|
2000
|
|
|
" Arto mota onenak aukeratu zituzten eta gainerako motak galtzen utzi. Galdu ziren mota haiek ordea, beharbada bazituzten gen interesgarri batzuk gaur egun ere baliagarriak izan
|
zitezkeenak
. Egoera hori ikusita baserritarrengana jo behar izan zuten galdutzat emandako arto motak errekuperatzeko".
|
|
|
Baina, alde batetik, nola borroka haiek ederretik bezainbat izaiten baitzuten izugarritik, eta nola izugarriak eta ikaragarriak gero eta gehiago gogaitzen nauen, unatzen eta eneatzen, eta, bertzetik, nola bizitzan anitzetan egokitu izan zaidan galtzea eta badakidan ezen garailearen bozkarioa dela galtzailearen pena eta nigarra, hala joan zitzaidan mirespen hura tipitzen eta bertze pentsamendu batzuen arragoan urtzen. Eta hala miresten dut, egun, landareen mundua animaliena baino gehiago... nahiz eta aitortu behar dudan ezen ustekabeko handia hartu nuela, noiz eta neure Indietarako bidaian landare haragijale haiek ikusi bainituen, ibai Orinocoren ertzetako oihanetan, zeren landare haiek zurtoin bat baitzuten, eta zurtoinaren muturrean bi hosto, bi esku tipi bezalakoak, zabaldu eta hertsi egin
|
zitezkeenak
, eta beren zabaltze eta herste hartan intsekturen bat edo bertze harrapa zezaketenak, intsektua hosto tipi zabalduetarik batean pausatzen zenean. Baina, salbuespenak salbuespen, zalantzarik ez dago ezen landareen mundua guztiz bertzelakoa dela.
|
|
|
Eta entzun genuen, bai, halako batean, burrunbots bat, ihortziri baten idurikoa, leiho zabalduetarik sartu zitzaiguna eta guztiok dar dar batean jarri gintuena. Eta entzun genituen, halaber, ulu urrun batzuk segidan, hontzarenak edo gizon baten oihuak ere izan
|
zitezkeenak
.
|
|
|
Eta guztiok ere egun hari beha jarri, eta ama izan genuen, ohi bezala, prestatze lanen eta gainerako trabailuen ardura bere gain hartu zuena. Eta nola hura baitzen, ordenazale itsuaz gain, zuhurra, ernea eta begi zolia, eta nola, ondorez, haren eskuko izaiten baitzen, jauregiko martxaz denaz bezainbatean, bat bederaren egunorozko lanen eta sailen banatzea eta esleitzea, hala izan zituen egun haietan ere xehetasunik xeheenak kontuan... baita eguraldiarekin lotuak egon
|
zitezkeenak
ere, manatzen zuelarik, hartarakotz, ezen piz zitzatela santa Barbararen ermitan hiru kandela, eta eduki zitzatela pizturik bisitarien egonaldian gau eta egun, Nikomediako birjina martiriak Urbiaingo inguru hura tormentatik, ihortzirietarik eta eguraldi gaixtotik libra zezan amoreakatik.
|
|
|
Oroit dezaket, konparazione, nola irakatsi zigun latineko dikzionarioa erabiltzen eta nola egun haietan erran zigun ezen dikzionarioa hitzen logela zela, eta hantxe genuela hura, guk noiz zabalduko zain, hitzek ezkutatzen zituzten ametsak eskura genitzan. ...a eta pozointsua, itsusia; baina bazirela hitz gozoak, gozoaren gozoaz gibela eragin ziezaguketenak, okaztagarri egin arteraino, nola izan ohi baitziren usu gorteko poeten hitzak, kapare eta handikien zerbitzuetarat zeudenenak eta haien faboreen eskertzeko skribatzen eta deklamatzen zutenenak, eta bazirela hitz garratzak eta pozointsuak ere, garratzaren garratzaz eta pozoinaren pozoinaz eder bihur
|
zitezkeenak
, nola gertatzen baitzen osaba Joanikotek hain atsegin zituen Rabelaisen edo Quevedoren luma satirikoetan... Eta hitz bat ez zela berdin non paratzen zen, hitz baten edo bertze baten aitzinean, zeren, batekin dir dir egin zezakeen arren, bertzearekin, aldiz, net itzal baitzitekeen...
|
|
|
Eta zangoak dar dar jarri zitzaizkidan... Baina buruan nituen, halaber, bai ehundabatgarren kanoiaren iduria, aitak Amaiurri beha paratu nahi zuena baina guk Madrili beha paratu behar genuena eta mendekurako deia egiten zidana... eta bai emazteki haiek sugegorria ikusi bezain laster egin behar zituzten oihu eta keinu izugarriak ere, neure garaiti tipiaren iduri ere izan
|
zitezkeenak
. Eta nola ez bainuen, bertzalde, gibela egiterik, desiratu eta gutiziatu nuen ezen gertatu beharrekoa lehenbailehen gerta zedila, eta hala itzuli nintzen jangelarat ahalik eta zaluen eta arintkien, hatsa estu, nik are estuago egin nuena, osabaren erranetarat nengoelako eta hark teatroa egin behar nuela erran zidalako.
|
|
|
Eta oroitzen dut, halaber, neure lehen itsasaldi hura, zeinean Alessandro de Novara kapitainak erran baitzidan, ezen, Suedia, Ternua eta iparreko bertze herri batzuetako itsasoetan, izotz puskak ediren zitezkeela, katedralik handienak baino handiagoak izan
|
zitezkeenak
, eta begietarat puska tipi bat baizik erakusten ez zutenak, zeren ura izotza baino trinkoagoa den, eta zamauntzi eta gerlauntzi bat baino gehiago hondatu eta hondoratu izan zela, ezkutuko zatia ez ikusteagatik eta harekin behaztopa egiteagatik. Eta zer da, bada, gure gorputza, jaun André, igeri doan untzi bat baizik, itxurazko gaiztasunen eta zailtasunen saihesteko gai dena, baina ez azal barnekoen eta hondarrekoen...?
|
|
|
Eta haren begiak bi leiho ziren, espaziorik espaziotsuenetarat jotzen zutenak, non bozkarioak hats har baitzezakeen eta ditxak eta felizitateak dantza. Eta azal hartan barrena, zenbat bide eta bideska hauteman nituen, guztiak ere hatzez eta ukitzearen ukitzez ibiltzekoak izan
|
zitezkeenak
edo bista hutsez; hauek, meharrak eta malkarrak eta mendiska ezin biribilago batzuetarat zabaltzen zirenak, eta haiek, berriz, plaunak eta berdinak baina leize batean akabatzen zirenak, non ezkutatzen baitzen ukitu leuneko goroldioaren erresuma...! Eta bide haietan barrena imajinatzen nituèn joan jinak eta itzul-inguruak hain ziren tentagarriak eta gozoz beteak, bertzalde, non desiratzen bainengoen jada noiz bihurtuko ote nintzen Axularrek aipagai zituen inurri gimnosophista haietarik bat, neke eta trabailu guztien hartzeko prest, ez nagi, baina dilijent, bide haien guztien ibiltze alderat.
|
|
2001
|
|
|
Langileen duintasunaren aldeko borroka. Batzarra ezarri genuen eztabaidarako eta erabakiak hartzeko organo nagusitzat, eta haren batzorde ordezkariak, berritu
|
zitezkeenak
. Horrela, zuzeneko demokraziaren bidez, oinarriko kide guztien partaidetza ziurtatzen genuen.
|
|
|
Inongo kutsatzailerik ez zen atzeman: horrelakorik egotekotan, erabilitako teknikaren bidez hauteman
|
zitezkeenak
baino txikiagoak izango ziren eta hauek, bere aldetik, Arauan xedatutako mugaz dezente azpitikoak lirateke.
|
|
|
Hamabost egunera itzuli zen Dibina. Dozenaka zapata pare berri ekarri zituen, kolore eta forma guztietakoak, pieza bakarrak, hiriko beste oinetako dendetan aurki ezin
|
zitezkeenak
. Haiek guztiak kaxetatik atera eta txukuntzen lagundu zion Sergiok domeka goiz batez, denda itxita zegoela.
|
|
|
Gu, egia esan, ari gara eginahalean, beranduxko haatik, orduko makurrak zuzentzen. Erdaren hazia, behinik behin, soildu eta murriztu dugu, lurbiran barrena aurki daitezkeenak eta are
|
zitezkeenak
oro deuseztatzeko punttuan baikara. Oro, bakar bat ez ezik.
|
|
|
Zinetan uste ote du Kintanak Gipuzkoarran, Napartarran, geroko Amayuren âdelako alderdi horren aldizkariak ziren hauekâ, euskaraz ager
|
zitezkeenak
bizkaieraz agertu zirela. Irakurri ote du inoiz Eleizalde bergararrak âez" Kizkitza" ezkiotarrak edo A. Barriola donostiarrakâ, eta bergarar bezain sabindarrak, idatzi zuenik?
