|
2003
|
|
|
Frantses Iraultza aurretxoan idatzitako liburu honen xedea Iparraldeko euskal aristokraziaren estatusa defendatzea eta ohoratzea zen, eduki aldetik nahiko kalitate halamoduzkoagaz. Belaren obra ez zen argitaratu, baina Jean Baptiste Sanadon ek() abiapuntutzat hartu
|
zuen
bere obra itxuraz erudituagoa egiteko: Essai sur la noblesse des basques, pour servir d, introduction à l. Histoire générale de ces Peuples (1785ean argitaratua).
|
|
|
Argitaratu gabeko beste bi liburu ere utzi zituen (euskaraz eta frantsesarekin batera). Egiategi ez zen historialaria eta ez
|
zuen
bere burua halakotzat (baizik filosofotzat), baina hala ere bere lanean hainbat erreferentzia egin zizkion historiari. Aurreko hainbat euskal idazleren berri ere bazuen (Leizarraga, Axular, Etxeberri Sarakoa, Oihenart, Larramendi,...) eta haien segidan kokatzen zuen bere burua49 Beraz euskarazko narratibaren baitan.
|
|
|
Egiategi ez zen historialaria eta ez zuen bere burua halakotzat (baizik filosofotzat), baina hala ere bere lanean hainbat erreferentzia egin zizkion historiari. Aurreko hainbat euskal idazleren berri ere bazuen (Leizarraga, Axular, Etxeberri Sarakoa, Oihenart, Larramendi,...) eta haien segidan kokatzen
|
zuen
bere burua49 Beraz euskarazko narratibaren baitan. Genero idatzien artean berebiziko garrantzia ematen zion historiari.
|
|
|
Masa loca deitu izan zaio, kalitate berdineko bi hojaldre berdinak egitea oso zaila zelako. Erdi Aroan
|
zuen
bere jatorria eta,, arabeek ekarritakoa izan zen. Baina aztekek ere ezagutzen zuten.
|
|
|
Nekazari produktuen merkaturatzea garatuz joan zen, errepideak hobetuz. Horrek ere, dietaren hobetze ekarri
|
zuen
berarekin, artoaren, patataren eta haragiaren kontsumoa hasiz. Era berean izurriteak desagertzen joan ziren, baina gaixotasun berri bat agertzen hasi zen:
|
|
|
Garai honetako garapen zientifikoenganako konfiantza itsuan murgildurik, garaiko gizarteak bizitzaren berreraiketan sinesten zuen. Dena zen posiblea eta arteak ere bizitza aldatzeko ahalmena izango
|
zuen
bere gain.
|
|
2004
|
|
|
Bere argazkiak errealista eta artistikoak dira, baina berak ez
|
zuen
bere burua artistatzat jotzen. Pertsona sentimentalista zen eta giza-emozioz beteriko lan oso espresakorrak egin zituen.
|
|
|
Badirudi propaganda paper hauek, Frantzia aldean inprimatu zituztela, eta gero Iruñera eramanak izan zirela. Altxamendua piztu, eta baztandar batek baino gehiagok erakutsi
|
zuen
bere burua nazionalen alde. Haietako zenbait fusilamendurako zerrendak egiten aritu omen zirela ere hedatu zen.
|
|
|
Errepresioaren zuzentzaileak guardia zibileko Arrizibita tenientea eta Gregorio Lopez inspektorea izan ziren, baina baztandarren laguntza ere izan zuten. Arrizibitak horrela erraten
|
zuen
bere hitzalditan: –Si solo fueran enemigos de España la masonería y el comunismo... pero desgraciadamente hay uno más, el nacionalismo?
|
|
|
musikan, folklorean, euskaran.... Altxamendua gertatzean, zentroa euskaltzaletasunetik garbitzea lehen mailako helburua bihurtu zen espainiar nazionalistentzat.Zapalkuntza Elizak berak gauzatu
|
zuen
bere hierarkia erabiliz. Horrela 1938ko Sagrado Corazon egunean, Lekarozko zuzendari berriak,. Quien no esta con Franco, no esta con Cristo?
