|
2000
|
|
|
Baina ilusio handia genuen: askatasuna zegoen eskatzeko, bilerak egiteko, Diputaziora joanda euskaraz egin
|
zitekeen
... Gainera Diputazio eta Eusko Jaurlaritzan lagunarteko tratua izan genuen bertako jendearekin eta horrek gerora asko laguntzen du.
|
|
|
80ko hamarkadan dagoeneko, eta aldizkaria ARGIA bezala birbataiaturik, «Koxka» izeneko atala iritsi zen, eta komikiz hornitua. Besteak beste, «Pelix eta Mixerix» komiki tira topa
|
zitekeen
orrialde horietan. Baina, 1986a arte ez zen hurrengo jauzia eman:
|
|
|
70eko hamarkadaren amaieran zorra 577.000 milioi dolarretaraino hazia zen. Zor hori eramangarria izan
|
zitekeen
, kontratazioaren neurriek bere horretan jarraitu izan balute. 80koa garapenerako galdutako hamarkada bezala ezagutzen da.
|
|
|
Euskal Herrian ez dugu horren parekorik izan. Eta izan
|
zitekeen
: 1918an, Eusko Ikaskuntzaren sorrera biltzarrean, Tomas Etxeberriak euskal biblioteka berezi bat sortzeko asmoa plazaratu zuen; logikoa da bi kasuon artean paralelismo garbia ikustea, hots, gurea ere biblioteka nazionala bilakatzeko bokazioz etortzea.
|
|
|
Baskongadismo zatikatzaile integrazionistatik etor
|
zitekeen
sasikonponbidea ikusi dugu jada. Bidegurutze honetan hautua egin beharrean gaude:
|
|
|
Korsoz hizketan somatu genuen jendea, barnealdean batik bat. Italiera kutsu handiko frantses moduko bat izan
|
zitekeen
gure belarrietara eta jakin genuen halaber, onarpenaren aldeko borrokan lanean ari zirela. Txerriak eskibatuz, beraz, mendebalderantz jo genuen, harrizko hondartza zabaletara.
|
|
|
Atapuerca hemendik bertan dago. Orduan, Euskal Herrian egon
|
zitekeen
bizitzen lehen gizakia. Bestalde, On Joxe Mielekin lanean ari ginela aurkitu genuen 1966an Arrasateko Lezetxiki kobazuloan emakume gazte baten beso hezur oso zaharra.
|
|
|
Gobernagarritasunagatik bakarrik balitz, ahaleginduko ginateke Jaurlaritzakoa beste modu batekoa izan zedin, berdin aldundietan, edo Bilboko udaletxean. Bilboko kasuan EAJk eta EAk bederatzi zinegotzi ditugu, guk zortzi eta EAk bat, eta ICVko bi zinegotziekin gobernatzen dugu; Euskal Herriko hiririk handiena izanik, gobernagarritasunagatik bakarrik arituko bagina, beste moduren batera egin
|
zitekeen
.
|
|
|
PERFILA. Loiolako Inazio izan
|
zitekeen
, hain oriotarra ez balitz: bien kasuan patroiak agintzen du beti, inoiz santu izan gabe.
|
|
|
Nazioarteko berriak bere pisua izaten jarraitzen zuten 398 zenbakiaren lehenengo orrialdean. Baina bertan ageri zen" Euskaltzaindia Zuberoara" hartatik hasita, igar
|
zitekeen
beste batzuk zirela ZERUKO ARGIAren gogoa asaldatzen zuten burutapenak edo arazoak: euskararen eta gure herriaren etorkizuna kolokan jar zezaketen jarrerak, kasu.
|
|
|
Horrelakoak esaten zizkidaten, futbolaz gehiegi dela eta liburuan ere gai hori aipatzen dudalako. Baina nik haurrentzako erakargarria izan
|
zitekeen
gai bat aukeratu nahi nuen, haienganako hurbilketaren bila nenbilelako. Eta futbolaren mundutik abiatuta beste zerbait kontatu nahi izan diet. Liburu bitxi bat egin nahi izan dut, ez geldoa.
|
|
|
Eta non ote soluziobidea? Artikulua egin zuenarentzat hauxe izan
|
zitekeen
: " Gero ta garbiago ikusten da nazio arteko harremanetan, dagoen anarkiari amaiera eman, bi haundi horien agintaritza hertsitu eta herri txikien askatasuna lor arazi eta zainduko duan erakunde baten beharra.
|
|
|
Bestalde garai batean ideologikoki bertsolarien diskurtsoan egon
|
zitekeen
sintoniak ez du halako batasunik, pluralagoa da eta horrek zaildu egiten du bertsolariaren jardunaren arrakasta. 84 belaunaldian bertsoaren inguruan abiatu zen trenean ez ziren guztiak sartu.
|
|
|
(24 Art.) 36 Ildo honetan, Euskal Herriko Hautetsien Kontseiluakaurkeztu eta udalen arteko Departamenduko Lankidetza Batzordeak 1996ko ekainaren3an azterturiko kandidaturaren ondorioz,. Euskal Herria? izeneko pays delako batsortua izan zen 1997ko urtarrilaren hondarrean.Estazio bakoitzak bere hedapenaren eta kazetaritza lanaren eremuan atzera egiteko arriskuaren beldurra izan
|
zitekeen
, hots, isolamendu esklerotikoaren arriskuarena.Irulegiko Irratia da honelako joera gutxien islatzen duena, hiru irratien arteko harremanak beti dinamizatu baititu, eta bereziki Pirinioetako hegoaldeko irratiei (XorroxinIrratia, Euskal Herri Irratia...) zabaldu izan baitzaie, eta Frantzia osoko eskualdeetakohizkuntzen irratien arteko harremanak sortzen asko lagundu baitu. Hala eta guztiz ere, irrati bakoitzak bere herrialdearen nortasuna eta, batez ere, nortasun linguistikoagordetzera jotzen du.Estazio bakoitzaren identitateak atzera egiteko arriskua, nolabait konpondua izanda, azken urteotan Iparraldeko (Ipar Euskal Herria) hiru irratien artean martxan jarri denprogramazio komun garrantzitsuarekin, EAEko edota Nafarroako irratiekiko informazioeta emankizunen trukaketa sare ugarirekin, eta 1997ko ekainaren 10ean zailtasunezsortu zen. Euskal irratiak elkartearekin.