|
|
2002
|
|
|
Norbanakoaren biografiaren aukerak, arriskuak eta anbibalentziak, familiaren eta herri komunitatearen baitan aurrera eraman
|
zitezkeenak
arau edo klase sozial aurrezarrien bidetik, orain norbanakoak berak ditu definitu, zeinetarako harreman sozialen konplexutasunaren ondorioz modu arduratsuan eta ziurrean hartzeko gaitasunik ez duen. Lehen ere aipatu izan den moduan, ez baitira, ordena arazoak?
|
|
|
Alde horretatik, fruta freskoa ekoizten duten kooperatiba batzuek mota horretako publizitatea eman dute jogurt marka ezagun bateko telebistako iragarki batzuen emisioari aurka egiteko. Bi produktuen nutrizio ekarpenak konparatzen ziren, nekez aldera
|
zitezkeenak
. Azkenik, esnekien marka ezagunak publizitatea aldatu zuen.
|
|
|
Haren arabera, “konpainiek lituzkete jasan” Batzordeak eskatzen dituen konpentsazio handiak. Exekutiboaren proposamenak, gainera, konpainiek eskaini zitzaketen konpentsazio aukera guztiak barne hartzen zituen, dirutan ordaindu beharrean, beti eska
|
zitezkeenak
. Gehiegizko salmentagatiko konpentsazioak charter hegaldietara eta azken orduan baliogabetutako hegaldietako bidaiarietara ere iristeko eskatu zuen.
|
|
|
Sararenak. Pasarelako gloriatik zimurren miserietara jausitako modelo batenak izan
|
zitezkeenak
, edo Jainkosa erori batenak, eta atsegin atsegin nituenak, akatsak akats. Jainkosa zen neurrian baitzen emakume hura ene amets eskuraezinen neurriko, baina akatsak egiten zuen –sufrimenduak moldatutako akatsak–, aldi berean, eskuragarri.
|
|
2003
|
|
|
Mila bihotz ditu mutiko horrek bere ustez, baina ez da ikasgelan hori azaltzera ausartzen, bere ikaskideek barre egiten diotelako horrelakoak esaten dituenean. Orain, gainera, arazo larri bat dauka, urtebetetze egunean osaba Joakinek baso bat oparitu ziolako, hau da, poxpolo kaxa baten barnean gordeta zeuden zuhaitz askoren haziak, noizbait baserriko lurrean sartu eta Gasparren basoko zuhaitz bihur
|
zitezkeenak
. Baina Gasparrek jan egin zituen hazi horiek, eta gero, egarri zenez, ura edan zuen eta nahi gabe haziak ureztatu.
|
|
|
Jada kalean libreki esan zitezkeen gaiak antzokietan ukitzeak ez zuen zentzurik. Konturatu ginen bazirela beste hainbat gai oraindik ere tabu zirenak, eta antzerkian landu
|
zitezkeenak
. Askok izugarrizko aldaketa egin behar izan genuen, batez ere formetan.
|
|
|
Estatu Batuetatik etortzen ziren jokalarien bila, bai liga handietarako peloteroen bila eta bai boxealari bila. Onak izan
|
zitezkeenak
erraz eramaten zituzten Estatu Batuetara, eta horretarako prestatzen ziren gazteak. Ez zen eskoletan futbola laguntzeko politikarik egiten eta horrela joan zen jaisten futbolaren maila Kuban.
|
|
|
" Eten baten lekuko bizia izan naiz. Ikusi ahal izan nuen zaharrek gordetzen zituztela lehengo erak, eta berriz, baserritarrak izanda ere, eskolan ari ziren gazteek ematen zituzten erantzunak Mendebaldeko parametroetan koka
|
zitezkeenak
zirela. Ez dut zalantzan jartzen haiekin lortutako emaitzak eta adibidez, Tolosan atera zitezkeenak berdintsuak izango zirela".
|
|
|
Ikusi ahal izan nuen zaharrek gordetzen zituztela lehengo erak, eta berriz, baserritarrak izanda ere, eskolan ari ziren gazteek ematen zituzten erantzunak Mendebaldeko parametroetan koka zitezkeenak zirela. Ez dut zalantzan jartzen haiekin lortutako emaitzak eta adibidez, Tolosan atera
|
zitezkeenak
berdintsuak izango zirela".
|
|
2004
|
|
|
Estatutuaren mugak primeran ezagutzen genituen baita ongi definitu gabeko arloak ere. Irakurketa murriztailea izan zezaketen, baina era berean, borondate politikoa izanez gero, zabal
|
zitezkeenak
ziren. 25 urte beranduago, beste testuinguru bat dugu eta abileziarekin jokatu behar dugulakoan nago.
|
|
|
Berehala ohartu nintzen Mirenek nirekin nahi zuela zer edo zer, beharbada niregana hurbiltzeko azkartasuna, edo dena utzi eta braust batean nola gerturatu zitzaidan. Ez ginen ia gu baino gelditzen; barreak egin genituen, nahiz eta hurrengo egunean herri hartan bizitzea erraza ez zitzaigula izan behar susmatu, goizeko bostak izanik, oraindik pertsianen atzetik kukuka egon
|
zitezkeenak
zio. Nik ez dakit zer den Iraultza baina, orduan, Iraultza egiten ari ginela uste genuen, uste baino gehiago, sentitu egiten genuen.
|
|
2005
|
|
|
euskarari lehentasunezko estatus bat emateko; euskaldunduko duen hezkuntza sistema bat ezartzeko; helduek euskara ikastea doakoa izateko; administrazioaren euskalduntzean, langileen kontratazioetan eta administrazio atalen eta aginte organoen lan hizkuntza euskara ezar dadin urrats nabarmenak egiteko; osasun mundua euskalduntzeko; unibertsitatean euskaraz ikasteko eta ikertzeko aukerak orokortzeko; erdarazko komunikabideei kuotak ezarri eta irrati lizentzietan euskara aintzat hartzeko; izaera publikoko zerbitzuak direnetan estatus publiko nahiz pribatua izan eta kontzesioetan euskarazko zerbitzua bermatzea derrigorrezkoa izateko; enpresetan euskara planak orokortzeko; etorkinak euskalduntzeko bideak ezartzeko... Eta beste hainbat alorretan egin ez direnak, eta egin
|
zitezkeenak
, hurrengo 20 urte honetarako gelditu dira. Horren eraginkortasun handiko ekintza multzo bat abian jarriz gero, euskararen ezagutzaren portzentaia %50era hurbildu luke aipatu epean, eta erabilerarena %25 ingurura.
|
|
|
Ez ziren iragan urruneko gogoetak haiek, baina bai une batetik bestera aise desager
|
zitezkeenak
.
|
|
2006
|
|
|
Edota Espainian gertatu dena konde, markes eta horrelakoekin. Badaude emakume batzuk markesak eta kondesak izan
|
zitezkeenak
, baina legeak esaten duenez, gizonen haritik joan behar du horrelako tituluak. Badira emakume batzuk feminismoarekin bat egin dutenak, nahiz eta printzipioz zuten klase soziala zela-eta, feminismoa beraiei ez interesatu.
|
|
|
Portugalek XIX. mendearen bigarren erdialdean izan zuen idazlerik handienetakoa du kontakizunak protagonista, 1845ean Povoa do Varzimen sortu eta 1900ean Parisen hil zen Jose Maria Eça Queiroz. Hain zuzen ere, Queirozen azken uneak izan
|
zitezkeenak
daude ipuinean islaturik. Biriketako mina oso aurreratua duela, Parisko kafetegi batera sartuko da.
|
|
|
Hurrengoan dio kontzejuan edonor ez zedin sartu eta han gertatzen zenaren sekretua hobeki gorde zedin, kontzejuaren bileran egon
|
zitezkeenak
ziren: alkatea, probestua, fidelak eta errexidoreak, kontzejuko eskribauak, kontzejuko letratu edo abokatua eta gorago aipatutako diputatuak.
|
|
|
Kontzejua, itxi bihurtu zen eta sekretua. Bertara joan
|
zitezkeenak
kontzejuko kargudunak ziren bakarrik: alkatea, probestua, fidelak eta errexidoreak, kontzejuko eskribauak, kontzejuko letratu edo abokatua eta gorago aipatutako diputatuak.
|
|
|
Lehenengoa (eta famatuena) Charles Messier astronomo frantziarrak garatu zuen XVIII. mendean. Bertan, zeru sakoneko 110 objektu sartu zituen, kometekin nahastu
|
zitezkeenak
. Ordutik hona beste katalogo asko egin da, gero eta zabalagoak, eta zehatzagoak.
|
|
|
Denbora gutxi barru, jendeak zioen Beatricek zin egin zuela mendeku hartzea, zin inoiz ez ziola aitari egin ziona barkatuko. Jendeak zioen gorrotoa eta nazka zirela neskatila haren aurpegian ikus
|
zitezkeenak
aitari begiratzen zion bakoitzean. Jendeak zioen eskuak ukabil eginda zin egin zuela ohorea eta duintasuna kendu zizkion aita anker hura akabatuko zuela.
