|
2000
|
|
|
Orduan, nik 52 urte ditut eta bitarte honetan izen naturalak guztiz aldatu dira. Neska koxkorra nintzenean eskolakideak izan
|
zitezkeen
Pili edo Loli. Orain ez dago ez Loli ez Pilirik.
|
|
|
" F.N.L.C."," Corsica nazione", talde ezberdinen sinadura idatzia zeramaten azpialdean. Mendi zoko itxi hartan, korsikar independentisten prentsaurrekoetako argazkiak imajina
|
zitezkeen
, euren arma eta kaputxekin.
|
|
|
Hala ere, mota horretako bigarren saio bat izan zen 1980tik 1982ra plazaratu zen" Egia" hilabetekariarekin. Bere erredakzio taldea ezkerreko abertzalez, frantses sozialista bakan batzuez eta ekologista libertario bezala defini
|
zitezkeen
bizpahiru lagunez osatua zen. Osakera honekin" Egia" k ez zuen irauterik, baina haren desagertzea" Abil" hilabetekariaren sorrerak ordeztu zuen.
|
|
|
Horretan ere ez zetozen denak bat berarekin, baina, aste hartan eta editorial horren inguruan ageri ziren artikuluak ikusita, kostako zitzaion inori antzematea aurkakorik izan bazela ere. Hauexek irakur
|
zitezkeen
orrialdean: " Itz ederrak", Baztarrika Danielek" askatasuna, demokrazia, beartsuak, berdintasuna, gogorkeririk eza" eta antzeko hitz borobilen esanahiaz egindako lana;" Orixe eta batua", Letamendiak izenpetzen zuen gogoeta (ikus Hemeroteka);" Batasuna behar", zehazten ez zituen zenbait pertsonen izenean Patxi Altunak izenpetzen zuen" Baionako zina" (ikus Hemeroteka)... eta irakurle azkarraren errezeloa piztuarazi zezakeen lana, Gaztañaga' k osatutako" Kezkak.
|
|
|
Izan ere, ez baitago Gasteizekin lotura jakinik izan dezakeen egoerarik (tunoenak alde batera utziz). Egoera horiek edozein hiri unibertsitariotan gerta
|
zitezkeen
.
|
|
|
7 Eraiki dugun sailkapenean, EITBren emisioan lekurik ez zuten ohiko tipologiak alde batera utziditugu, eta aldi berean, gure ikerketan oinarrizko datuak eskaintzeko baliogarriak izan
|
zitezkeen
batzuksartu. Hauek dira kontuan hartu ditugun programa generoak:
|
|
|
Horrela, bada, gaur egungo zibilizazio kapitalista hau, mendebaldeko zibilizazioa deritzona? posible izan
|
zitezkeen
mila zibilizazio ezberdinen arteko batdela kontsideratuz, gaur egungo laugarren globalizazioa osatzeko elkartzen direndiseinu eta koloreak aipatuko ditugu.
|
|
|
– Praktikaren kontrolerako ez zen deus antolatzen, tradizioz edo egoerasoziolinguistiko euskaldunagoz indarrean egon
|
zitezkeen
hizkuntz ohiturei erebide utziz.
|
|
|
Ministroak berretsi egin zuen bere gobernu kontrola etazirrikitu gutxi utzi zion pastoraltzan hizkuntzak libreki erabiltzeari. Ministroa beldurzen egoera soziolinguistikoak egitarau politikoa desbideratuko ote zion, bainaGotzainak ezin
|
zitezkeen
egon ados ezarri nahi zen gobernu prozedurarekin. Bestebideren bat bilatu zen.
|
|
|
a) Formalki, konfidentziazko zirkularrak zioenez, eliz Hierarkia ados jarri omenzen bere erantzunetan Gobernuko irizpideekin,, hizkuntza nazionala etaeskualdeetakoak? elizetan nola erabil
|
zitezkeen
definitzean.
|
|
|
Protagonista nagusiekin batera, erakunde bakoitzeko bigarren eta azken mailakoagintariak ere bazeuden (Gobernariak, Guardia Zibil Buruak; Alkateak, Parrokoak, komentuetako Nagusiak), eta, dena jasan edo gozatzen, Mugimenduko ekintzaileak etakristau eliztar xumeak. Azken hauek, gainera, norberaren ekimenaren edo gogoarenarabera, ikusle ez ezik salatari ere bilaka
|
zitezkeen
.
|
|
|
Fessenden bere buruari galdetzen hasi zen uhin misteriotsu haiek gauza izango ote ziren Morse ren kakara zakarra baino soinu gozoagoak garraiatzeko; eta baiezko ondorioa atera zuen. Musika eta giza ahotsaren modulazioak ere igor
|
zitezkeen
. Problema ondokoa zen:
|
|
|
Gizakiak kobazuloetan bizitzen jarraitu zuen. Horretarako aukeratzen zituen kobazuloak, Venta Laperrakoen modura, animalien pasaguneak kontrola
|
zitezkeen
lekuetan kokatuta egoten ziren. Bizimoduari dagokionez, gizakiak ehiztari izaten jarraitu zuen; oreinak, errenoak, hienak, mamutak etab. erraz harrapatzeko moduan geldituko ziren zoko itxietaraino uxatzen zituen.