|
|
|
Hasiera batean, Francok bere aliatu alemaniar eta italiarrei lehengaiekin laguntzen zien (burdina, janaria, ikatza...). Espainiak beste herrien aurrean no beligerante gisa definitu
|
zuen
bere burua. Ardatzaren garaipena gertatuz gero Francok, Alemaniaren mesedea eskuratzeko, argudia zezakeen gerran Dibisio Urdina (hasiera batean falangistez osatua eta gero errepublikar presoz) Sobietar komunisten kontra borrokatzera bidali zuela, nahiz eta zuzenean borrokatu ez.
|
|
|
Erlijioa komunean eduki arren, judu guztiek ez zuten berdin jokatu, eta halaxe frogatzen du Stern ek Einstein eta Haber adibidetzat harturik. Lehenengoak sozialistatzat
|
zuen
bere burua, giza legearen aldekotzat. Aurrerapen zientifikoa gizakiaren alde erabili behar zela uste zuen, eta bizi izan zen artean gertakizunen aurrean begirada gardena mantentzen saiatu zen:
|
|
2005
|
|
|
Emakumeak, berez, ez zuen bestelako paperik gizartean, eta aipatutako bi rol horietatik kanpo, erregimenak ez zion inolako izaerarik onartzen emakumeari. Horrela, frankisten begietara, ezkontzen ez zen emakumeak edo seme alabarik izaten ez zuenak, porrot egin
|
zuen
bere bizitzan.
|
|
|
Edonola, badakigu frankismoaren hasieratik ugalketa bultzatzeko lege eta propaganda ugari egon arren, erregimenaren politika pronatalista horrek porrot egin zuela. Espainiak 60 hamarkadako, desarrollismo, ra arte itxaron behar izan
|
zuen
bere baby booma ezagutzeko. Izan ere, ohikoa suertatu zen jendeak haurdunaldiak ekiditeko neurriak hartzea.
|
|
|
Edonola, esan beharra dago ondorengo dekretuen bidez, lorpenak egon zirela: ...o emakumeak lan egiten segi zezakeen nahi bazuen edo bere kontratuari amaiera eman diru kopuru jakin bat ordainduz, haurdun zegoen emakumeak baja har zezakeen 1 urte arteko iraupenarekin, aitak ezin zituen seme alabak adopzioan eman amaren baimenik gabe, adinez nagusiak eta 25 urtetik beherakoak ziren emakumeek etxea utz zezaketen gurasoen baimenik gabe, senar lizentzia desagertu zen, emakumeak ez
|
zuen
bere nazionalitatea galtzen ezkontzerakoan, merkataritzan jardun zitekeen, ez zuen senarraren baimenik behar ondasun eta herentziekin nahi zuena egiteko, etab.
|
|
|
Bestalde iberieraz idatzitako materialak, K.a. ko lehenengo milurtekoak dira (hots, IV III. mendeetatik erromatarren garaira arte), eta garai horretako euskarazko aztarnarik bada gurean. Adibidez, Gorrotxategik erromatar garaiko harrizko euskarrian inskribaturiko euskal kutsudun onomastika (antroponimo eta teonimoak batez ere) aztertu
|
zuen
bere doktore tesian (1984). Horri esker badakigu Akitanian agertutako izenen ezaugarri linguistikoak Mitxelenak berreraikitako protoeuskararekin pareka daitezkeela.
|
|
|
Zentzu fededun kontserbadorea, agerien Martin Mateos ek islatzen du, Bejarko institutuan hezkuntza katolikoaren alde emandako hitzaldian. Bestela ezin izan zitekeenez, Mateo Moraza tradizionalistak ere erlijio ikuspegia azpimarratu nahi izan
|
zuen
bere. Cervantes como filosofo cristiano, berbaldian.
|
|
|
Ondorioz argitalpen periodikoen ernaldi nagusia Seiurteko Demokratikoan gertatu zen. Garai honetan hasi
|
zuen
bere ibilbidea El Ateneo kultur aldizkariak (1870), izen bereko elkartearen organo zenak. Aldizkari honen ildotik agertuko zen, aurrerago ikusiko dugunez, gure Revista de las Provincias Euskaras.
