|
2000
|
|
|
Gero Aita Zabala bisitan etorri
|
zitzaidan
egun batean eta denbora zertan pasatzen nuen galdezka hasi zitzaidan. Eta ea erakutsiko al nizkion nik idatziak.
|
|
|
Gero Aita Zabala bisitan etorri zitzaidan egun batean eta denbora zertan pasatzen nuen galdezka hasi
|
zitzaidan
. Eta ea erakutsiko al nizkion nik idatziak.
|
|
|
Eta horixe izan zen nire hasiera. Gero Aita Zabalaren bidez etorri
|
zitzaidan
aukera eta egunkarian idazten hasi nintzen.
|
|
|
Nik zazpi edo zortzi urte nituela, gurpil aulkian egoten zen agure bat soinua jotzen aritzen zen gure auzoan. Eta hura ikusita piztu
|
zitzaidan
zaletasuna. Gero erregetan izebak oparitu zidan armonika, eta nire kasa ikasi nuen.
|
|
|
Niri pasatu
|
zitzaidan
Mungiako loba batekin,
|
|
|
Hango emozioa eta isiltasuna. Sermoia ia laburra iruditu
|
zitzaidan
. Eta gogora etorri Pablo Sorozabalek bere familiaren giroaz eta euskal izaeraz idatzi zuena:
|
|
|
lehengusu batenak, etxe azpiko batenak... niri naturalak egiten zaizkidanak. Hasieran Leire deitu nion, baina arraro egiten
|
zitzaidan
eta L jartzen hasi nintzen. Gero beste arrazoi bat aurkitu nuen:
|
|
|
Caracasen sentitu nuen zera bat da, zeren han pintadak denak dira maitasunezkoak, eta ez dakit beste norbaitentzat, baina Euskal Herritik datorren norbaitentzat «paretak ez dira maitasunerako, paretak dira borrokarako» irakurtzea oso arraro egiten
|
zitzaidan
. «Amnistia osoa» ikustea normala zaidan bezala «Maite zaitut» ikustea ez da normala.
|
|
|
«Gizon zuzena loratzen da nola palmondoa» esaera jasoa du Ibon Sarasolak bere Euskal Hiztegian eta horixe etorri
|
zitzaidan
burura negu hotz honetako lehengo egun batean. Donostiarrak ikuskizunak antolatzen iaioak direna badakigu honez gero euskaldunok; dirua soberan eta... esango luke baten batek.
|
|
|
gehiago ez diat bertsotan egingo!» esanez eta hurrena nonbaitetik hots egiten zidaten, eta ezetz esatea ere... «Beno, joan egingo nauk» esan, eta gero agian egun polita tokatzen
|
zitzaidan
, eta lehengoa horrekin ahazten nuen. Eta gure burua honelaxe engainatzen pasatu dugu denbora osoa.
|
|
|
Arte grafikoan lan egiten dut, eta proiektu hau egiteko ideia surf postal batzuk egin behar nituela eta bururatu
|
zitzaidan
. Ez dago horrelakorik hilharrien inguruan.
|
|
|
Ipuinekin sariak irabazi nituen, baina gainerako lehiakideak ezagutu barik, horrek ez zidan esaten ipuin ona zenik. Nobelarekin berdin gertatu
|
zitzaidan
. Baina, banuen berme bat:
|
|
|
Baina gero proiektua gauzatu egin behar da. Poza izugarria izan zen saria eman zidatenean, baina erantzukizuna ere gainera etorri
|
zitzaidan
. Nire esku zegoen eta apurka apurka idazten joan nintzen
|
|
|
Gertakizun eder hau irakurtzean, berehala etorri
|
zitzaidan
burura halako beste bazkari baten beharra. Hona hemen bada nire aholkua Iparraldeko ABko Richar Irazustari.
|
|
|
Batez ere, tradizio herrikoian oinarritutako literatura izan dut gustuko. Hortik etorri
|
zitzaidan
gogoa. Bilketa horiek guztiak berandu hasi ziren ematen fruituak, ordea.
|
|
|
/ Hor daude biak/ muxu muxu, goxo goxo/ zuhaitzaren puntaren/ puntako orrian. / Hor dabiltza biak/ firin firin, faran faran/ maitasunaren norian." Bururatu
|
zitzaidan
gero hortik ipuina ere irten zitekeela. Nolabait kateatuta gelditu nintzen poema honetan.
|
|
|
Tricicle ko taldekide Paco Mir da egilea. " Gaia Paul Simonen' Fifty Ways To Leave Your Lover' (Berrogeita hamar modu zure maitalea uzteko) kaleratu zenean bururatu
|
zitzaidan
. Beharbada, garai hartako moda arazoa zen, Luis Eduardo Auteren zenbait kantu gai berari buruz gogoratzen baitut, nahiz eta diskografiak, betidanik, beren insomnioarentzat erremedio bila dabiltzan kantari deskontsolatuez beterik dauden.
