|
2000
|
|
|
17). Gobernu gisako hau 1938ko otsailaren 1eraino egon zen indarrean, eta data honetan antolatu
|
zuten
Franco renlehenengo Gobernua.
|
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote
|
zuten
Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn nengoen egun haietako batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera.
|
|
|
Esan beharrik ez dago frankismoaren parafernalia oso nabaria zela sasoi hartan. Hiriko jaietako Salbean Udaletxetik Santa Mariaraino paliopean eramaten
|
zuten
Franco. Donostiako egonaldian Aieten izaten zenez, denboraldi horretan Aieteko etxera eramaten zituzten Gipuzkoa Plazako ahateak ere, eta beste batzuk Ondarretako kartzelara.
|
|
2004
|
|
|
Jose Antonio Agirre lehendakaria erbestean hil zen, 1960ko martxoaren 22an. Jose Maria Lasarte eta Pepe Mitxelenaren ardurapeko Euskal Zerbitzu Sekretuek balio handiko informazioa bildu
|
zuten
Francoren armadaz zein Italiak eta Alemaniak bidalitako laguntza tropez. II. Mundu Gerra hasita ere, Zerbitzuak nazien kontrako informazio lanetan aritu ziren, herrialde demokratikoen mesedetan.
|
|
2007
|
|
|
1947an bertan, ordea, Agirre lehendakaria eta New Yorken bere ordezkaria zen Anton Irala ohartu ziren jaio berria zen Gerra Hotzaren kontestuan Estatu Batuek ez zutela ezer egingo Franco botatzeko, botere hutsunea komunisten mesederako izan zitekeelako. Euskal agintariek ez zuten onartu nahi izan errealitate hori, eta hurrengo urteetan ahalegin ugari egin
|
zuten
Francoren eta erregimen demokratiko baten artean zeuden aldeak nabarmendu nahian iparramerikarren aurrean. Hori gutxi balitz eta euskal oposizioa batuta mantentze aldera, bat egin zuten Indalecio Prietok bultzatutako irtenbide monarkikoarekin.
|
|
2008
|
|
|
Izandako baja kopurua Euskal Armada osoaren% 16,7 zen, baina borrokatu zuten 30 batailoien% 25 Kontuan izan behar da soldadu guztiek ez zutela borrokatzen, atzeguardiako lanak egiten baitzituzten eta, ondorioz, baja kopuruak oso altuak zirela. Datu horiek ulertzeko aipatu daiteke, adibidez, Ebroko borroketan, 1938an kalte gehien jaso
|
zuten
Francoren armadako batailoiek soldaduen% 23,9 inguru galdu zutela, nahiz eta, kasu batzuetan,% 30 erraz gainditu. Ebroko muturreko adibide dugu Tetuango 4 taborrak soldaduen% 77,2 galdu zuela Kataluniako lurretan.
|
|
|
Eta hori azaleratu da, aurreko astean, Eibarren eta Debagoieneko hainbat herritan, Gipuzkoan. Debagoieneko fusilatuen senitartekoen eta lagunen batzordeak eta Intxorta 1937 kultur elkarteak urriaren 21ean jakinarazi
|
zuten
Franco oraindik ere ohorezko alkate dela Arrasaten eta Aretxabaletan. Geroztik, Eskoriatzan, O, atin eta Elgetan ere diktadorea ohorezko alkate dela egiaztatu dute.
|
|
|
Aretxabaletako eta Arrasateko (Gipuzkoa) udalek ohorezko alkate izendatu
|
zuten
Franco,, atxikimendu leial eta apurtezina, adierazteko, eta, begia Erregeen artean Errege den Jainkoa xede hartuta, Estatuaren Itsasontzia esku tinko eta ziurrez gidatzen duen horri esker on sakona?
|
|
|
Han hemenka, seme kutun izendatzeaz gainera, udalek eman ditzaketen kargurik garaienak, ohorezko alkatearenak, eman zizkieten frankismoko ordezkariei. Beste herrialdeetan oraindik ez da frogatzerik izan, baina Gipuzkoako udalek aldi berean izendatu
|
zuten
Franco ohorezko alkate, 1949an. Urte hartako abuztuaren 24ko La Voz de Espa, a egunkariaren azalean agertzen da albistea.
