|
2000
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu
|
zuen
euskararen gainbeheraren arrazoiak ez zeuzkala hizkuntzak bere baitan, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik, bere planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera egin zezan:
|
|
|
Euzko Enda k bi urte iraun zuen, hamabost zenbaki argitaratuz. Normalean, hiru hizkuntzetan idatzitako lanak jasotzen ziren bertan, eta azpimarratzekoa da erabiltzen
|
zuen
euskara, Bizkaiko euskalkia hain zuzen. Orokorrean, aldizkariaren itxura eta konposaketa nahiko apala zen:
|
|
|
Yoyes, Mexikora joan zen euskalduna izateaz gain, kideek akabatutako militante ohia izan zen. Yoyes ez zen soil soilik Euskal Herrian lana bilatzen
|
zuen
euskara makala zuen gaztea. Yoyes herri honetako atsekabearen ikurra bilakatu zen.
|
|
2001
|
|
|
Baina, euskarari historikoki eta egunotan muzin egiten diotenei beren erantzukizuna gogoratu zaie, ezta? Ibarretxek korrika eta presaka ikasi omen
|
zuen
euskara, eta barre egin zioten erdal komunikabidetan. Baina orain badira bi lehendakarigai, euskara ez jakin, ez ikasteko asmorik daukatenak.
|
|
2002
|
|
|
3. Goian aipaturiko LRU Legeak ez zuen aukerarik eman irakasleria behar bezala antolatzeko, ez eta Euskal Herria bere baitan hartuko lukeen barrutia eratzeko ere. 1998an Eusko Jaurlaritzak erabakitako Unibertsitate Legeak Espaijakn 202 niako markoa onartzen zuen bete betean eta ez
|
zuen
euskararen presentzia Unibertsitatean bermatzeko balio izan. 2001eko Espainiako Unibertsitate Lege berria aurreko guztiak baina zentralistagoa dugu.
|
|
2003
|
|
|
Bestalde, 70 hamarkadetatik gaurdaino izan diren aldaketei erreparatuta, kale giroan gertatutakoa da azpimarragarriena. Duela bizpahiru hamarkadetan gure gizarteaz jabetu zen moda zela eta, gizarte ia osoak jo
|
zuen
euskararen alde. Orain, aldiz, garai bateko herriaren bultza kementsuaren falta sentitzen da.
|
|
|
Frankismoaren hilzorikoan buru altxatze zoragarria gertatu zen Euskal Herrian, eta altxatze horren alderdietako bat euskararekiko atxikimendu bizia izan zen. Jende askok jo
|
zuen
euskara ikastera nahiz alfabetatzera. Integratzailea zen motibazioa.
|
|
|
Duela urte bete, Kale erabileraren IV. neurketa, 2001 izenpean, SEI elkarteak argitaratu
|
zuen
euskararen kale erabileraren gaineko azken ikerlana (Bat soziolinguistika aldizkari a, 43 zbk.). Bertan eskainitako informazioak ederki lagun diezaguke euskararen erabilerak zonalde batzuetan aurkitzen dituen oztopoak interpretatzen.
|
|
|
Astebete beranduago, Udal eta Kontzejuen Federazioak Oronoz kargugabetu zuen," Federazioak onartutako irizpideen arabera ez jokatzeagatik". Erakundeak Caparrosoko alkate erdaldun petoa (UPN) izendatu
|
zuen
Euskararen Batzordeko kide berri.
|
|
|
Euskara zekiten legegizon, eskribau eta idazle asko izan da beti hegoaldean, baina beste mintzaira batzuetan maisu. Erregeen jauregiko izkribu eta administrazioko paper zama erraldoietan ez
|
zuen
euskarak inoiz sartzerik izan, bertakoen hizkera nagusia izan arren. Antzeko zerbait gertatzen zen gizarte mailan.
|
|
2005
|
|
|
Baina bai, kolpe izugarria jaso
|
zuen
euskarak gure herrian. Ikastolarik edo antzekorik ez zegoen batere, San Viator, fraideen eskola, eta Eskola Nazionala deitzen zena.
|
|
|
Hispanica. Zein ondo idazten
|
zuen
euskaraz! Oso apustuzalea zen.