|
|
|
Revista de las Provincias Euskaras ek aldizkari kulturaltzat
|
zuen
bere burua. Revista k ez zeukan sail edo atal finko eta izenburu batez definiturik.
|
|
|
Gasteizko aldian Euskal Herriko kultur aldizkari izaera mantendu bazuen, Madrilen euskal kolaborazio faltagatik, kultur aldizkari gero eta orokorragoa bihurtuz joan zen. Espainiar kolaboratzaileei euskal kolaboratzaileek lagatako hutsunea betetzen uztean, Herranek galbidean jarri
|
zuen
bere proiektuaren euskal izaera. Kontraesan honekin iparra galdurik, eta akaso kolaborazio guztien urritasunak eraginik azkenean aldizkaria itxi egin behar izango zuen.
|
|
|
«Entre las importantes mejoras que nos proponemos introducir, figura la publicacion de interesantes cartas de Madrid, América, París y Londres y además de otros puntos de las provincias vasco navarras.44» Eta hain zuzen urte hartako urtarrilean Iruñea, Bilbo eta Donostiako gutun bana agertu ziren, Herranen eskariari erantzunez euren hiri eta probintzietako korrespontsal papera beteko zutela aginduz. Hurrengo hilean Becerro de Bengoak Madrildik bidali
|
zuen
bere kronika. Honekin bazirudien kronika sailaren proiektua aurrera zihoala.
|
|
2006
|
|
|
Izan ere, obraren lehen liburuetan orduan ezagutzen zen munduaz jarduten da eta gizadiaren historia egiten du, xehetasun handiekin. K.o. 77 urtean bukatu
|
zuen
bere obra eta Titori eskaini zion.
|
|
|
Karlos erregea, berak jaso bait zuen probintzia hori herentzian, haren aurka atera zen, armadaren buru. Baina, bere anaiaren laguntza lortu ezin izan zuenez, honek bere handikiek emandako gomendio txar bati jaramon egin izanagatik, Duasdives (Moncontour) izeneko tokian elkarrizketa bakarra eduki
|
zuen
bere anaiarekin; eta, anaia erresumara itzultzen zen bitartean, Angoulêmerantz abiatu zen, Akitania-ko hiria berau, eta hemendik, leku guztietatik tropak iritsi ondoren, Hunoldo iheslariaren aztarnak jarraituz joan zen, ia ia atxilotu zuelarik. Erregearen armada non egon zitekeen ezkutatua ongi baino hobeto jakiteak salbatu zion bizitza Hunoldori; eta, behin Akitania utzi ondoren, Baskoniara abiatua zen, han seguru egongo zela pentsatuz.
|
|
|
Probintziako jendeak Inperioa nola ikusten zuen jakiteko Elio Aristides kontutan hartzen zen. Aristides-ek Erroma goraipatzen
|
zuen
bere lanetan. Adibidez:
|
|
|
Ikertzaileek ez dute ulertzen zergatik Eginhardok Orreagako ekintza hau azaldu
|
zuen
bere obran eta ez zuen ekintza hori enperadorearen bizitzatik ezabatu. Beste historialari batek azaltzen du hau, Astronomoa izan zen bere Vita Hludowici imperatoris obran.
|
|
|
Hark bere gisa erabaki zuen armadarekin beroi eta autrigoien aurka ateratzea, ohartu baitzen, Keltiberiako hiriak setiatzen zen bitartean, horiek laguntza erregutu ziotela Pompeiori, gidariak igorri zituztela armada erromatarrarengana eta maiz beren zaldizkoekin aztoratu zituztela bere (Sertoriusen) soldaduak, Contrebia setiatu bitartean, kanpamendutik zuhain eta hornimendu bila ateratzen ziren aldietan(?). Gogoeta hauetan ari zela, Sertoriusek bakean eta kalterik gabe gidatu
|
zuen
bere armada lurralde lasaietan barrena, Ebro baino areago. Ondoren, Bursaones, Cascantini eta Gracuritani direlakoen lurretara joanik, guztiak suntsitu zituen eta, haien uztak hondaturik, Calagurris Nasicara abiatu zen; pasatu zuen hiritik hurbileko ibai bat eta, zubi bat eraiki ondoren, bertan ezarri zuen bere kanpamendua.
