|
2007
|
|
|
Sputnik aluminiozko gorputz esferiko bat zen, saskibaloiko baloia baino handiagoa (58 cm-ko diametroa zuen). Hermetikoki itxita zegoen, eta presiopean zegoen nitrogenoa gordetzen
|
zuen
bere baitan. Lau antena teleskopiko ateratzen ziren esferatik, bibote luzeak balira bezala:
|
|
2008
|
|
|
1973an prentsaurreko bat egin zuen, eta Mercatorren mapa arrazistaren ordezko aukera bakar gisa aurkeztu
|
zuen
bere mapa. Izan ere, esan zuen bi mapa besterik ez zirela existitzen, Mercatorrena eta berea, eta berea dela azalerei eusten dien mapa bakarra.
|
|
|
Arteari dagokionez, berriz, ez dirudi eragina espero bezain handia izan denik. Salvador Dali margolaria izan zen hologramak erabiltzen lehenetarikoa, beti izan
|
zuen
bere koadroetan ilusio optikoak sortzeko grina.
|
|
|
Esku artean duzun aldizkari honek ere izan
|
zuen
bere aitzindaria. Elhuyar izena zuen, eta hogei urtez argitaratu zen.
|
|
|
Baina, bat batean, kometen argitasuna neurtzeko eskalan 17tik 2ra igo zen urrian. Hau da, milioi bat aldiz biderkatu
|
zuen
bere argitasuna, eta, abenduan, Lurretik begi hutsez ikus zitekeen oraindik. Zerura begiratzen zuen edozeinentzat izar hori lauso baten itxura zuen kometa honek.
|
|
2009
|
|
|
kilometro batera zuntzean sartutako argiaren% 1 gutxienez iristea. 1966an aurkeztu
|
zuen
bere ikerketaren emaitza: zuntzak ahalik eta beira puruenarekin egitean zegoen gakoa.
|
|
|
Smitek berriro bidali
|
zuen
bere lagina laborategira, iridioari ondo erreparatzeko aginduz, eta, orduan bai, orduan topatu zuten iridioa. Nonbait, lagina lehenengo aldiz analizatu zutenean, iridioari zegokion datua akats bat zela pentsatu zuten laborategikoek, eta ez zuten aintzat hartu.
|
|
|
Baina esperimentatzeko eta ikertzeko dohain handiak zituen, eta, globoekin lehenengo probak egiten ari ziren garai hartan, berak ere ezin gelditu bere probatxoa egin gabe. Globoak aireratzea baino askoz gehiago egingo zuen Jennerrek; baina, arlo pertsonalean bada ere, izan
|
zuen
bere garrantzia esperimentu hark. Anthony Kingscote n lurretan bukatu zuen hegaldia hidrogenoz betetako globoak.
|
|
|
Litekeena da bisita huraxe izatea Edmond Halley astronomo ingelesak zientziari egin dion ekarpenik handiena, nahiz eta haren izena kometa famatuaren bidez iritsi zaigun. Ez
|
zuen
berak aurkitu; baina berak 1682an ikusitako kometa hura beste batzuek 1456an, 1531n eta 1607an ikusitako hura bera zela konturatu zen. Eta izena ere ez zion berak eman.
|
|
|
Lehenengo burdinazko gabarra ere egin zuen, mundu guztiak hondoratu egingo zela zioena, baina hondoratu ez zena. Bere bulegoko mahaia burdinazkoa zen, eta burdinez egin
|
zuen
bere hilkutxa propioa ere.
|
|
2010
|
|
|
British Columbia Unibertsitateko neurologoa da Ra l de la Fuente. Plazebo efektuak parkinsonean eragina duela aurkitu
|
zuen
bere taldekideekin batera. Orain, pixkanaka argituz doaz nola funtzionatzen duen plazebo efektuak parkinsonak jotako pazienteetan.
|
|
|
Ondoren, amoniakoa oxidatuz azido nitrikoa lor daiteke. Haber Bosch prozesuak izugarrizko garrantzia izan
|
zuen
bere garaian, nitrogenodun hainbat produktu (ongarriak, lehergailuak etab.) laborategian sintetizatu zitekeen produktu bati esker lortu zirelako lehen aldiz, eta ez naturatik hartutako nitratoak erabiliz. Ongarriak nahi beste sintetizatu ahal izateak sekulako abantailak eskaintzen zituen Malthus ekonomilari ingelesaren teoriak iragarritako elikagai krisiari aurre egiteko.