|
|
|
Eta gatza eta piperra uda honetan Berria egunkariak sustatutako eztabaidak jarri du, puntu honi dagokionean. " ETB1, oraina eta geroa" goiburuarekin artikulu sorta batargitaratu
|
zuen
euskarazko egunkariak, euskarazko telebista baten egungo oinarriak finkatze aldera. Oso artikulu interesgarriak irakurri genituen orduan, inprimatzeko bertsioa dago orain hemerotekaren bertsio elektronikoan.
|
|
|
Etxean Concha zen eta agirietan Concepcion edo Primitiva, inoiz Sabina ere. ‘Utarsus’, U (nzueta) tar S (orne) 22 eta ‘U.T.S.’ ezizenez sinatzen zuen ere. 16 urterekin ikasi
|
zuen
euskara. Errigoitin, Plentzian, Lemoan, Bedian eta Berangon auzo eskoletan euskara irakatsi zuen.
|
|
2006
|
|
|
Bestalde, herri bakoitzeko Udalak izaten
|
zuen
Euskararen Normalkuntza Planaren ezagutza eta, lekuan lekuko ikastolarekin egon zitekeen koordinazioa garrantzitsua zenez, ahal zen oro, ezagutza eta koordinazio hori indartzea bultzatu genuen, herri bakoitzeko egoerari zegokion euskara plangintzaren aldeko ekimenak indartuz ikastolaren barnetik ere.
|
|
|
barne sentimenduen mundua. Horren arabera, Euskal Herriko espainiar nazionalista liberalek ere txoko bat egin zioten euskarari beraien bihotz eta asmoetan eta, haren etorkizunaz guztiz eszeptikoak baziren ere (progresoak desagertaraziko
|
zuen
euskara, Frantzian bezala), prest agertu ziren euskararen aldeko politika bat onartzeko; pragmatismo politikoak eraginda, lehenengo eta behin, baina baita ere errepresio frankistak hunkituta, ziur aski. Bestalde, euskal abertzaleak ere gai izan ziren beren ideologia eta asmoak berrizteko, dela demokrazia kristauaren bidez, dela munduko ezker berriaren ildotik.
|
|
|
Errebindikazio hau bitan banatua zetorren: bat, euskara hizkuntza modernoa da eta erabilera lehentasuna duena da (garaiko elite intelektualentzat erdara zen nagusi; garaiko abertzaletasunean politikaren atzetik zetorren euskara; eta frankismoaren hizkuntza politikak espreski ukatzen
|
zuen
euskararen estatus kulturala); hori batetik, eta bestetik hau: kultura modernoa, gai guzti guztiak euskaraz erabiltzetik dator euskararen salbamendua, bestela esanda, unibertsitatea du amets Jakin ek 60ko hamarkada orduko.
|
|
2007
|
|
|
Bitartean segida gutxiko saiakerak izan dira. XX. mendearen bigarren erdialdean, euskararen batasun prozesuarekin batera, euskaltzale gazteak, segida izango
|
zuen
euskara kultur hizkuntza bilakatzeko saiotan hasi ziren. Paradoxikoki, arinago prestatu eta kaleratu zen Natur Zientziak hiztegia, euskararen lehen hiztegi gaurkotua baino:
|
|
2008
|
|
|
Euskarari inoiz bideratu ez zaizkion baliabideak xahutzen dira gaur egun ingelesaren onerako. Bere garaian, gutxieneko ikasle kopuru bat egon behar
|
zuen
euskarazko klase bat martxan jartzeko. Muga hori ez zaio ingelesari ezartzen; berdin da, atzerriko ikasleak erakarri behar omen dira.
|
|
2009
|
|
|
Joan den azaroaren 5ean, Xiberoa Herri Alkargoaren hautetsi biltzarrak —35 udalerriren zinegotzi ordezkariak biltzen dituen egitura da— aho batez onartu
|
zuen
Euskaraz bai dinamikan partaidetzea eta honek bultzatzen duen ziurtagiriaz jabetzea. Okerrean ez banago behintzat, 2009 urte hau azken txanparen ematera doala, Ipar Euskal Herrian eratuak dauden hamar bat Herri Elkargoetatik lehena da urrats garrantzitsu hori egin duena.
|
|
2010
|
|
|
Eliz Ikastetxeetako ikasleen mahai gainean zegoen arazoa. Gerraosteko belaunaldiak orduan Jakinen inguruan hasi
|
zuen
euskara estandarrerako bidea ez ezik euskara
|
|
|
Gerraosteko belaunaldiak orduan Jakinen inguruan hasi
|
zuen
euskara estandarrerako bidea ez batu modernorakoa ere, 1958 eta 1963 artean. ezik euskara batu Artean, esan beharra dago, zientzia positibo eta modernorakoa ere teknikoetarako euskalgintza hamar urte geroagokoa izango zela. Asmoari bidea urratu zabalduz, Baionan egon nintzen 1964ko abuztuan, eta Ermua etorri zen gero, 1968ko ekainean, noski beste hainbat idazle batuzalerekin elkartuta.