|
|
2009
|
|
|
Horrela, garaileek gerrari eman zioten interpretazioa ez zen berdina izan gerran, gerra amaitu berritan, edo Ardatzeko potentziak Bigarren MunduGerra galtzen hasi zirenetik aurrera. Gerra denboran estatu kolpearen justifikazioan eman
|
zuten
Francoren aldeko historialari eta publizistek beren onena. Idazlehoriek eginiko lanak, gainera, harrigarria bada ere, estatu kolperik ez zela izan erakusten saiatu ziren, esanez 1936ko uztailean gertatu zena altxamendu bat izan zela.Idazleok zioten herriak (edo herriaren erdirik onenak, behintzat) armak hartuzituela armadaren bidez. Hau da, 36ko uztailean plebiszitu armatu bat izan zelaEspainian.
|
|
|
Erdi ArokoEspainia eta horrekin batera haren garaiko balio guztiak defendatzen zituztenekFranco jarri zuten gidari. Horiek, justu justuan, sortu
|
zuten
Franco. Jose MariaAreilzak, falangista eta matxinatuen armada Bilbon sartu ondorengo lehenengoalkateak esan zuen antzera, Franco, «frankismoaren moderatzailea» izan zitekeen.
|
|
|
Frantziak, Erresuma Batuak eta Amerikako Estatu Batuek (AEB) ez zuten begi onez ikusten Francoren erregimena, batez ere, faxismoarekin II. Mundu Gerraren bueltan izan zituen harremanengatik. Dena dela, Gerra Hotzaren testuinguruan, aliatuek pentsatu
|
zuten
Franco egokia izan zitekeela komunismoaren hedakuntza gelditzeko. Arrazoi geoestrategikoak zirela medio, aliatuek onartu egin zuten Francoren diktadura, eta, gainera, diruz lagundu.
|
|
|
Dena dela, Gerra Hotzaren testuinguruan, aliatuek pentsatu zuten Franco egokia izan zitekeela komunismoaren hedakuntza gelditzeko. Arrazoi geoestrategikoak zirela medio, aliatuek onartu egin
|
zuten
Francoren diktadura, eta, gainera, diruz lagundu. Espainia Unescon sartu zen 1952an, Vatikanoarekin konkordatua sinatu zuen 1953an, AEBekin akordioa sinatu zuen 1953an eta Nazio Batuetan onartu zuten 1955ean.
|
|
|
Espainia Unescon sartu zen 1952an, Vatikanoarekin konkordatua sinatu zuen 1953an, AEBekin akordioa sinatu zuen 1953an eta Nazio Batuetan onartu zuten 1955ean. Mendebaldeko demokraziek esaten
|
zuten
Franco ez zutela gogoko eta hauteskunde garbiak egin behar zirela Espainian, baina gero eurak ekarri zioten Francori 40 urtez agindu ahal izatea. Izena bat, eta izana beste bat.
|
|
|
Julian Aristegi 1936ko urriaren 28an fusilatu
|
zuten
Francoren aldeko militarrek, Hernaniko hilerriko kanpoaldeko horma baten aurka. Urte hartako urri eta azaroan Donostia inguruko beste 200 pertsona fusilatu zituzten, agiri edo euren nortasunaren inguruko argibiderik utzi gabe.
|
|
2010
|
|
|
Angel Amigoren bizitza ere, pelikula baten modukoa izan da: ETA politiko militarraren militante izanda Segoviako kartzelan espetxeratu
|
zuten
Francoren diktaduraren garaian eta kartzelatik planeaturiko ihesaldia bihurtu zuen bere lehenengo filmea. Ordutik aurrera, bere bizitza eta bere lana fikzio eta akzioarekin nahasten dira, bien arteko muga non dagoen argitu ezinik.
|
|
|
Propagandista frankistek, eta ondoko historiagileren batek ere? ahazten
|
zuten
Francoren eskua nazismo eta faxismoaren eskutan zegoela. Hori zela eta, Espainiako gerra irabaztear, 1939ko maiatzaren 12an, Madrilgo Barajas aireportuan, tropa nazionalkatolikoek hegazkin agerraldia antolatu zuten, non Condor Legioa eta Aviazione Legionaria omendu baitzituzten.