|
|
|
Ipuinaren jatorria flash bat izan zen. Ezkontza batera joan (ez dut esango noren ezkontzara, lagunak haserretu ez daitezen) eta zera bururatu
|
zitzaidan
: " A zer dirutza dagoen hemen soilik jantzietan.
|
|
|
angolarra, tribuetako dialektoak, portugaldarra, frantsesa, afrikaans, ingelesa, eta abar. Horretaz oharturik piztu
|
zitzaidan
hizkuntzak ikasteko grina.
|
|
|
Frantzian frantsesa ikasten aritu nintzenean, nire irakasle batek Berlineko horma bota zutenekoaren inguruan saiakera polita argitaratu zuen. Beti barrez ari
|
zitzaidan
, inork ez dakien hizkuntza batean idazten dudalako. Halako batean, nire nobelaren zenbat ale saldu nituen galdetu zidan.
|
|
|
Askotan konplexuz beteta gaude. Niri gauza bera gertatu
|
zitzaidan
Soledad Puertolasekin. Jardunaldi batzuetan aritu ginen hortaz hizketan eta ikusi genuen nik berak baino dezente gehiago saltzen nuela.
|
|
|
Urruzunon lortutako izenarekin eta Zantzoako hiruzpalau malabarismorekin, Susak nigan erreparatu zuen. Beldurra ere sartu
|
zitzaidan
. Pentsatu nuen beste hainbat gazte ere bazebilela idazten, batzuk liburu osoak zituztela idatzita eta zergatik hautatu ote ninduten ni.
|
|
|
Amak deitu eta gertatutakoa kontatu zidan. Une hartan aita desagertutzat jo eta gorpua ikusteko beharra sentitu nuen; sinestea zaila gertatzen
|
zitzaidan
eta agurra emateko beharra sentitu nuen. Askotan pentsatu izan dut gertakizun horren inguruan gaia berreskuratzea eta terapia bezala hartzea.
|
|
|
bideo artegintza, bideo industriala edota publizitatea, eta hiruretatik bat bera ere ez nuen gogoko. Orain ez bezala, oso zaila iruditzen
|
zitzaidan
animazioa egitea, gainera ez nuen inor ezagutzen. Baina bizitza izugarria da eta, nik esan ohi dudan bezala, unibertsoa koherentea da.
|
|
|
Animazio ikastaroa jarri zuten abian eta buru belarrri sartu nintzen. Ordutik garbi nuen animazioa egin nahi nuela, baina ezinezko iruditzen
|
zitzaidan
pelikula bat egitea. Euskal Herrira bueltatu nintzenean, Berasategi ekoizlea" Haizearen erronka" filma prestatzen ari zen.
|
|
|
Beno, niretzat Zarauzko Bandera inportanteena da, garrantzi gehien duena, Kontxako estropaden ondoren. Zarauzko estropadak 25 urte betetzeak nahikoa arrazoi funtsezkoa iruditu
|
zitzaidan
horrelako liburu bat argitaratzeko.
|
|
|
Zarauzko udalekoTurismo bulegoak bideratu du dena, eta Elkarlanean argitaletxea izan da liburuaren argitalpena aurrera eraman duena. Hau idaztea noiz bururatu
|
zitzaidan
–Iaz, Zarauzko estropadetan.
|
|
|
Ona. Badakit batzuek pena hartuko zutela alde egin nuelako, neroni ere ikaragarri kosta
|
zitzaidan
... nire bizitzako bi erabaki zailenak izan dira Zierbena laga eta Oriora etortzea eta gero Orio laga eta Castrora joatea. Behin lagunak eginez gero, oso momentu gogorrak dira.
|
|
|
EIZIEk ateratzen duen zerrendan titulu hori ikusi eta interesgarria iruditu
|
zitzaidan
. Bestetik, egia esan, nik ez nuen horretan pentsatu hautatu nuenean, baina sari horiekin beti gauza bera gertatzen da:
|
|
|
Oso futbolzalea den seme bat dut. Horregatik edo, bururatu
|
zitzaidan
futbitoaren inguruan egindako nobelatxo bat idaztea. Gazte edo haurren txapelketetan girotutako liburua da.
|
|
|
Ez nuen intentzioz egiten, nik neuk neuzkan baliabideak. Konturatzen nintzen nire bertsokera ezberdina zela baina ez nuen egin tradizioa puskatzeagatik, bertsotan egin nuen nekien moduan eta beste moldea ere gustatzen
|
zitzaidan
. Oso mentalidade ruralekoa ere izan naiz.
