|
|
|
Eta Kixmi Mireiarekin ados. Idealizatua
|
zuten
baserri giroa, pentsatu nuen, eskuak belarrarekin txukuntzen nituen bitartean. Egiazko bizitza kalean zegoela esaten nienean neu nenbilela ametsetan erantzuten zidaten, eta arrazoia zuten apika.
|
|
2006
|
|
|
Etxaldea edo baserria enpresa bilakatzeak okerreko eragina izan du hemengo laborantzan. Hemengo jendeak baliabide naturalekin bat egiten
|
zuten
baserriak sortu zituen, baina egungo laborantza politika ereduak baserri mota hori xehatu du.
|
|
|
Ni Nafarraten jaio nintzen. Gurasoak Elosun bizi ziren hainbeste urtetan eta gero Nafarraten erosi
|
zuten
baserri bat eta hara joan ziren bizitzen.
|
|
|
Elizak ere bultzatu zuen nekazari hazkundea, Ziortzako kolegiatak bikoiztu egin zituen garitan kobratzen zituen bere errentak XV mendean eta XVI.ean. Hori egin
|
zuten
baserriak sortuz korta edo oletan, eta ondorioz, populazioa sakabanatua izan zen. Horrela, abeltzaintzarako espazioa zena, mistoa zen batekin ordezkatu nahi izan zuten:
|
|
|
umetan morroi hartu
|
zuten
baserriak lur jo zuen aspaldi
|
|
2008
|
|
|
Garai batean baserritarrek Bilbora jotzen zuten errentak pagatzera, eta joan etorria aprobetxatzen
|
zuten
baserriko produktuak saltzeko. Garai bateko ohitura zena gaur egun jai itzela bihurtu da.
|
|
2009
|
|
|
Joera horren ondorioz, oinordekotza familiarik osatzen ez zuten ezkondubako seme alabei ematen hasi zitzaien, neskazahar eta mutilzaharrei, alegia. Ordurako kategoria gutxiko gauza legez ikusten ei
|
zuten
baserriaren jabe egitea. Esan genezake, era batera edo bestera, mespretxatu egiten zela.
|
|
|
Zenbait kasutan inude edo aña papera betetzen
|
zuten
baserrietako ama gazteek. Hirietako aberatsen artean umerik edukiz gero, eta amak esnerik eduki ezean, edo gaixotzen bazen, herrietako ama gazteak ekartzen zituzten aberatsen umeei bularra emateko.
|
|
|
Villano txakurra abeltzainek eta hazleek egindako ahaleginari esker hobetu da gehien bat. Villano arrazako txakurrek funtsezko zeregina betetzen
|
zuten
baserrietan, behi ganadua zaintzen eta ganadua taldekatzen. Villano txakurrarekin gertatu den bezala, etxeko abere guztiek betetzen zuten â?, eta betetzen duteâ??
|
|
|
Akordatu naizenetan aipatzeko une egokirik ez dut aurkitu eta, gogora etorri eta gogotik joan ari zaidan notizia baten berri eman gura dizut. Orain dela bosten bat hilabete bota
|
zuten
baserriaren aurreko lizarra, harra egin omen zitzaiolako. Ezin dizut ezkutatu:
|
|
|
euskal otoitzak behar du hemen hegalari". Eta, Araba kastillanoaren bihotzetik, euskara ikastera jo
|
zuten
baserrietara," Kutsidazu bidea, Ixabel" baino askoz lehenago. Euskarari zenbateko balioa ematen zaion:
|
|
|
Bazterrak astintzen eta dantzatzen jakin izan du: eta martxoan hobetsi ei
|
zuten
baserritik haize zarpail bizi antzekoa, madariondoak eta sagarrondoak eta beste fruitudun arbolak loratze edo loratu aurreko sasoiari dagokiona. Garizuma haizea, aldiz, hotzago eta freskoago zen ipar beltzagoari nahiz nafar gorri gose ekarleari erantsiko ziotena:
|
|
2010
|
|
|
Eusko Jaurlaritzako agiriak dioenez," Altzaga oinetxe garrantzitsu eta antzinakoa da, XVI. mendekoa, eta garai hartakoak ditu atal nagusi inguruko murruak, gotiko estiloko silarrixkazkoak". Baina, XVII. mendean berreraiki egin
|
zuten
baserria, eta ordukoa da gaur egungo egitura. Berreraiki aurretik, lehenengo solairutik gorako oholekin egindakoa zuen.