|
|
|
Azkenik, euskara agertzen da Euskal Herria bere osotasunean batzen duenerreferente gisa, baina ez, pentsa
|
zitekeen
bezain argi: izan ere, egunkari nafarrekeuskara gaia tratatzen dutenean, Nafarroaz ari dira ia soilki.
|
|
|
Are gehiago garai batean, XX. mendeko historia lazgarria kontuan harturik, gerrak mugaren alde bietara bainaez aldi berean, suertatu baitziren bata bestearen ondotik, hasi jadanik XIX. mendeko karlistadekin, eta Algeriako gerra arte, bi Mundu Gerrak eta Espainiakoa tarteanizaki. Orduan nazionalitate bikoitza izatea bizirik irauteko pasaporte suerta
|
zitekeen
, armetara deitua izatean, ondoko estatuko nazionalitatearen aitzakitan, herritikmugitu gabe gerra ez egiteko aukera ematen baitzuen.
|
|
|
Ikastaroaren titulua. Euskal bokalak? zen eta, hasiaurretik, ez nuen imajinatzen a, e, i, o eta u esateaz aparte (agian u ere bai) zer gehiagoesan
|
zitekeen
. Eta bai, badago esaterik, alajaina.
|
|
|
Azkenean, Kopenhagen gomundutxo hobe osoan eskandalu sonatu batekin, hautsi egin du ezkon fedea. Lehenagobera izan zen Don Juantxo estetikoaren aldean, erabaki etiko bat izan
|
zitekeen
ezkontzea. Baina Kierkegaard gazteak, ezkontza (etikoa eta razionala) utzi eta, hirugarrenbizimolde bat hautatu du:
|
|
|
Era berean, beren mugak lasaitasunez bilatzeko gaitasuna transmititu behardiegu, bai eta beren lekua mugatzen duten seinaleak ezagutzen ere. Me Ti jakitunakdiosku, bidaiaz lasaitzeko, lekua ezagutzeko, ogiaz, gaztaz eta ardoaz gozatzeko gauzaez zen pertsonaz zalantzak zituela, eta beldur zela gauza izan ote
|
zitekeen
klaseartekoborroka ulertzeko. Jakin behar dugu haiek (nor) direla beren gisakoekin eta besteekin, haiek (nor) direla beren eremuarekin, haiek beren baitako direla.
|
|
|
b) Agindua bete zedin, indar armatuez baliatuko zen Gobernua; espreskia go, Goardia Zibila izendatu zen agindua betearazteaz arduratzeko, premiazkoaizan
|
zitekeen
zainketa baten bidez. Bestalde, agindua bera ere aginte katean zetorrena zen, eta guardia zibil bakoitzaren egitekoazen salaketak egitea.
|
|
|
Ala elizgizonek men egin ote zioten, eta agianzenbaitek pozik ere bai? Gorago ikusi dugu Renteriak elizgizon gorazaleen arteansuma
|
zitekeen
erdalkeria interesatuaz dioena (Renteria 1982: 340).
|
|
|
Oro har, hizkuntz gobernabide instituzional hau ez zitzaion Gobernuari eramangarria gertatuko, eta, bere amore emateekin ere, urrunegi uzten zuen elizetako hizkuntzbizitza gobernari frankistentzat onargarria izan
|
zitekeen
hizkuntz politika eredutik.
|
|
|
Adibidez, diogu? Donostian, Azpeitian, Gernikan, Tolosan edo Ondarroanezin
|
zitekeen
, inola ere, euskarazko sermoirik edo otoitzik egin, eta salbuespen bidezeuskaraz egin zitekeenetan (e. b., Ataun, Errigoiti, Zegama edo Zeberion) Gobernu Ordezkariaren baimena zen.
|
|
|
Lehen Gobernu horretan (1938, otsaila) Altxamenduko joera guztietako indarpolitikoak zeuden, monarkikoengandik hasi, eta tradizionalista eta falangistenganaino. Ez
|
zitekeen
espero, beraz, Gobernu hartatik kultur eta hizkuntz politikan moldeerabakarrik, eta Sail bakoitzeko arduradunaren nortasunak eta alderdien eraginakbazuten kaleratu ziren erabakiekin zerikusirik, Pedro Sainz Rodriguez lehen Gobernuhartako Hezkuntza Ministroak askoz geroago (1982) Euskaltzaindiari aitortu zionarenarabera (ik. Euskera.
|
|
|
Bi moldetako politika izan
|
zitekeen
hura: a) Gaztelania izan ezik, gainerakohizkuntzak aintzakotzat hartu gabe legeetan politika elebakarra (kasik aitortu gabea) egin zuena, eta b) Horretarako aukera edo beharra izan zituenetan, auziari aurrez aurreheldu, eta eztabaida teorikoetan nahiz unean uneko erabaki politikoetan bere hizkuntzpolitika egin zuena.