|
|
|
Brél ek107 dioen moduan, eskolak sustrairik gabeko pertsonak sortzen zituen,, dépaysés chez eux?. Eta ez bakarrik, patois, en aurkako borrokaren bidez hau funtsezkoa izanik, lehen ikusi dugunez; eskolak eta honen barruan, irakasleak Frantziarentzat traumatiko suerta
|
zitezkeen
kultur identitateen aurka egingo zuen era berean, zentzu honetan, irakaskuntzak izaera nazionala zuen kontzientzia kolektiboa modelatuz. Badaezpada ere, Estatuak beharrezko neurriak hartu zituen irakaslea helburu horietatik desbidera ez zedin, eta kontrolpean izan zuen ikuskaritzak, konstituzioa eta legeen kontra ezer egiten ez zela egiaztatzeko kontu handia izan zuen108
|
|
|
hizkuntza ezberdinek herritarrak bereizten dituzte, edota komunitate ezberdinak eta hori guztiz arriskutsua da, edo izan daiteke, Estatu Nazio espainiarraren batasunerako. Horregatik, gizarte kohesioa sustatzeko nazio espainiarrean sor
|
zitezkeen
nortasun mugak apurtu behar ziren. Ondorioz, hizkuntza identitate elementu garrantzitsua den heinean, Estatuaren aldetik jarduera sistematikoa detekta daiteke, besteak beste hezkuntza sistemaren monopolioaren bidez, herritarrak gaztelaniaren bidez nazio espainiarraren inguruan politikoki soldatzeko (homogeneizatu egiten baititu), Estatu Nazio espainiarrari identifikazio oinarri indartsua emango baitzion hizkuntza homogeneitateak277.
|
|
|
Eta bazirudienean helburu hori lortua zuela, Rocíoren begiek itxuraldaketa sakon bat jasaten zuten eta, automatikoki, ez soilik begiak baizik eta Eiderren aurpegi osoa ere agertzen zitzaion. Eta inongo arazorik gabe ikusten zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan
|
zitezkeen
, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea. Eiderren aurpegia zen sufrimenduz gozatzen ari zena, eta haren gorputza, haren azal leuna, eta eskuek han edo hemen topatzen zuten atsedena, gehienetan bular edo ipurmasailetan, eta hankak ere Eiderrenak ziren.
|
|
|
Azken finean, bera ere atentatuaren lekuan egon zen, konplizea zen legearen ikuspegitik. Eta bere bila joan
|
zitezkeen
, bai indar polizialak eta bai paramilitar unionistak. Apirilaren 21ean hil zen Eider, presio hori ezin jasanda, beraz.
|
|
|
Baina leku hura, bertzalde, nonahi egon zitekeen: hemen egon zitekeen, hor egon zitekeen eta han egon zitekeen, eta ehunez goiti izan
|
zitezkeen
lekuak, milaz goiti... eta aterabideen ugariak orratz bat lastategian aurkitzea baino zailagoa bihurtzen zuen aurkikuntza.
|
|
|
Eta, burua eta bihotza suturik nituela, zenbatetan amestu nuen nik ere handik aitzina ezen bertze Utopia bat bihur zitekeela Urbiain, eta Utopia hartan bere zentzua izan zezakeela ni apez izaiteak, inguru haietan guztiok anai arrebak bezala bizi ahal izan gintezen, jauregiko ondasunak gure artean hobeki partiturik, Jainkoaren laguntzarekin! Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han gauzak errazago joan
|
zitezkeen
, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin. Eta, inguruetako gaixo eta erien begiratzeko, ospitale bat ere eraiki genezakeen komarka hartan, nola egin baitzuen Azpilkuetako Martinek bere herrian... baina, hark ez bezala, bizirik nengoela egin behar nuen nik hura, zeren jauregi aberats bateko seme eta gizonezko bakarra bainintzen, aita anaiak hil ondoren, eta baliabide guztiak izan nitzakeen, neure xedearen betetzeko, Jainkoaren laguntzarekin.
|
|
|
Eta jauregiaren aitzinaldeko planotik harat, bertzalde, bi lur eremu errektangular bereiz
|
zitezkeen
, elkarri zerraizkionak eta jauregiaren ataria osatzen zutenak: lehena, jauregiari atxekirik zegoena eta bere zabalean berrogei bat urrats izanen zituena, zelai bat zen, belarra ebakia zuena eta han eta hemen soilune batzuk zituena, hain baitzen oinezkoen oinek zein zaldizkoen zaldiek erabilia eta aurizkia; eta harrizko bideska batzuk zituen —hiru—, jauregiko ateetako aterabide zirenak, baita harrizko bertze bide bat ere, apur bat zabalagoa, jauregiaren aitzinaldeari paraleloki zerraiona, nondik sartzen eta iltkitzen baitziren orgak eta gurdiak, kotxeak eta karrozak, etxerat etorri edo etxetik jalgi behar izaiten zutenean, eta norat biltzen baitziren arestian aipatu bertze bideska guztiak; bigarren lur eremua, berriz, jardina zen:
|
|
|
lehena, jauregiari atxekirik zegoena eta bere zabalean berrogei bat urrats izanen zituena, zelai bat zen, belarra ebakia zuena eta han eta hemen soilune batzuk zituena, hain baitzen oinezkoen oinek zein zaldizkoen zaldiek erabilia eta aurizkia; eta harrizko bideska batzuk zituen —hiru—, jauregiko ateetako aterabide zirenak, baita harrizko bertze bide bat ere, apur bat zabalagoa, jauregiaren aitzinaldeari paraleloki zerraiona, nondik sartzen eta iltkitzen baitziren orgak eta gurdiak, kotxeak eta karrozak, etxerat etorri edo etxetik jalgi behar izaiten zutenean, eta norat biltzen baitziren arestian aipatu bertze bideska guztiak; bigarren lur eremua, berriz, jardina zen: bertan, belardiak, ezpel hesiak eta loretokiak ikus
|
zitezkeen
, iduri geometrikoetan bilduak eta simetrikoki banatuak, frantses stilorik ortodoxoenean; eta erdigunean iturri eder hura zegoen, bi plater zituena, behekoa zabalagoa eta handiagoa, eta goikoa tipiagoa, biak ere emakumezko estatua batek loturik, erdiz erdi, kariatide baten eredurat; eta urzurrusta batek plater tipian goiti egiten zuen, eta gero beheiti, plater tipiaren beraren gainerat, nondik, ga...