|
|
|
Ereduei dagokienez, Ramon Olasagastik eginiko elkarrizketan Carverren eragina nabaria dela onartzen du: " Carverren istorioak irakurrita, iruditzen
|
zitzaidan
gauza handirik ez zela gertatzen, baina, halaber, zer edo zer transmititzen ari zela" (Egunkaria XI). Elkarrizketa egiten duenak berak Hauster ere aipatzen du.
|
|
|
Hara Borges: " Haizeak gauza gozoak esan nahi zizkidala bururatu
|
zitzaidan
. Derrota bat ez dela derrota guztiak, maitasun bat ez dela maitasun guztiak.
|
|
|
Mendiguren Elizegik, bestalde, honako testuartekotasunak aipatzen ditu: " Niri Bukowski bururatu
|
zitzaidan
irakurtzean. Bestelako konparazioak entzun ditut han hemen:
|
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu
|
zitzaidan
aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
|
Hori guztia kontuan harturik, ideia bikaina iruditu
|
zitzaidan
Baionan 1999 urteko urriaren 24an egin zuten manifestazioa. Demokrazia lortzeko herria iratzartu behar baita.
|
|
|
Euskaldun familian jaio eta bizitzan zehar aurrez aurre hainbeste ikusi beharra izan dudalarik, sortu
|
zitzaidan
barne kezka eta irakurketak bideratu zidan jokaera. Agian, Euzko gogoa aldizkarian irakurtzen nuen Andima Ibiñagabeitia izan nuen euskaltzaletasunaren eredugarri eta bultzatzaile, zeinak gomendatzen baitzigun euskal idazleoi norberaren euskalkian eta euskara batuan lanak burutzeko.
|
|
|
Gure hizkuntzak betidanik kezkaturik eduki nauenez, historian zehar izan dituen gorabeherak azaldu nituen Euskararen ostarteak (1998) izenburudun liburuan, edonoren jakinbiderako egokia iruditzen
|
zitzaidan
eran. Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen hartan.
|
|
|
Egunak joan egunak etorri, estutasunasentitzen hasi nintzen, zerbait idatzi beharra eta, aldi berean, ezina sumatzen bainuen.Izan ere, alferkeria sentitu nuen gai tekniko bati buruzko zerbaiti ekiteko, eta aldebatera utzi nuen bide hori. Erdi etsita nengoela, azkenean, zerbait pertsonalagoidazteko ideia hurbildu
|
zitzaidan
, eta itolarrian dagoen naufragoaren antzera, azkenahalegin batean salbatuko ninduen oholari eutsi nion, bertara lapen erara itsatsiz.Horixe nuen irtenbidea: gauza guztiz subjektiboa egingo nuen, Txillardegiri berariburuzko neure bizipenak eta sentipenak kontatuz, eta, bide batez, haren bazterketasistematikoaren inguruko gogoeta egiteko aprobetxatuz.
|
|
|
Ihardukizale baino, ez lerrokatu bat bezala iruditzen
|
zitzaidan
Txillardegibereziki. ETAren sorrera haragitu zuen jauzi nazionalaren parte hartzaile, harenganikusi dut berak deitzen zuen bere gudu lagunen aldaratze marxistari buruzko grinahanditzen.
|
|
|
Nork eta Txillardegik, nori eta niri!; idazleen arteko elkarrizketan ari ginen eta, gainera, neure iritzia eskatzen zidan! Eguzkia sartzear zegoen Ondarretaren atzealdetiketa niri paisaia ederra, ezin ederragoa, iruditu
|
zitzaidan
hura.
|
|
|
Hirurogei urte geroago egindako inkesta batean azaldu
|
zitzaidan
esaera berdintsua, Bidarraiko Harpeko Saindiari (beste Saindu bat!) buruzko galdeketan (Arana1986, 18). Saindu hori mendiko haitzulo batean dago, izenak adierazten duen bezala, eta jende itxurako harri batean itxuratua.
|
|
|
Alor eta lan horiek beste lekuetan jende adituek aztertu eta azalduakdituzte1 Dena dela, oroigarritzat besterik ez bada ere, aipatu nahi nituzke hemen aloreta lan horietakoren batzuk: ...rtan den), Euskararen gramatika (Euskal Gramatika etaEuskal Aditz Batua), euskal fonologia (Euskal Azentua eta Euskal Fonologia), eta Soziolinguistika eta Glotopolitika (Kolonizatuaren Ezaugarria, Albert Memmi ren liburuaren itzulpena, eta Elebidun Gizarteen Azterketa Matematikoa eta hainbat eta hainbat artikulu aldizkari2 eta egunkaritan), neuri dagokidanez, oso deigarria eta suspergarria gertatu
|
zitzaidan
garai hartan Memmiren liburua, Txillardegik itzuli eta Jakinekargitaratua?. Helburu praktikoa ipini du beti Txillardegik hizkuntzalaritzako etasoziolinguistikako lanetan:
|
|
|
Ordurako nire frantsesez hitz egiteko gaitasuna aritua zen, zeren eta erdaldun hutsbatzuk (gutxiengoa, ez pentsa) izanik, frantsesez ere aritzea komeni zen, eta berotunintzen nonbait. Kanpotik egindako galdera iruditu
|
zitzaidan
. Baina argi erantzunbeharrekoa.