|
|
|
Hori historian hala izan baldin bada, esan beharradago bestalde lehen frankismo hartan erakunde boteretsua zela Eliza, herriarenganairisteko lanabes eraginkorra. Honen hizkuntz politika maneiatzean, mezu emaile horrenbizitza hobeki kontrolatzeko erosotasuna irabaz
|
zitekeen
, baina ez da hori bakarrik.Espainia Berriko proiektu nazionalaren funtsean dago, azkenik, hizkuntz batasunarenaere: denek jakin behar zuten gaztelania.
|
|
|
– Euskara, erabil
|
zitekeen
elizetako predikuetan, eta behar zen gainera, aldehorretatik eliz tradizioa berretsiz.
|
|
|
Gobernua eliz munduan sartzen hasiz gero, ez jakin noraino hel
|
zitekeen
arazoa.Josefinismo agintezale baten atarian ote zegoen Eliza espainola. Aliatu ala menpekoizan behar zuen Elizak hizkuntzen arlo horretan?
|
|
|
Nolanahi ere, ezin irakur
|
zitekeen
ahulezia hori hizkuntz esparrura mugatutabakarrik, ordura arteko gizarte egonkor eta tradizionalaren (zentzu neutroeneanmintzatuz) balore aldaketaren hasieraren sinbolo gisa baizik. Gaztelaniaz baliatzen zenmunduak hainbat urrats eginak zituenez, hizkuntz arloan bertan sorraraziko zuenetenketarik nabarmenena etxe eta familia askotako transmisio hizkuntza bestelakatzenhastean.
|
|
|
Patxi hura nire aitaren adin modutsukoa izan
|
zitekeen
, gazteagoa seguru asko, etahartarako hizpidea eman zidanez, galdetu egin nion:
|
|
|
Ez nekien nola iritsi mamira; beharbada huraxe izan
|
zitekeen
bidea...
|
|
|
Irratilariari jada ez zaio inporta atzo gertatu zena, atzoko atentatuari buruz une hauetan esan daitekeena baizik. Beraz, albiste hori, apika, era honetara eman
|
zitekeen
gaurkoturik:
|
|
|
Kontua hauxe zen: ez zekiten zertarako izan
|
zitekeen
baliagarria itsasuntzian horrelako pertsona bat edukitzea. Hamar urte iraganak ziren jada Washington eta Baltimore hirien artean lurpeko kablea luzatu zenetik, Morse kodeaz harremanetan egon ahal izateko; beste hiri batzuek ere burutu zuten horrelako ekimena eta, egia esan, asmakaria benetan eraginkorra zen premiazko mezuak lehorrez elkarri pasatzeko; baina, zer demontre egingo zuten itsasuntzian telegrafoaz?
|
|
|
Urte erdi geroago, Gabon egunean, zoragarria zen jostailuaz oraindik ohiturik ez bazeuden ere, kapitainak Morse kodearen bidez Gabon mezu bat igorri nahi izan zion familiari. Telegrafista hori egiteko prest zegoelarik, bat batean ahots bat entzun zen, tokitatik zetorren baina entzungarri zen soinu bat, nondik arraio hel
|
zitekeen
inork ere ez zekiela, zeren kostaldetik oso urrun baitzeuden, Ingalaterra Berriaren parean. Jesukristoren sortzea eta aingeruak artzainei berri onaz egindako iragarpena kontatzen hasi zen.
|
|
|
Bestalde, II. Mundu Gerrak irratiaren beste ezaugarri bat jarri zuen agerian: irratibidea egokia izan
|
zitekeen
jendearen animoak eta pentsamenduak aldatzeko edo berrindartzeko. Beraz, irrati informazioak zentsura ezagutu zuen.
|
|
|
nazionalismoaren funtsezko elementu gisa jokatzen duela. Ez da, edonola ere, kultur nazionalismo gisa uler
|
zitekeen
zerbait, honek lotura estua baitu nazionalismo politikoarekin, azken honi, nahiz hainbatetan oso nabarmena ez izan, nolabaiteko kamuflajea edota jantzia eskaintzen diolarik. Beraz, ezin da bereizketa faltsua sortu (are gutxiago neutraltasunaren diskurtsoan erori), ikusi besterik ez baitago boterearen eta kulturaren artean dagoen harreman estua:
|
|
|
Izan ere, frantsesa ez den edozein hizkuntza arriskutsu suerta
|
zitekeen
–probintzien arteko antzinako banaketak, pizteko, eta horregatik, hain zuzen, hizkuntzaren batasunak elkartuko zituen, familia bereko seme alabak? 75 Iraultzaileek, patois?
|
|
|
Mendearen lehenengo erdialdean gertaturikoaren azalpen azkarra egin badugu, mendeko lehenengo berrogeita hamar urteetako zipriztinak azalduz, oraingo honetan hurbilpen sistematikoagoa egitea merezi duela uste dugu. Beraz, egituratzen ari zen sistemaren zutabe nagusiei banan bana helduko diegu, horiek baitira, gure iritziz, edonolako alternatiba edo jarrera kritikok (euskal nazionalismoarenak, adibidez) egin beharreko hori pentsa
|
zitekeen
behintzat analisiaren ardatzak, nahiz hezkuntza sistemaren barruan jokatzeko (lor litezkeen kontrol aukerak zirela medio), nahiz bultza zitekeen eraldaketaren bila joateko, edota beste hezkuntza sistema bat eraikitzeko ere.
