|
2007
|
|
|
Azkenez, Jeanne Marie Malharin, Marijane Minaberry eta Jakes Abeberry garaikideak elkarrizketatu ditugu, gertaeren berri izango zutelakoan. Malharin eskolako andereñoa izan zen eta Marijane Minaberry Basque> Eclair, > Sud Ouest> eta Herrian administrari bezala egin
|
zuen
lan. Jakes Abeberryri dagokionez, 1960 hamarkadako Enbata> mugimendu abertzale eta izen bereko aldizkariaren sorreran parte hartzearekin batera, Kultura sailaz arduratzen zen Biarritzeko herriko etxean elkarrizketatua izan zenean.
|
|
|
Piarres La, tte Herria> astekariaren zuzendari aukeratzearekin batera, amaiera ematen hasi ziren erresistentzia ekintzei64 Ordutik aurrera, La, tteren emaitza intelektualek oihartzun handiagoa izan zuten, aurrekoak bezain garrantzitsuak izan baziren ere: 1967 arte irakaskuntza lanean aritzearekin batera, 1949an euskaltzain izendatu zuten (urgazle zen 1928tik), Georges Lacomberen ordez; 1961ean ohorezko kalonje bilakatu zen; 1968tik 1976ra Centre> National> de> la> Recherche> Scienti, querako egin
|
zuen
lan, Linguistique> Général> sailean, eta 1982an Euskal Herriko Unibertsitateak doctor honoris causa izendatu zuen.
|
|
|
...zerriko politikarekin jarraituz, eta Bigarren Mundu Gerraren urteak zirelarik, astekariak bat egin zuen Frantzian ezarritako Vichyko gobernu nazi zalearekin; Vichyn sorturiko Milice> Française> ere aintzat hartu zuen192 Era berean, gobernu horren burua zen Pétainen pentsabidearean jarraitzailea izan zen orduko Eskualduna; Gobernu horren Révolution> Nationalak193 aldarrikatu
|
zuen
lana, familia eta aberria leloari atxiki zitzaion Eskualduna, irakurle guztiak adoretuz Frantziaren batasunaren alde194.
|
|
|
behar dautzuet berehala aitortu ez naizela hoinbertze goretsia izaiteko. Ezen,
|
zuen
lanetan deus onik egitekotz, lagun bakochak behar lituzke jakin gure Euskal herriko mintzaira mota guziak. Eta nik erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak.
|
|
|
Dena dela, La, ttek Sabino Arana gustuko ez bazuen ere, onartu
|
zuen
lan baliagarria burutu zuela: Egia erran, Sabin da bere idazlanetan sobera garbitzalea eta ez arras gure gostukoa.
|
|
|
Era berean Jean Saint Pierre izan zen sarekide eraginkorrena Piarres La, ttengan: La, tte sare hartan sarrarazi ostean, 1920 hamarkadan, La, tterengandik hurbil egin
|
zuen
lan 1930 eta 40 hamarkadetan.
|
|
2008
|
|
|
ipiñi izan balitu errenka, erdal itzulpena aldamenean emanik, bestelako tres na geneukan orain eskuetan. Nola atzekoz aurrera egin
|
zuen
lana, ordea, erdal itzak eto rri ala euskerara edo biurtuaz, erdaldunak arritu bearrez noski, ezta erraz jakiten euskal itz direlako orietan zer den entzuna edo irakurria eta zer den aldatua edo burutik burura asmatua10.
|
|
|
Lehenik, Cadizko Konstituzioa euskaraz azaltzen
|
zuen
lanaren berri izan genuen, Juan San Martinek argitaratutako artikulu baten bidez25 Katexima politiko zen testu hura, umeen eskoletan erabiltzeko pentsatua; hala ere, euskal letretan ohi koa ez zen gaia jorratzen zuen. Lau urte geroago, San Martinek berak eskuizkribua ren faksimilea argitaratu zuen26 Baina argitaratutako eskuizkribua anonimoa zen eta gure lagun maiteak, Angel Ibisate jaunak27, egilearen izen abizenak argitu zizkigun.