|
|
|
urte batean gozogilearekin egokitu eta joan den mendeko konfiteroenlangintza azaldu zidan; hurrena herriko etnografoarekin, eta bertako harrespil etatrikuharrietan egiten ari ziren indusketen berri eman zidan. Urte hartan, berriz, erretorea tokatu
|
zitzaidan
ondoan, eta mendizaleen elkarteko lehendakariari elizakoobrak zertan ziren azaldu ondoren, honela esan zion halako batean:
|
|
|
Bere itxura egin
|
zitzaidan
deigarriena ikusi nuenean. Alde batera ez zen harrigarria ere, baina fraideak gaurkotuta ikusten ohitu gara aspaldi honetan.
|
|
|
Bere begi beltzak niregana zuzendu zituen, bizi bizi. Gero, hitzik egin gabe, altxatu eta joan egin zen, bere adinean harrigarria egin
|
zitzaidan
zalutasun batekin. Atehura ere ixten ari zitzaidala sumatu nuen.
|
|
|
Une hartan, nik ezagutu ez nuen osabaren irudia etorri
|
zitzaidan
burura, aurreanneukan agure hil hurrena ikusita. Ihesi zebiltzan abertzaleak galtzeko asmotankuartelillora joateko prest zegoen fraide erretxina, eta salataria ezkutuan pozoitu edohiltzen utzi omen zuen abade ohi kaskailua, biak ere azken finaren errainu hurbilakberdindurik sumatzen nituen, nolabait.
|
|
|
Eta beharbada izango da Rocíok utzi zidan arrasto ezabaezinagatik, baina iruditu
|
zitzaidan
bera zela, Rocío bera, Chrysler zuriaren atzeko aulkian zihoana. Begira geratu zitzaidan behintzat, eta segundotxo bat izango zen, ez gehiago.
|
|
|
Eta beharbada izango da Rocíok utzi zidan arrasto ezabaezinagatik, baina iruditu zitzaidan bera zela, Rocío bera, Chrysler zuriaren atzeko aulkian zihoana. Begira geratu
|
zitzaidan
behintzat, eta segundotxo bat izango zen, ez gehiago. Baina zin egingo nuke Rocío zela.
|
|
|
–Baina, baina... baina ze ostia diozu? Eider adarrak jartzen ibili
|
zitzaidan
, eta zu dena ezkutatzen. Eta ez nabil udalekukoaz, e?
|
|
|
Rocíoren lagun haiek, Killarneyn gosaltzen ikusi genituenak. Noski, eurek ere ezagutu ninduten, eta denetatik argalena hurbildu
|
zitzaidan
. Sei ziren, nahiko itxura antzekoa zutenak, esan nahi dut arropak, ilea eta abarrak.
|
|
|
Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana gehiago zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil hauek ikusi nituen unetik, ez nituen oso gogoko izan; eta, zer esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin
|
zitzaidan
.
|
|
|
Eta beno, kontua da galdetu didala ea zer egingo nuen arrastian, askotan azpimarratuz berarekin joateko paseatzera, eta orain nahi ez banuen ere, ba behintzat geroxeago, eta horrela. Eta ikusita ze txapa ari
|
zitzaidan
ematen, kakatara bidali dut birritan pentsatu gabe. Zer dela-eta etorri zait bestela aurreko gauean berbarik ere egin ez zidan hau?
|
|
|
IRAko norbait ezagutzea zoragarria izango litzateke. Duela hiru hilabete, Londresko cityko apirileko atentatu itzel hartan, gogo txiki hori sortu
|
zitzaidan
. Ez da, izatez, lortu ezean penaz hilko nauen zerbait, baina beno, ondo legoke.
|
|
|
Bada, neuk ere zenbait etapa erre nituen ordurako, eta txita hura oilo bihurtu
|
zitzaidan
eta kilkirra gosez hil zen, kilkir guztiak hiltzen diren lez. Arrainetako bat ere uraren azalean agertu zen goiz batez, hosto lehorra bailitzan.
|
|
|
Nire kasuan, ordea, ez zen bietako bat ere gertatu. Alderantziz, animaliekiko enegarren aukera bat etorri
|
zitzaidan
, nondik eta zerutik. Ondo entzun duzu, bai, zerutik.
|
|
|
Azaldu nahi nuena zera da, inmentsitatearen sentsazio bera bizi izan nuela garai hartan ere: hondartzan geundela gertatu
|
zitzaidan
lehenengoz, handik aurrera sarritan errepikatuko zela oraindik ez nekienean. Txemak itsasoa eskaini zidan, eta nire gaztetasunean ilusioz hartu nituen bere hitzak.