|
|
2012
|
|
|
Gogora dezagun urte horietan gutxi gorabehera beste horrenbeste gertatu zela gure artean: Eusko Ikaskuntzaren III. Kongresuan, Gernikan, 1922an, Julian Elortza Gipuzkoako Aldun Nagusiaren ahotik lehen aldiz entzun
|
zuen
euskara Alfontso XIII.a erregeak. Orduan ere zeresan ugari sortu zuen ekimenak.
|
|
|
Dena den, bi hedabideek hainbat arte diziplina, euskara eta euskarazko hedabideak titularretan eta lehen orrian azaltzen zituzten. Hala ere, 2000ko hamarkadan ETB1ek ez
|
zuen
euskarazko kulturarekiko atxikimendurik agertzen. Gainera, kultur albisteek gero eta leku gutxiago zuten eguneko titularretan.
|
|
2013
|
|
|
Batzuk zein besteak euskarazko telebista ulertzeko gai direla aintzat hartuz gero, irauli egin dira ehunekoak: ETB sortu zenean populazioaren %64k ezin
|
zuen
euskarazko emanaldirik ulertu, gaur egun %40 litzateke kopuru hori, 2 taulan ikus daitekeenez:
|
|
|
Ez da idatzi, ordea, Espainiako Sari Nazionala eskuratzeko zorian egon zela azken unera arte eta azken bozketa gutxigatik galdu omen zuela. Ramon Saizarbitoriak" borondate onez" idatzitako eleberria dela esan
|
zuen
euskarazko literatura ataleko saria jasotzean.
|
|
2014
|
|
|
Noticiari hartan inspiratuta, Caja Laboral Popularrek ekoitziko
|
zuen
euskarazko albistegi bat sortzeko ideia ukan zuen Iriondok. Euskaltzale gisa, euskararentzat espazio berriak irabaztearen aldeko zenbait iniziatibatan murgildua zen aspaldidanik, eta, bestalde, marketingean aditua izanik, bazekien aurrezki kutxarentzako propaganda bide egokia izan zitekeela.
|
|
|
13 Gaur egun" Laboral Kutxa" denak" Lan Kide Aurrezkia" izena
|
zuen
euskaraz hasiera batean. " Euskadiko Kutxa" izena hartu zuen geroago (1978), urtebete arinago erabilitako leloa izentzat hartuta (Unanue eta Intxausti, 2002:
|
|
|
Mugaz bestalde, Ipar Euskal Herrian, ez zuten pairatu Hegoaldeko neba arrebek bezainbeste errepresio, baina Frantziako Errepublikaren hizkuntza politikak erabat zokoratzen
|
zuen
euskara, oraindik indarrean dirauen frantsesa babesteko lege bilbaduraren ondorioz. Zernahi gisaz, euskara sistematikoki mespretxatzen eta gutxiesten zen mugaren bi aldeetan.
|
|
|
Alabaina, Euskaltzaindiaren izenen sexu bereizketari buruzko diskurtsoa ez da beti bera izan; kontrara aldaketa handi bat izan du: hastapeneko ahaleginetan, Satrustegik, antzinako dokumentazioan onarrituta, ondorioztatu
|
zuen
euskarak bazituela izen mistoak, gizon eta emakumeek partekatu zituztenak. Egungo diskurtsoaren habea da, aldiz, euskarak ez duela bere sisteman izen mistorik onartzen.
|
|
|
Beste muturreko posiziotik ere garrantzitsutzat jo izan dute Jakinen irmotasuna eta jarduna. Egia ala gezurra, Santi Onaindiak esan omen
|
zuen
euskara batuak ez zuela aurrera egingo Jakinek beste posizio bat hartu izan balu. Nemesio Etxanizen iritziak estimua ez baina garrantzia behintzat azaltzen du Santi Onaindiari Olerti ren kolaborazioa eskatzen dionean (Onaindia 1974, 263):
|
|
|
Neurri handi batean politika frankistak eragina izan da, eta euskaldun askok barneratua. Frankismoak, jakina da, erauzi egin
|
zuen
euskara bizitza publikotik eta etxe barnera eta euskal zokoetara bidali. Kultura gabekoentzat onartu ohi zen euskaraz predikatzea, euskal liburuak argitara ematea...