|
|
|
Haatik, Pedrok anitzez ere zaharragoa zirudien, osabari ez bezala orduak eta urteak neurrigabeki juntatu eta pilatu balitzaizkio bezala, eta horrek bietan bat erakusten zuen: edo bizitzak tratu gordinagoa eta gogorragoa eman zion Pedrori, edo Pedrok berak deliberatu zuen ezen bizkor bizi beharra zuela, denborari aitzina harturik, bizitzari, halatan, urinik eta zukurik apetitosenak atera ahal izaiteko, baita lurrinik usaintsuenak ere; edo izan
|
zitezkeen
bi posibilitateak batera ere, zeren egiaz baitzegoen Pedro zaharturik eta zabarturik, bere ile zuri harekin, zuria baina lohia eta zikina, ahotik hatsa eta kiratsa zeriola.
|
|
|
...a, nahasten nituelarik, konparazione, honen begiak haren kokotsarekin, edo honen biloa haren masailekin, harik eta ohartu nintzen arte, lehenik, ezen ezin nezakeela erretratu hura nehola ere osa, zeren Nenbo beltza baitzen eta bertze laurak zuriak, eta hautu hartan orin bat baino gehiagorako nahi bainuen nik Nenbo, eta zeren Laura haur bat baitzen eta Rosa de Osorio adinetara heldua, eta nekez lot
|
zitezkeen
haien gorputz zatiak, munstro bat eta nahaste borraste guztizko bat sortzeko ez bazen bederen, nola erraiten baitzuen Kopernikok; eta ohartu nintzen, hondarrean, ezen Zeuxisena ez zela ene desira eta ez ene gutiziamendua, zeren bakoitza zen bezala maite nahi bainuen, bere bertuteekin eta bere akatsekin, eta zeren ene besarkada bertute eta akats ororen gainetik baitzegoen eta haiek baino urrunago ...
|
|
|
Eta ni, azkenean, haserretu egiten nintzaion, ulertzen ez nuenez gero nola na has
|
zitezkeen
zer ikusirik ez zuten bi mundu haiek —indiarrena, alde batetik; eta giristinoena, bertzetik— hain bidegabeki eta hain modu arbitrarioan.
|
|
|
Eta erranen dizut, hasteko, ezen Rosa de Osoriok irakatsi zidala nola liburuak ere bizitzaren baitan sar
|
zitezkeen
eta bizitzaren baitako izan zitezkeen. Zeren eta Piarres Oihartzabal kapitainak erran baitzidan:
|
|
|
Eta erranen dizut, hasteko, ezen Rosa de Osoriok irakatsi zidala nola liburuak ere bizitzaren baitan sar zitezkeen eta bizitzaren baitako izan
|
zitezkeen
. Zeren eta Piarres Oihartzabal kapitainak erran baitzidan:
|
|
|
Eta beren festetan, edo ehiza on baten ondotik, dantza egiten zuten, eta haien dantzak izan
|
zitezkeen
beren bizigogoa agertzeko modu bat, edo izan zitezkeen, halaber, tigreen, kaimanen eta anakonden uxatzeko modu eta molde bat, edo oihanean ezkutatzen ziren spiritu gaixtoen ohiltzekoa.
|
|
|
Eta beren festetan, edo ehiza on baten ondotik, dantza egiten zuten, eta haien dantzak izan zitezkeen beren bizigogoa agertzeko modu bat, edo izan
|
zitezkeen
, halaber, tigreen, kaimanen eta anakonden uxatzeko modu eta molde bat, edo oihanean ezkutatzen ziren spiritu gaixtoen ohiltzekoa.
|
|
|
Eta neurri hura erabiltzen zuen, konparazione, grabitatearekin loturik egon
|
zitezkeen
hainbat mugimendu studiatzeko, hala nola erortzerat uzten zuenean brontzezko bola tipi bat zortzi cubitumeko ohol inklinatu batetik, zeinak kanal luze bat baitzuen, brontzezko bola desbidera ez zedin. Eta, orain handik eta orain hemendik erortzen uzten zuela, neurtzen zituen distantziak, neurtzen zituen, halaber, denborak, eta ondorea izaiten zen ezen distantziak denboren karratuekin loturik zeudela, oholaren inklinazinoa edozein zelarik ere.
|
|
|
Baina osabarekin bizi izan nituen egun gogoangarri haiek guztiak, nekez gerta
|
zitezkeen
, baldin osabak ziegarako bisita hura egin izan ez balit, eta baldin, bisita haren karietarat, elkargo sekeretu moduko hura sortu izan ez bagenu, bere eraikuntzan eta bere historian bi mugarri eta bi data jaingarri izan zituena.
|
|
|
Eta, jaun zelako, gizon berezia zen eta bere eskubide bereziak zituen: erran nahi baita ezen bere berezitasun hari iduri guztiz berezi bat zegokiola, guztiaren eta guztien gainetik zegoèn jaunaren iduria, bere baitarat araua eta arauaren salbuespena biltzen zituena... eta, hala, badakit —zeren gerorat jakin bainuen— ezen, itsas portuetarat joaiten zenean, ez zela elizaz eliza ibiltzen, egarria ur benedikatuz asetzeko asmotan, baina Priaporen ohorez egin
|
zitezkeen
bertze bederatziurren haietarat joaiten zela, halakoa ere zelako bere gizonezkotasunari zion debozionea.
|
|
|
Eta aita ezin arraiago zegoen, eta nik, hamaika urteko umea nintzelarik, ez nuen ulertzen nola bakea sinatu ondoren egin
|
zitezkeen
armak. Harik eta aitak, irri malizios bat ezpainetan, bere ihardespen hura eman zidan arte:
|
|
|
Oroitzen dut, konparazione, noiz eta Moncayoleko erretore jaun Bernard Goienetxe" Mathalas" erreboltatu baitzen, Zuberoako jauntxoen aurka eta Luis XIV.aren gehiegikerien aurka —nork erranen zidan orduan ezen haren lehengusua ezagutzeko parada izanen nuela han Salamancan, zeren zuhaur baitzinen, hain zuzen ere, lehengusu hura, jaun André? —, haren defendatzaile sutsua izan genuela osaba Joanikot, aitak eta amak etsaitzat hartzen zuten bitartean. Eta nik ez nuen ulertzen, nola aita eta ama egon
|
zitezkeen
, katolikoak izanik, jauntxo protestanten alde, eta, aitzitik, osaba Joanikot, bere burua protestant aitortu zuena, katolikoen alde.