|
|
|
Inmentsitatea zen. Guztia hain handia iruditzen
|
zitzaidan
, ezin bainintzen gauza txikienen aurrean ere harritu gabe geratu. Eta zer esanik ez gauez zeruko tapaki beltza ikustean:
|
|
|
Eta orduan, eskaintzaz beteriko urte batzuen ondoren, amaitu egin zitzaizkion opari infinitu eta mugagabeak, eta egun hartatik aurrera mendiak eta lakuak oparitzen zizkidan, eta gero zuhaitzak eta ur lasterretako bitsa; eta hodeiren bat oparituko ote zidan beldurrez nengoen garai batean, enborrean zizelatu zuen bihotz bat erakutsi zidan. Hura guztiaren bukaera zela iruditu
|
zitzaidan
, baina ez: Txemak promesa horien guztien gainetik maite ninduen, eta nau.
|
|
|
Modu horretan utzi nuen atzean Dublin. Gidaria hitz eta pitz ari
|
zitzaidan
, eta akademiako garaietatik geratzen zaidan ingeles apurrarekin erantzuten nion, begiak leihatilaren bestaldeko tonuetan galduta nituela. Halaxe heldu nintzen atzo Kilkenny izeneko hiri txikira, beste edozergatik baino ezagunagoa dena izen bereko garagardoagatik.
|
|
|
Gizon jatorra zen, eta hantxe ibili ginen kontuak esaten. Euskal Herriari buruz aritu
|
zitzaidan
, hizkuntza zahar bat ere ba omen dugula gogorarazi zidan, eta gure egoera politikoak baduela antzik beraienarekin. Gero geografiaren atala etorri zen eta" Saint Sebastien" aipatu zidan, eta oraindik gehiago zirraratu ninduen" Biarritz" bat.
|
|
|
Itxura hori eman zidan, heltzean, autoaren barrutik ikusita, eta inpresio handiagoa bertako kaleetan egindako paseoan. Gaztelu bat izan zen begietara agertu
|
zitzaidan
lehenengo eraikina, eta etxe txiki zahar ugari gero, oihal blasonatuak eta lis loredun banderak baino ez zitzaizkienak falta duela bostehun urteko itxura bera izan zezaten. Urrunago katedrala, St.
|
|
|
Txema nuen zain aireportuan. Hasierako momentuan harrigarria egin
|
zitzaidan
, mingarria ia, gogoratzea maite dudanari agur esana niola hiru ordu lehenago. Eta maite ez dudanari (eta maite ez dudala ez dakien horri), berriz, kaixo esan behar izan nion besarkada erdi bortxatu batez.
|
|
|
Txemaren pisura etorri naiz, berak hala eskatuta. Larregi iruditzen
|
zitzaidan
hiru eguneko tartea berarekin egon barik. Heldu naizenetik, eta aireportuko lehen kontaktua alde batera utzita, telefonoz baino ez dugu hitz egin, eta Txemak ez du merezi niregatik sufritzea.
|
|
|
Ez zen izan bilatutako istorio bat, hori lehen ere esan dut. Barrutik atera
|
zitzaidan
. Orain barrutik beste zerbait ari zait azaltzen:
|
|
|
haurren jolasak, txutxu mutxuak, inbidiak, ganaduaren ibilerak, jaiak, auzokideen arteko gorrotoak. Hori bururatu
|
zitzaidan
harlauzen gaineko tap tap hura horma guztietan errepikatzen zen bitartean.
|
|
|
Atzokoaren ostean, hainbeste orduz hizketan jardun ondoren, guztiz joan
|
zitzaidan
(zitzaigun, Rocío ere nire antzera despistatu zelako) gaur igandea zela. Eta igandeetan zailagoa da stopa egitea, familiek txangoak egiten dituztelako eta autoak beterik doazelako.
|
|
|
Ba momentu horretan nik horixe ikusi nuen. Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu
|
zitzaidan
nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen.
|
|
|
Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin
|
zitzaidan
Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen. Zeren, noski, udalekutik etxera bueltatu eta ziplo bota bainion dena:
|
|
|
Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin
|
zitzaidan
nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen. Zeren, noski, udalekutik etxera bueltatu eta ziplo bota bainion dena:
|
|
|
Hori baitzen nire 19 urteek esaten zidatena, Tere betiko galdu nuela. Zeren momentu hartan niri ez
|
zitzaidan
Txema kasik interesatzen, ezta Jabi ere jadanik. Nik Tereren laguna izaten jarraitu nahi nuen, eta horretarako biderik onena, dudarik ez, Txemarekin hastea nuen.