|
|
|
Urkixok, testu zaharrak argitaratzen, edo berrargitaratzen egin
|
zuen
lana, ostera, Azkueren saioaren osagarri bikaina da. Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos > en argitaratu zituen autore zaharren lanetara jotzen dugu oraindik ere.
|
|
|
baina aipamen horretan bertan aitortzen du benetako beharra dagoela hitz berriena. Mikel Zalbidek, 1991an, Hiztegigintzako III. Jardunaldietan irakurri
|
zuen
lan mamitsuan Euskaltzaindiak lexiko berrikuntzaren alorrean nolako jardupidea izan duen aipatzean zioena ekarri nahi dut hona. Gaztelania euskara hiztegia egiten urtealdi luzexka emana zuen Euskaltzaindiak, gerra aurrean, Azkueren zuzendaritzapean.
|
|
|
Horiek horrela, Xabier Kintana eta bestek egindakoaren ereduari jarraikiz, gure adiskideak euskara gaztelaniarentzat egin
|
zuen
lan bera saiatu nintzen egiten, duela lauzpabost urte, euskara frantsesarentzat, eta uste dut irakasle edo itzultzaile askori baliagarri izan zaiola.
|
|
|
Autore klasikoak baita ere XIX. mendekoak oso ongi ezagutzen zituen, eta bera literatur zalea eta idazlea izanki, garaikideen emaitzak ere guziz hurbiletik jarraikitzen zituen, frantsesak gehien bat, bainan, gazteleraz idazten zituztenak ere bai. Apaiz bezala biziki ezaguna zen, bereziki Pariseko eskualdean jende behartsuen alde egin
|
zuen
lanari esker. Bestalde, jakin behar da ere, irratiaren bidez zabaldu ziren erlisioari buruzko lehen emankizunetan parte hartu zuela Radio> Paris> eta Radio> Luxembourg> irratietan(), predikari gisa.
|
|
|
2 Piarres Lafitte-k eta Ph. Aranart ek bukatu zuten Lhande-k «e» letran utzi
|
zuen
lana.
|
|
|
Beraz, batetik Azkuek bere heziketa garaian xurgatu zuen erromantizismoak bere jardueraren lan esparrua seinalatu bazion (herri jakintza biltzea, jasotzea, salbatzea...), ideal hori bizi osoan mantendu zuen, eta ez inertzia desfasatu soilez, baizik barneraino asumitu zuelako, bere izakerarekin osoki egokituz. Mitxelenak adierazi izan duen bezala, Azkuerengan, sakonean, beste ideia batzuen azpitik erromantiko bat zegoen, horrek ahalbidetuz egin
|
zuen
lan zabala egitea:
|
|
|
Tours-eko hiztegi hirueleduna da Azkueren obra ezagunenetariko bat. Nolanahi ere hiztegi horren ospeak ilundu egin du Azkuek lexikografia arloan burutu
|
zuen
lan eta ahalegin zabalagoa. Hola guztiz ahantzita eta ezezagun geratu dira gutxigatik izan arren argitaratzera iritsi ez ziren Azkueren beste hiztegi proiektu batzuk.
|
|
|
Hola bada gerra garairaino segitu bide zen lanean hiztegia prestatzen, Azkue, Gorostiaga eta beste kide batzuen kargura batez ere84 Hiztegiaren luzapen hau batetik Akademiaren lan gaitasun mugatuen ondorio zen (eskura zeuden baliabideekin soilik hiru pertsonako batzorde bat aritzen baitzen berariaz hiztegigintza lanean). Baina azken finean proiektu honen aldeko babes instituzional, ekonomiko eta sozial nahikorik ezak eragiten
|
zuen
lana hainbeste atzeratzea: ofizialtasunik gabe eta eskari administratiborik gabe, euskarazko hiztegia ez zen presazko beharrizan gisa sentitzen, eta Akademiaren borondate soilez eta baliabide mugatuekin egiten zuen aurrera, astiro.