|
|
2011
|
|
|
Horregatik, baserria eta inguruko landa eremua beraiena izan arren, Arrasate Euskaldundu Dezagun (AED) eta Txatxilipurdi aisialdi taldeei eskaini zieten. Zenbait ekimen soltetarako erabili
|
zuten
baserria, baina ezer gutxi gehiagorako. " Baliabide gutxi zeuden Otaza martxan jartzeko, dedikazio berezia behar zuelako", dio Amaia Gabilondo GaraiON taldeko kideak.
|
|
|
Ogia kendu nahi ziguten hiru haietatik bat soldadua zen. Pentsatzen
|
zuten
baserri hura pasato eta gero, geldituko ginela. Nik ogiak gorde nahi nituen bainan bertziari beldurra eman zion.
|
|
|
urtea joan urtea etorri, enarek baserriko hormetan egiten zituzten euren habiak. Udaberrian iritsi ohi ziren, eurek soroan belarretan ziharduten garaian, eta, zuzenean habietara jo beharrean, lehenengo sorora joaten ei ziren hegaztiak beti, eta, izeko eta osabaren inguruan biribilean hegalditxo batzuk txioka egin eta gero, orduan hartzen omen
|
zuten
baserriko hormazuloetarako bidea. Urtero errepikatzen bide zuten erritu hori, hutsik egin barik.
|
|
2012
|
|
|
Eskatua
|
zuten
baserria miatzeko agindua eta orduetako kontua izan zitekeen. Hilketan erabili ziren armak eta beste aztarna batzuk bilatu behar zituzten bertan.
|
|
|
(txostena pasaz) Manixene baserriko lapurretaren txostena. Honen arabera, lapurrek denbora luzea eman
|
zuten
baserrian, bitxiak aurkitu arte. Zuk zer diozu?
|
|
|
Pierre, Rene eta Jacques, hau apeztu zen. Aita amak adineratu eta, 1960an, Pierre, zaharrenaren gain utzi
|
zuten
baserri etxaldea. Rene, bigarren semeari eman zizkioten bi eiherak.
|
|
2013
|
|
|
Litekeena da Gutierrezen erreakzioak gainerako kideak etorkizun beltzago batetik libratzea. Egin ek jasotakoaren arabera, hori pentsatzen
|
zuten
baserrian zeuden ikaskideek. Haietako baten hitzak jaso zituen kazetak:
|
|
|
Eskualduna astekarikoek hiritartzea kritikatu ohi zuten, ez euskaldun izatea uzteko bidea zelako, baizik eta barnealdeko balioen eta erlijioaren galbide gisa ikusten zutelako. Eugen Weberrenarabera, hirira joatea prozesu «askatzaile» gisa bizi
|
zuten
baserriko jendeek. Hiriko bizi baldintzak hobeak ziren, lan gutxiago egin behar zuten, distrakzio gehiago eta elizkizun gutxiago bazen (baserrian ez bezala), anonimotasuna bazen eta, oroz gainetik, hirian bizitzea sozialki maila bat gorago igotzea zen.
|
|
|
Hots, ez da ikusi behar baserria hiriaren kontra eta beraz frantses nazioa baserriren kontra. Nahiz eta hiritartzea eta industrializazioa nazioaren eraikuntzarekin lotu, nazio horren zilegitasuna frogatzeko elementu gisa erabili
|
zuten
baserria: nazio horren erroak zeuden baserri horretan.
|
|
2014
|
|
|
Garai batean baserri ugaritan lez, Olan ere maizter bizi izan ziren urte luzez. Iñaki Bengoetxea umetan halaxe bizi izan zen gaur Ola sagardotegia dagoen lekuan bertan, 1936ko gerran minen almazena izandakoan, eta gerora erosi egin
|
zuten
baserria. Beti sagardoa egin dute Bengoetxeatarren etxean, hasieran euren kontsumorako bazen ere.
|
|
2015
|
|
|
Tankera baldarreko mutil isila zen garai hartan, oroitu zen Erre. Abeltzaintzarekin dirua egin
|
zuten
baserri potente bateko seme zaharrena, gurasoek kapitaleko ikastetxe garestienera edukazio ona jasotzeko bidalia. Eskola sasoian tiro gehienen diana bihurtzeko probabilitate guzti guztiak izaten dituzten horietakoa, hain zuzen ere, Erre bezalaxe.