|
|
|
Gogoeta hauetan ari zela, Sertoriusek bakean eta kalterik gabe gidatu zuen bere armada lurralde lasaietan barrena, Ebro baino areago. Ondoren, Bursaones, Cascantini eta Gracuritani direlakoen lurretara joanik, guztiak suntsitu zituen eta, haien uztak hondaturik, Calagurris Nasicara abiatu zen; pasatu zuen hiritik hurbileko ibai bat eta, zubi bat eraiki ondoren, bertan ezarri
|
zuen
bere kanpamendua. Hurrengo egunean, Marcus Marius quaestorea igorri zuen Arevaci eta Cerindones direlakoen herrietara tropa biltzera, eta handik Contrebia Leucadara gari hornimendua jasotzera; hiri honetatik erabat erraza zen beroien lurraldera irtetea, armada noranahi eramatea pentsaturik ere; halaber, Caius Insteius zaldieriako prefektuak igorri zuen Segoviara eta Vaccaei direlakoen herialdera zalditeri indarrak biltzera, berauei agindu zielarik itxaron zekiotela Contrebian.
|
|
|
Egile klasikoen eragina Erdi Aroan aztertzeko lan ezberdinak erabiliko ditugu: San Isidororen lan historikoak, Eginhardoren Vita Karoli eta Annales Regni Francorum (nahiz eta ez
|
zuen
berak idatzi), Ravenako anonimoa, Alfontso III.aren kronika, Aymeric Picauden Liber Sancti Iacobi Codex Calixtinus eta Historia Compostelana.
|
|
2007
|
|
|
1890 hamarkadaren erdialdean publikoaren gustua aldatu egin zen belzte zuzeneko kolodioi paper mateen (Matte Collodion Printing out Papers) etorrerarekin. Material honek platinoa aipatzen
|
zuen
bere izendapenaren barnean saltzerako orduan platinotipoak imitatu nahian. Belzte zuzeneko irudiaren kolorea, biratzeko erabilitako materialaren menpe zegoen.
|
|
2008
|
|
|
Ekonomia globalaren demokratizaziorako Focus on the Global South institutuaren zuzendari exekutiboa da. Nobel Sari alternatiboa jaso
|
zuen
bere lanagatik.
|
|
|
ATTACmugimenduaren fundatzailea ere bada. Frantziako 2007kohauteskundeetan hautagai aurkeztu
|
zuen
bere burua. Lehenengo fasean botoen% 1,32 eskuratu zuen.
|
|
2009
|
|
|
Pedro de Fuentes, Nafarroan jaioa baina ez dakigu non, Zacatecas hirian 1583an hil zen. Hil baino lehen zaindu zuen medikuak baskongadotzat jo
|
zuen
bere deklarazioan(, hera viscayno?) eta Mateo Zurbano hildakoaren lagun euskaldunak berdin. Azken hori eta, otros viscaynos?
|
|
|
el hambre»65 Kasu batzuetan emigrazioa «gaitz txiki» bat bezala ikusten zen gainera, Espainian zegoen miseriari aurre egiteko beharrezkoa zena, horregatik, emigrazioa ekidin edo geldiarazi beharrean, pertsonen mugimendua bideratzeko eskatzen hasi ziren. Horretarako munduko beste migrazio prozesuekin konparaketak egiten ziren, Alemanian edo Ingalaterran migrazioak nolako onurak ekarri zituen adieraziz; horren baitan, 1913an Roman Espi izeneko artikulugile batek espainiar eta ingeles emigrazioen arteko konparaketa bat egin zuen Bilboko El Liberal en eta ondorio sendo honekin amaitu
|
zuen
bere idatzia: «El Gobierno español se encuentra en el estado de vacilación en que se encontraba el gobierno británico el siglo pasado; duda, no sabe si facilitar o en trabar la emigración.