|
|
2007
|
|
|
" Euskal Herriko Kale Neurketa egiten hasi zenetik, hogeita bi urteko epean, 2,5 puntu egin duela gora euskararen erabilerak Euskal Herriko bataz bestekoan." Emaitza apalak dira baina, egile horien ustez, izpi baikorrez tintatuta: " Euskaldunen zenbatekoa kontuan hartuta, erabilera datuak estatistikoki espero
|
zitezkeenak
baino hobeak dira. Txillardegik garatutako erabilera isotropikoaren teorian oinarrituta, esan dezakegu probabilitate estatistikoen arabera are gutxiago erabiliko genukeela euskara."
|
|
|
TOMÁS VILLARROYAren esanetan, botereen antolaketari dagokionez, Konstituzioan proposatutako joko arauak, eztabaidagarriak izan arren, bizitza politikoaren eragileek ez zituzten erabat bete. Errepublikako presidentzia behartu egin zuten batzuek eta besteek jardun zehatz batzuk egin zitzan, kasu batzuetan alderdikoiak izan
|
zitezkeenak
, eta batzuetan, presidentzia bera borroka politikoan murgildu zen, kanpoan geratu behar izan zuen arren. Alcalá Zamora lehendakariak batzuk eta besteak haserretu zituen, estatu buruzagitzaren ospeak behera egin zuen apurka apurka eta Alcalá Zamora bera kargutik bota zuten.
|
|
|
Baina garai horretan Humboldt-en interesak, eta Ideologoekin izandako solasak, metafisikari eta moralaren fundamentazioari zegozkien, ez hizkuntzari. Condillac irakurri ere interes horiekin egin baitu, egia da, Condillac engan egon badaudela ideiak eta pasarteak Humboldt-entzat eraginkorrak izan
|
zitezkeenak
; baina kontua da Humboldt-en Pariseko notetan pasarte horiek inoiz ez direla aintzat hartzen, eta are Condillac-en filosofiaz orokorki ez du balorazio batere positiboa ematen. Berdin, Ideologoak sentsistak baitira, eta Humboldt gaztea Kant eta Fichte ezagutzetik baitator, haiei buruz franko negatiboa da Pariseko nota guztietan nahiz gutunetan bere iritzia1107 Laburbilki:
|
|
|
Watchfire Corp. segurtasun sistemen hornitzaileak aurkitu zuen akatsa, eta urtarrilaren 4an jakinarazi zion Googleri. Zulo horrek agerian uzten zituen erabiltzaileen datu pertsonalak, web orrien bidez iragaz
|
zitezkeenak
. Google Desktop galdutako aplikazioak, dokumentuak, mezu elektronikoak, mezuak, artxibatutako web orriak eta abar erraz bilatzeko eta berreskuratzeko tresna da.
|
|
|
Adibidez, kuboa berdin berdin konpontzen da, baldin eta bukaeran aurpegia urdina bi edo hiru bada. Ondoren, kuboaren konfigurazioak aztertu zituzten, 13 bira erdi edo gutxiago erabiliz konpon
|
zitezkeenak
. 63 ordu konputatu ondoren, superordenagailuak ondorioztatu zuen, gehienez ere 16 mugimendurekin, kuboaren edozein konfigurazio hautatutako horietako batera murriztu zitekeela, 13 bira erditan edo gutxiagotan ebazten direnak.
|
|
|
Kontua da laguntza eskatzen duen dei baten jatorria hauteman daitekeen kasuetan, iraganarekiko hobekuntza oso sentibera dela. Lehen heriotza seguruak izan
|
zitezkeenak
, gaur egun konplikazio handirik gabe erreskatatzen dira. Nola funtzionatzen du mugikorren kokapenak?
|
|
|
Inoiz ez bezala, euskaltzale haien artean ibiltzeko egokiera izan zuten Batzar horretan. Ez ziren asko, baina leialak eta lagun onak izan
|
zitezkeenak
. Gazteek Santutegian bertan ezagutu zituzten Batzarrean bildutakoak.
|
|
|
Euskadi Sariak idazle horien partaidetasuna, era batekoa nahiz bestekoa, aktiboa zein pasiboa, galtzea, izugarrizko galera da denontzat, Kultura Sailarentzat eta Idazleen Elkartearentzat ez ezik, Euskal Herriko kultura talde, argitaletxe, literaturazale guztientzat, eta, hitz batez, euskal hiztunon komunitate osoarentzat. Utikan Euskadi Sariak manifestua sinatu zuten 37 idazle eta itzultzaileek hamaika liburu argitaratu dute aurten, euskal literaturaren, haur eta gazte literaturaren nahiz itzulpenaren arloan Euskadi Sarietako hautagai izan
|
zitezkeenak
. Era berean, datorren urtean Euskadi Sarien lehiatik at izango dira Edorta Jimenez, Lutxo Egia eta Asier Serranoren aurtengo nobela berriak; Eider Rodriguez eta Lucien Etxezaharretaren ipuin liburuak; Jose Luis Otamendi, Jon Arano, Gotzon Barandiaranen olerki liburuak; Jon Alonso, Txillardegi eta Markos Zapiainen saiakerak; Joxan Elosegik, Idoia Gilleneak eta Juan Mari Mendizabalek egindako literatur itzulpenak...
|
|
2008
|
|
|
Eta moja guztiak harri eta zur, batzuk elkarri begira ere bai, begirada azkar bezain esanahitsuak bitarteko, ezin izan
|
zitezkeenak
une hartan bizi zutèn nahaste borrastearen adierazpide baizik. Begirada haien artean baziren batzuk nabarmenak, eta besteak ez hainbeste:
|
|
|
...o zein besteko mendekotasuna adierazten duten keinuak ere?, eta hori zen kontua; horregatik ez zuen negar egin nahi Nataliak, beharbada, garaipen handiak berarekin zekartzàn garaipen txiki haiek guztiak amari aitortu nahi ez zizkiolako; eta, hala, negarrari bidea eragozteko arnasaren erritmoa azkartzen zuela, hitzik burutsuenak bilatu zituen, bere harrotasunaren eta bere autoestimuaren berme izan
|
zitezkeenak
:
|
|
|
Ernestina, arima biluzte haiek agintzen zutèn erritualaren arabera, belauniko zegoen komentuko areto kapitularrean, ama nagusiaren aurrean? edo arestian baino belaunikoago sentitzen zen, apika, bakarrago ere bai, beharbada, bakarrago ere bai, ziurki, lagunen barreak, Ernestinarentzat solidaritate zeinu inkontzienteak izan
|
zitezkeenak
, eszenatokitik desagertu ez beste?, halako moldez, non, kontrastean, ama nagusiak nagusi sentitu behar baitzuen berriro, inoiz baino nagusiago, horregatik ekin zion seguruenik, ekin zion bezala, zakar bezain ozen, hatz erakuslea Ernestinari behin eta berriro jaurtitzen zion bitartean, dardo nekagaitz bat iduri, hitzaren eta keinuaren koordinazio akasgabean:
|
|
|
Amets batean Gerardo ikusi zuen, ikusi edo? gitarra jotzen, musika zerutiar bat airean; handik gutxira, baina, hariak astindu zituen, berak ohi zuèn moduan, musika tresnari hiruzpalau nota disonante ateratzen zizkiola; eta, istantean, beste mundu bat sortu zuen; izan ere, hain ziren sortzaileak nota haiek ere, non, zurezko gitarratik, gorputz eme biluz bat sortzen ikusi baitzuen, gitarraren bihurguneak zituena, Nataliarenak izan
|
zitezkeenak
baina bere bereak zirenak, Natividadenak, ikusi ez ezik sentitu ere egiten baitzuen bere begiek ikusten zutena, xuxurlatu ere, xuxurlatu zuen Natividadek orduan zerbait, Nataliak, lo gozoan zegoenak, ezin entzun izan ziona, baina Natalia itzarri batek ere nekez entzungo ziona, hainbesteraino isildu zitzaion ahotsa ahizpari ahora bidean: –Uki nazazu, bai, Gerardo, zure gitarra naiz-eta:
|
|
|
ferekatu zizkion zangoak eta besoak, bularrak eta ipur-masailak; gero, musukatu zion kopeta, musukatu zizkion ezpainak, musukatu zion titiburu bat, jarraian bestea? eta, zorabioaren ertzean jada, beste musika bat entzun zuen Natividadek, egin ere, egin zituen une hartan hasperen isil batzuk, ezin izan
|
zitezkeenak
plazerezkoak baizik?, bere gorputzaren lurretik ateratzen zena: bere odolaren musika zen, zeruko planeta eta astro guztien musikarekin bat egiten zuena, haragizko gitarrak bere baitan zurezkoak baino soinu zerutiarragoak gordeko balitu bezala?
|
|
|
Sukalde hartan kokatutako kamera ezkutu batek xeheki jasoko zituen apaizaren aurpegieran gertatutako aldaketak, haren aldartearen marka eta zigilu izan
|
zitezkeenak
segundo labur haietan: hala, bada, irudi sekuentzia balizkoaren jarraipena eginez gero, badirudi poza nagusitu zitzaiola apaizari, berri onak poztu behar zuen, nahi eta nahi ez?