|
|
|
Biologiako aurkikuntzarik handienetako bat, Berlingo ganbara zahar batean egin zen; Robert Remak en ganbaran. Remakek hantxe
|
zuen
bere laborategia: mikroskopio xume bat eta gutxi gehiago.
|
|
|
Azkeneko urteetan astronomia izan zuen ikergai nagusia. 1809an argitaratu
|
zuen
bere azken artikulua, astronomiako instrumentu batzuei buruzkoa. Hurrengo urtean, 1810eko otsailean, bizi izan zen bezalaxe hil zen; bere kartzelan, bakar bakarrik.
|
|
2011
|
|
|
Garaiko zientzialari entzutetsu askok ere begi onez ikusi zuten proiektua. Primate antropoideen anatomia sakon ikertu zuen F. G. Crookshank antropologo britainiarrak, esaterako, adierazi
|
zuen
bere ustez posible izan behar zuela orangutanak arraza horiko gizakiekin gurutzatzea, gorilak beltzekin, eta txinpantzeak zuriekin.
|
|
|
Bi kasuotan erabili diren teknikak oso sinpleak direla esan daiteke, giza burmuinaren pentsatze prozesuaren konplexutasunaren aldean. Deep Blue k, oinarrian, jokaldi eta kontrajokaldi posible guztien zuhaitzean oso behera egiten
|
zuen
bere ahalmen konputazional handia erabiliz, eta irabazteko probabilitate handiena ematen zuen bidea hautatzen zuen kasu bakoitzean, besterik ez.
|
|
|
Maria Dmitrievna Mendeleeva k argi
|
zuen
bere 14 seme alabetan gazteenak, Dmitri-k, unibertsitate ikasketak egingo zituela. Ez zen erraza izan.
|
|
|
Europa osoko dozena bat unibertsitate bisitatu ondoren, Heidelbergen gelditzea erabaki zuen, Bunsen, Erlenmeyer eta Kirchhoff doktoreekin lanean. Hala ere, Bunsenen laborategian berak behar zuen doitasuneko ekipamendurik ez zegoela ikusita, laborategi berri bat egin
|
zuen
bere apartamentuan.
|
|
|
Akademiako irakasleetako bat, Joseph Louis Lagrange, Le Blanc-en lan bikainaz jabetu zen, eta gazte hura ezagutu nahi izan zuen. Germainek ezin izan
|
zuen
bere benetako nortasuna ezkutatu. Lagrange zur eta lur gelditu zen emakume bat zela jakin zuenean, baina ez zuen gaizki hartu; areago, Germaini matematikaren munduan aurrera egiten lagunduko zion aurrerantzean.
|
|
2012
|
|
|
Hasieran teologia eta zuzenbidea ikasi zituen, baina filosofiaren eta zientziaren bidetik joatea erabaki zuen gero. Sakonki aztertu nituen hainbat sektaren, pentsaeraren eta sistema teologikoren sinismenak, baina ez nuen lortu errealitateranzko bidea argitzen zuen ezer idatziko
|
zuen
bere autobiografian. Aristotelesen lanak ezagutu zituenean, berriz, erabaki zuen gizonen hitzak baino, Jainkoak unibertsoan egindako lanak ikertu nahi zituela.
|
|
|
Hamaika urte zituen Turingek, eta irudi hark argi uzten zuen mundua ikusteko beste modu bat zuela. Bakartia zen, ez zuen lagunik, ez
|
zuen
bere adineko haurrekin jolastu nahi. Nahiago zituen bere esplorazioak eta esperimentuak; etxean egin zuen laborategian nahasketak egitea, adibidez.
|
|
|
1934an arrakastaz lizentziatu zen, eta hurrengo urtean sari bat irabazi zuen probabilitatearen teoriari buruz egindako lan batengatik. Baina 1936an, 24 urterekin, erakutsi
|
zuen
bere jenialtasuna. Turingen makina izenez ezagutzen den kontzeptua sortu zuen (gaur egungo ordenagailuak kontzeptu horretan oinarritzen dira), eta, funtsean, konputazioaren oinarriak jarri zituen.
