|
2002
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Asturias-ko Urriako Iraultzak eragin handia izan
|
zuen
Hego Euskal Herrian, eta horren berri eman zuten bertako irratiek. Carmelo Garitaonaindia historialariak dioenez, garai horretan Bizkaiko gobernadore zibila zen Velarde jaunak Radio Emisora Bilbaína izenekotik hitz egin zien herritarrei.
|
|
2003
|
|
|
Izan ere, ordura arteko Hegoaldeko eliztarren euskararekiko jarrera oro har zabarrak (maiz erdaraz predikatuz edo are mordoilo nahaste batean), arriskuan jarri zuen euskaldun elebakarren adoktrinamendu eraginkorra. Kezka eliztar eta euskaltzale bikoitz horrekin, Larramendik Iparraldean zegoen euskal mugimendu literario (apal) aren antzekoa sortarazi nahi izan
|
zuen
Hego Euskal Herrian. Baita hein handiz lortu ere, bereziki jesuiten eta frantziskotarren artean bokazio euskaltzaleak piztuz:
|
|
2008
|
|
|
lengua? vascan, hizkuntza bateratu hori gipuzkeran oinarri zitekeela, eta onartzen
|
zuen
Hego Euskal Herrian huraxe zela euskalki guztien artean hautagairik onena. Hala ere, «je crois qu, il serait difficilment accepté par les Basques Orientaux, qui réservent toutes leurs faveurs pour le labourdin».
|
|
|
Hori dela eta, Hego Euskal Herrian Konstituzioa inposatua izan zela azpimarratu zuen atzo Gaizka Ormaza Haizea eta Sustraiak elkarteko kideak, liburuaren aurkezpenean. Eta gogorarazi
|
zuen
Hego Euskal Herrian egun bizi diren herritarren %64, 6k ez zutela aukerarik izan Konstituzioari buruzko iritzia emateko. Hala, bereziki, herritar multzo horrentzako liburua dela azaldu zuen:
|
|
2009
|
|
|
Kontuak kontu, kazetaritza berriemailerako benetako jauzia 1960ko hamarraldian eman
|
zuen
Hego Euskal Herriko euskarazko prentsak, Espainiako legeak apur bat malgutu zirela baliatuta. Hara bestela zer zioen Zeruko Argiako kide ohi Mikel Atxagak 1987ko Euskal Kulturaren Urtekarian, Espainiako gerraosteaz mintzo zela (Argia, 1988:
|
|
|
Azaldu dugu dagoeneko nola euskarazko aldizkariak 1950eko hamarraldian hasi ziren berriz loratzen Hego Euskal Herrian, ordena erlijiosoen magalean ia ia beti. Kazetaritza berriemailerako benetako jauzia, dena dela, 1960ko hamarraldian eman
|
zuen
Hego Euskal Herriko euskarazko prentsak, Espainiako legeak apur bat malgutu zirela baliatuta: Goiz Argik erlijioaz gain bestelako gaiak jorratzeari ekin zion 1960an; Zeruko Argiak ere, 1963an astekari bihurtuta, erlijio gaien pisua arindu eta garaiko eztabaidei heldu zien, belaunaldi berriei leku egitearekin batera («Gazte naiz» sailean, berbarako, gerora zeresan ugari emango zuten luma berriak hasi ziren plazaratzen:
|
|
|
Francoren diktaduraren amaierak aro berria zabaldu
|
zuen
Hego Euskal Herrian. Aro berri horren eraginez, eta erakundetze prozesu berria zela tarteko, hazkunde handia izan zen euskarazko liburugintzan.
|
|
|
Karlistaldien biharamunak, gauza jakina da, eragin latza izan
|
zuen
Hego Euskal Herrian: aduanak Ebrotik kentzea, derrigorrezko soldadutza, foruen galera, derrigorrezko eskolatzea (gaztelaniaz, bistan denez)...