|
|
|
Are gehiago: ...en, azken batean, anaiei erakutsi behar ziena ezen, haiek ez bezala, bera bai, eszena hura ikusteko gai zela, artean umemoko bat zen arren!?, horixe esango zuen aurrerago, ikustekoak ziren mutilaren begiak, izebaren oinaze bizi biluziak bortxatuak, izugarrikeriak izoztutako irudian?, izebaren hagin ateratze hura txerria hiltzearen pareko gertatu zitzaiola, mutilaren begiak, inozentziaren ikur izan
|
zitezkeenak
, ez ziren jada?, gordina eta ankerra, alde handi batekin, haatik, zeren txerria hiltzeak, bai etxekoentzat eta bai Nazariorentzat berarentzat ere, konotazio positiboak baitzituen, biktimaren soin atalak ezin utzizko mokadu gozo bihurtzeko posibilitateak gutxiagotzen du jale potentzialen errukia?, eta izebarenak ez?
|
|
|
bi izar txiki, lore ezin garbiago baten petaloak balira bezala?, bi emakumeen, festan ezagutu zuena bata eta aurrez aurre zuena bestea? arteko aldeaz, bi emakume, bi mundu kontrajarriren sinbolo izan
|
zitezkeenak
: oreka eta egonkortasuna alde batean, desoreka eta egonkortasun eza bestean; familia eta neurria hemen, emakumez emakumeko apeta eta neurrigabekeria han; monarkia eta errepublika??, eta orduantxe esan baitzion aurrean zuèn neskameari, ardoaren eraginpean zegoena, baita laino baten gainean bezala ere, ondorioz, inoiz baino gorago sentitu ote zen bat batean, hegaztirik goitiarrenak muga dituen zeruan, nondik bere harresi mentalak hartxintxar baten neurrikoak ikusten baitzituen??, tonu ezin samurragoan:
|
|
|
Eta orduan ere, uda partean Zaldiaingo jauregira joatea bururatu zitzaienean, etxezuloa ere bazen arren, bazituen markes jaunak halako eroaldi batzuk, ezohiko gauzak egitera bultzatzen zutenak: Anselmorekin egiten zituèn ihesaldi moduko haiek, esaterako, astebete edo bi astetan luza
|
zitezkeenak
, eskopeta solbardan, zaldia eta ehiza txakurrak lagun?, beste eroaldi batek jo zuen markes jauna: hura, baina, bestelako eroaldia zen, buruan zerabilèn ideia bitxi batek eragindakoa?
|
|
|
Euskaltzaindiak eta Eusko Ikaskuntzak Gernikan 1922an egindako kongresuan landu zituzten batez ere euskal hezkuntzaren inguruko egitasmoak, auzo eskolen jatorrizko proiektua berreskuratzen saiatuz. Nazioarteko esperientziak ere ezagutu ziren bertan (Galeskoa, Belgikakoa, etab.) Euskal Herrirako erreferente izan
|
zitezkeenak
. Kongresu ostean Azkue harreman zuzenetan ibili zen Eusko Ikaskuntzako kideekin, bereziki Juan Zaraguetarekin, eskoletan euskarak lekua izan zezan lortzeko280.
|
|
|
Euskalzale aldizkarian horren inguruko zenbait artikulu atera zituen. Adibidez, 1896an aldizkariaren lehen orrian ateratako «Euskaldun endekatuak» artikuluan, euskaldun ontzat ezin har
|
zitezkeenak
seinalatzen zituen:
|
|
|
Beraz Akademiaren hutsuneak zuzentzeko kritika konstruktiboak izan
|
zitezkeenak
(erakundeak euskal izena lukeela, akademikoek euskaraz aritu beharra...),. Kirikiñok, erakundeari autoritate oro ukatzeko kritika suntsikor gisa baliatu zituen.
|
|
|
Leire Agirreren kontuaren izena scx003 da, UIDa 1100, GIDa 511 eta errokatalogoa zein komando interpretatzailea espero
|
zitezkeenak
. nt4wg1iI0 pasahitz zifratua da, baina shadow instalaturik duten azken bertsioetan hauxe agertuko litzateke, pasahitz zifratua/ etc/ shadow fitxategian kokatzen baitira segurtasuna dela-eta:
|
|
|
Hainbat itzulinguru eman eta gero Oraneratz hurbiltzen hasi zirenean, berriz, itxura susmagarriko jendea ere ugalduz joan zen, merkatariz mozorroturiko espioiak izan
|
zitezkeenak
, eta haien errezeloz atzera egin behar izan zuten ostera ere.
|
|
|
Gertakariak hor daude, eta horiek ez dira aldatzen. Haien artean, agian gertatu ez, baina gerta
|
zitezkeenak
idatzi ditut nik. Historialari ikasketak ongi etorri zaizkit, noski, historia ezagutzeko, baina zenbakiei ihes egiteko irudimena da hoberena.Vianako printzeak bataila galdu bazuen, galdu egin zuela idatzi dut, halere.
|
|
|
Orduan ohartu baitzen, halaber –lanparari zeriòn argiak dir dir egiten zuen Reginaren begi ninietan, bi puntu beltz zirenak bi puntu zuri gori bihurtzen zituela: bi izar txiki, lore ezin garbiago baten petaloak balira bezala–, bi emakumeen –festan ezagutu zuena bata eta aurrez aurre zuena bestea– arteko aldeaz –bi emakume, bi mundu kontrajarriren sinbolo izan
|
zitezkeenak
: oreka eta egonkortasuna alde batean, desoreka eta egonkortasun eza bestean; familia eta neurria hemen, emakumez emakumeko apeta eta neurrigabekeria han; monarkia eta errepublika... –, eta orduantxe esan baitzion aurrean zuèn neskameari –ardoaren eraginpean zegoena, baita laino baten gainean bezala ere, ondorioz, inoiz baino gorago sentitu ote zen bat batean, hegaztirik goitiarrenak muga dituen zeruan, nondik bere harresi mentalak hartxintxar baten neurrikoak ikusten baitzituen? –, tonu ezin samurragoan:
|
|
|
...edo– gitarra jotzen, musika zerutiar bat airean; handik gutxira, baina, hariak astindu zituen, berak ohi zuèn moduan, musika tresnari hiruzpalau nota disonante ateratzen zizkiola; eta, istantean, beste mundu bat sortu zuen; izan ere, hain ziren sortzaileak nota haiek ere, non, zurezko gitarratik, gorputz eme biluz bat sortzen ikusi baitzuen, gitarraren bihurguneak zituena, Nataliarenak izan
|
zitezkeenak
baina bere bereak zirenak, Natividadenak, ikusi ez ezik sentitu ere egiten baitzuen bere begiek ikusten zutena –xuxurlatu ere, xuxurlatu zuen Natividadek orduan zerbait, Nataliak, lo gozoan zegoenak, ezin entzun izan ziona, baina Natalia itzarri batek ere nekez entzungo ziona, hainbesteraino isildu zitzaion ahotsa ahizpari ahora bidean: " Uki nazazu, bai, Gerardo, zure gitarra naiz-eta:
|
|
|
uki nazazu eta hunki nazazu, laztana..." –; eta Gerardok gitarra jotzen segitu zuen, teknikaz aldatu behar izan bazuen ere, jakina, zurezko gitarran hari astinduak zirenak haragizkoan fereka eta laztan bihurtzen zituela: ferekatu zizkion zangoak eta besoak, bularrak eta ipur-masailak; gero, musukatu zion kopeta, musukatu zizkion ezpainak, musukatu zion titiburu bat, jarraian bestea... eta, zorabioaren ertzean jada, beste musika bat entzun zuen Natividadek –egin ere, egin zituen une hartan hasperen isil batzuk, ezin izan
|
zitezkeenak
plazerezkoak baizik–, bere gorputzaren lurretik ateratzen zena: bere odolaren musika zen, zeruko planeta eta astro guztien musikarekin bat egiten zuena, haragizko gitarrak bere baitan zurezkoak baino soinu zerutiarragoak gordeko balitu bezala...
|
|
|
Eta orduan bai, hitz hark, aho zorrotzeko sega balitz bezala, barreak eta barre gogoak ebaki zituen, errotik ebaki ere. Ernestina, arima biluzte haiek agintzen zutèn erritualaren arabera, belauniko zegoen komentuko areto kapitularrean, ama nagusiaren aurrean... edo arestian baino belaunikoago sentitzen zen, apika, bakarrago ere bai, beharbada –bakarrago ere bai, ziurki, lagunen barreak, Ernestinarentzat solidaritate zeinu inkontzienteak izan
|
zitezkeenak
, eszenatokitik desagertu ez beste–, halako moldez, non, kontrastean, ama nagusiak nagusi sentitu behar baitzuen berriro, inoiz baino nagusiago... horregatik ekin zion seguruenik, ekin zion bezala, zakar bezain ozen, hatz erakuslea Ernestinari behin eta berriro jaurtitzen zion bitartean, dardo nekagaitz bat iduri, hitzaren eta keinuaren koordinazio akasgabean:
|
|
|
...n besteko mendekotasuna adierazten duten keinuak ere–, eta hori zen kontua; horregatik ez zuen negar egin nahi Nataliak, beharbada, garaipen handiak berarekin zekartzàn garaipen txiki haiek guztiak amari aitortu nahi ez zizkiolako; eta, hala, negarrari bidea eragozteko arnasaren erritmoa azkartzen zuela, hitzik burutsuenak bilatu zituen, bere harrotasunaren eta bere autoestimuaren berme izan
|
zitezkeenak
:
|
|
|
Sukalde hartan kokatutako kamera ezkutu batek xeheki jasoko zituen apaizaren aurpegieran gertatutako aldaketak, haren aldartearen marka eta zigilu izan
|
zitezkeenak
segundo labur haietan: hala, bada, irudi sekuentzia balizkoaren jarraipena eginez gero, badirudi poza nagusitu zitzaiola apaizari –berri onak poztu behar zuen, nahi eta nahi ez– mutilak albistearekin iritsi zirenean; izeba Ursulak hitz egin zuenean, aldiz, nahigabea –hamaiketako hura beroan jateko moduko zen, inondik ere! –, eta aitak hitz egin zuenean, azkenik, pozezko poz biribila, eguzkiaren antzeko irria loratu ez zitzaion, bada, betartean!