|
|
|
Gerra kimikoari eta toxikoari begira, 1937ko otsailaren 6an La Marañosako lantegia okupatu
|
zuten
Francoren tropek. 1937ko apiriletik aurrera, bai Salamancan, bai Avilan, gerra kimikorako praktikak eta klaseak eman ziren, batik bat gas toxikoen aurkako borrokan.
|
|
|
Ildoberean, San Frantziskoko Biltzarraren ostean, 1945eko abuztuaren 31n hain zuzenonetsi zuen Mexikoko gobernuak Jose Giral en erbesteko Errepublikako gobernua; irailaren 10ean Guatemalakoak; azaroaren 7an Panamakoak eta azaroaren 8anVenezuelakoak. Uruguaik eta beste zenbait amerikar gobernu demokratikokerrepublika ofizialki onetsi ez bazuten ere, ez
|
zuten
Francoren gobernua aintzatetsi.
|
|
|
San Frantziskoko maiatzeko Biltzarraren ostean, 1945eko abuztuaren 31n onetsi zuen Mexikoko gobernuakJose Giralen Errepublikako gobernua; irailaren 10ean Guatamelakoak; azaroaren 7an Panamakoak eta azaroaren 8an Venezuelakoak. Uruguaiketa beste zenbait amerikar gobernu demokratikok errepublika ofizialkionetsi ez bazuten ere, ez
|
zuten
Francoren gobernu faxista inoiz aintzatetsi.
|
|
2011
|
|
|
Abenduaren 30ean, berriz, indultua. Mobilizazioak atzera bota
|
zuten
Francoren gobernua, baina uste duzu mobilizazio haiek izan ez balira, Francok erreparorik izango lukeenik zuen kontrako zigorrak betearazteko?
|
|
|
Ebro ibaian uztailaren 25erako antolatu
|
zuten
Francoren tropen aurkako ustekabeko erasoa; ibaiaren beste aldean berrogeita hamar mila bat soldadu izango ziren. Ibaia bertan oso zabala bazen ere, zubi pila bat eraiki ziren eta gau bakar batean bost dibisio pasa ziren.
|
|
2014
|
|
|
Poliziak esan zuen orduan CIA tartean zela, ETAk ez zeukala ahalmenik halako atentatu bat bakarrik egiteko. Esan
|
zuten
Franco deserosoa zela Estatu Batuetako Gobernuarentzat, haren ondorengoa ere bai, Luis Carrero Blanco almirantea. Henry Kissinger bera ere egun batzuk lehenago egon zen Madrilen:
|
|
2015
|
|
|
Burgosen militarrek epaitu nahi zituzten atxilotuen kasuak Europa mailan Euskadiren aldeko adiskidetasun olatu bat abiatu zuela zirudien gainera. Hilaren erdialdean, The Observer moduko aldizkari garrantzitsuek titularretan ekarri
|
zuten
Francoren aurkako militanteen epaiketarena, eta intelektual eta politiko ugari atera ziren Espainiako erregimen antidemokratikoa eta torturak salatzera. Epaiketa hasi aurretik ere, nazioarteko giroa hamasei epaituen alde ipintzen ari zen argi eta garbi.
|
|
|
izango
|
zuten
Francoren Armadako destruktoreek, batez ere Almirante
|
|
|
Apirilaren 22an, De Gaulle jeneralak tropak ikuskatu zituen, ikurriñari agur egin zion eta adierazi zuen" Frantziak ez duela inoiz ahaztuko Euskaldunek lurralde hau askatzeko egin dituzten esfortzu eta sakrifizioak". Euskaldunek espero
|
zuten
Francoren kanporatzen lagunduko zietela bainan etzen holakorik gertatu.
|
|
2016
|
|
|
Moilari atxikita geratu ordez makina bat bidaia egin zuen Bilbo eta Frantziako kaien bitartean, Seven Seas Spray ontzi britainiarrak libratu zuen minarik gabeko itsas igarobide estua baliatuz. Ostera oro zelatan izango
|
zuten
Francoren Armadako destruktoreek, batez ere Almirante Cervera zeritzonak.