|
|
|
Mendearen lehenengo erdialdean gertaturikoaren azalpen azkarra egin badugu, mendeko lehenengo berrogeita hamar urteetako zipriztinak azalduz, oraingo honetan hurbilpen sistematikoagoa egitea merezi duela uste dugu. Beraz, egituratzen ari zen sistemaren zutabe nagusiei banan bana helduko diegu, horiek baitira, gure iritziz, edonolako alternatiba edo jarrera kritikok (euskal nazionalismoarenak, adibidez) egin beharreko hori pentsa zitekeen behintzat analisiaren ardatzak, nahiz hezkuntza sistemaren barruan jokatzeko (lor litezkeen kontrol aukerak zirela medio), nahiz bultza
|
zitekeen
eraldaketaren bila joateko, edota beste hezkuntza sistema bat eraikitzeko ere.
|
|
|
Egia da, Moyano legean klase zuzendarien formazioari buruzko ardura klase herrikoienari buruzkoa baino indartsuagoa dela antzeman daitekeela aipatutako ikasketen antolaketa hierarkiko horrek nahiko garbi utziko luke hori, baina, oro har, Europako beste herrialde askotan Estatu Nazioa eraikitze prozesuaren barruan detekta
|
zitekeen
eskemari erantzuten ziola esan daiteke. Gizartearen modernotze prozesuaren aurrean zeuden (nahiz erritmoak berdinak ez izan) eta gizarte tradizionalaren kultur heterogeneitatea oztopotzat hartu zen prozesu horretarako, kultur homogeneitatearena baitzen prozesuak ezartzen zuen behar nagusienetariko bat, eta estatu nazioaren markoak eskainiko zuen homogeneizatzerako testuinguru aproposa.
|
|
|
Beste era bateko kolektibitate sentimendua sor zezakeen hizkuntzaren balioa urtu egingo litzateke; ez litzateke izango eskola hizkuntza, ez kultur hizkuntza, ez harreman komertzial zein industrialerako hizkuntza baliagarria, ezta harreman administratiboetarako ere... Aldiz, egon
|
zitekeen
kolektibo hartatik kanpo ere egongo dira herritarrak, ezaugarri bera izango dutenak: bizitzarako hau zentzu zabalean erabilita (eskola, komertzioa, lana, kultura hau ere prestigio zentzuan, etab.) nahitanahiez behar eta erabiltzen duten hizkuntza:
|
|
|
hainbesterainokoa ezen, kantua jotzen zuenean, inguruko soinu guztiak bere deiadarraren azpian geratzen baitziren. Trena, autoak, iratzargailuak, zurrungak eta munduan sor
|
zitekeen
zarata oro. Herriko beste oilarrek, adibidez, txanda hartu behar izaten zuten gure oilarraren ostean kantatzeko.
|
|
|
Bidaia hartan aurrera segitzea maiz planteatu bazuen, areago infernurako ate bihur
|
zitekeen
amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori...
|
|
|
Turista yankiek, elkartasun ahalegin izugarri baten ondoren, galdetu zioten ea asmorik ba ote zuen kostaldean gora egiteko, Galway aldera edo. Ze, hala bazen, eurekin joan
|
zitekeen
autobusean, eramango zutela bere norabidea iparrerakoa bazen, eta ez lotsatzeko, abesti typical xarmangarriak kantatzen zituztela errepidean zihoazenean, eta asmakizunetan jolasten zirela gasik gabeko Coca Colak edaten zituzten bitartean.
|
|
|
Inguruan zebilen norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?) zer gertatu zen galdetu zion. Pertsona hark, Rocío izan
|
zitekeen
hark, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela. Zauritua?, itaundu zuen Txemak.
|
|
|
Lehenengo begiratuan baino hurbilago zeuden biak, neskak bere aulkia mutilarenera hurreratu baitzuen, eta aurrez aurre egotetik elkarren ondoan egotera pasatu ziren. Esan
|
zitekeen
ia pertsona bakarra zirela.
|
|
|
Clay, Fergus eta Legg iraindua karkara bizian hasi ziren, barreka eta eztulka, eta unetxo batez itsasoko arrainen abestia ere kantatu zuten oihuka. Txemak zabal zabalik zituen begiak, ulertu ezinik nola bihur
|
zitekeen
algara eta txin txin segundo batzuk lehenago irain gogorraren itxura zuena. Umore irlandarra, pentsatu zuen.
|
|
|
Edonork esango luke, eta gehiago bere izena ezagututa eta aurpegi beltzarana ikusita, Rocío andaluziarra dela. Eta hara hor, bere jatorriaz pentsatzeko aukera labur bat eman didanean, eta Sevilla edo Córdobakoa izango zela ia sinetsita nengoenean (ahoskerarena pedantekeria hutsa izan
|
zitekeen
, ezta?), hara hor beste irribarre deabrutxo bat bere aurpegian; eta ez, esaten dit, ez da pentsatzen ari zarena: Kaliforniakoa naiz, kar, kar, kar...
|
|
|
Neurriz gaineko konfiantza iruditu zait hasiera batean, baina gustatu zait, ze arraio! Batez ere aitortu didanean bera baino gazteagoa nintzela uste zuela, eta zur eta lur geratu dela amama zahar baten aholkua izan
|
zitekeen
" carpe diem" antzeko hori bota diodanean.
|
|
|
Eta hegan hasi garenean bere autoa ikusi dut, hodeirik ez zegoelako. Eta Belfast osorik ikus
|
zitekeen
, eta gaua pasatu dugun hoteltxoa, eta Derryra bueltatzeko Ralphek erabiliko duen errepidea, eta zer ez.