|
|
|
Eta moja guztiak harri eta zur, batzuk elkarri begira ere bai, begirada azkar bezain esanahitsuak bitarteko, ezin izan
|
zitezkeenak
une hartan bizi zutèn nahaste borrastearen adierazpide baizik. Begirada haien artean baziren batzuk nabarmenak, eta besteak ez hainbeste:
|
|
|
Eta orduan ere, uda partean Zaldiaingo jauregira joatea bururatu zitzaienean –etxezuloa ere bazen arren, bazituen markes jaunak halako eroaldi batzuk, ezohiko gauzak egitera bultzatzen zutenak: Anselmorekin egiten zituèn ihesaldi moduko haiek, esaterako, astebete edo bi astetan luza
|
zitezkeenak
, eskopeta solbardan, zaldia eta ehiza txakurrak lagun–, beste eroaldi batek jo zuen markes jauna: hura, baina, bestelako eroaldia zen, buruan zerabilèn ideia bitxi batek eragindakoa... irakurri ere, irakurri baitzuen frantses aldizkari batean automobilen aldeko artikulu bat, aditzera ematen zuena ezen makina berri hura zela –edo markes jaunari gustatzen zitzaion bezala:
|
|
|
Are gehiago: ...iei erakutsi behar ziena ezen, haiek ez bezala, bera bai, eszena hura ikusteko gai zela, artean umemoko bat zen arren! –, horixe esango zuen aurrerago –ikustekoak ziren mutilaren begiak, izebaren oinaze bizi biluziak bortxatuak, izugarrikeriak izoztutako irudian–, izebaren hagin ateratze hura txerria hiltzearen pareko gertatu zitzaiola –mutilaren begiak, inozentziaren ikur izan
|
zitezkeenak
, ez ziren jada–, gordina eta ankerra... alde handi batekin, haatik, zeren txerria hiltzeak, bai etxekoentzat eta bai Nazariorentzat berarentzat ere, konotazio positiboak baitzituen –biktimaren soin atalak ezin utzizko mokadu gozo bihurtzeko posibilitateak gutxiagotzen du jale potentzialen errukia–, eta izebarenak ez... sentitu ere, sentitu baitzuen Nazariok –nola ez, bada, bal... " Eta zer, izebari gertatu zaiona niri ere gertatzen bazait noizbait?" – barruan zerbait hautsi zitzaiola.
|
|
|
Azken ehizatzetik bildu gauza anitz ere gorde zituen, oilo, oilasko, ahate: alabaina, Sasigaitz soto eta gordagiz betea zen, beharrezkoak
|
zitezkeenak
eraso bat jasan behar balitz.
|
|
2009
|
|
|
Parrokiatik ostu zituen txanponak. Txaketaren poltsiko barruan gordetzen nituenen neba arrebak izan
|
zitezkeenak
, zuzen ari baginen. Isilik geratu ginen une batez.
|
|
|
Auskalo. Baina bazen zerbait mailak isilpean igotzera behartzen ninduena, burua makur, bekatuen artean konta
|
zitezkeenak
bakarrik hautatzen ariko banintz bezala.
|
|
|
Rodolfo eta Lorenzo, bi gizon, sendategiko giza paisaiaren bi muturren erakusgarritzat har
|
zitezkeenak
, izaerari dagokionez, Rodolfok primeran hitz egiten baitzuen gazteleraz, abokatua zen?, eta Lorenzok gaizki, euskaldun itxia zenez gero; Lorenzo, baina, ez zen ergel inozo bat, aitzitik: behar zenean, zorrotza zen, zorrotza bezain gatzduna?, eta bere ihesbideak aurkitzen zituen, Rodolforen aurkako desafioetan.
|
|
|
...irri zabal bat egin ere, ika mika haiek barre iturri gertatzen baitzitzaizkion usu; esan nahi baita Gabinok nekez ikus zezakeela, barre haietatik harat, beste ezer, bi gizonen arteko jardun haietan barrealdi bati beste barrealdi bat jarraitzen baitzitzaion, eta barrealdien azpian ezkutatuta geratzen baitziren psikeari lotutako beste mugimendu guztiak, bakoitzaren hizkuntz eskubideekin lotuta egon
|
zitezkeenak
, eskubideon urraketak eragindako balizko minak eta zinezko konplexuak tartean; biharamunean, baina, hamar aldiz, bai, irakurriko zuen Gabinok bezperan, Felipe Gastaminzak idatzi ziòn gutuna?, gauzak beste era batean iritsi edo beste era batean hauteman zituen Gabinok, bi gizonen arteko eguneroko eta ohiko ika mikan, leihoan zehar urrunera ikusten zèn konkor itxurako bat behi bat ote zen, harkai...
|
|
|
Sakon sakonean Gabinok zuen, agian, arrazoi; izan ere, munduaren baitan bi mundu zeuden: ametsen mundua eta errealitatearena, biak ere marra batek bereizita, lehena eta geroa orainaren marrak bereizten dituen bezala; bi mundu, beraz, guztiz simetrikoak izan
|
zitezkeenak
, teorian bai bederen, ametsek bere fruiturik umoenak ematekotan; baina ametsek fruiturik ematen ez zutenean, zer??; horixe gertatu zitzaion aitari bere hiru seme haiekin!; baina ez, hantxe baitzegoen Teofilo Maria, familiaren izen ona hondamenditik salbatzeko gerturik!; mutila, gainera, plan bat eskaintzen ari zitzaion, fabrikan zituèn arazoak konpontzeko?
|
|
|
Ahal zuen guztietan, tratuan atsegin izaten ahalegintzen zen Ernestina, tratuaren ertzak, zorrotzak bezain lakarrak izan
|
zitezkeenak
, leuntzen ahalegintzen zela, emakume hura oin punten gainean beti, bai bere gauzetan eta bai besteekiko harremanetan ere; Reginak berea esan orduko, baina, berehala erakutsi zion ertz puntaduna. Ernestinak Jainkoagan zuen uste osoa, baina heldu zen garaia, zeinean egitea eta ekitea baitzen Jainkoaren aurrean duin egoteko modu bakarra, ausaz, egin eta egon, egon eta egin?, buruaren mugimendu azkar batek ezezko baten forma eman ziona; keinu nabarmenari, berriz, hitzak jarraitu zitzaizkion:
|
|
|
–Ikusten????, halako sentimendu sakona bereganatu zuen aitak, bere haragian beste haragi baten berotasuna sentitu balu bezala, hain ziren handiak seme kuttunak erakusten zizkiòn konfiantza eta leialtasuna: ...spretxuzko erantzuna entzun zuenean, ordea. Teofilo Mariari zuzenki zuzendua, baina baita berari ere, zeharka?, barrua irauli zitzaion, inurri gorrimin batek azido formikoa injektatu balio bezala; bat batean hain gaizki sentitu zen, non eguzki eklipse batek istantean giltzapetu baitzion irria itzalen ziegetan; istant hartan, gainera, beste hiru mugimendu egin zituen, mugimendu elektriko batera bil
|
zitezkeenak
, hain izan ziren hirurak azkarrak eta hain hirurak bat?, zutitu, besoa luzatu eta behetik gorako zaplada bat eman ez zion, bada, aitak Damasori, hain fortuna gaiztoarekin, non Damasori betaurrekoak gora katapultatuta atera baitzitzaizkion, bere traiektorian mahai gainean zegoèn azpilean erortzen zirela, bi kiloko legatz luzearen gainera, buru parean doi!