|
|
|
Presaka, inguruko baserri batera sartu eta atea itxi zuten. Esku batek ateratako tarrapata entzun
|
zuten
baserriko atean eta gaueko izaki haren eskuaren arrastoak geratu ziren betiko baserriko atean. Lekeition berdintsu gertatu zitzaien hiru iruleri.
|
|
|
Larburu ere Bidegain Berrin harrapatu zuten. Izan ere, berak eta bereemazte Frantxia Usandizagak kudeatzen
|
zuten
baserria, Comète sarearen gordelekua.
|
|
|
Nardi ostatua Errebale berria populatzen hasi zirenean zabaldu zuten, diktadorearen laguntza tarteko. Aterpetzen zuen eraikina Errebale zaharrekoa zen, auzo modernotik bazter utzi ez
|
zuten
baserri bakarra, familia abertzale batena, abegikortasunez ebatzirik narditarrei eskainitakoa, Espainiaren alde isuritako izerdi eta odolaren sari. Narditarrena, Francoren alde borrokatzera Italiatik etorritako sarjentu baten sendia zen, Otxandioko eta Durangoko bonbardaketetan aritutako teniente baten ondorengoak.
|
|
2016
|
|
|
Nekazaritzan, abeltzaintzan eta basogintzan, eta, oro har, baserriko edo etxeko lanetan egiten zuten lan Aiako biztanle gehienek orain dela hamarkada gutxi arte; eskola gutxi izaten
|
zuten
baserriko haurrek, eta nekez jarraitzen zioten eskolako bideari derrigorrezko hezkuntzatik aurrera. Herrian inoiz ez da izan bigarren mailatik aurrerako eskola eskaintzarik, kanpora jo behar zen, eta gaur egun ez bezala, eskola garraiorik ez zen izaten 1990 urte ingurura arte.
|
|
|
1999ko urtea hastearekin batera elkarrizketa egin zion Egunkariako Koldo Aldabe kazetariak, Amasan
|
zuten
baserrian. Pozik eta kontent zegoen politikoki behingoz.
|
|
|
Ameztoira itzultzean Xanek ez zuen gehiago balio laborantzako lan gogorren egiteko. Xemartin eta Xermenek bakarrik kudeatzen
|
zuten
baserria mutil edo morroi baten laguntzarekin, etxaldea goitituz.
|
|
2017
|
|
|
Jaiotetxea eta bizilekua. Bere garaiko bertsolari gehienek ezagutu
|
zuten
baserria. “Gure aita jendea ekartzekoa zen.
|
|
|
Santa Agendaren bizitzarekin hasten ziren eta, segidan, etxekoak koplatzen zituzten, baina pertsonalizatu gabe. Kopla horiek berdin balio
|
zuten
baserri batean ala bestean. Bat batekoak, ordea, etxeko bakoitzaren pikardiak kantatu behar izaten zituen.
|
|
|
Dendatik eguzkitara atera zirenean Oskar ikusi
|
zuten
baserri erraldoian sartzen. Basoari erreparatu zioten, itxia zen, pinuak ageri ziren baso zeharrean, gorago berde desberdinek uhin maiztasuneko erritmo antzeko bat markatzen zuten landaretzan.
|
|
2018
|
|
|
Biek azpimarratu
|
zuten
baserriaren garrantzia eta baserritarren lana errespetatzearen eta balioan jartzearen inportantzia.
|
|
|
Belaunaldi zaharrekoak hilak edo erbestean sakabanatuak zeuden edo zaharregiak ziren; belaunaldi berrikoek, oraindik ere gaztetxo baina, Euskal Herri kaletar eta gatazkatsu bat ikusi nahi zuten islatua literaturan, eten egin nahi
|
zuten
baserriarekiko haria. Gerrak zamatzen zuen guztia.
|
|
2020
|
|
|
1930eko urteetan, Errusia sobietikoko idazleek eta literatura kritikariek eztabaida literario eta ideologikoa bururaino eraman
|
zuten
baserri literatura zehazteko. Horrela, idazle nekazaria haren datu biografikoetatik ezagutu zuten:
|
|
|
Bi lizentziak onetsi zituen Aiako udal gobernuak (Igor Iturain zen alkate; EAJ), nahiz eta ondoren frogatu eta udalak onartu proiektuak ez zuela udalaren urbanizazio legea betetzen. Jabeek ez
|
zuten
baserria eraberritzeko edota eraisteko proiekturik aurkeztu; eraikin berriarena soilik aurkeztu zen.