|
|
|
Edo zilarrezkoa, gutienez. Eta, gisa berean, haren putzak ere ezin izan
|
zitezkeen
kornamusa edo xirula baten txistu zerutiarrak baizen, edo hala imajinatu nituen nik orduan bederen... alferrik, zeren, ordainean, kanoi hots bat aditu bainuen segidan, eta hiruzpalau fusil tiro. Hantxe desegin zitzaidan, bat batean, istant batzuk lehenagoko liluramendua!
|
|
|
" Iduria ongi zaintzen dut nik, Graziana, sehiek eta menekoek didaten errespetua eta begirunea lekuko; eta bertze zer horiek, berriz... horiek jendearen asmakizunak dira eta atso zaharren erran merranak..." Ez dakit zergatik, baina ez nizkion aitari hitz haiek sinetsi... zeren eta bertze fabore haiek bainituen buruan, eta hiru hitz haiek arras betetzen zuten ene buru barrena, kontsolamenduzko hitz bakar batendako ere tokirik uzten ez zutela... Eta bai, banekien zer nolakoak izan
|
zitezkeen
bertze fabore haiek, kontu haiek ordu arte kezkatu eta antsiatu ez ninduten arren, osaba Joanikoten munduarekin eta jaun Marcelenarekin aski eta sobera nuelako artean, bertze nonbait erran dizudan bezala... Eta nola ulertu nituen, mementu hartan, amaren hoztasuna eta haren urruntasuna!
|
|
|
...te egin baitzituen osaba Joanikotek ere Inkisizionearen ziegetan, eta halatan isla baitezake Miguel de Sandovalen gutunak osabaren gartzelaldia ere... nahiz eta, puntu honetaz denaz bezainbatean, ezin naitekeen guztiz segur mintza, zeren osabak ez baitzidan gai hartaz nehoiz hitz egin, eta nik ez nion galdetu eta, nahiz eta osabaren kasuan, Miguel de Sandovalenean ez bezala, garbi zegoen zein izan
|
zitezkeen
salatzaileak, xuxen ez bazen zeharka: ama eta aita Bartolome.
|
|
|
Eta beheiti jaitsi, eta lagunak berehala hasi zitzaizkidan galdezka, nola joan zaik, zer moduz... Eta, ihardesterakoan Mignon bera aitzinatzen zitzaidala, imajinaturik zer nolakoak izan
|
zitezkeen
lagunek egiten zizkidaten galderak, erran zien: " Il a été magnifique!", eta nik, gibela ez geratzeko, berdin erran nien, ezin magnifiqueago joan zitzaidala guztia, eta hain asebeterik geratu nintzela eta hain goserik, aldi berean, non indarberritu bezain fite ekin behar bainion bigarren ahaleginari.
|
|
|
Ordea, amorioaren denbora bertze denbora bat da, eternitatearekin eta sekula gabeko sekularekin lotua dagoena, eta, nola behin eternitatea ukitzen duen lurtarrak uste duen, nahiz eta artean lurrean bizi izan, ezen betiko ukitu duela, eta ezin uler daitekeela, hartaraz gero, lurreko denbora bertze molde batean, hala uste izan nuen nik ezen ene arima kaio eternal bat bihurtuko zela egun guti batzuen buruan, eta hala ibili ahal izanen zela itsas gainean, akabantzarik gabeko hegaldi batean. Banuen, halarik ere, aitzinetik, Elbirarekin bizi izan nuen esperientzia, adierazten zidana ezen lurrean bizi
|
zitezkeen
eta zerurako bidean jar gintzaketen mementurik ederrenak ere euli farfailen hegoak eta haien hegaldiak bezain hauskorrak izan zitezkeela eta noiznahi den jar gintzaketela haiek, berriro ere, lurrerako bidean, nola gertatu baitzitzaidan niri neure lehen amorio harekin; haatik, badakizu nolakoa den amorioa, jaun André: hartarik libratzen garenean, uste izaiten dugu ezen ez garela berriro eroriko, zeren, zentzua berreskuraturik, ezinezkoa iduritzen zaigun; baina, noiz eta ustekabean berriro harrapatzen baikaitu, galtzen dugu bertze behin zentzua eta, zuriezina zuritu nahian, asmatzen ditugu zentzurik gabeko zentzugabekeriarik handienak, halako moldez, non bailirudike ezen zentzua galtzeari irizten diogula zentzuzkoen.
|
|
|
Neure orduko bizimoldearen berri emaiteko, ez dizut, ordea, portu haietan ezagutu nituen jendeen inventariuma eginen, zeren, bataz, luzaro luzatuko bainintzateke, eta zeren, berriz bertzea, zuhaurk imajina baitezakezu nolakoak izan
|
zitezkeen
ene egun haietako benturak eta desbenturak. Eta, imajina ez badezakezu, kontuan izan ezen, egia izanik Mignonekin gertatua ez zela egunoroz gertatzen zen gauza, egia zela, halaber, ezen gure egunorozkotasunaren erakusgarri izan zitekeela, gradu batean bai bederen, zeren egunorozkotasunak ere bere usainak baititu, eta gertaki hari zeriona zen, zalantzarik gabe, ene egunorozkotasunaren usainetarik bat.
|
|
|
Haren inguruan, aulkitoetan jarriak, neska mutil taldea, aspertu itxuran bakoitzak bere eskuan atxikitzen zuen garagardo botilari begira. Janzkera goiti beheiti, hogei urte lehenagokoak izan
|
zitezkeen
, beren hartan harri bihurtuak. Haietaz, zerbitzariaz eta gu bioz aparte ez zen inor gehiagorik" Purplen".