|
|
|
Ez zen falta, hala ere, Fritz erabat alemaniarra ez zela kexatzen zen jenderik. Lehen Mundu Gerraren etorrerarekin, baina, aukera izango
|
zuen
bere abertzaletasuna frogatzeko. Gerra Ministerioko Gerra Kimikoaren Saila antolatzeaz gainera, ezagutzen diren lehen suntsipen handiko armen eta hainbat gas pozoitsuren (ziape gasa barne) garapenaren arduraduna izan zen.
|
|
|
Gerora, ordea, iritzia aldatu zuen. Eta, gainera, William emaztearekin zegoenetik, denbora gehiago
|
zuen
bere behaketak egiteko. Beste zazpi kometa aurkitu zituen, eta baita hainbat izar eta nebulosa ere.
|
|
2013
|
|
|
Eta sakarina kantitate handitan eta merkeago ekoizteko metodo berri bat ere patentatu zuen. Fahlbergek sakarinaren aurkitzaile bakar gisa aurkezten
|
zuen
bere burua, Remsenen aipamenik egin gabe. Hori ikusita, haserretu egin zen Remsen; ez dirua nahi zuelako, aurkikuntza hartan bere partea aitortzea nahi zuelako baizik.
|
|
|
Baina, hitzaldi hark guztiz sorgindu zuen. Munduaz nuen ikuspegia erabat aldatu zen idatziko
|
zuen
bere autobiografian, nire gelara bueltatu nintzenean, konturatu nintzen hitzaldi osoa hitzez hitz idatz nezakeela... Uste dut hiru gauez ez nuela lorik egin.
|
|
|
esan nahi duena. Esaldi horren bidez adierazten
|
zuen
bere intentzioa gutxieneko printzipio etiko batzuk betetzeko eta erabiltzailea edozeren aurretik jartzeko. Jakina, Google enpresa bat da, eta dirua irabazteko asmoa ere badu (eta baita lortu ere, alajaina!), baina filosofia baten barruan.
|
|
2014
|
|
|
Tentu handiz egin
|
zuen
bere lana. Sei bat astera, konturatu zen seinale bitxi bat zegoela beste guztien artean.
|
|
|
Kepa Altonagak (Loiu, 1958) EHUren Zientzia Fakultatean egin zituen Biologiako ikasketak; gero, fakultate berean aurkeztu
|
zuen
bere doktore tesia, eta han jarraitzen du, irakasle lanetan. Unibertsitateko testuliburuak eta ikerketa artikuluak argitaratzeaz gain, zenbait saiakera ere idatzi ditu, tartean Armand David, pandaren aita eta Darwin geurean.
|
|
|
Han, urtebetez, soldatarik gabe aritu behar izan zuen Meitnerrek, Hahnen" gonbidatu" gisa. Hurrengo urtean lortu
|
zuen
bere benetako lehen lanpostua institutu horretan. 1917an, berriz, Institutuko fisikako departamentua zuzentzen hasi zen, eta 1926an Berlingo Unibertsitatean fisikako irakasle postua hartu zuen.
|
|
2015
|
|
|
Errepublikarra, librepentsalaria, ateoa eta darwinista. Horrela definitzen
|
zuen
bere burua Odn de Buen y del Cos zaragozarrak. Ez zen harritzekoa, beraz, 1936an kartzelan bukatu izana.
|
|
|
Errepublikarra, librepentsalaria, ateoa eta darwinista. Horrela definitzen
|
zuen
bere burua Odn de Buen y del Cos zaragozarrak. Ez zen harritzekoa, beraz, 1936an kartzelan bukatu izana.
|
|
|
zinegotzi eta senatari. Horrek bere lan zientifikoa pixka bat atzeratu zuela aitortuko
|
zuen
bere memorietan, baina asko balio izan ziola Espainiako ozeanografia ikerkuntza antolatzeko. Senatari izateak ate handiak ireki zizkidan.