|
|
|
Sevillako Diputazioak argitaraturiko España y las Antillas: el 98 y más liburu kolektiboan, prentsak 98ko Gerrari buruz izan zuen trataera askotan azaltzen da19 Andaluziari buruzko lanak askoz gehiago diren arren, beste herrialde batzuetakoak ere aurkitu ditugu, Elena Santillanek Pontevedrako prentsa aztertu zuen 1992an20, Juan Andres Blancok, berriz, El Norte de Castilla egunkariaren jarrera izan
|
zuen
bere artikulu batean gai nagusi21 Azken finean Espainiako probintzia ia guztietan zabal azterturiko gai bat dela bistakoa da. Euskal Herrian, berriz, ikerketa gutxiago egin dira, Jose Javier Sanchez Aranda-ren «Desastre del 98 y la prensa navarra»22 edo Álvarez Gila-ren bertsolaritzari eta iritzi publikoari buruzko artikuluak daude hauen artean23.
|
|
2011
|
|
|
–El Día, ko kazetariak grebalarien, desmán? haiek guztiak ekidingo zituen indar armaturik ez zegoela aipatzen zuen,, desmán, ak aipatzen ez bazituen ere, eta gertakarien amaiera ezagutzen zuen pertsona baten segurtasun osoz eman
|
zuen
bere sententzia: –no se podía seguir así? 109 Donostiako Erregimenduko Ingeniarien Konpainia bat Tolosara bidean zegoenaren zurrumurrua zabaldu omen zen Tolosan, ez dakigu grebalariek Donostiako grebalarien komunikazioren bat jaso zutelako edota Tolosako Udalak berak berri hori zabaldu nahi izan zuelako.
|
|
2012
|
|
|
Txantxoneko inor ezagutzen al dut nik esan
|
zuen
bere baitarako Arnaudek, egun hartan dena edo ia dena berria zen Oihenartendako. Aste bete igaroa zen Donapaleu utzi zuenetik.
|
|
2015
|
|
|
Soldaduaren morala eta ezjakintasuna salatzen ziren: milizianoak frontean askatasunaren alde borrokan jokatzen
|
zuen
bere bizitza, baina, gero, denbora librean, eta heriotzaren arriskua hurbil ikusita, erretagoardiako prostituzio etxe eta kabaretetara jotzen zuen plazer une baten bila, bere printzipioak bazterturik. 1937ko otsailaren 18an argitaratutako artikulu batean irakur daiteke ideia hori:
|
|
2016
|
|
|
* El Pueblo Vasco: neutraltzat aurkeztu
|
zuen
bere burua. Hala mantentzen da 1917ko otsailean alemaniar blokeoaren aurrean:
|
|
|
Hurrengo hilabeteetan Weathermen eta RYM kontrolatutako SDS erakundeak aurrera jarraitu zuen, baina urte bukaerarako erakundea desegin zen, abenduan beraien azken mitina eman zutelarik. Hurrengo urteko otsailean SDS ilegalizatu zuten eta orduan hasi
|
zuen
bere bakarkako ibilbidea Weathermen taldeak.
|
|
|
Gaur egun oraindik ere saltzen dira Protokoloen bertsio ezberdinak. Juduak beraien interes ezkutuak zituzten ideiak indar handia
|
zuen
beraz XIX. mendeko Europan. Gerrak, altxamenduak eta abarrek konplot bat bazela sinetsarazi zituen herritarrak.
|
|
|
Izan ere, Falangea oso alderdi ahula zen Estatu kolpea baino lehen, eta Estatu kolpea eta gero ere, beti menpeko posizioetatik arituko zen, erabat kontrolatuko zuen eremu bakarra propagandarena izango zen, eta gehiago izango zen erregimenaren mesedetarako bere proiektu propioen mesedetarako baino. Beste alde batetik, nahiz eta alderdi bakar bezala ezarri, Falangeak (edo hobe esanda Falange tradizionalista, horratx falangismoaren menpekotasunaren beste adierazle bat) ez
|
zuen
bere menpeko kontrol totalitariorik ezartzeko gaitasunik. Ikusiko dugun bezala, Falangearen aparailua nahiko ahula zen.