|
|
|
Momentu hartan neskaren hizjarioa zertaz zen Txemak ez zuen gogoratzen. Izan
|
zitekeen
borroka armatuaz, fish and chips famatuez, edo hirugarren adinekoen perbertsioez. Edozertaz izan zitekeen.
|
|
|
Izan zitekeen borroka armatuaz, fish and chips famatuez, edo hirugarren adinekoen perbertsioez. Edozertaz izan
|
zitekeen
. Txemak ez zekien.
|
|
|
Jakiteko nork kendu zion Eider. Kartzelan ote zegoen edo, bestela, bere bila joan
|
zitekeen
jakiteko. Gogoa zuen, bai; modu horretan Eiderren oroipenarekin batera sutara botatzeko.
|
|
|
Lehenengoz, bere bizitzan lehenengoz, iragana, orainaldia eta etorkizuna puntu bakarrean zeudela ohartu zen: iraganari begiratuta, esan
|
zitekeen
aspaldiko aje guztiak berpizten ari zitzaizkiola. Baina, hala ere, ezin zion inori kargu hartu, eta Eiderren izena behin eta berriro bururatzen bazitzaion ere, izandakoa kanposantuko G12 kalean zegoen hilda, ezkerretik hasita seigarren hormako lehen zuloaren barrenean.
|
|
|
zerbait handia, paparrean zintzilik grabitateari aurre egiten zioten muino biki haiek baino handiagoa. Konparazio ausart samarra ere bazen, baina zerbaitekin parekatzekotan heriotzarekin egin
|
zitekeen
. Iragana ahaztea eta etorkizunaz arduragabetzea gauzarik errazenak ziren Rocío García de Mainuetaren eskuetan eroriz gero.
|
|
|
–Nor nintzela? –itaundu nion, herri abandonatu bateko etxe baten barruan noren zain egon
|
zitekeen
jakin nahirik.
|
|
|
Akaso zakarregi jokatu dut zurekin: noski, oso maja zegoen garai batean ere gerta
|
zitekeen
istripua. Baina ematen du hor zorteak ere gure aurka nahi izan duela, zorteak edo dena delakoak ze... ze nik ez dakit zer pentsatu ere...
|
|
|
Bai, lurralde hark liluraturik utzi zuen Eider, eta miresmen horren lekuko ziren The Chieftains, De Dannan, Van Morrison, Mary Black, Christy Moore eta Davy Spillane, beste askoren artean. Azken horren kasetea sartu zuen pletinan, eta abdukziotik hurbil egon
|
zitekeen
zerbait sentitu zuen; hainbeste, Irlandako giroan murgilduta aurkitu baitzen bat batean, nahiz eta herrialde hura argazkietatik baino ez ezagutu.
|
|
|
Ahaztu nahian gogoratu beharra, alegia. Eta orain, tabakoaren hatsa itsatsirik zuten maindire artean erdi itzarrik, mingaina trapu bihurturik zuen eta aho-sabaian igurtzitzean garagardoarena baino gehiago kaka ustelarena izan
|
zitekeen
zaporea hartzen zion bere listuari. Eta okerrena zena, Eider, Eider, Eider, Eider...
|
|
|
Eta ez zion aipatu, ez beldur edo lotsagatik, ezpada Londresko city komertzialean eztanda egin zuen lehergailuak bere buru eta begietan ere danbada izugarria jo zuelako, eta beraz konbentzitu egin zelako esperientzia berezi hura berea eta ez beste inorena zela. 1993ko apirilak lortu zuen munduko azalpen guztiek lortuko ez zutena, alegia, Irlanda promesaz betetako gauetan ia inertziaz zerrendatutako herrialdeetako bat izatetik, Eiderren buruan aurki
|
zitekeen
herrialde bakarra izatera pasatzea.
|
|
|
Ez didazu esango zorionekoa ez zarenik..." Eta horren aurrean erraza da isilik geratu eta beste sanmigel bati ekitea. Baina gero etxean datoz komeriak, ohera sartu aurretik Eider gau batez ordezkatzeko zorian egon
|
zitekeen
ilehori horren omenezko kanpai jotzearekin. Azken hilabetean behin gertatu zitzaion Txemari, oraindik istripuarena guztien memorian fresko zegoela, zenbait begirada gurutzatu zitzaiola tabernari gazte batekin.
|
|
|
Osabak esku batean zuzia zeraman, eta, bertzeaz besotik atxikitzen ninduela, baita ahoa belarrirat hurbiltzen ere, isilka misilka erran zidan: " Nigarrik ez, Joanes, egun zoriontsu honetan..." Urrats bat gibela egin nuen eta, malkoak xukaturik, harri eta zur behatu nion, zeren ez bainuen ulertzen nola izan
|
zitekeen
egun dohakabeko hura dohatsu. Berehala eman zizkidan osabak argibideak:
|
|
|
Nola ibili ginen hurrengo egunetan osaba Joanikot eta biok bazter guztiak miatzen, gutuna gorde zezakeen lekuaren bila! Baina leku hura, bertzalde, nonahi egon
|
zitekeen
: hemen egon zitekeen, hor egon zitekeen eta han egon zitekeen, eta ehunez goiti izan zitezkeen lekuak, milaz goiti... eta aterabideen ugariak orratz bat lastategian aurkitzea baino zailagoa bihurtzen zuen aurkikuntza.
|
|
|
Baina leku hura, bertzalde, nonahi egon zitekeen: hemen egon
|
zitekeen
, hor egon zitekeen eta han egon zitekeen, eta ehunez goiti izan zitezkeen lekuak, milaz goiti... eta aterabideen ugariak orratz bat lastategian aurkitzea baino zailagoa bihurtzen zuen aurkikuntza.