|
|
|
Eta bertze batzuetan badirudi ezen batak irabazi duela, baina ez, zeren ustekabean lasterraldia apur bat luzatzen baita, eta irabazle zirudiena —bere ahaleginean leherturik eta ezin aitzina eginik— galtzaile gertatzen baita hondarrean. Eta egun hartan ere, horixe gertatu
|
zitzaidan
, zeren, erran nahi nuena erranik, noiz eta baitzirudien ezen ausartziaren zaldiak beldurrarena garaitu zuela, aldiz, nola ez bainuen nik erabakitzen noiz akabatzen zen lasterraldia baina bertze bazkaldar guztien usteak eta aburuak, eta nola susmatzen bainuen ezen aburu hura ez zela ene aldeko izanen, aitzinatu zitzaidan beldurraren zaldia, eta jaundu zen hura nitaz, finean. Eta, eskuak bururat eramanik, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen munduan ez zegoela ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik...
|
|
|
Eta bertze batzuetan badirudi ezen batak irabazi duela, baina ez, zeren ustekabean lasterraldia apur bat luzatzen baita, eta irabazle zirudiena —bere ahaleginean leherturik eta ezin aitzina eginik— galtzaile gertatzen baita hondarrean. Eta egun hartan ere, horixe gertatu zitzaidan, zeren, erran nahi nuena erranik, noiz eta baitzirudien ezen ausartziaren zaldiak beldurrarena garaitu zuela, aldiz, nola ez bainuen nik erabakitzen noiz akabatzen zen lasterraldia baina bertze bazkaldar guztien usteak eta aburuak, eta nola susmatzen bainuen ezen aburu hura ez zela ene aldeko izanen, aitzinatu
|
zitzaidan
beldurraren zaldia, eta jaundu zen hura nitaz, finean. Eta, eskuak bururat eramanik, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen munduan ez zegoela ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik...
|
|
|
Erran dizut, hasteko, nola aitak igorri ninduen" kondenatuen ziegarat", baina ez dizut erran nola, ni han sarturik nengoenean, osaba Joanikot etorri
|
zitzaidan
, isilpean, bisita egiterat...
|
|
|
Eta Mattin eta biok ere halatsu geunden, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest. Hargatik, noiz eta jauregi azpiko pasabideetarik aitak eta morroi batek ziega hartarat baininderamaten, iduritu
|
zitzaidan
ezen bihotza bularretik ateratzerat zihoakidala, hain bainindoan kikildurik eta koldarturik. Eta, barrenean sartu eta atea hersterat zihoazkidanean, aita, zuzia goian zeramala, irri krudel bat ezpainetan, halaxe mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Hargatik, noiz eta jauregi azpiko pasabideetarik aitak eta morroi batek ziega hartarat baininderamaten, iduritu zitzaidan ezen bihotza bularretik ateratzerat zihoakidala, hain bainindoan kikildurik eta koldarturik. Eta, barrenean sartu eta atea hersterat zihoazkidanean, aita, zuzia goian zeramala, irri krudel bat ezpainetan, halaxe mintzatu
|
zitzaidan
: " Ea, bada, seme, kondenatuen intzirietarik zentzatzen haizen.
|
|
|
" Joanes, ni protestant nauk, etxeko ardi galdu hura bezala: jaun Esteban Etxegoien bezala, bai..." Aditu nionean ezen protestant zela, arras zabaldu zitzaizkidan begiak, harriduraren harriduraz, eta halako ezinegona jaundu eta nagusitu
|
zitzaidan
, zeren eta protestantismoa aipatzea izurria aipatzea bezalakoa baitzen gure aurkientza hartan. Eta segidan erran zidan:
|
|
|
Eta nola piztu zidan! Eta nola areagotu
|
zitzaidan
, hartaraz gero, biharamunean ziegatik iltkitzeko gutizia eta desira, neure jakinminaren asetzeko! Eta nola eman zidan osaba Joanikotek hartarako behar nuen jakia, ziegatik jalgi nintzen egun berean, arratsean!, noiz eta erran baitzidan:
|
|
|
Baina ez zegoen jadaneko hain bakarrik, zeren ziegetarat eginikako bisitan konplize bat ediren baitzuen, eta nihaur bainintzen konplize hura. Eta haren konplizea nintzelako kontatzen ari
|
zitzaidan
kartaren historia eta hiru anaiena. Eta, kontakizunari fina eta akabantza emaiten ziola, erran zidan:
|
|
|
Ikusi al duk etxeko ardi beltza?"," Bai, ikusi dut, aita... Ardi beltz hura zuria zen, ordea!", ihardestea bururatu
|
zitzaidan
lehenik, osaba Joanikoten hitzak gogoan; ordea, halaxe ihardetsi nion: " Bai, aita".