|
|
|
Baina, 2003az geroztik, Herri Irratiko zuzendaritza aldatzearekin batera, egitasmo berriak jarri zituzten martxan. Alex Aranzabal izendatu zuten zuzendari kudeatzaile, eta helburu nagusi izan
|
zuen
Hego Euskal Herrira zabalduko zen egitasmo elebiduna martxan jartzea. Nahiz eta irratia nagusiki gaztelaniaz izango zen.Hala, pixkanaka sei eremutara zabaldu dute Herri Irratia:
|
|
2010
|
|
|
FLP (Frente de Liberación Popular) erakundekoak zabaldu zituzten, nagusiki, ikastoletan eta gizartean mezu horiek, garai hartan talde ezkertiar ugari baitzegoen. 1956an Madrilen sortua, FLP erakunde antifrankista eta klandestinoa zen, eta 60ko hamarkadan eragin handia izan
|
zuen
Hego Euskal Herrian. Euskal Herrian ESBA (Euskadiko Sozialisten Batasuna) izena hartu zuen, baina bere militanteak felipeak ezizenarekin bataiatu zituzten.
|
|
|
1970eko Hezkuntza Legeak izugarrizko eraldaketa eragin
|
zuen
Hego Euskal Herriko ikastoletan. Mugarri handia izan zen, ikastolen mugimenduaren historian 60ko eta 70eko hamarkadak ezberdintzen zituena eta aro berri bati hasiera ematen ziona.
|
|
|
XIX. mendearen erdi aldera musika sakratuaren berrikuntzaren aldeko mugimenduak indarra hartu
|
zuen
Hego Euskal Herrian; elizetako musika duindu beharra zegoela uste zuten berritzaileek, ukitu profano gehiegi zituelako. Horixe izan zen, hain justu ere, Alfonso Ugarteren borroka eta horixe jasotzen du atzo Antzuolako Torresoroa aretoan aurkeztu zen' Alfonso Ugarte() eta musika sakratuaren berrikuntza Hego Euskal Herrian' liburuak.
|
|
2011
|
|
|
Gerra Zibilak gogor astindu
|
zuen
Hego Euskal Herria. Hildakoak, kartzelaratuak, errefuxiatuak, langile batailoietan esklabutza lanetan aritutakoak?
|
|
2012
|
|
|
Jar gaitezen 70eko hamarkadaren amaieran. Francoren diktaduraren amaierak panorama berria zabaldu
|
zuen
hego euskal herrian prentsa askatasuna legez onartu zenean, eta prentsa abertzalea sustatzeko proiektuentzako indarrak biltzen hasi ziren han eta hemen. euskal prentsa, garai hartan, astekariak ziren bate zere: 1976a Euskal kazetaritzaren urtea izendatu zuten Zeruko Argia, Anaitasuna eta Goiz Argi aldizkariak, gutxi asko. prentsa abertzalean euskarak zer tokia eduki behar zuen eztabaidatzen zen bitartean, euskara hutsean aritzen ziren kazetari batzuek, bereziki Argia-ren inguruan jarraitzea erabaki zutenek, apustu esanguratsua egin zuten euskal prentsaren alde. hots:
|
|
|
Ondokoa azaltzea ereinteresgarria da: Nafarroa Garaian, XX. mendeko Espainiatiko immigrazioa gutxienbizi izan
|
zuen
Hego Euskal Herriko herrialdean, immigrazio berriaren portzentajeesanguratsuenak gertatzen dira. Horrekin batera, nabarmentzekoa da immigrazioportzentaje altuenetako eskualdeak Nafarroako hegoaldekoak (Tuteraldea buru) etaArabako Errioxa direla; hots, nekazaritza funtsezkoa den eta euskara oso gutxiturikduten eskualdeak.
|
|
2013
|
|
|
Euskal gizartean sortutako mugimendu hau ordea bi gertakarik mugatu zuten, lehenengo Hirugarren Gerra Karlista eta ondoren, Espainiako Gerra Zibila, 1876tik 1936 arte iraun
|
zuen
Hego Euskal Herriaren kasuan. Mugimendua kulturala eta politikoa izan zen abertzaletasuna sortu zen orduan ere.
|
|
2014
|
|
|
Frankoren diktadurak haustura handia eragin
|
zuen
Hego Euskal Herrian, bereziki abertzaleak eta ezkertiarrak nagusi ziren inguruetan. Ideia horien jarraitzaile gehienek kartzela, erbesteratze, umiliazio edota heriotzarekin ordaindu zuten beren atxikimendua.