|
|
|
esan nahi baita bera bezalako lagunak behar zituela, arinak eta jostalariak, alaiak eta axolagabeak, airearen askatasuna zutenak, haizearen eskutik batera eta bestera joateko, eta ez lurraren zurruntasuna, grabitate indarren menera: aingeruak izan zitezkeen bere lagunak, baina aingeruak aspergarriak iruditzen zitzaizkion, Jainkoaren aginduetara beti, zoaz hara eta zatoz hona, harik eta fantasmak deskubritu zituen arte, bere neurriko izakiak eta bere lagunak, aise hegalda
|
zitezkeenak
, aingeruak bezalaxe, hegorik ez izan arren, baina, aingeruak ez bezala, txantxak eta bihurrikeriak noiznahi egiteko prest; haiek ere, baina, desagertu egin zitzaizkion, ametsen munduak ez baitzuen izaterik ez sustantziarik, zeren, Damasok argi eta garbi esan zion bezala: a) jauregia gaitz guztietatik libratzeko, Benjamin Maria fantasma bihurtu zen:
|
|
|
Maria Bibiana, izan ere, hamahiru urteko neska gazte diskretua zen, zintzoa eta perfekzionista, jarrera hark eskrupulualdiak zituen ondorio kaltegarri, aldian aldian neska astintzen zutenak?, egoera bakoitzera egokitzen zekiena, hartarako bere buruaren aurkako ahaleginean jardun behar izaten bazuen ere maiz, nitasunaren ahotsa isilduz eta egoeraren nondik norakoen mende ipiniz: ...ez asaldurarik eta ez urduritasunik sorrarazten ez zièn jarreran, edo santu onbideratzaile baten bizitza irakurtzen zion Maria Bibianak. Vida de los santos izeneko liburua eramaten zuen poltsan, badaezpada?, edo arrosarioa errezatzen zuten elkarrekin, edo, besterik gabe, senideen arteko elkarrizketak izaten zituzten, Jainkoaren bila abiatutako gizontto baten eta emakumetto baten artekoak ere izan
|
zitezkeenak
eta beren harremanak are estutzenago zituztenak.
|
|
|
Eta neska mutilak, hantxe, nora ezean, nork bere keinu eta kanpo mugimenduak egiten zituela, psikearen barne mugimenduen islatzat ere har
|
zitezkeenak
:
|
|
|
Brigitterekin bizi izandako esperentziaren ondotik, bazirudien indar bakoitzak, sexua kontsumatzera zeramanak eta sexua sublimatzera zeramanak? hartu zuela bere bidea, bi jarreren artean kontraesanik ez balego bezala, mundu bat baitzen Brigitterena eta beste bat Adarena, inola ere nahas ez
|
zitezkeenak
.
|
|
|
Adak istantean mugitu zuen burua goitik behera, irri zabala betartean; Maria Bibiana, aldiz, guztiz lotsagorritu zen; izan ere, Reginaren Regina enean debekatuta zeuden tangoak, hiriko familia aberats batek Nazario eta Regina gonbidatu zituenetik, orbetarrek, Benjamin Maria hil zitzaienetik, festa arranditsuak antolatzeko eta besteenetara joateko ohitura galdu arren, ezin izan zioten gonbit berezi hari uko egin, anfitrioia eragin handiko bankari bat izaki?, Primo de Rivera jenerala erori eta handik egun gutxira?; egia zen aurretik bals batzuk dantzatu zituztela, baina egia zen, halaber, balsari tangoa jarraitu zitzaiola eta orduan iritsi zirela komeriak, gonbidatu gutxi batzuk marmarka hasi zirenean, ahantzi ere, ezin ahantzi baitzuten, antza, dantza mota bakoitza zer zen, sorburuak edo sorlekuak ongi adierazi eta hobeto bereizita? ez baitzen nolanahikoa Europako gorte hotsandikoetatik Buenos Airesko putetxe miserableetara zegoèn aldea, jatorria nolako, produktua ere halako, balsak iradokizunari leiho bat zabaltzen baitzion, baita aireari eta ametsari ere, ondorioz?, eta tangoak, aldiz, itxi, dantzariek, kontortsionistak ere izan
|
zitezkeenak
, Reginaren iritziz, ematen zituztèn pausoak eta mugimenduak sexu esplizituaren lehen urratsa iduri; anfitrioiaren lagun batek, ordea, konforme ez zeudèn gutxi haien jarrera jendetasunaren aurkako faltatzat harturik edo, gizona ere txolinduta zegoen, egia esan?, pazientzia galdu eta aurre egin zien, eufemismoak albora utzita:
|
|
|
Eta are gehiago, askoz gehiago? zekien Albertok, zeren, Domingo amona Ursularen ahotik hainbat izaki misteriotsuren existentziaz jabetu zen bezala. Basajauna eta Herensugea, Tartalo eta Gaueko, laminak eta jentilak, sorginak eta prakagorriak?, Albertok ere bere zerrenda luzea zekarkion Galiziatik, esate baterako, noiznahi zituen aipagai, meigak?, sorgin itxurako izaki haiek, oso era ezberdinean azal
|
zitezkeenak
, onak batzuk eta gaiztoak besteak, ederrak baino ederragoak haiek eta itsusiak baino itsusiagoak hauek, batzuekin eta besteekin zerrenda luzea egiten zuela: Balura, Marimanta, Feiticeira, Lurpia, Muller Loba, Alen, Cartuxeira, Bruta, Moucha, Aquelarre, Agoreira, Lavandeira, Basilisco, Maria Soliña, Aureana, Sabia, Moura??, hain zen neurrigabea izaki misteriotsuen populazioa, antza, Galizian.
|
|
|
aita eta Teofilo Maria ohi bezala joan zirela lanera, alegia, eta gauerako espero zituztela; biharamunean ere, uztailaren 19an, igandea? deitu zuen, bazkalondoan orduan ere, goiz mugitu baten ondotik; izan ere, lehenengo anabasaren ondotik, langileak eta errepublikanoen aldeko taldeak antolatzen hasi ziren, guztiek ulertu balute bezala ezen, zenbat eta bateratuago, orduan eta hobeto joango zitzaiela; helburu batzuk bazeuden, gainera, bakarrean laburbil
|
zitezkeenak
: hiriko eskuinaren zentro neuralgikoak lehenbailehen paralizatzea?
|
|
|
kantatzeari ekin zion, inor erreguka jardutera behartu gabe; Domingok eta Rebecak Adari begiratzen zioten, Chaplin begiak ixtera deliberatzen zen bitartean, baita irri sumagaitz bat marraztera ere, liluraren ertzean balego bezala; gero, baina, kantaren erdi aldean begiak ireki eta aurrez zuèn horma zurian iltzatu zituen, aurpegieraren birmoldaketa nabarian, irria ezabatu eta tristura puntu batek, frustrazioak tristuraren etxea du bizileku? hartu baitzuen haren betartea, begiak ere, malenkoniarenak baizik ezin izan
|
zitezkeenak
–lurrunak hartutako bola kristalezko bi iduri; memento hark, izan ere, beste memento batera eraman behar zuen Chaplin, noiz eta iheslarien zutabea, hiritik hirirako ibilbidean, kostaldeko herri batean gelditu baitzen?
|
|
|
horregatik, Frantziako iparraldeko portu hura bistaratu eta marinel guztiak oihuka hasi zirenean pozaren pozez, Domingo erdibituta bezala sentitu zen, pozaren eta beldurraren artean, irria ere halakoa, bide erdian hautsia? horixe baitziren lur berri guztiak, antza, zorionerako deiak, baina zoritxar ere bihur
|
zitezkeenak
, ezintasunaren eta porrot erabatekoaren ikur, lur berri baten bila zebilenak beti buka baitzezakeen berritasunak irentsia; Domingok, halatan, bere zalantzak zituen, ez baitzekien lur berri haiek, baratze sekretuez mintzatzen zitzaion marinel bizarduna, atzemateko eta gozatzeko gai izango ote zen; eta ez marineletako batek, zeruan hegazti ilun bat ikusten zuen bakoitzean, ubarroi bat, esate baterako, aitaren egiteko ohitura zuenak?