|
|
|
kristau dotrina eta herri literatura ia esklusiboki hasieran, eta gero emeki emeki ireki zuten eskua. Zentsura bikoitza izan
|
zuen
euskarak: gaiari zegokiona eta hizkuntzari berari zegokiona.
|
|
|
Literaturaren bidez jaso ohi
|
zuen
euskarak kategoria, Etxepareren ‘thornuya’.
|
|
2015
|
|
|
Aspalditik ditu aldezleak diglosiak Euskal Herrian. Euskal abertzaletasunaren sorrerak ez
|
zuen
euskarak gizarte funtzio guztiak bereganatzearen aldeko ideologiarik ekarri. Izan ere, Paulo Iztuetak nabarmendu duenez, EAJko gehiengo batentzat euskara, bereziki, nekazal gizarteko baserritarren eta kostaldeko arrantzaleen ezaugarria izan da, funtsean euskal kontserbadurismoaren aurpegi ezagunena, hiri kulturatik eta ekonomia mugitzen zen industri zein zerbitzu-guneetatik aparte zegoen gutxiengo populazio bati zegokiona.
|
|
2016
|
|
|
Egunero bagenuen hitzordua eguerdiko aperitifa egiteko Miarritzeko Petit Jaunen. Ez nion egiten
|
zuen
euskara entenditzen. Gelditzen nintzen hari beha asko maite nuelakotz.
|
|
2017
|
|
|
Larresoron, Ezpeletan eta Alduden egonaldiak egin zituen euskara ikasteko. Oldarra taldeko iheslariekin mintzatuz ere hobetu
|
zuen
euskara.
|
|
|
Hori bai inportantea! Bakarra zen bere familian euskara ikasi zuena, nehork ez zekien euskaraz D’Arcangues markesaren etxean... baina Michelek ikasi
|
zuen
euskara eta txistua eta gitarra jotzen. Euskal kantu asko ikasi ditut Michelekin, eragin handia ukan du ene baitan.
|
|
|
Adibidez, Internet agertu baino lehen, etorkin langile espainolen immigrazio garaian, mundura irekitzearen duda bazegoen: Gabriel Arestiren kasuan, ‘maketoek’ kutsatu beharrean ‘maketoekin’ eta ‘maketoez’ inguratuta ikasi
|
zuen
euskara: " Euskera Bilboko portuan ikasi dut, urdaiazpiko frijitua jaten nuenean".
|
|
|
Subjektu politiko murritza lortu zuten, nahi bada, edo eremu jakinetara mugatua umeen zaintzara, etxetik kanpo bada ere, ados, edota, Jone Miren Hernandezek dioen bezala, ama sozialaren eraikuntza ekarri zutenak, ama euskara, ama aberria leloen babesean (www.youtube.com/watch?v=jY RV_ l2DM). Baina subjektu politiko izateko aukera euskarak eman zien, emakumearen balorizazio eta prestigioa ekarri
|
zuen
euskararen bide horrek. Aitzindari gisa aipatu beharra dago Emakume Abertzale Batza, EAJren emakumeen taldea, 1922an jaio zenetik, besteak beste, euskararen eta aberriaren transmisio soziala egiteko ardura izan zuena.
|
|
2018
|
|
|
" Azpimarratu nahi dut Txillardegiri zor diogula, azken batean, egungo euskara batuaren miraria: Txillardegiren eraginik gabe ez zen Baionako Biltzarra sortuko eta biltzar horrek ez
|
zuen
euskara baturako proposamenik egingo. Eta oinarri hori gabe, Euskaltzaindiak ez zuen, Koldo Mitxelenaren zuzendaritza erabakigarriaren pean, Euskara Batua taxutuko" (18 or.). Eta aurrerago:
|
|
2020
|
|
|
Gorka Urbizuk aldizkari honen azken zenbakian idatzi
|
zuen
euskarazko musikak entzule aktiboak behar dituela, eta horretarako denetik behar duela: ertza eta ertza ez dena.
|
|
|
Errege eta enperadore Filipe II.aren morroi morroi lehenik, Espainiaren eta Gaztelaren miresle bigarrenik, eta azken azkenean, euskaldun foruzale. Eta gaztelaniaren lantzaile, eta euskarazko errefrau biltzaile haren izena daraman fundazioko kideek baino gehiago egin
|
zuen
euskararen alde, gutxi eginagatik.