|
|
2015
|
|
|
Kontuak kontu, Kardaberazek eta Larramendik zabaldutako ortografia ereduak mende oso batez iraun
|
zuen
Hego Euskal Herrian, harik eta Aizkibel iritsi zen arte.
|
|
2016
|
|
|
autonomia erkidegoen federazioari eta EAEren zein Nafarroaren arteko federazio bati betoa jartzea?, aipatu du Aoizek. Abertzaletasunak bere proiektu politikoa eraikitzeko ezinbestekoa
|
zuen
Hego Euskal Herriko pitxarra osatzea, baina konstituzioak pitxarra hautsi zuen: Nafarroak bide bat hartu zuen, eta Arabak, Gipuzkoak eta Bizkaiak, beste bat.
|
|
|
Urte horretako uztailaren 29an, Front de lutte du Pays Basque contre la repression franquiste taldea Baionan sortu zen, Enbata, ETA, PSU, PS, MFE eta Humanite Rouge erakundeak bilduz. Eta fronte horrek informazio kanpaina indartsu bat bultzatu
|
zuen
Hego Euskal Herriko torturari buruz bereziki eta errepresio frankistari buruz oro har, kartelak eta artikuluak hedatuz. Aldez aurretik, Enbatak Iparraldeko iritzi publikoa sentikortu zuen (Urteaga, 2004:
|
|
2017
|
|
|
1978ko Konstituzioak ez
|
zuen
Hego Euskal
|
|
|
Franco hil ondoren Espainiako alderdiek adostutako 1978ko Konstituzioak ez
|
zuen
Hego Euskal Herrian babes handirik aurkitu, besteak beste, euskaldun gehienek nahi zituzten eskubide asko jasotzen ez zituelako.
|
|
2018
|
|
|
Soka luzea ekarriko zuen albisteak: Egineko ikerketa taldeak, Pepe Rei buru, hainbat espiaren nortasuna publiko egin zuen; Cesidek aitortu
|
zuen
Hego Euskal Herrian zuen egitura osoa aldatu behar izan zuela; hainbat goi kargu epaitu eta zigortu zituzten legez kanpoko entzuketengatik; batzuek espetxean amaitu zuten, nahiz eta gero Aznarren gobernuak denak indultatu zituen.
|
|
|
Eta terreno horretan, bada nor: iaz liburu denden adarrak %34, 5eko merkatu kuota izan
|
zuen
Hego Euskal Herrian, sektorearen batez bestekoa baino kasik hiru puntu gehiago haziz.
|
|
|
AHTaren garrantziaz mintzatu zen Eusko Jaurlaritzako Azpiegitura sailburua, eta, zehazki, «herri eraikuntzarako» tresna gisa aurkeztu zuen tren lasterra, «lau euskal hiriburuak lotuko dituelako». UPNko eta PPko ordezkarien protesta eta marmarrak ozen entzun ziren aretoan, Tapiak diskurtsoaren gaztelaniazko bertsioa bukatu zuenean.UPNko buru Javier Esparzak «lotsagarritzat» jo
|
zuen
Hego Euskal Herriko lau hiriburuei eginiko aipamena: «Nafarroara etorri eta nazio eraikuntzaz hitz egitea onargaitza da.
|
|
2019
|
|
|
Espainiako ezker iraultzailea behar den bezala ikertu nahi duenak Hego Euskal Herriko ezkeriraultzaileari atentzio berezia jarri lioke. Izan ere, sektore politiko honek berebizikogarrantzia izan
|
zuen
Hego Euskal Herrian, Espainiaren baitan lurralde horietan izan baitzuenezker erradikalak errotze sakonena zein mobilizazioak eragiteko ahalmen handiena. HegoEuskal Herriko probintzietan oposizio antifrankistaren eta langile mugimenduaren jaun eta jabeizan ziren PCEren aurretik, beste toki batzuetan gertatu ez zen bezala.
|
|
2020
|
|
|
Honen errealitate sozial eta ekonomiko gatazkatsuen arrastoak literatura genero azpiratuetan atzemanen dira –bertsolaritzan eta bertso paperetan190– Ohiturazko eleberriaren ildo narratiboa geldian egon zen XX. mendean ere. 1936an, gerla zibilak jo
|
zuen
Hego Euskal Herria eta ondoren, Francoren diktadurak. Lizardik, Aitzolek, Lauxetak edota Orixek 1930eko urteetan landu zuten Pizkundea bortizki itzali zen.