|
|
|
Alta, espero dut bai lagunduko dudala ulertzen lexikografia horren historia soziala: Azkuek zein baldintzatan egin
|
zuen
lan bere hiztegiak sortzeko, zein asmorekin, etab. Zentzu horretan, ikerketa honek Azkueren obra, bere barne balioan aztertu baino gehiago, garaiko testuinguruan kokatu eta interpretatu nahi du.
|
|
|
Nolanahi ere Azkue itzuli zenerako ikasle kopuruak gora egin zuen (ia ehuneraino), eta horri esker posible izan zen katedraren baitan bi maila bereiztea. Hola Azkuek bere postua berreskuratu arren Bustintzak ez
|
zuen
lana galdu30.
|
|
|
Urte hauetan martxan jarritako proiektu akademiko nagusia erdara euskara hiztegia izan zen. Funtsean Azkuek Tours-en hasi eta Brusela Kolonietan ezin amaitu izan
|
zuen
lanari segida eman nahi zitzaion. Diferentzia nagusia ekimen indibidual gisa barik Euskaltzaindiaren baitan planteatzean zegoen.
|
|
2009
|
|
|
Euskaltzainburu izendatu zutenerako, parekorik ez
|
zuen
lan itzela egina zeukan Azkuek hizkuntzalaritzaren arloan. Lanik bikainena, 1905ean eta 1906an bi liburukitan argitaratutako Diccionario Vasco Español Francés zen, luzaroan molde honetako hiztegirik osoena eta aberatsena izan dena, mende bat geroago Orotariko Euskal Hiztegia argitaratzea bukatu den arte.
|
|
|
liturgia testu berriak euskaratzeko eginkizunean idazkari orokorra izan zen. 1975ean jaioterrira itzuli zenez geroztik, Idazlan Guztiak prestatu eta argitaratzea izan
|
zuen
lan nagusia. 11 liburukitan bildu zituen idazlan guztiak, eta Kardaberaz Bazkunak argitaratu zituen, Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin.
|
|
|
Mitxelena jarri zuten buru, eta Jose Luis Lizundia idazkari. Zortzi urte egin
|
zuen
lanean batzorde honek, 31 lagun, fitxagintzan, aritu zirelarik, 1978an Udalen Izendegia bukatu eta Euskaltzaindiaren batzarrak onartutzat eman zuen arte.
|
|
|
1989 urtean Lazkaoko VI. Barne Jardunaldietan erabakitako egitura berriarekin, baina, batzorde bakarreko sail bihurtu zen Jagon saila, Juan San Martinen ardurapean. Ordura arteko batzordeek egiten zituzten lanak beste erakunde batzuek bideratzen zituztela-eta, hizkuntzaren estatusa zaintzeko ardura hartu zuen Jagon sailak; azken batean, gerora Sustapen batzordeak bere gain hartuko
|
zuen
lan bera.
|
|
2010
|
|
|
Izan ere, elkartea elizaren babesean zegoen; eta emandako babesaren truke, elizak ordezkari bat zuen elkartean. 1969an bertan Gipuzkoako Gotzaitegiak Jose Lasa izendatu
|
zuen
lan horretarako.
|
|
|
Oso martxa onean jarraitu
|
zuen
lanak, inoiz pentsatu gabeko arrakastarekin, hezkuntzarekin loturiko 22 eragilek prozesuan parte hartzea lortu baitzen. Baina eskola publikoko sektore batek? 1988an ikastolekin bateratze prozesua garatzeari uko egin zion sektore berdinak?
|
|
|
Eta Camposek Euskal Curriculumaren ikerketa geldiarazi zuen, eskola publikoko sektorearen partaidetza lortze aldera. Baina sektore horrek ez
|
zuen
lan hura konpartitu nahi. Are gehiago, sektoreak berak curriculumaren ikerketa alternatibo bat lantzeari ekin zion, Hezkuntza Sailak finantzaturikoa.
|
|
|
Gerora, Partaidek eta BIEk batera jardun zuten Ikastolen III. Batzarraren enkargua betetzeko ahaleginean. Partaidek Juanjo Gomez ipini
|
zuen
lan horretan.