|
|
|
Parisen ikasi
|
zuen
euskara Mirandek. Parisen sortu baitzen, lan bila joandako guraso zuberotarrengandik.
|
|
|
Krutwig ere euskaldun berria. Adierazia du, bere ohiko tonu dantzarian, nola ikasi
|
zuen
euskara:
|
|
|
Aresti euskaldun berria. Seta bereziz gogorarazi du, behin eta berriz, nola ikasi
|
zuen
euskaraz. Enpatia molde batez, bere inguruko erdaldunak euskaldundu nahi dituela ematen du, batzuetan:
|
|
|
Beti zebilen bere informatzaileei galdezka. Estetikatik hausnartu
|
zuen
euskara. Filologoek ez zioten barkatu intromisio moduko hori.
|
|
|
Ekimen kultural eta politikoa posible izan zen ekimen horiek arnasten zituen komunitate bat zegoelako. Nazio kulturala babesteko egitura politikorik ez eta frankismoa indarrean zegoenean ere, herriak, gizarte saretze eta gizarte erakundetzeen bitartez jarraitu
|
zuen
euskarazko errealitate objektiboa sortzen; esan beharrik ez dago komunitate kultural horretan nazio kulturalaren garapena erabat uztarturik zetorrela herri izatearen kontzientzia politikoarekin.
|
|
|
Kanpora begiratze horretan, gure ekoizpena estandarra ote den jakin nahian, hots, liburugintza homologagarria ote genuen erantzun asmoz, Robert Escarpitek eta haren eskolakoek proposatutako parametroetara jo zuen lehenik, eta berehala ohartu zen hizkuntza handietarako baizik ez zutela balio. Hasierako azterketetan bereziki, Espainia, Frantzia, Italia eta abarrekin alderatzen
|
zuen
euskarazko ekoizpena, eta neurriko ez izan;" 90eko hamarkadan lortu nuen alderaketa gertuago eta egokiago bat, gu bezala normalizazio prozesuan dauden kulturetan" (ibid.: 87).
|
|
|
Ondorioz, urtetan hainbat liburu ezin izan dira argitara eman hainbat arrazoi tarteko: euskaraz idatzita egotea, Arana Goirik bultzatu
|
zuen
euskara motan idatzita egotea, pentsamendu liburua izatea, itzulpena izatea. Urte askotan, izan ere, frankismoarentzat kultur hizkuntza bat eta bakarra da estatuan, gaztelania.
|
|
2021
|
|
|
Gure babesle bihurtu ziren Mikel Zalbide, Iñaki Artola, Santos Izagirre... Proiektu horrek esaten
|
zuen
euskararen normalkuntzak ez duela irakasleen borondatearen araberakoa izan behar horrela zelako, baizik eta ikastetxeak berak onartu behar zuela proiektu moduan. Horrek esan nahi zuen zuzendariak ere inplikatu behar zuela euskararen normalizazioan, baita klaustroak ere.
|
|
2022
|
|
|
Errenteriako Niessen zinemetan ikusi nuen Vazquezena; nik dakidala, soilik areto horrek estreinatu
|
zuen
euskara hutsean aurreneko asteburuan. Ilara berean eta ia elkarren ondoan esertzea suertatu zitzaigun han ginen hiru ikusleoi; bikote bat eta ni.
|
|
2023
|
|
|
Aldudeko zoko hartarik heldu zen Baionara, eta izpiritu biziki irekikoa zen. Errientsa gisara Hendaian aritu zen, eta haurrentzat sekulako lana egin
|
zuen
euskaraz. Liburutxo bat idatzi nuen berari buruz.
|
|
|
Beste batzuek kontrako bidea hartu zuten," hizkuntza larrekoa noranahikoa" izan zedin, Lizardiren hitzekin esateko. Hasieran, erresistentzia kultural horrek bazuen modernitatearen aurkako erreakziotik, inposatzen ari zen gizarte ereduarekiko erresistentziatik. xx. mendetik aurrera, berriz, tradizioarekiko haustura handiagoa ekarri zuen, apustu betea egin
|
zuen
euskara eta Euskal Herria modernitatearen zirkuituetan txertatzeko. Gehiegizkoa agian, beharrezkoa ziurrenik.
|