|
|
|
Bere bizitzako beste aro batean, akaso amnesia txar batek jota, izaki ignaro bat ere izan omen zen. Baina izaera hori ere, disimuluaren bitartez, ondo eraman omen zuen, gabezia hartaz inor ez konturatzeko moduan eraman ere; hain ongi ikasi omen zuen disimulatzen, non baieztapen apodiktiko biribil eta injeniotsuak adierazten ez ezik, buruz ikas
|
zitezkeen
gauza ez ohiko guzti guztiak ikasi baitzituen, hala nola zientziari buruzko jakinkizun guztiak. Alde horretatik, gizaki bakar, pribilejiatua zen, jainkoen ezpalekoa; bere memoria eidetikoari esker, ikusten zuen oro garunetan artxiba  tzen zuen, argazki kamera baten azkartasunaz eta objetibitatez.
|
|
|
Ez dut harrezkero kutxa hura ikusi. Aita hil zen, eta berarekin eraman zituen nonbait gure bihotzetan geldi
|
zitezkeen
oroimen guztiak.
|
|
|
Luze gabe ere, batek argazkia atera nahi zuela, besteak frakak jaitsi behar zituela, talde ttikiak osatu, eta, kasik ohartu gabe, Ruben eta biok elkarren alboan egokitu gara. Goizgiro ezin hobea egiten zuen, eta artean apenas zuten zentzurik bide ertzean ikus
|
zitezkeen
HEAT KILLS seinaleek.
|
|
|
Urte berean sareratzen da ere Espainiako Boletn Oficial del Estado agerkaria. 1995ean Bartzelonako hiru egunkari nagusiak — La Vanguardia, El Periodico de Catalunya eta Avui— Interneten irakur
|
zitezkeen
. Urtebete beranduago, Madrilgo hiru kazeta salduenak ere (El Pas, ABC eta El Mundo) sarean agertu ziren.
|
|
|
Pornografia omen Itxaso Diazek prestatutako collage batean ikus
|
zitezkeen
hainbat argazki! Orain hogei hogeita hamar urteko polemika itxura hartu nion, baina orain hogei hogeita hamar urte protagonistak ezberdinak izaten ziren.
|
|
|
Hain zuzen ere, halakoak ikusten ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak. Neurri gogorrak hartzera, aldiz, zalantzan jar
|
zitezkeen
—areago, deusezta ere bai— aginpidearen eta menpekotasunaren arteko lotura erkideak.
|
|
|
Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu
|
zitezkeen
, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin
|
zitezkeen
enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena baino ez zen behar.
|
|
|
Printzipioa hertsiegia zenez, bere arabera diziplina batek, ezagutzazko diziplina izan nahiez gero, ez lituzke zentzurik gabeko enuntziatuak onartu behar. Alta, honen ondorioak sakonak izan
|
zitezkeen
, eta izan ziren, batik bat filosofiarentzat, Vienan filosofia izenaz izendaturiko arazo oro errefusatzera heldu baitzen. Carnapek 1934an aipatu bezala, azpimarratu nahi dut ez garela eskola filosofiko bat eta ez ditugula tesi filosofikoak proposatzen, edozer gauza izanda ere(...).
|
|
|
Jakina, honen arabera, psikologiaren arazoak soilik esperientziaren bidez konpon
|
zitezkeen
, ez filosofiarekin. Eta, ondorioz, ez zientifikotzat jotzen ziren introspekzioaren terminoak —’borondatea’, ‘sentimena’, ‘ideia’, ‘intentzioa’, ‘joera’ edo ‘disposizioa’, etab.— erabiltzen zituen azalpen edota deskribapen guztiak.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipio liberalizatuarekin sortzen zen beste arazo bat hauxe zen: enuntziatu erabat sasikoak esanahiduntzat har
|
zitezkeen
. Adibidez, ‘gizakiak hilezkorrak dira’ bezalako hipotesi batek esanahia duela zioen printzipioak.
|
|
|
Bere betebeharra, gainera, larriago bihurtu zen matematikan antinomia edo kontraesan garrantzitsu batzuk aurkitu eta gero, batez ere Russellen eskutik. Arazo horiek, izatez, jite logikokoak ziren, eta soilik logikaren berreraikuntzari esker konpon
|
zitezkeen
.
|
|
|
Kalkulu horrez gain, egun oso arrunt bihurtu den beste ideia gako bat zegoen Leibnizen proiektuan, calculus ratiocinator, alegia. Hau da, kalkulu matematikoaren kantitate hutsak baino haratago zegoen kualitateen kalkulu logiko bat nahi zuen asmatu, harrezkero filosofi eztabaidetan ager
|
zitezkeen
arrazoiketen edozein desbideratze kalkulu akatsa besterik izan ez zedin. Horrela, metodo honekin, eztabaidetan ez zen kalkulagailuekin eman litekeen denbora baino gehiago alferrik botako.
|
|
|
Kartzelero batek aitortu zidan egunean bederatzi parte sartzeko agindua zeukatela. Izan
|
zitezkeen
bederatzi edo lau, baina kontua da setioa ezartzen zigutela, unez uneko jazarpena, edozer huskeriarengatik zigorrak ezarriz. Ziegako harraskan ile bat aurkitu zidatelako sartu zidaten behin partea!
|
|
|
" Euskaldunen Herria/ El País de los vascos" zen taularen izenburu nagusia. Izenburua bezala, euskaraz zein gaztelaniaz irakur
|
zitezkeen
paneleko testuak. Euskaraz irakurri zuen Lauaxetak:
|
|
|
Pieza iluna oso, hala ere mahai luze batzuk suma
|
zitezkeen
, zenbait makina, egur handi batzuk. Gari mahai haietako baten ondoan, lurrean jarri eta, zigarro bat piztu zuen.