|
|
|
Bill Donovan OSSko koronelaren agindu zuzenak zituen Letamendik: Euskal Zerbitzuek ahalik eta informazio gehien atera behar
|
zuten
Francoren erregimenari buruz, amerikarrek zehatz mehatz jakin nahi zuten eta zer egoeratan zegoen Espainia. Batez ere, informazio militarra eta finantzakoa jasotzea eskatzen zieten.
|
|
|
Nazioartetik zetorren beraien itxaropena: mendebaldeko demokraziek noizbait eten
|
zuten
Francoren oldarra. Baina hori ez zen sekula gertatu.
|
|
|
Baina hori ez zen sekula gertatu. Frantziak eta Erresuma Batuak gatazkan parterik ez hartzea erabaki zuten laster, gertakizunak bere kabuz uztea, nahiz eta Alemaniak eta Italiak lotsagabe egin
|
zuten
Francoren altxamenduaren alde.
|
|
|
Churchillek informazio ezin hobea atera zuen ekintza hartatik. Alde batetik, faxisten kode sekretua lortu zuten, eta bestetik, are garrantzitsuago zena, jakin
|
zuten
Franco gerran sartzeko gertu zegoela, Ardatzaren alde. Britainiarrentzat berebizikoa zen Espainia gerran ez sartzea eta horretan saiatuko ziren ordutik aurrera, militar buru espainiarrak diruz ordainduz, esate baterako.
|
|
|
Eta horri guztiari diktaduraren kontrako propaganda gehitu zitzaion, izan ere, Latinoamerika oso katolikoa zen eta politikari ugarik beren kidetasuna azaldu
|
zuten
Francorekiko. Agirre lehendakaria, bera ere katolikoa izanik, Aliatuen aldeko ideiak hedatzen ahaleginduko zen euskal jatorria zuten agintarien aurrean.
|
|
2017
|
|
|
Atzokoa, irailaren 20a, gure herrian, eta inguruko hainbat herritan, Gipuzkoan. Donostia askatu eta gero, mendebalderantz egin
|
zuten
Francoren tropek, Eibar, Ondarroa eta bestera iritsi arte, eta negu osorako egonkortu zen fronte lerrora iritsi bitartean hainbat herri liberatu zituzten. Hurrengo urtean Bizkaikoak erori ziren; Araba eta Nafarroako gehienak lehendik ziren libre.
|
|
|
Garaile atera zirenek kontatu ziguten bertsio ofiziala, eta galtzaile asko isilik geratu ziren. Berrogei urte iraun zuen beldurraren aroak, eta batzuek zerotik hasi nahi izan
|
zuten
Franco hil ondoren. Espainiako bandera balkoitik kendu, eta ikurrinak jarri zituzten.
|
|
2018
|
|
|
Espainiar nazioa ez zen existitzen; espainiar estatua bai. Linzen iritziz, mugimendu abertzaleek, hein batez, espainiar estatu hura onartu
|
zuten
Franco hil ondoko trantsizioan, hauteskundeetan aurkeztea onartu zutenean. Izan ere, abertzaleek bi hautu zituzten aitzinean:
|
|
|
Erabateko errepresioaren bidez, diktadurak beldurra zabaldu zuen, eta arte sistema otzanduta ikusi zuenean, estrategia aldaketa diseinatu
|
zuten
Francoren kultura arduradunek. 50eko hamarkadako gizartean aldaketa txiki baina eraginkorrak sumatu ditzakegu.
|
|
2021
|
|
|
Huescako kanposantuaren hormaren kontra fusilatu
|
zuten
Francoren faxistek pintore eta pedagogoa izan zen hura. Handik egun gutxira, Conchita erail.
|
|
2022
|
|
|
PSOEk Primo de Riveraren diktadura babestu zuen. Hainbat lider espainiar sozialistak, errepublikazalek, Negrinek, Azañak, adierazi
|
zuten
Francorekiko gertutasuna. Nahiago zuten Franco euskal eta kataluniar nazionalistak baino.
|
|
|
Hainbat lider espainiar sozialistak, errepublikazalek, Negrinek, Azañak, adierazi zuten Francorekiko gertutasuna. Nahiago
|
zuten
Franco euskal eta kataluniar nazionalistak baino. Francorekin konponduko omen ziren, baina ez euskal edo kataluniar nazionalista gogaikarriekin.
|