|
|
|
–Arrazoi duzu, Txaro, ongi da, ongi da??; baina Txarok ez zuen etsitzen, eta bere erretolikarekin jarraitzen zuen, antza, zigarretari kea ateratzen zion bitartean, xurgadaz xurgada, tupustean aurpegia jiratu zuen arte, Adaren begitik guztiz ezkutatzeraino; Adak ez zuen, beraz, Txaroren aurpegirik ikusten, baina bai aldameneko mahaian zeudèn bi atsoenak, biak ere hirurogei bat urtekoak; atsoek zeramikazko katilu bana zuten mahai gainean, txokolatea hartzeko egokiak?, eta ez ziruditen eroso Txaroren jarrerarekin, egin ere, egin baitzion haietako batek mespretxuzko keinu bat, beste atsoak eskua kopetara zeraman bitartean, aitaren egitera balihoa bezala; zertaz ari ziren, baina?; atsoekin hamabost hogei sengundotan jardun ondoren, Txarok gizonari berriro so egin eta, hatza luzaturik, agindu bat eman zion: halako zerbait izan behar zuen, gizonak, jarraian, toxa atera eta zigarreta bat biltzeari ekin baitzion; anartean, aldameneko mahaiko atsoek barre txiki konplizeak egiten zituzten, baita begirada iheskorrak zuzentzen ere, Txarorentzat iraingarri
|
zitezkeenak
; gero, gizonak zigarreta piztu, xurgada bat eman, eta berehala eman zion zigarreta Txarori; zergatik, baldin eta Txarok berea bazuen eta erretzeko erdia falta bazitzaion?; galdera hark, baina, bazuen erantzunik, bi zigarretak bereganatu ondoren kea ateratzeari ekin baitzion korukideak, batean bati eta bestean besteari; jokaldi hartan irabazi zuen, antza, bi mahaien artean piztutako lehia, bi atso... hain zen handia haien amorrua eta hain begi bistakoa, non zutik jarri eta alde egitea erabaki baitzuten, ez Txarori zerbait esan baino lehen, jakina, bi atsoetan menderatzailea zirudienak hartarako ardura hartuta; inguruabarrak kontuan hartuta, kioskoaren eta mahaien artean zegoèn distantzia, alde batetik, eta mahaikideek zerabiltèn tonua, bestetik?, Adak nekez entzun zezakeen eztabaida hartatik ezer, baina emakumeak oihuka hasi eta orduantxe hasi zen zerbait entzuten, beharbada, lotura gabeko oihuak, halere, hots batzuek besteak jan eta hitzak herren utzi balituzte bezala, esanahi zehatzik gabe?, harik eta Adak ezkutalekutik irtetea erabaki zuen arte, eztabaidaren suan, Txaro ezin zen mugimendu hartaz jabetu?, baita iskanbilagunerako bidean bizpahiru urrats egin ere, nondik emakumearen esaldi bat entzun baitzuen, argi eta garbi entzun ere:
|
|
|
Hamazortzi bat urte zituenean, baina? 1929an, beraz?, hiriko erakusleiho batean kolore askotako jertse liluragarri bat ikusi, barrura sartu, probatu, probatu besterik ez zuen egin? eta handik irten ez beste. Adak ongi oroit zitzakeen dendaren atzeko aldean zegoèn ehungailuaren hotsak, beste denbora baten adierazgarri
|
zitezkeenak
, artisautza sortzaile bati lotuak, erabaki zuen bere etorkizun hurbila, gurasoek begi onez hartu zutena; Adak ehungailu bat nahi zuen, eta josteko makina bat, bere berea, eta hariak eta harilak:
|
|
|
Jarraian, motorrots batzuk entzun ziren, hegazkin batenak baizik ezin izan
|
zitezkeenak
; segundo gutxiren buruan, berriz, gainean sumatu zuten hegazkina, ganbararen bertikaletik ez oso urruti: datu hura egiaztatzeko, baita jakin mina asetzeko ere bide batez, joan zitekeen Teofilo Maria, hegazkinaren nondik norakoak aztertzeko asmotan, baina ez zen joan; aitzitik:
|
|
|
goranzko biraketa bat eragin baitzion pistolari, hogeita hamar bat gradukoa, biktima tirabidetik kanpo utzi eta orduan, orduan baizik ez? ...en zuela; eta, halere, Domingok ongi bai ongi ikusi zuen nola biktima gelditu zen ziplo, haren gorputzak goitik behera egiten zuela, mugimendu baldar batean; zer antzerki mota zen hura, baina?; edo zer erakutsi nahi zion bere buruari, etsaia barkatzera bultzatzen zuèn jarrera errukizko harekin?; bere kideak baino pertsona hobea zela?; zergatik zen hobea, ordea?; ez al zekien, bada, barkatuak izan
|
zitezkeenak
ez zirela barkaberak izango, ez ziotela inori ezertxo ere barkatuko, alegia?, zeren halakoa baitzen langileen izerdiaren kontura bizi zèn lapur parasitoen kasta, gerra giroan zer esanik ez?; edo ez al zen, jarrera higieniko hutsagatik, besterik ez bazen ere, potroei itsatsita eta ongi helduta zegoèn edozein zorri kuadrilla deuseztu eta desegin behar, azazkalen artean banan banan hartuz eta gupidagabeki lehertuz?; eta, hala ere, hala eta guztiz ere?, Domingok haserre zirudien bere buruarekin, halako moldez, non, itzulerako bidean Gonzalok bere iritzi hura berriro azaldu zionean:
|
|
|
kuadrillan mozkortzea. Bestetik, gazteak ez dira oso matxinoak gaur egun. Berez errebeldeak izan
|
zitezkeenak
nora ezean dabiltza, desmobilizaturik. Ez baita harritzekoa:
|
|
|
¿ Que medidas ha tomado nuestro gobierno para garantizar en aquel Imperio la vida de los españoles, aquienes se dan las más grandes ventajas de marcha y los mayores obstáculos para su regreso? »49 galdetzen zuen Cola y Goitik bere artikuluetako batean. Itzul
|
zitezkeenak
, berriz, Amerikan irabazi zituzten sos guztiak gastaturik itzultzen ziren, zorrak eginez edo etxekoei dirua eskatuz ere: «Vende todos los muebles, si es preciso y mandame para costear el viaje, pues aquí no puedo vivir ni un día mas» eskatzen zion El Gorbea n emigrante batek bere emazteari, Bueno Airesetik bidalitako gutun baten bidez50 Itzultzean berriz, irudi penagarriak errepikatzen ziren portuetan eta itzulitako askok jendearen edo autoritateen laguntza behar izaten zuten, prentsan agertzen denez behinik behin.
|
|
|
Horren erakusgarri dugu martxoaren 1eko hauteskundeak zirela-eta egindako apustu errepresiboa; kasu horretan, eta inolako disimulurik gabe, ezker abertzaleko hauteskunde plataforma bateko bultzatzaileak atxilotu, espetxeratu eta sakabanatu baitzituzten, ondoren plataformaren aurkako frogak eraikitzeko, horrelakoxea baita espainiar demokrazia, Israeleko faxistek jarraibide dutena. Beste behin ere, Gasteizko Legebiltzarrerako hauteskundeetan, ezker abertzalearen aurkako apartheid politikoa aplikatu dute, eta, egoerak egoera, emaitzak espero
|
zitezkeenak
izan dira, jeltzaleak kakaztuta dabiltzalarik 30 urtean izan dituzten poltronak eta negozioak galduko dituztelakoan... izorra daitezela!
|
|
|
Legebiltzarreko lehendakariaren albo banatan egin zituzten eraikinerako falta zitzaizkien metroak. Ondoren, Agur jaunak, Espainiako erregearen sinadura zuen baimenaren irakurketa, kargu hartzea, makilaren eskualdaketa, hitz ematea, aurreskua, Gernikako arbola eta Gora eta gora, besarkadak musuak, viva! k eta espero
|
zitezkeenak
.
|
|
|
Juduen sinesmenaren arabera, Tora liburu sakratuan jasotako eta Moisesi Sinai mendian emandako Kashrut legeek hiru oinarri ezartzen zituen janariekiko: jan
|
zitezkeenak
eta ezin zirenak jan; zer janari nahas zitezkeen euren artean eta nola tratatu behar ziren janariak kosher izateari ez uzteko. Ardoaren kasuan ikusi dugu.
|
|
|
Artean ez genekin beheko zatia irekitzeko modua izango ote genuen. Bosgarren luzearen lehenenengo saioa etsigarria izan zen; heldulekuak izan
|
zitezkeenak
ikusi genituen, baina mugimenduak kateatzeko aukera urrun ikusi genuen. Posible izango da, baina kostako zaigu, kostako zaigunez, pentsatu genuen.
|
|
|
Sakon sakonean Gabinok zuen, agian, arrazoi; izan ere, munduaren baitan bi mundu zeuden: ametsen mundua eta errealitatearena, biak ere marra batek bereizita, lehena eta geroa orainaren marrak bereizten dituen bezala; bi mundu, beraz, guztiz simetrikoak izan
|
zitezkeenak
, teorian bai bederen, ametsek bere fruiturik umoenak ematekotan; baina ametsek fruiturik ematen ez zutenean, zer...?; horixe gertatu zitzaion aitari bere hiru seme haiekin!; baina ez... hantxe baitzegoen Teofilo Maria, familiaren izen ona hondamenditik salbatzeko gerturik!; mutila, gainera, plan bat eskaintzen ari zitzaion, fabrikan zituèn arazoak konpontzeko... orbetarren fabrika itsasontzi bat...