|
|
|
testuingurua, definizioa, helburuak, dimentsioak, funtzioak, metodoak, ebaluazio motak eta ereduak. Bi ikasturte eman
|
zuen
lan taldeak marko teorikoa osatzen. Bestalde, EFQM inguruan ikastolak hasiakziren Euskalit fundazioaren bidez prestakuntza jasotzen.
|
|
|
1998an, Ebaluazioa aztergai zuten V. Jardunaldi pedagogikoak NIEk (Nafarroako Ikastolen Elkartea) antolatu zituen, Iruñean, Ikastolen Elkarteak Ebaluazioaz jarduteko izendatuta
|
zuen
lan taldea Jardunaldi Pedagogiko haien edukian aritu zelarik. Egindako ahaleginaren ondorioz, lan taldeak txosten mardul baten emaitza osatu zuen eta ikastolen ebaluazio sistemak izan lituzkeen oinarriak honelaxe laburtu zituen:
|
|
|
Hasierako emaitza haien ostean, Proposamen praktikoa deiturikoa egin
|
zuen
lan taldeak, eta gerora (bi ikasturte beranduago) Ebaluazio gunearen zirriborroa osatu zuen..
|
|
2012
|
|
|
Helburu berberarekin heldu zion Bingen Ametzagak ere klasikoak euskaratzeari. Haren alaba Mirentxuk aitari buruz idatzitako liburuan, Ametzagak Eusko Ikaskuntzaren VIII. Kongresurako prestatu
|
zuen
lana aipatzen du: –Traducción de obras literarias al euskera:
|
|
2013
|
|
|
Irakasle gisa egin
|
zuen
lana baliagarri izan zitzaion astekaria zuzentzeko eta idazle berrien bilatzeko. Jon CasenavekJean Etxepare, Jean Saint Pierre, Jean Elizalde eta belaunaldi horretako idazleak aipatzean, hauxe idatzi zuen:
|
|
|
Erretorikan maisua zen, gauzak kontatzeko ikaragarriko trebezia bazuen, lehenbiziko euskal kazetarietarik bat zen, baina kazetaritzaren oinarrizko arauak errespetatzen ote zituen, hori besterik da. Eskualduna ko zuzendari gisa egin
|
zuen
lana eta izan zuen merezimendua gutxietsi gabe, komeni da haren artikuluak barnagotik aztertzea eta garai hartan egin ohi zen kazetaritza ereduarekin konparatzea, ikusteko zenbaterainoko kazetaria zen eta zenbaterainoko erretorika egilea. Bat egiten dugu Iñaki Caminok aipatu zuen Jean Etxepareren iritziarekin:
|
|
2016
|
|
|
Larzabalek eredu desberdinak dauzka euskal kultura munduan ibiltzeko, Piarres Lafitte horietakoa da, garaiko nagusia segurki, haurtzarotik ondoan izan duena, Larzabalek idazten dituen komediei buruz komentario asko entzun zituzkeen, baina hemen euskaltzain izendatua izateko egunean Piarres Lafittek erran zizkionak itzal handikoak zitezkeen. Bestalde, pastoralaz idatzi
|
zuen
lanean Larzabalek bi erreferentzia zituen gogorat: Hérelle eta Piarres Lafitte.
|
|
|
Pretentsiorik gabe, helburu handirik gabeko antzerkigintza bat, gazteen libertitzeko helburua zuena eta herriko gazteek ematen zutena. Hau zen Ipar Euskal Herrian antzerkigintzak eman zuen irudia, eta eraman
|
zuen
lana. Horretaz, aldaketa baten berri eman zuen Piarres Lafittek, norabide berria azpimarratuz, 1941eko apirilaren 3an, Baionako Euskal Erakustokian eman zuen emanaldian.
|
|
|
Gogoetak idazten hasi ondotik eraman zituen. Idazten hasi zen lehenik, baina gogoeta beti eraman
|
zuen
lana izan zen, antzerkiari buruz plazaratu zituen eta gorago aipatu ditugun lanek adierazten duten gisan. Ez zituen kritika zorrotzak gustuko, lan deskribatzaileak ekarri zituen, salbu euskararekiko eta euskaldunekiko trufa sumatzen bazuen.