|
|
|
Baina leku hura, bertzalde, nonahi egon zitekeen: hemen egon zitekeen, hor egon
|
zitekeen
eta han egon zitekeen, eta ehunez goiti izan zitezkeen lekuak, milaz goiti... eta aterabideen ugariak orratz bat lastategian aurkitzea baino zailagoa bihurtzen zuen aurkikuntza.
|
|
|
Baina leku hura, bertzalde, nonahi egon zitekeen: hemen egon zitekeen, hor egon zitekeen eta han egon
|
zitekeen
, eta ehunez goiti izan zitezkeen lekuak, milaz goiti... eta aterabideen ugariak orratz bat lastategian aurkitzea baino zailagoa bihurtzen zuen aurkikuntza.
|
|
|
Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina. Fardel luzearen idurirat, berehala ohartu ginen Mattin eta biok zer izan
|
zitekeen
, eta, hala, fardelak laxatzen eta destolestatzen hasi baino lehen aitaren ohiko erritualari aitzinatzen zitzaiola, Mattinek erran zuen:
|
|
|
Beldurtu egin nintzen. Baina bururatu zitzaidan orduan zer gerta
|
zitekeen
, baldin ebaki tipi haren egiteko gai ez banintzen osabaren aitzinean hain mementu hil edo bizikoan... eta hain ahalke handia sentitu nuen, non ahalkearen beldurrak odolaren beldurra estali, eta osabarena baino ebaki luzexeagoa egin bainuen. Gero, harro erakutsi nion eskua, miaztu baino lehen.
|
|
|
Ene mundu hartan nehork ez zidan nehoiz neskei edo emaztekiei buruzko komentariorik egin, baina, jakin banekien, edo neure gisa imajina nezakeen, zer izan
|
zitekeen
puta bat eta zer putetxe bat, zeren eta aitak, konparazione, noiznahi den erraiten baitzien etxeko sehiei —baita Mattini eta bioi ere hainbatetan— ezen ez zuela jauregia putetxe edo burdel bat bihurturik ikusi nahi, bertze nonbait aipatu dizudan bezala.
|
|
|
Hargatik, noiz eta osabak erran baitzidan ezen Erroma putetxe bat zela, eta, nahiz eta banekien edo imajina nezakeen orduko, Felisaren esplikazioneetarik haratago, zer zen edo zer izan
|
zitekeen
putetxe bat, halarik ere, osaba Joanikoten hitzen haritik, neure inudearekin bizi izan nituèn istant haiek etorri zitzaizkidan bururat eta, oharkabean, irri egin nion osaba Joanikoti, zeinak bertze irri batekin ihardetsi baitzidan.
|
|
|
" Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela. Eta, baldin halakoa bazen, halakoa zelako zen, baina baita erasmista zelako ere, hitz batean erraitekotan, ez baita erraz esplikatzea, bertzenaz, nola egon
|
zitekeen
, utzi zizkidan liburuen artean, Gero rekin baterat, Erasmoren Enchiridion militis christiani liburua ere... ezta nola jo zezakeen edonoiz Barto lo mé de Ca rranza apezpikuaren Katixima rat ere, zeina baitzeukan faszikulutan argitaratu Flandriako edizione batean, teologo ezagunak Inkisizionearekin izan zuen auziaz denaz bezainbatean gutitan mintzatu izan bazitzaigun ere, gutitan eta azaletik, zer...
|
|
|
Osaba ez zen bazkalorduan apezak sermoian predikatuaz aritu, zeren baitzekien ezen gure aita ere, puntu hartaz denaz bezainbatean, apezak aldarrikatu ideiekin bat zetorrela eta arrazoin pisutsuak zituela hartarakotz, zeren eta komenientziaren arrazoinak betidanik izan ohi baitira halakoak, eta aita ez baitzegoen, konparazione, Villagrandeko dukearekin zituen tratuen hausteko eta negozioen bazterrerat uzteko disposizionean, arbasoek aspaldi galdu zuten gerla baten izenean eta etorkizunik gabeko edo etorkizun iluneko ideia batzuen izenean. Haatik, Ziaurrizkoaren sermoiko hitz pairaezinak pairatu ondoren, osaba ezin gera
|
zitekeen
hura zirikatu gabe, ez horixe...!, eta, hala, berehala ediren zuen hartarako parada eta okasionea.
|
|
|
Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest. Eta bazegoen, edo egon
|
zitekeen
hirugarren arrazoin bat, arestian aipatuaren korolario eta ondore, zeren eta, nola gure aita ezin gogarago senti baitzitekeen aita Bartolomerekin, honek Nafarroari eta Eliza Katolikoari buruz pentsa zezakeenaz denaz bezainbatean, berdin eta orobat senti baitzitekeen desgogara aita jesuitak moralaren eta seigarren manamenduaren alderakotzat zituen ideia ezin hertsiago haiekin, zeinak aitaren kontr...