|
|
|
" Eta zer erran dik?", galdetu zidan ondotik. " Zeruan dagoela", bururatu
|
zitzaidan
; ordea, hala erran nion: " Komunionea egunoroz egiteko, bera bezala kondenatu nahi ez badut bederen..." Bertze irriño bat egin zidan aitak, aitzinekoa baino hagitzez ere sosegatuagoa eta beteagoa, ene aurkako lehia hartarik garaile jalgi balitz bezala.
|
|
|
Eta jaun administratzailea testamentaren agiriak irakurtzen hasi eta, bere irakurraldian aitzina egiten zuela, iduritu
|
zitzaidan
ezen osaba Joanikot gogara zegoela, eta aita ez hainbertze, nahiz eta desgogara ere ez zegoen.
|
|
|
Mattin, beraz, primua zen —primu eta heredero, aitak hala erabaki zuelako—, eta, nola, bertzalde, sendoa zen eta argia zen, hala, mundu guztia berari beha izaiten zuen, deus ere egiten ez bazuen ere, zeren ardatz baitzen; ni, berriz, bigarrena nintzen, eta, nola bigarren dena ez baita ikusia izaiteko baina ikusle izaiteko, hala egokitu
|
zitzaidan
hari beha eta mundu guztiari beha bizitzea, eta hala zolitu zitzaizkidan neurrigabeki begiak eta behakoa, baita belarriak eta entzutea ere.
|
|
|
Nola inarrosten ninduen barrendik aitaren erran hark," Eta orain, hautatu, Mattin", eta nola pizten
|
zitzaidan
bekaitzaren harra arimaren bazter batean, hitz haiek aditu orduko! Eta zein gaitz eta gaitzi egiten zitzaidan hura guztia!
|
|
|
Nola inarrosten ninduen barrendik aitaren erran hark," Eta orain, hautatu, Mattin", eta nola pizten zitzaidan bekaitzaren harra arimaren bazter batean, hitz haiek aditu orduko! Eta zein gaitz eta gaitzi egiten
|
zitzaidan
hura guztia! Eta nola gutiziatzen nituen halakoetan aitaren bertze hitz haiek, ene aldeko hautua adieraz zezaketenak behingoz:
|
|
|
Odola zainetan izoztu
|
zitzaidan
, zeren, neure anaiaganako jelosiatik eta bertze gorabehera orotarik harat, gogara bizi bainintzen artean jauregian osaba Joanikotekin eta jaun Marcelekin, bataren eta bertzearen irakaspenetan murgildurik. Eta ene izotz hartarik amari beha paratu nintzen.
|
|
|
Beldurtu egin nintzen. Baina bururatu
|
zitzaidan
orduan zer gerta zitekeen, baldin ebaki tipi haren egiteko gai ez banintzen osabaren aitzinean hain mementu hil edo bizikoan... eta hain ahalke handia sentitu nuen, non ahalkearen beldurrak odolaren beldurra estali, eta osabarena baino ebaki luzexeagoa egin bainuen. Gero, harro erakutsi nion eskua, miaztu baino lehen.
|
|
|
" Nik ez zekiat salbatuko garen, baina Kris toren Pasioneak salbatuko gaitik", eta sineste hark eta konfiantza hark emaiten zioten bertze anitz jendek izaiten ez zuten libertatea, bide bati zein bertzeri ekiteko erabiltzen zuena. Eta, bide haietan barrena, protestantismoaren inportantziaz baino areago, zientziarenaz aritzen
|
zitzaidan
behin eta berriro. Eta ikus dezazun halaxe izan zela, hatsarre hartako anekdota bat kontatuko dizut, arestian errana ilustra diezazukeena:
|
|
|
Eta ikus dezazun halaxe izan zela, hatsarre hartako anekdota bat kontatuko dizut, arestian errana ilustra diezazukeena: osaba Joanikot, Pitagorasen teorema esplikatzen ari
|
zitzaidan
, noiz eta ohartu bainintzen bezperan hitz eman zidala ezen biharamunean kontatuko zidala nola sortu zen eta zergatik sortu zuen protestantismoa Lutherok; eta, bat batean, galdetu ere halaxe galdetzen niola, osabak ihardetsi zidan:
|
|
|
" Esker mila". Eta lurrak entzun egin zidala iduritu
|
zitzaidan
, entzun eta ihardetsi, zeren zozo batek egin baitzidan kantu, ene baitarik urrun ez zegoèn haritz baten kukulatik. Eta jarri nituen hitzetan kantuaren notak, eta hala erran zidaten:
|
|
|
Eta gaur zuk besarkatzen nauzu, eta bihar nik besarkatuko zaitut". Eta malko bat isuri
|
zitzaidan
, bozkariozko eta arraitasunezko malkoa. Eta oroitu nuen gaztetako gorroto hura, eta gorroto hura ere besarkatu eta besoen artean urtu zitzaidan, zeren maitasuna ederra da, denik ederrena, baina gaztetako gorrotoak emaiten zizkion ene maitasun hari erliebea eta bolumena —nola zuriak beltzari eta beltzak zuriari—, baita izaitea eta izatasuna ere, azken finean.