|
|
2001
|
|
|
Euskal gazteen jatortasuna oso hedaturik zegoen garai hartan, Z. ARGIAk zioenaren arabera, behintzat: " Zertan ari ikusten ez ditugunak aipatzen, egunero gure ondoan dauzkagunak eta zer egiten duten ikusten ditugunak emen eukita?", galdetzen zuen bat batean," edonun, gutxien uste dan txokoan, uri aundietan nahiz erri txikietan, langille artean bezela estudiante artean, nunnahi" topa
|
zitezkeen
gazte haietaz gogoratzeko.
|
|
|
' Bizkaitarra' n aipatzen duen emakumea ez du geroztik zuzenki aipatzen, baina zeharka edo, baietz uste dut. Esaterako,' Nire aitaren etxea' poeman aipatzen dituen aberastasunak (Gabrielek ez zuen halakorik, jakina), emakume horrenak izan
|
zitezkeen
. Nire interpretazioa da baina".
|
|
|
Oraingoan hutsegiterik ez zuten nahi, eta Mendebaleko komunikabideetan ez zen berri horri itzal egin ziezaiokeen beste gertakizunik. Egon
|
zitezkeen
vietnamdarrak, laostarrak, kanputxearrak, ugandarrak, hegoafrikarrak edo batek daki nongoak bereak eta bost jasaten, zeuden bezala bestalde, aipatu hedabide horiei gehiegi hunkitu gabe. Zer ziren betiko kontu horiek, bada," Apolo XIV". aren balentriaren aldean?
|
|
|
Jakina, aurrekoaren ondorioak larregiak izan
|
zitezkeen
," baiñan, gaur egunez, aginpide onek muga bat besterik ez du: Lehenago aipatu degun katolikoen arteko ezkontza' ratum et consummatum' izatea".
|
|
|
Aipatu federazio talde horretatik bultzatu zen era horretan garatuko zen lehen entrepresa, Asegarce. Caballeroren ustez, finantzaketa sendoago batean oinarrituz, pilotarien giza edo diru baldintzak asko hobetu
|
zitezkeen
, ondorioz gazte gehiago saiatuko zen maila horretara iristen, gure kulturaren kirolak zabaltzera egingo zuen eta, profesional horiez gain, pilota Euskal Herriko kale, eskola edo plazetan hedatuko zen.
|
|
|
Aurten, Argentinako Ekin argitaletxeak Francoren diktadura garaian egindako lana omendu nahi izan du Gerediaga Elkarteak. Argitaletxe honi esker ikusi du argia kaleratu ezin
|
zitezkeen
liburu mordoxka batek, eta Hego Amerikan ere garrantzitsua izan da. Ekin eko Andres de Irujo zenaren alarguna, Maria Elena Etcheverry, mintzatuko da sarrera ekitaldian.
|
|
|
Hemendik abiatuz, Bal ek fokalizatzailea eta fokalizatua bereiziko ditu. Banaketa hori Genette ren sailkapenean aplikatuz gero, bertan suma
|
zitezkeen
zenbait iluntasun argitzen dira. Horrela, Zero Fokalizazioaren eta Barru Fokalizazioaren artean desberdintasuna fokalizatzailean legoke eta ez fokalizatuan (bi kasuetan sentimenduak,... etab. ager baitaitezke).
|
|
|
Guztiarekin ere, konpromisoak, lehen esan bezala, ez zuen garaian irakurterraz eta euskararen onerako gerta
|
zitezkeen
nobelen argitalpena ekarri. Konpromisoa euskaraz idaztearekin soilik lotuta egonik, ordura artean indarrean zeuden modaz pasatako eredu literario zaharkituak baztertu zituzten.
|
|
|
Ondorioz, oso litekeena da pazienteak ekidin
|
zitezkeen
kalteak izatea.
|
|
|
Eta, euskalduntzearen arazo guztiak konpontzeak ekar litzakeen hainbat etahainbat hausnarketa burutsuren artean, ezin falta
|
zitezkeen
testuen erabilerarenbotere sasi magikoei buruzko aipamenak. Are gehiago, esaldi mailako ariketaanalitikoak bekatu aitorrezin bihurtu zaizkigun garai honetan.
|
|
|
Horren helburua, testuak entzutean ager
|
zitezkeen
zailtasunak ekiditea izanzen, hots, ikasleek testua errazago ulertz.en laguntzea.
|
|
|
ez bakarra, eta, agian, ez hoberena. Gauza gehiago egin
|
zitezkeen
(eta egin genuen); adierazgarrienak baino ez ditugu azaldu nahi izan.
|
|
|
zerga fiskala (Katalunian), mogata eta oublia (Ribagortzan), parata (Errioxan) edo vectigalia (Galizian). Iruñeari eta Aragoikokonderriari dagokienez, argibide dokumentalak urriak izanik ere, sistema honenezaugarri orokorrak deskribatu ahal ditugu; izan ere, oso sinplea zen, zerga kobratuaurretik har
|
zitezkeen
kopuruak kalkulatzeko, katastroaren antzeko erroldarik ezbaitzegoen. Nekazariei eskatzen zitzaizkien kopuruak oso mugatuak ziren:
|
|
|
Ohi zenez, bertako administrazioa lehensemeari edo ospe handiko noble bati ematen zitzaion. Hala ere, kasu honetazaparte24, erresumako gainerako lurrak distritu edo barrutietan banaturik zeuden.Barruti bakoitzean herri batzuk sar
|
zitezkeen
askotan, edo beste zenbaitetan, haranedo eskualde oso bat. Badirudi barrutien tamaina ezaugarri geografiko edo populaketa sistemaren arabera aldatzen zela.
|
|
|
Hala ere, subiranoak muga estuak eta zorrotzak inposatzen zizkien: nobleen ardura eta kargupublikoak alda eta ken
|
zitezkeen
erregearen borondatearen arabera; zerbitzuenordainketa erregearen eskuetan zegoen. Hona hemen etortzekoa zen gatazka batenerroa:
|
|
|
Kontatzen direnak idazlearen buruan bakarrik gertatu badira ere, kontatutakoak gerta
|
zitezkeen
historiaren eremuetan. Goncourt anaietako batek oso ondolaburbildu zuen nobelaren eta historiaren arteko desberdintasuna:
|
|
|
Perfume klasikoetan aurreko mendean eta 1930era arte erabilitako lehengai usaindunen %85 produktu naturalak ziren, eta beste %15 sintetikoak izan
|
zitezkeen
. Gaur egungo perfume modernoetan, salbuespenak salbuespen, proportzioa alderantzizkoa da, hots, %90 gutxienez produktu kimiko sintetikoak izan daitezke.