|
|
|
Aldaketa horretan euskaldun asko ibili zen. Gainera, telezaborra deituriko horrek izugarrizko arrakasta izan
|
zuen
Hego Euskal Herrian, beste inon baino gehiago ziurrenik. Ohikoa zen goizean goiz lantegi eta bulegoetan erdi lo aritzen ziren langileak batetik bestera noraezean ikustea, gauean ordu txikiak arte telebistaren aurrean egotearen ondorioz.
|
|
2021
|
|
|
Francoren heriotzak aro berri bat ekarri
|
zuen
Hego Euskal Herrira[...]. Gauzak horrela, ez da harritzekoa, zinema eta bertsolaritzaren arteko harremanetan aro berri bat hastea urte haietan[...] gutxika gutxika, bertsoaren ikuspegi folkloriko
|
|
|
Urtarrilaren 9ko manifestazioaren biharamunean, aurtengo helburuen berri eman
|
zuen
Hego Euskal Herrian euskal presoen eskubideen alde lan egiten duen Sare mugimenduak. Horien artean, euskal presoak Euskal Herrira ekartzeko prozesua azkartzea eta gradu aldaketak bizkortzea galdegin zuen, baina bada bertze asmo bat, orain arte gutiago aipatu dena:
|
|
|
Joan den ostegunean, positiboen kopuruak goia jo
|
zuen
Hego Euskal Herrian, eta 800 kasuren langa gainditu zuen; zehazki, 809 positibo zenbatu zituzten, eta hori daturik okerrena da joan den otsailaren 10etik. Ostiralean, berriz, behera egin zuen kutsatuen kopuruak, eta 747 positibo atzeman zituzten.
|
|
2022
|
|
|
Espainiako Gobernuak iazko otsailean kaleratutako txosten baten arabera, Elizak 1.122 immatrikulazio egin
|
zuen
Hego Euskal Herrian 1998tik 2015era. Handik hilabete batzuetara, Nafarroako Gobernuak ere bere ikerketa ezagutarazi zuen:
|
|
|
Apirilaren 1etik dago indarrean, eta orduz gero erregaiak are gehiago garestitu dira, hogei zentimoko deskontua guztiz jateraino. Neurria indarrean jarri zen astean, gasolinak batez beste 1,834 euroko prezioa
|
zuen
Hego Euskal Herrian, eta aste honetan 2,164 euroan dago; hots, 33 zentimo garestiago. Gasolioa, berriz, 24 zentimo garestitu da:
|
|
|
Apirilaren 1etik dago indarrean, eta orduz gero erregaiak are gehiago garestitu dira, hogei zentimoko deskontua guztiz jateraino. Neurria indarrean jarri zen astean, gasolinak batez beste 1,834 euroko prezioa
|
zuen
Hego Euskal Herrian, eta aste honetan 2,164 euroan dago; hots, 33 zentimo garestiago. Gasolioa, berriz, 24 zentimo garestitu da:
|
|
2023
|
|
|
euskararen gramatikaz eta erromaniaren hiztegiaz osatua da. Josune Muñoz hizkuntzalariak aztertu
|
zuen
Hego Euskal Herrian, baina Ipar Euskal Herrian oraino ikertu gabe omen da.
|
|
|
2019ko hauteskundeen ondoren udalak osatu eta alkateak aukeratu zituztenean, BERRIAk zenbatu
|
zuen
Hego Euskal Herriko lau herritik batean baino ez zutela emakumezko alkate bat. Horretarako, ezinbestekoa da alderdiek, legez zerrenda parekideak osatzeaz harago, zerrenden buruan emakumeak jartzea.
|
|
|
2019ko azaroan Elkarrekin Podemosek ordezkari bana lortu
|
zuen
Hego Euskal Herriko lurralde bakoitzean, baina lau aulkietatik bakarrari eutsi dio orain Sumarrek: Lander Martinezenari, Bizkaian (Gasteiz, 1989).
|