|
|
2017
|
|
|
Adalaricek epaiketa horretara bertaratzea onartzeko, alde banako bi gatiburen elkartrukea egin
|
zuen
bere segurtasunaren bermetan. Bertan, Adalaricek Korso konde dukearekin izandako jokabidea guztiz zilegi zela defendatu zuen.
|
|
|
Gilenek narrazio bat sortu
|
zuen
bere inguruan. 801ean, Tolosako konde dukea Bartzelonaren kontrako espedizio bat zuzendu zuen, bertako andalustar buruzagia azpiratu nahian.
|
|
|
bederatzi urte zituen, eta Zaldibarren bizi zen. Erreketeak Zaldibarren sartu aurretxoan ihes egin
|
zuen
bere lehengusinarekin eta auzoko beste batzuekin batera. Gernikara bidean, Munitibarren gelditu ziren lo egiten, eta apirilaren 26ko eguerdi osteko bonbardaketan zauritu zuten.
|
|
2018
|
|
|
Ez dugu uste herri horietan euskara ohiko hizkuntza izango zenik, zenbait euskaldun egotea posible bada ere. Ziur aski Prestamerok euskararen garrantzia puztuko
|
zuen
bere argudioak indartzeko; hau da, erregeak ezin zituela apaiz kanpotarrak izendatu herriarekin loturak zituztenen ordez (Ibisate, 2001).
|
|
2022
|
|
|
1966ko Gipuzkoako Hiri Antolamendurako Herrialdeko Plana amaitu baino lehen, saiakera ugari egin ziren Gipuzkoako herrialdea ordenatzeko 50.hamarkada bukaeran. Zirriborro horiek kontuan hartuta, Donostiak ez zuen itxaron Herrialdeko Plana atera arte, eta 1962 aurkeztu
|
zuen
bere HAPOa (Castells, 1981).
|
|
|
Donostiako hiriak, 1813ko Abuztuaren 31ean jasan
|
zuen
bere historiako unerik latzenetakoa, hiria txikituta geratu baitzen. Ordutik, hiriaren bilakaera modernoa abiarazi zen, hiria berreraikitzeko saiakera eman baitzen, iraultza liberalak gidatua eta hiri eredu liberala garatuz mende osoan zehar (Artola, 2000).
|
|
|
Enkarguaren ondorioz hazten hasi zen eta, Eibarko sindikatuekin zenbait liskar izan eta gero, jabeek Elgoibarrera lekuz aldatzea erabaki zuten. Lortutako kontratuak garai hartako edozein euskal enpresaren ekoizpen ahalmena soberan gainditzen
|
zuen
beraz Gabilondos y Urrestiren aukera bakarra produkzioaren zati bat beste enpresa batzuei azpikontratatzea izan zen (zortzi enpresek lagundu zioten horretan).
|
|
|
Euskal armaginen itxaropena barne merkatuan oinarritzea izan zen, baina 1920an, Espainian zegoen gatazka sozial larriaren eta erailketen segida luzearen ondorioz, gobernuak suzko armen merkataritza eta erabilpena estutu egin zuen. Araudi berriak arma laburren barne merkatua izugarri uzkurtu zuen eta horren aurkako mobilizazio handiak egin arren, gobernuak ez
|
zuen
bere posizioa aldatu.
|
|
|
Aldiz, Erdi Aroko euskaldunen berri zaharrenak eta oparoenak egungo EAEko eta, are, Euskal Herriko periferiakoak edo kanpokoak dira, Erdi Aroko Baskoniakoak. Axularrek (1643), bestalde, euskararen zazpi lurraldeez landa, euskara" bertze anhitz lekhutan" mintzatzen dela baieztatu
|
zuen
bere Gero idazlanaren aitzinsolasean. Euskaldunak, orobat, komunitatetan elkartu ziren diasporan (Hego Ameriketan edo Ternuan, edo, are, Salamancan, 1642ko istiluetan ageri zenez), eta ez zuten galdu sorterriarekiko harremana.
|