|
|
|
Jauzi handia egin zuen zenbait urtez Ipar Euskal Herriko antzerkigintzak talde horiei esker. Larzabalen sortze lanak lagundu
|
zuen
lan horretan bere garaia ulertzen baitzuen eta hitzetan, elkarrizketetan kokatzen baitzituen ulergarriak bihurtzen ziren problematika nagusiak. Orduko munduak aukeran ematen zituen bideak itzultzen zituen.
|
|
|
Hiru hamarkada iraun
|
zuen
lan honek. Hiru hamarkada testuen hobetzeko helburutik, herrietan antzerkien antolatzeko helburutik, azken helburua kalitateko antzerkiaren eraikitzea 1968an gertatu baitzen Matalas ikusgarriarekin.
|
|
|
Ikusi dugun bezala antzerkien azterketa sakonen egiteko mentura gutxikoa zen Larzabalen garaia. Piarres Lafittek egin
|
zuen
lan hori, frantsesez baina gaiaren itzulia egin zuen.
|
|
|
Horretan sartzen zen gerla ondoko garaian Larzabalek eraman
|
zuen
lana. Gizarte aldaketaren uhinean sartu zen, proposatzen zitzaizkion ekintzetan parte hartuz, lurraren besta baldin bazen, eskatzen bazitzaion testu bat idazten zuen eta hura emanen zen.
|
|
|
Hau, liburu hunkigarriena dela erran genezake, azken urteetako idatziak baitira, eta nonbait bizi baten gogoetak eskaintzen baitizkigu. Umore handiarekin aurkezten
|
zuen
lana:
|
|
|
Gazterik heldu zitzaion idazteko zaletasuna. Horretaz, Piarres Lafitte ohartu zen, hark lagundu
|
zuen
lan horietan lehen urratsak ematen.
|
|
|
Gizon entzuna zen Larzabal. Kritika asko jasan behar izan zituen, baina eramaten
|
zuen
lanak oihartzuna bazuen. Horregatik, mintzaldiak ematen zituen, eta karia horietara garaiko lanari buruzko gogoetak, eramaten zituen lanei lotuak izaten ziren, eta bere lanaren ikusteko manerari buruz informazio asko eskaintzen dizkigu.
|
|
2019
|
|
|
1920an hil nintzenez, beste bati eman behar diot kontakizunaren erreleboa. Oleaga E19 izango duzue aurrerantzean, nire ordez, azalpenak ematen, Nazario Oleaga euskaltzaina (Bilbo,) irudikatzen duen androidea, 1919an euskaltzain urgazle izendatua; Nazario Oleagak Azkueren ondoondoan egin
|
zuen
lan urte askoan. Ez zuten euskaltzain oso izendatu 1941era arte, baina akademiaren lehendabiziko egunetik izan urgazle, eta ni hil ondorengo urteetan Euskaltzaindian gertatutakoaren lekuko zuzen eta pribilgiatua izan zen.
|
|
|
Dokumentazio ugari bildu
|
zuen
lan horretan, eta, argitara eman aurretik, gainerako euskaltzainen ekarpenei esker doitu, zuzendu eta hobetu zuen.
|
|
|
1931n hurrenez hurren, ez zuten aldaketa handirik ekarri Euskaltzaindiari emandako laguntzetan, eta 1930etik 1936ra bitarteko urteetan Primo de Riveraren diktadurako urteetako zailtasun berberekin egin behar izan
|
zuen
lan Euskaltzaindiak.
|
|
|
–Euskararen aurka egonda eta
|
zuen
lanaren beldur izanda, zergatik eman zizueten dirulaguntza? –galdetu dio sudurrean eta ahoan piercing piezak dituen neska gazte batek.
|
|
|
Azkue hilik eta Krutwig erbesteraturik, Francoren agintearen mendeko giro itxian eta buruzagitza argirik gabe, 50eko hamarkadako lehen urteetan Euskaltzaindiak ezin izan
|
zuen
lan askorik egin, are gutxiago batasunerako urrats sendorik, baina odola berritzen hasi zen. Garai horretan egin ziren euskaltzain oso Luis Villasante eta Koldo Mitxelena? 1951n eta 1952an hurrenez hurren?, eta Alfontso Irigoien akademiarentzako idazkari lanetan hasi zen 1955ean, egoitzara egunero joanda hango lanez arduratzeko.