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait zer pena hartu zuten aitak eta Mattinek, tigreak oihanerat egin zuenean, eta kontatu dizut, halaber, nola sortu zen leienda. Zeren, udazkenak aitzina egiten zuela eta neguan sartzen ginela, piztiek eta bertzelako animalia harrapariek urtero akabatzen baitzituzten abereak, etxe batekoak ez baziren bertzekoak, eta, hala, noiznahi den entzun
|
zitekeen
ezen mendian galdurik zebilen behiren bat hil zuela hartzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, baina, tigrea izan zen, zeinari herritarrek jauregiko tigrea deitzen baitzioten, gaitz ororen iturri; eta harat eta honat zabaldu zen ezen tigre hura deabrua zela, Pagabasoko leizean bizi zela eta oihanetik gauero iltkitzen zela, eta orduan egiten zituela bere makurke...
|
|
|
Bai, badakit ezen solasaldi hura ulermolde zabalago batean hartu beharra nuela, eta enea zela hobena, ez zurea, baina jakin badakizu ezen gizon bakoitzak buruan duela bere gartzela, eta nik neure buruari Iruñako kolejioan ipini nizkion burdinak ez ziren nolanahikoak. Eta buruan preso nuen usoa —libertatearen usoa— ezin
|
zitekeen
buruko kaiola hartarik jalgi, ez hegalda.
|
|
|
Ilunabarrean ostaturat gindoazela, ordea, gitarra jotzen zuen mutil hura ediren genuen, plaza bazter batean kantari. Ongi jotzen zuen, ongi kantatzen eta, apal jantzia zihoan arren, ongi hezia eta ongi ikasia zela igar
|
zitekeen
, bere manerengatik eta jendearen aitzinean egoiteko moduagatik. Dozena bat entzule zituen inguruan eta, kanta akabatzen zuenean, mugimendu neurtuz eta begirune osoz pasatzen zuen kapelua, bat bederak, gogara edo ahalatara, eskupekoren bat eman ziezaion.
|
|
|
Baina, nola napolitarra baitzen gizon bat, san Jenarori buruzko kontuetan arraina uretan bezala edo erlea loretan bezala sentitzen zena, hala, nekez ohar
|
zitekeen
osabak egin zion irriaren ñabardurez, eta, handik eta halatan, irri hura guztiz bertze alderat ulertzen zuela eta osabaren atsegin ustezkoaren aierutzat hartzen, aitzina ekin zion, irri hark ireki bidetik. Eta, sainduaren bizpahiru mirakulu xehero baino xeheroago kontatzen zizkigula, erran zuen:
|
|
|
Zeren, gogoan dudalarik aitak arkabuzez akabatu zezena eta zezenaren burua —edo burezurra eta adarrak, hobeki, zeinak urtebete gabe sala nagusiko apal batean ipini baitzituen—, bertze zerbait komentatu nahi bainizuke, aitzina egin baino lehen. Izan ere, erran dizut arestian nolakoa zen edo nolakoa izan
|
zitekeen
gure aita, eta orain zerbait eratxiki nahi nuke, haren nortasunari eta haren nolakotasunari buruz. Zeren eta, ez al zaizu iduritzen, jaun André, ezen erosten ditugun edo geure ingururat biltzen ditugun objektuak, geure arimaren isla izan daitezkeela eta halatan lagun diezaguketela aipatu nortasun nolakotasunen mugatzen eta definitzen?
|
|
|
Eta, nola hura ez baitzetorren eta nola burutik ezin bazter bainezakeen zertan ari ote
|
zitekeen
, hala, neure jakin nahiak bentzuturik, goiti beheiti jantzi, kanporat jalgi, eta ni ere, enigmaren argitzeko, ezkutuka eta itzalgaizka ibili nintzen harat eta honat, Mattinen xerka.
|
|
|
Eta, bihotza guztiz bizkortzen zitzaidala, ez nuen, ez, handik harat, atsedenik hartuko, bordarat iritsi arte, norat hurbildu bainintzen ezkutuka eta itzalgaizka... aditu nituen boz batzuk barrendik zetozenak, igan nintzen paretaren kontra zegoen harri handi baten gainerat, jarri nintzen pareta eta teilatuaren artean zegoen zirritu batetik beha... eta, handik aitzina, ikusi nuena ikusi nuen, eta eszena labur hura aski izan zitzaidan amorioaren handian sinesteko. Eta eszena labur hari deus ere eranstea soberan egon
|
zitekeen
, bertzalde, zeren perfetasunari ezin erants baitakioke deus ere, perfetasuna bera akasbidean ipini nahi ezean.
|
|
|
Jauregian, morroi eta neskameen artean, dozena pare bat zerbitzari izanen genituen orotarat... guztiak ere aitaren beldur, zeren baitzekiten zein izan
|
zitekeen
aitaganik jaso zezaketen zigorra, baldin jauregia urde urdangen aska bihurtzen bazuten. Eta, nola baitzekiten ezen aita kontu haietan gizon arduratsua eta jarraikia zela, bere manu eta ordenetan zorrotz baino zorrotzagoa, ildoa xuxen daraman goldelaria baino xuxenago ibiliko ziren guztiak, Kupidoren aldikako deiei entzungor eginik edo beren desiren konplimendua bertze leku baterako eta bertze okasino batzuetarako utzirik, ezkutuan eta isilpean beti ere.
|
|
|
Eta gitarra hartu, begiak hertsi, eta bertze kanta bat kantatu zuen. Eta nik ere begiak hertsi nituen, eta hegaldatzerat entseiatu nintzen, baina ezin izan nuen, buruan nerabilelako zer gerta
|
zitekeen
eta zer gerta zekidakeen, baldin osaba itzarri, eta eskaileretan beheiti etortzen bazitzaidan.
|
|
|
Eta Pisako dorrean osabarekin dohatsu sentitu banintzen, are dohatsuago sentitu nintzen istant hartan Pisako katedralean, zeruko musika baizik ezin izan
|
zitekeen
Monteverdiren musika solemne haren habian eta aterbean. Eta Credo!