|
|
|
Hala, Mercatorrek nabigaziorako sortu
|
zuen
bere mapa, 1569an. Eta horretarako benetan praktikoa dela nabarmendu du Ibezek:
|
|
|
Gerardus Mercatorrek 1569an sortu
|
zuen
beraren izena daraman proiekzioa. Irudia:
|
|
|
Turingo Unibertsitatean 1936an graduatu ondoren, neurologia eta psikiatriako espezializazioa egiten hasi zen, oraindik argi izan gabe mediku izan nahi zuen, edo neurologian ikertzen aritu nahi zuen. Orduan ezagutuko
|
zuen
bere pasio bihurtuko zen gaia: nerbio sistemaren garapena.
|
|
|
Unibertsitatetik kanpo hasi
|
zuen
bere ikerketa lana. Izan ere, 1938an, Mussolinik arraza legeak atera zituenean, unibertsitatetik alde egin behar izan zuen, jatorri judutarra baitzuen.
|
|
|
Baina lortu zuten hazkuntza faktorea isolatzea, eta ikusi zuten proteina bat zela, funtsezkoa nerbio sistemaren eta sistema immunologikoaren garapenerako. Azkenik, Levi Montalciniren zuzendaritzapean ari zen Ruth Hogue Angeletti doktoregaiak eta Ralph Bradxshawek proteina hura sekuentziatzea lortu zuten (Levi Montalcinik ez
|
zuen
bere izenik jarri lan horretan); orduan isildu ziren azken eszeptikoak. 1986an Medikuntzako Nobel saria eman zieten Levi Montalciniri eta Coheni, urte haietan guztietan hazkuntza faktoreekin egindako lanagatik.
|
|
|
Storaceren ustez, emakume hura zaharregia zen bozkatzeko. Levi Montalcinik, ordea, ez
|
zuen
bere burua zaharregi sentitzen, 97 urterekin.
|
|
|
Eta argi zuen ez zuela aitak beretzat pentsatua zuen bidea jarraituko. Maitasunez betetako familia giro zoragarrian bizi izan ginen idatzi
|
zuen
bere autobiografian, baina, viktoriar erako bizitza zen gurea, erabakiak familia-buruak hartzen zituen, aitak. Eta familia-buruaren ustez, ez zen ideia ona emakumeek goi mailako ikasketak egitea, haien emazte eta ama betebeharrak oztopatzen baitzituen.
|
|
|
Zientzialariak ez
|
zuen
bere aierua frogatzerik lortu; urtetan, matematikari asko gogor saiatu ziren askatzen, baina 2003ra arte ez zen ontzat eman Grigori Perelman matematikari errusiarrak aurkeztutako proba konplexua.
|
|
2016
|
|
|
Mary Somervillek 1826an argitaratu
|
zuen
bere lehen artikulua: The Magnetic Properties of the Violet Rays of the Solar Spectrum.
|
|
|
Transbordadoreen ideia alde batera utzi zuen, eta makina aljebraikoen arloan murgildu zen. 1893an, 41 urterekin, aurkeztu
|
zuen
bere lehen lan zientifikoa: Memoria sobre las mquinas algbricas.
|
|
2018
|
|
|
Ideia zen zientzia interpretatzea modu sentikorrean, proportzio on batekin, balantze eta argi onarekin, ulertu ahal izateko, azaltzen
|
zuen
berak. Gure munduari buruzko jakintza hedatzeko baliabide bat da, nire ustez, argazkilaritza; agian, garai hauetan daukagun baliabiderik onena.
|
|
|
Horrela, astroak giza jokabidean zuen eragina azaldu nahi izan zuen, Lieberrek berak Floridako Dade eskualdean egindako ikerketa batean aurkitu baitzuen ilbetean gizakiak joera handiagoa zuela hilketak eta erasoak egiteko. George Abell astronomoa izan zen teoria hori ezbaian jarri zuen lehena, eta hiru fenomeno naturaletan ardaztu
|
zuen
bere argudioa: batetik, Ilargiaren grabitate indarrak ozeano eta lakuen gisako ur egitura irekietan baino ez du eragiten, eta ez garuna bezalako egitura estali eta itxietan.
|
|
2019
|
|
|
1974 urtean halako pulsar tipiko bat aztertzen ari ziren, Russel Hulse eta Joseph Taylor astronomoak. Segundoero 17 aldiz biratzen
|
zuen
bere ardatzaren inguruan arrunta da hori horrelako izarren artean, eta, beraz, 59 milisegundoko periodoa zuen (bi pultsoren arteko tartea). Pulsar horrek bazuen berezitasun bat:
|