|
|
|
Euskaltzaindiaren hasierako Lurrizenbatzailea sailaren lanari jarraipena emanez, toponimiaz arduratzen zen batzordeak, herrien eta herritarren izendegia osatzea? izan zuen helburu Villasante euskaltzainburu zen garaian, eta Koldo Mitxelena buru eta Jose Luis Lizundia idazkari zuela egin
|
zuen
lan lehen urteetan. 31 lagun aritu ziren fitxak egiten eta 1978an Udalen Izendegia bukatu zuten.
|
|
2021
|
|
|
Adibidez: Alkoholaren erruz galdu
|
zuen
lana( [PS [DS alkoholaren] [P erru z]]). Adibide hauetan guztietan burua instrumentala da, baina leku/ denborazko postposizioekin gertatzen den bezala, hemen ere gramatikalizazio prozesu bat gertatu bide da:
|
|
|
Azalpen balioa du beste batzuetan, harridurazko esaldietan batez ere: Gogor egingo
|
zuen
lan, horren nekatua egoteko! —‘Gogor egingo zuen lan, horren nekatua dagoenez gero’, alegia—.
|
|
|
Gogor egingo zuen lan, horren nekatua egoteko! —‘Gogor egingo
|
zuen
lan, horren nekatua dagoenez gero’, alegia—.
|
|
|
24.4.2a Gehienetan bigarren mailako predikatua subjektuari begirakoa izaten da: Triste irten nintzen ekitalditik; Zoriontsu hartu genuen saria; Gogorik gabe joan nintzen bazkarira; Mireiak gustura egin
|
zuen
lana. Azpimarratu ditugun elementuak perpausaren subjektuari buruzkoak dira [ni – triste; gu – zoriontsu; ni – gogorik gabe; Mireia – gustura].
|
|
|
Beste hauetan bai: Nik neure lanak egingo ditut; Zuei ez dizkizuete
|
zuen
lanak ordaindu; Ezagutzen ditut neure ardiak (Leizarraga); Gozatu nahi dut nik ere neure denboran (Axular); Ez diot[...] ukorik egin neure herriari (Mitxelena).
|
|
2023
|
|
|
Erreformaren alde Margaritak egiten
|
zuen
lanak oihartzuna bazuen, ondorioz Frantziako erregeak, Sorbonako eraginpean, epaiketa antolatu zuen bere arrebaren kontra. Parisera arreba deitu zuen epaitua izateko.
|
|
|
Epaiketa bukatu eta Margarita Nérac era itzuli zen eta ordu arte egin
|
zuen
lanarekin jarraitu zuen.
|
|
|
Henrikek ospe handia zeukan Paviako atxiloketaren ondotik, ihes egiteko erakutsi zuen balentriarengatik. Bestalde, Margarita ere garai in dartsuan zegoen, bere anaia askatzeko eraman
|
zuen
lanarengatik. Pariserako bidaia elkarrekin egin zuten.
|
|
|
Antzerkiak bere inguruko andereek ematen zituztela idazten zuen, eta Italia tik aktoreak etortzen baziren, gure aldetik, pentsatzen dugu erraten ahal dela, alde batetik, Margaritak berak garrantzia ematen ziola sortzen
|
zuen
lanari, eta bestaldetik, Italian ere horren berri zuketela, alegia, balorazio bat ere egiten ze la antzerkiaren munduan erreginak egiten zuen lanaz.
|
|
|
Antzerkiak bere inguruko andereek ematen zituztela idazten zuen, eta Italia tik aktoreak etortzen baziren, gure aldetik, pentsatzen dugu erraten ahal dela, alde batetik, Margaritak berak garrantzia ematen ziola sortzen zuen lanari, eta bestaldetik, Italian ere horren berri zuketela, alegia, balorazio bat ere egiten ze la antzerkiaren munduan erreginak egiten
|
zuen
lanaz.
|