|
|
|
Eta malko bat isuri zitzaidan, bozkariozko eta arraitasunezko malkoa. Eta oroitu nuen gaztetako gorroto hura, eta gorroto hura ere besarkatu eta besoen artean urtu
|
zitzaidan
, zeren maitasuna ederra da, denik ederrena, baina gaztetako gorrotoak emaiten zizkion ene maitasun hari erliebea eta bolumena —nola zuriak beltzari eta beltzak zuriari—, baita izaitea eta izatasuna ere, azken finean.
|
|
|
—Hirugarren lezionea —hasi
|
zitzaidan
, serio, leihoetarik oihal beltzak kentzen zituela eta kandela itzaltzen; eta, haren jarraikian, Galileoren teoriak eta endelegatzen ez nizkion hitzak aipatu zizkidan: lege fisikoak, izarren, astroen eta gorputz guztien arteko erakarpen indarrak, eta antzekoak.
|
|
|
Zer mementuak haiek, bai, jaun André, osoak eta bete beteak! Hurbiltzen nintzen teleskopiorat, paratzen nuen begia bere lekuan, agertzen
|
zitzaidan
ilargia, aditzen nituen osabaren hitzak... Baina isil nadin, hain geratzen zaizkit hitzak motz eta hotz, labur eta urrun, neure haurtzaroko paradisuaren deskribatzeko...
|
|
|
" Entzuten al duzue...? Den borak ere bere bihotza dik!" Eta nik, begiak hertsi, gogoa hots jarraiki haien konpasean kulunkatu, eta iduritu
|
zitzaidan
ezen denboraren bihotzean sartu nintzela. Gero, ordea, bat batean, haginetako min handi bat sentitu nuen, zeren eta baitakizu nolakoak izaiten diren usu ametsak, iduri bati bertze bat darraiola, nehongo loturarik gabe.
|
|
|
—Zertarako nahi ditut nik hire ahate filosofikoak, hitzaren hitzez deus ere erraiten ez dutenak, kua kua eta kua kua ez bada...? —eta egun osoan ibiliko
|
zitzaidan
kua kua eta kua kua, neure onetik ateratzen ninduen arte.
|
|
|
Eta, nola osaba Joanikotek ohitura hura baitzuen, etxeko orkumeei —ehizakoei zein bertzelakoei— izen xelebreak ipintzekoa, Greziako edo Erromako historiarekin lotuak —Platon, Akiles, Demostenes... Plauto, Karakala, Seneka eta bertze hainbertze—, hala, bertze izen haiek aditu orduko, ezin egokiagoak iduritu zitzaizkidan osaba Joanikoten listari eratxikitzeko, zeren antz antzekoak baitziren; eta bururatu
|
zitzaidan
, halaber, edo imajinatu nuen, hobeki, Felisa ene inudea izan zenak jar zezakeen aurpegia, izen arraro haietarik bat entzutean... zeren, ai zer aurpegi jartzen zituen hark, eta ai zer irri algarak egiten nituen nik, izen haiekin asmatzen ez zuenean! Halako suertez, non batzuetan neure borondatez joaiten bainintzen sukalderat, haren zirikatzerat.
|
|
|
Kontatu dizut nola osaba Joanikoten kasuan ez
|
zitzaidan
kontzientzia alhatu, hura salatu ez nuelako, zeren aitzinekoa bainuen harekin egin nuen zina, hura ez salatzerat behartzen ninduena; ordea, zurekin nuen kontua guztiz bertzelakoa zen, zuganat deusek ere lotzen ez ninduelako... eta hala bururatu zitzaidan orduan ezen salatu egin behar zintudala, baldin, igurikitzen nuen bezala, luthertarra zinela demostratzen banuen; eta bururatu zitzaidan, ondoti...
|
|
|
Kontatu dizut nola osaba Joanikoten kasuan ez zitzaidan kontzientzia alhatu, hura salatu ez nuelako, zeren aitzinekoa bainuen harekin egin nuen zina, hura ez salatzerat behartzen ninduena; ordea, zurekin nuen kontua guztiz bertzelakoa zen, zuganat deusek ere lotzen ez ninduelako... eta hala bururatu
|
zitzaidan
orduan ezen salatu egin behar zintudala, baldin, igurikitzen nuen bezala, luthertarra zinela demostratzen banuen; eta bururatu zitzaidan, ondotik, ezen Jainkoa bere garaziaz eta ontasunaz baliatu zela, ene bizitzan bertze okasino baten ipintzeko —bigarrena—, Jainkoaren eta gizonen arteko hautuan Jainkoaren alde egin nezan amoreakatik; eta bururatu zitzaidan, azkenik, ezen segada bat pre...
|