|
|
|
" Burgeskume txiki handi bat besterik ez haiz!"; arrazoi haiekin batera, baina –biktimari tiro egin edo ez egin, hartan zetzan auzia–, Domingok bazuen beste arrazoi bat, menturaz, itzaletik bultzaka ari zitzaiona, norabide jakin batean: ...en zuela; eta, halere, Domingok ongi bai ongi ikusi zuen nola biktima gelditu zen ziplo, haren gorputzak goitik behera egiten zuela, mugimendu baldar batean; zer antzerki mota zen hura, baina?; edo zer erakutsi nahi zion bere buruari, etsaia barkatzera bultzatzen zuèn jarrera errukizko harekin?; bere kideak baino pertsona hobea zela?; zergatik zen hobea, ordea?; ez al zekien, bada, barkatuak izan
|
zitezkeenak
ez zirela barkaberak izango –ez ziotela inori ezertxo ere barkatuko, alegia–, zeren halakoa baitzen langileen izerdiaren kontura bizi zèn lapur parasitoen kasta, gerra giroan zer esanik ez?; edo ez al zen –jarrera higieniko hutsagatik, besterik ez bazen ere– potroei itsatsita eta ongi helduta zegoèn edozein zorri kuadrilla deuseztu eta desegin behar, azazkalen artean banan b... " Kendu ditiagu sasi batzuk, eta justizia eta askatasunaren loreak oparoago haziko dituk orain... ezta, Domingo?", Domingok ez baitzion, joanekoan bezala, mihiari eutsi; aitzitik, honela erantzun zion:
|
|
|
ama izebei ezer gertatzen bazaie, zer!, eta Adari eta Bibiri ezer gertatzen bazaie, zer!, zer, zer eta zer...!, hargatik guztiagatik egin zuen Domingok, beharbada, bere dei hura ordu pare bat lehenago –uztailaren 18ko bazkalondoan, beraz– Regina enera, hiriko hotel bateko harreralekutik deitu ere –harreragilea debozionisten ikastetxean ezagutu zuèn mutil bat zen, bera baino urtebete gazteagoa, batxilerra hasi eta bigarren ikasturtean utzi zuena–, etxekoen egoeraren berri jakiteko; bestaldean Maria Bibiana lasai bat atera zitzaion, guztia ongi zegoela esan ziona: ...gauerako espero zituztela; biharamunean ere –uztailaren 19an, igandea– deitu zuen, bazkalondoan orduan ere, goiz mugitu baten ondotik; izan ere, lehenengo anabasaren ondotik, langileak eta errepublikanoen aldeko taldeak antolatzen hasi ziren, guztiek ulertu balute bezala ezen, zenbat eta bateratuago, orduan eta hobeto joango zitzaiela; helburu batzuk bazeuden, gainera, bakarrean laburbil
|
zitezkeenak
: hiriko eskuinaren zentro neuralgikoak lehenbailehen paralizatzea... horregatik ekin zioten, uztaileko 19aren goiz hartan bertan, hiriko eskuin muturreko egunkari bat isilarazteari, altxamendurako deia egin zuena, mezu kriptiko baten itxurapean izan bazen ere –" Mañana hará buen tiempo" –, berandu gabe erredakzioaz eta errotatibaz jabetzen zirela, errepublikaren eta errepublikanoen aldeko beste egunkari bat egiteko; Domingok ere ekintza hartan parte hartu zuen, noski, eta are gehiago:
|
|
|
Ahal zuen guztietan, tratuan atsegin izaten ahalegintzen zen Ernestina, tratuaren ertzak, zorrotzak bezain lakarrak izan
|
zitezkeenak
, leuntzen ahalegintzen zela... emakume hura oin punten gainean beti, bai bere gauzetan eta bai besteekiko harremanetan ere; Reginak berea esan orduko, baina, berehala erakutsi zion ertz puntaduna –Ernestinak Jainkoagan zuen uste osoa, baina heldu zen garaia, zeinean egitea eta ekitea baitzen Jainkoaren aurrean duin egoteko modu bakarra, ausaz, egin eta egon, egon eta egin–, buruaren mug...
|
|
|
Eta Frankensteinen kontuak kontatzen zizkion, eta Domingo berdin. ...2013 zekien Albertok, zeren, Domingo amona Ursularen ahotik hainbat izaki misteriotsuren existentziaz jabetu zen bezala –Basajauna eta Herensugea, Tartalo eta Gaueko, laminak eta jentilak, sorginak eta prakagorriak–, Albertok ere bere zerrenda luzea zekarkion Galiziatik –esate baterako, noiznahi zituen aipagai" meigak", sorgin itxurako izaki haiek, oso era ezberdinean azal
|
zitezkeenak
, onak batzuk eta gaiztoak besteak, ederrak baino ederragoak haiek eta itsusiak baino itsusiagoak hauek, batzuekin eta besteekin zerrenda luzea egiten zuela: Balura, Marimanta, Feiticeira, Lurpia, Muller Loba, Alen, Cartuxeira, Bruta, Moucha, Aquelarre, Agoreira, Lavandeira, Basilisco, Maria Soliña, Aureana, Sabia, Moura... –, hain zen neurrigabea izaki misteriotsuen populazioa, antza, Galizian.
|
|
|
han ikasitakoari emana bizi zen Regina enean, orain orratzak hartu eta jertse bat edo beste egiten zuela, orain egongela apaintzen paper batzuekin edo beste zernahirekin. Hamazortzi bat urte zituenean, baina –1929an, beraz–, hiriko erakusleiho batean kolore askotako jertse liluragarri bat ikusi, barrura sartu, probatu –probatu besterik ez zuen egin– eta handik irten ez beste –Adak ongi oroit zitzakeen dendaren atzeko aldean zegoèn ehungailuaren hotsak, beste denbora baten adierazgarri
|
zitezkeenak
, artisautza sortzaile bati lotuak– erabaki zuen bere etorkizun hurbila, gurasoek begi onez hartu zutena; Adak ehungailu bat nahi zuen, eta josteko makina bat, bere berea, eta hariak eta harilak: Regina enean bere lantegi txikia nahi zuela, alegia; bere erabaki hark bazuen bihozkadatik zerbait, baina bihozkada bat baino gehiago ere bazen; eta nola gogoz lan egiten baitzuen eta gustu handiarekin, bezero batzuk ere egin zituen berandu baino lehen:
|
|
|
Jarraian, motorrots batzuk entzun ziren, hegazkin batenak baizik ezin izan
|
zitezkeenak
; segundo gutxiren buruan, berriz, gainean sumatu zuten hegazkina, ganbararen bertikaletik ez oso urruti: datu hura egiaztatzeko, baita jakin mina asetzeko ere bide batez, joan zitekeen Teofilo Maria, hegazkinaren nondik norakoak aztertzeko asmotan, baina ez zen joan; aitzitik:
|
|
|
" Arrazoi duzu, Txaro, ongi da, ongi da..."; baina Txarok ez zuen etsitzen, eta bere erretolikarekin jarraitzen zuen, antza, zigarretari kea ateratzen zion bitartean, xurgadaz xurgada, tupustean aurpegia jiratu zuen arte, Adaren begitik guztiz ezkutatzeraino; Adak ez zuen, beraz, Txaroren aurpegirik ikusten, baina bai aldameneko mahaian zeudèn bi atsoenak, biak ere hirurogei bat urtekoak; atsoek zeramikazko katilu bana zuten mahai gainean –txokolatea hartzeko egokiak–, eta ez ziruditen eroso Txaroren jarrerarekin, egin ere, egin baitzion haietako batek mespretxuzko keinu bat, beste atsoak eskua kopetara zeraman bitartean, aitaren egitera balihoa bezala; zertaz ari ziren, baina?; atsoekin hamabost hogei sengundotan jardun ondoren, Txarok gizonari berriro so egin eta, hatza luzaturik, agindu bat eman zion: halako zerbait izan behar zuen, gizonak, jarraian, toxa atera eta zigarreta bat biltzeari ekin baitzion; anartean, aldameneko mahaiko atsoek barre txiki konplizeak egiten zituzten, baita begirada iheskorrak zuzentzen ere, Txarorentzat iraingarri
|
zitezkeenak
; gero, gizonak zigarreta piztu, xurgada bat eman, eta berehala eman zion zigarreta Txarori; zergatik, baldin eta Txarok berea bazuen eta erretzeko erdia falta bazitzaion?; galdera hark, baina, bazuen erantzunik, bi zigarretak bereganatu ondoren kea ateratzeari ekin baitzion korukideak, batean bati eta bestean besteari; jokaldi hartan irabazi zuen, antza, bi mahaien artean piztutako lehia, bi atso... hain zen handia haien amorrua eta hain begi bistakoa, non zutik jarri eta alde egitea erabaki baitzuten, ez Txarori zerbait esan baino lehen, jakina, bi atsoetan menderatzailea zirudienak hartarako ardura hartuta; inguruabarrak kontuan hartuta –kioskoaren eta mahaien artean zegoèn distantzia, alde batetik, eta mahaikideek zerabiltèn tonua, bestetik–, Adak nekez entzun zezakeen eztabaida hartatik ezer, baina emakumeak oihuka hasi eta orduantxe hasi zen zerbait entzuten, beharbada –lotura gabeko oihuak, halere, hots batzuek besteak jan eta hitzak herren utzi balituzte bezala, esanahi zehatzik gabe–, harik eta Adak ezkutalekutik irtetea erabaki zuen arte –eztabaidaren suan, Txaro ezin zen mugimendu hartaz jabetu–, baita iskanbilagunerako bidean bizpahiru urrats egin ere, nondik emakumearen esaldi bat entzun baitzuen, argi eta garbi entzun ere:
|
|
|
Ada besarkatu zuenean, gainera, ez zuen ohiko tentsiorik nabaritu naturaren indar ezkutuen eta gogoeta etiko moralen artean; aitzitik: Brigitterekin bizi izandako esperentziaren ondotik, bazirudien indar bakoitzak –sexua kontsumatzera zeramanak eta sexua sublimatzera zeramanak– hartu zuela bere bidea, bi jarreren artean kontraesanik ez balego bezala, mundu bat baitzen Brigitterena eta beste bat Adarena, inola ere nahas ez
|
zitezkeenak
.
|