|
|
|
Beste kulturen aipamenak egiteagatik, Txinan perfumeak eta gorputz olioak K. a. 300 urte inguruan ezagunak zirela esan ohi da, eta segur asko data hori baino askoz lehenago ere izan
|
zitezkeen
ezagunak. Japoniara K. ondorengo 538 urtean pasatu omen zen batez ere intsentsuaren erreketa.
|
|
|
Antzina, haragiari lotutako arriskuak parasito jatorrikoak eta jatorri mikrobiologikokoak bereiz
|
zitezkeen
. Hiltegiko ikuskapenak eta osasun kanpainak ezarrita, parasitoen jatorrikoak gutxitu egin dira ia erabat desagertu arte.
|
|
|
Leihoko gortinak alde batera bildu zituen eskuaz, kristalaren gardentasuna agerian utziz. Leihotik zehar ikus
|
zitezkeen
zuhaitzak jada zimeltzen hasiak zeuden, eta oraindik ere adar indargabetuei tinko heltzen zieten hostoak harantz eta honantz zebiltzan hego haizeak eraginda. Negu zakarrerako prestatzen hasiak zeuden jada, kolore gorrixkako hasperenez, neguari ongi etorria egiteko asmoz.
|
|
|
" Sugaar"," sugoi" eta" kulebroren" kontuak gure gurasoen aho mihietan sarri entzun
|
zitezkeen
. Herensugeak, berriz, toki oso zabala eta beldurgarria du euskal mitologian eta antzinateko ipuinetan.
|
|
|
Errealitatea bere ohizko moduarekin, pragmatismoarekin, orain bertan eta berehala bizi dugu. Gogoaren aldea, ostera, bizimodu ezkutu, oroitzapenez eta barru zurrumurruz betea da, izan daitezkeen, edo izan litezkeen, edo izan
|
zitezkeen
, nahi eta minez gainezka. Eta errealitatearen eta gogoaren artean zalantzan bizi gara beti, nahinora alde eginarazten digun geratzeko beharrarekin, eta gauden lekuan geldirik egonarazten digun alde egiteko premia larriarekin.
|
|
|
Eta gero baten batek esango du berak ere beldurra diela arratoiei, izan
|
zitezkeen
animalia erraldoien miniatura direlako.
|
|
|
Bakardade izugarri hartan, ordea, zail egin zitzaion Schlumberger ri zernahitan hastea, eta, berriz ere, nahi gabe eta indar ezkutu batek hartara bultzaturik, egoera haren zio izan
|
zitezkeen
hitz irudiak inguratu zitzaizkion garunera, trumilka: Konplota, Estatu Kolpea, Traizioa, Holokaustoa, Inbasioa, Izurrite Biblikoa, Ihes Erabatekoa, Apokalipsia...
|
|
|
Herri agintearen aldetik, egoera ahulean aurkitzen den euskararen geroa ziurtatzeko behar den guztia egiteko oinarriak ezarri dira urte hauetan, bai egituretan, bai diru horniduretan, bai plangintzan ere, bereziki hezkuntzaren esparruan, besteak beste. Badugu garaia, beraz, geure buruari galde diezaiogun ea ahalegin izugarri horrek espero
|
zitezkeen
emaitzak sortu ote dituen euskararen erabilera sozialaren aldetik: euskaraz gehiago egiten al da orain lehen baino?
|
|
|
Garbitasuna, nonbait eta norabaiteraino beti behar den garbitasuna, modu hagitz ezberdinez neur daiteke. Gainetik eta gaingiroki neurtzen genuen guk, esaldien axalean ager
|
zitezkeen
erdaratikako hitz eta esaeren, azken hauek txit bigarren mailako zirelarik, arabera. Gure ustez, ordea, egiazko garbitasuna eta ez alegiazkoa sakonago zegoen (Chomsky argitara baino lehenago ari ginen), jatortasunaren osinean ezkutatua.
|
|
|
Diodan, halaz guztiz, nik ez nuela deus, orain ere ez dudan bezala, Haranburu Altunaren kontra10: " burges" hitza eta gogoeta noraino heda
|
zitezkeen
zen auziaren muina, oker ez banabil, eta ez dakit egoki ala desegoki hartu nuen. Aresti ere mintzatu zen gero horretaz, eta ez ene iritzien alde.
|
|
|
Mendekotasun horrek, delako diglosiak, bestela egin zion kalte  euskarari. Larrialdi hurbilik nabaritzen ez zutenez gero, ez ziren sobera kezkatu hizkuntza lantzen, egunen batean etor
|
zitezkeen
estualdiei gogor egiteko zuen gaitasuna erdiets zezan.
|
|
|
Argitaldariak, euskal lanetan hain ezagun dugun Lekuonatar Imanuel apaiz jaunak, ederki baino ederkiago burutu du bere eginkizuna. Gaurko eta honako egokiro antolatu du Axularren liburua, guretzat behaztopagarri izan
|
zitezkeen
zenbait xehetasun besterik ukitu gabe. Aitzin-solas ederra ezarri dio gainera, hizkuntzaz bere lanak bezain dotore eta jakingarriz ederki hornitua.
|
|
|
ez zegoen, ordea, euskalkirik gabeko euskararik eta dialektoak, bestalde, ez dira noraezean (ikus Grezia) hizkuntzarentzat kaltegarri. Etorkizuneko batasun kontuak nekez pentsa
|
zitezkeen
orduan, eta egin, inola ere ez. Oroit gaitezen [Sarako] Etxeberriren ametsen ondore hutsalaz.