|
|
|
Ni ez naiz kale kalekoa, eta ezta baserritarra ere, auzo bateko kale etxe batekoa baizik. Gure amak eta osaba batek egin
|
zuten
baserriaren ondoan etxe bat, eta han hazia naiz ni, baserritarren artean; euskal girokoa, beraz, erabat. Bertso eskolen sorreraren garaiak ziren haiek.
|
|
|
Eta Koxek horrela egin zuen, goiz hartan, beste zenbait anaia arrebekin batera gurasoen eta eraman beharreko gauzen bila Lafittenera igo baitzen. Harridura handiz ikusi
|
zuten
baserriko atetik ez zela inor ateratzen. Barrura sartu eta aita amen arrastorik ez.
|
|
|
Bi lizentziak onetsi zituen Aiako udal gobernuak (Igor Iturain zen alkate; EAJ), nahiz eta ondoren frogatu –eta udalak onartu– proiektuak ez zuela udalaren urbanizazio legea betetzen. Jabeek ez
|
zuten
baserria eraberritzeko edota eraisteko proiekturik aurkeztu; eraikin berriarena soilik aurkeztu zen.
|
|
2022
|
|
|
Bainan, urte batzuk geroago, Natura gustuko zitzaiolakoan, honek eta honen bizilagunak erabaki
|
zuten
baserrira berriz
|
|
|
Denak pozik gelditu ziren; mutikoa harro harro, burua tente zeukala. Bolada batean denek gazta goxoa jan
|
zuten
baserri hartan, Manexi esker.
|
|
|
Aresti arte, Euskal Herriko etxe askotan kontsumitu delarik, sagardoa egiten
|
zuten
baserri denetan zizarra ere egiten zen, fruitu horiek alferrik ez galtzeko. Edan errazekoa izaki, sagardogintzan zihardutenek hartzen zuten, fresko, lanen astuna arintzeko.
|
|
2023
|
|
|
Nekazaritzari lotuta egon da Amillubi baserria beti, orain arte bertan bizi izan den familiak ere lurra landu baitu. " Biolurreko bi kidek hartu
|
zuten
baserriaren alde bat, eta harreman estua egin zuten ondoko familiarekin. Haiek jakinarazi zieten baserria saltzeko asmoa zutela.
|
|
|
Gizonek harrobian lan egiten zuten normalean, eta emakumeek etxean lan egiten zuten. Iluntzean, gizonek ganaduarekin laguntzen zuten, baina, egunean zehar, emakumeek lan egiten
|
zuten
baserrian. Umeak zaintzea ere emakumeen lanaren parte zen, noski.
|
|
|
Ondoren, kadete mailako nesken lasterketan, Itxaso Askasibar elgetarrak, 13 postua lortu zuen, Ormaiztegi inguruetan prestatu
|
zuten
baserri arteko ibilbide sigi sagatsuan. Honek ere, buruko txirrindulariekin batera egin zuen lasterketa.
|
|
|
Negu zakarra atzean utzi ondoren, udaberria astiro astiro loratu zen Intxorta mendiaren magalean. Egunsentiak argitu bezain laster enara jolastiak zeru urdinean hegaz hasi ziren; zakur aztoratuek zaunka egiten
|
zuten
baserri atarietan; martxan ziren laborariak, artzainak, karegileak, ikazkinak. Nekazariak larreetako belarra segatzen arituak ziren eta baratzeko lurrak jorratu eta landatzen, inguru haietan ez baitzegoen inorentzat atsedenik.
|
|
|
Eskopeta bat antzeman
|
zuten
baserriko lanabesak jasotzeko eraikitako egurrezko txabolan, baina Telmo Zabalak berehala erakutsi zien lizentziaren paper guztiak eguneratuta zituela.
|
|
|
Fabrikako soldata baten laguntza izan arren, nahiko lan izango zuten Arregitarrek zazpi seme alabak mantentzeko. Ez dakit baten bat morroi bidaliko ote
|
zuten
baserri aberatsagoren batera, ordura arte usadio zabaldua izan zen moduan, baina beste ohitura bat behintzat bete zen etxe hartan: semeetako bat komentu batera bidaltzea ikastera, eta seme hori Joxe izan zen, laugarrena.
|
|
|
Katuak eta txakurrak, gure haurtzaroan, batez ere zerbait praktikoa ziren, betekizun bat
|
zuten
baserrietan eta kalean. Kaletarren bat bere txakurra ume bat balitz bezala tratatzen ikusten genuenean, auzo lotsa ematen zigun, nabarmena iruditzen zitzaigun, zeharo bere senean ez dagoen norbaiten jokabidea.
|