|
|
|
–Haurren inplikazioa ekintza terroristen biktima gisa, eta atentatuen ondorioz, gertatu ez baina, gerta
|
zitezkeen
desmasia handiagoen aipamena. Ankerkeriaren espresio erantsia, 20 inpaktu.
|
|
|
Garzonek aukeratutako moduak, ordea, asmoa Zabaltzen bera kriminalizatzea zela erakusten du: merkataritza erroldan lor
|
zitezkeen
datuak eskuratzeko enpresan egindako zazpi orduko miaketan lortu izana, urtarrilean egindako polizia operazioaz geroztik, hamar hilabetean enpresa hori —eta enpresa multzoko gainerakoak ere bai— susmopean eduki izana eta iritzi publikoaren aurrean enpresa horrek arrazoirik gabe jasan duen desakreditazioa. Ikerketa egin ostean, delitu aztarnarik ez.
|
|
|
Leku gehiago izanez gero, orri asko bete
|
zitezkeen
katalanen pasarteekin. Branchadell, esate baterako, aipatu ere egin gabe utzi dut, nahiz eta bizpahiru liburu gai honetaz idatziak badituen.
|
|
|
Eta egiaren zati bat izan daiteke euskalgintzan aritu direnek guztia ez dutela ongi egin, inork ez du hori ukatzen. Dudarik gabe, gauzak askoz hobeto egin
|
zitezkeen
, eta egin daitezke. Eta euskararen defentsaren itzalpean beste zenbait gauza lortu nahian dabilenik eta ibili denik badela ere ez dut ukatuko, gaztelania hutsez aberchaletasunerako deia zabaldu duenik, esate baterako.
|
|
|
Laster batean, gainera, lipido, protido eta gluzido sintetikoz osatu janariak, egunean premiazkoa genuen kaloria kopurua sabeleratuko genuen ahamen bakarraz eta merkatuak emeki emeki desagertuko ziren. Laborariak ondorioz, besoak mukuru mozkin gera
|
zitezkeen
Donapauleko edo Mauleko azoka estalien hegietarik isurtzen zitzaizkien koteren pean.
|
|
|
–Angustiak narama –marmaratzen diot, negar hegian, kideak irudiz sobera zeukan segurtasun hura gutiziatuz– Ordez, mugaz muga nabil, erdira hurbiltzeko beldurrez bezala arraposki, lehen nola hesiz hesi ardiak pasa
|
zitezkeen
balizko sasi zuloak begiztatzean, gaur hala salbamendua menturatik etorriko bailitzaidan. Eta gerla bukaezina da noski, ekin molde bakarrean jadanik irabaztea edo galtzea jokoz kanpo daukadanean.
|
|
|
Gasnaren Bidea zeritzona gure kulturaren ardatza zen dudarik gabe. Zeruan, Txina aldera behatuz, ikus
|
zitezkeen
konstelazioen zapartek hazi argitasunetarik soa lurreratzean, erdara soilaren hizki zuriaz idatzi eta larrazken kolorea zeukaten seinale hunkigarri haiek agertzen zitzaizkidan. Eta nik Bidea baliatzen nuen bere hedadurarik handienean bistan dena, Saratik Atarratzeraino, Oskaxen gaindi pasatuz.
|
|
|
Beste biak? Gerla hotzaren minean nor izan
|
zitezkeen
–Pentsamenduaren latzaz eta musikaren indar zaplastatzaileaz zainak daldaraka susmatzen nituen:
|
|
|
–Bizi behar du gizonak, ez? –artekatu nion, izpirituz zabal, oroituz aitarekin axuri merkatura ostiraletan joatean, prezio urriegiarengatik salgai ez
|
zitezkeen
axuriak etxera ekartzen genituela, marrakari eta usaintsu– Euskaldunak horrelakoak gara, neska –segitu nuen–, hastapenean oro txanpa eta garrasi, nehor so ez dagoela ustez zor zaiguna sakelaratzen dugula ondotik, boterea eta larderiaren jabe bukatzeko. Eta sekula ez aski.
|
|
|
Edozein herrialdetako hiritan eta edozein garaitan gertatzen da. Gauzen izenak, zaletasunen deskribapenak, jakien prestaerak, izen propioak... denak konbentzio hutsak dira; edozein izan
|
zitezkeen
.
|
|
|
ez biografiak, ez hamaseiren bizitzetatik inoiz pasatu zen gizon edo emakumerik, denak elkarlotuko zituenik. Maniako baten pentsamoldea agerian jarriko zuen nolabaiteko serie edo datu sailik (deituren hasierako letraren harremana, krimenak gertatzen ziren asteko egunak, hilketako tokien artean ezar
|
zitezkeen
nolabaiteko erlazioak...) ez zen, edo ez zen inondik atzematen. Pioletak, biktimen buruan aurkitzen denean ere, ez du sekula hatz markarik.
|
|
|
Ni, aspaldi jaikita eta ordurako bizpahiru kafe hartuta nengoen. Kristalaren beste aldean langarra ari zuen eta lurrean, han hemenka sakabanaturik, putzuak eta jausitako hostoak ikus
|
zitezkeen
.
|
|
|
Jokinek gorpua aztertu ahala oharrak idazten zituen koaderno txiki batean. Niri, bitartean, ohearen ondoan zeuden kristal ttikiek atentzio eman zidaten zeren eta, itxuraz bederen, ez baitzegoen argi zeren pusketak izan
|
zitezkeen
. Alferrik arakatu nuen inguru guztia; kristal ñimiño haien jatorria ez baitzen inon ere ageri.
|
|
2002
|
|
|
Frontera joaten zirenean, gudariak kantuz entzuten zituen. Gallastegik kopla berri bakarra erakutsi zion, eta gehiago egon
|
zitezkeen
susmoak hartuta Pujanarengana jo zuen Tapiak. Basilio Pujanak mordo bat kantatu zizkion.
|