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bidetik, jakinik ezen gure egunorozko historiak berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin... ez ote zaigu, Axularrez ari garelarik ere, halako zerbait gertatzen, eta ez al zaizu zuri ere iduritzen ezen Sarako maisua luze mintzatu izan zela mintzatu behar ez zuenaz eta, aldiz, ez zela mintzatu mintzatu be har zuenaz...? Mintza
|
zitekeen
, konparazione, sorginek jasan zituzten torturez; mintza zitekeen, halaber, Migalena eta Bokal Ziburuko apezez eta Dargibel Azkainekoaz, zeinak sutan erreak izan baitziren, De Lancreren manuz; mintza zitekeen, finean, Carranza artzapezpikuaz, zeinak erraiten baitzuen ezen elizak pobreen artean banatu behar zituela bere ondasunak; edo Martin Azpil kuetakoaz — zeina Gero osoan behin aipatzen du... Nunquam imperator fuit dominus totius mundi, 34 eta Papa non est dominus civilis aut temporalis totius urbis? 35 —, eta has zitekeen, halatan, bekatu mortalen lista zabaltzen, kontuan hartuz, hartarakotz, estatuen eta elizen gehiegikeriak eta bidegabekeriak, zeinak baitira, oro har, bertze bekatuak baino mortalagoak.
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bidetik, jakinik ezen gure egunorozko historiak berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin... ez ote zaigu, Axularrez ari garelarik ere, halako zerbait gertatzen, eta ez al zaizu zuri ere iduritzen ezen Sarako maisua luze mintzatu izan zela mintzatu behar ez zuenaz eta, aldiz, ez zela mintzatu mintzatu be har zuenaz...? Mintza zitekeen, konparazione, sorginek jasan zituzten torturez; mintza
|
zitekeen
, halaber, Migalena eta Bokal Ziburuko apezez eta Dargibel Azkainekoaz, zeinak sutan erreak izan baitziren, De Lancreren manuz; mintza zitekeen, finean, Carranza artzapezpikuaz, zeinak erraiten baitzuen ezen elizak pobreen artean banatu behar zituela bere ondasunak; edo Martin Azpil kuetakoaz — zeina Gero osoan behin aipatzen duen, munta eskaseko aipuan— eta haren teologiaz eta Nafarroar... Nunquam imperator fuit dominus totius mundi, 34 eta Papa non est dominus civilis aut temporalis totius urbis? 35 —, eta has zitekeen, halatan, bekatu mortalen lista zabaltzen, kontuan hartuz, hartarakotz, estatuen eta elizen gehiegikeriak eta bidegabekeriak, zeinak baitira, oro har, bertze bekatuak baino mortalagoak.
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bidetik, jakinik ezen gure egunorozko historiak berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin... ez ote zaigu, Axularrez ari garelarik ere, halako zerbait gertatzen, eta ez al zaizu zuri ere iduritzen ezen Sarako maisua luze mintzatu izan zela mintzatu behar ez zuenaz eta, aldiz, ez zela mintzatu mintzatu be har zuenaz...? Mintza zitekeen, konparazione, sorginek jasan zituzten torturez; mintza zitekeen, halaber, Migalena eta Bokal Ziburuko apezez eta Dargibel Azkainekoaz, zeinak sutan erreak izan baitziren, De Lancreren manuz; mintza
|
zitekeen
, finean, Carranza artzapezpikuaz, zeinak erraiten baitzuen ezen elizak pobreen artean banatu behar zituela bere ondasunak; edo Martin Azpil kuetakoaz — zeina Gero osoan behin aipatzen duen, munta eskaseko aipuan— eta haren teologiaz eta Nafarroari buruz zuen ikusmolde politikoaz; edo Frantzisko Vitoriakoaz —ez al zituen, bada, Erromako elizako teologo handi hark erran, bertzeak ber... Nunquam imperator fuit dominus totius mundi, 34 eta Papa non est dominus civilis aut temporalis totius urbis? 35 —, eta has zitekeen, halatan, bekatu mortalen lista zabaltzen, kontuan hartuz, hartarakotz, estatuen eta elizen gehiegikeriak eta bidegabekeriak, zeinak baitira, oro har, bertze bekatuak baino mortalagoak.
|
|
|
Mintza zitekeen, konparazione, sorginek jasan zituzten torturez; mintza zitekeen, halaber, Migalena eta Bokal Ziburuko apezez eta Dargibel Azkainekoaz, zeinak sutan erreak izan baitziren, De Lancreren manuz; mintza zitekeen, finean, Carranza artzapezpikuaz, zeinak erraiten baitzuen ezen elizak pobreen artean banatu behar zituela bere ondasunak; edo Martin Azpil kuetakoaz — zeina Gero osoan behin aipatzen duen, munta eskaseko aipuan— eta haren teologiaz eta Nafarroari buruz zuen ikusmolde politikoaz; edo Frantzisko Vitoriakoaz —ez al zituen, bada, Erromako elizako teologo handi hark erran, bertzeak bertze: Nunquam imperator fuit dominus totius mundi, 34 eta Papa non est dominus civilis aut temporalis totius urbis? 35 —, eta has
|
zitekeen
, halatan, bekatu mortalen lista zabaltzen, kontuan hartuz, hartarakotz, estatuen eta elizen gehiegikeriak eta bidegabekeriak, zeinak baitira, oro har, bertze bekatuak baino mortalagoak.
|
|
|
Izan ere, jauregiko oineko harlanduak kentzen ari zirela, larruki honekin etorri zitzaidan egun batean trabailarietarik bat. Aditua nuen nik noizbait ezen jauregiko paretek gutunen bat gordetzen zutela, etxegoiendarren leinuko arbasoetarik batek skribatua, baina nehoiz ere ez nion inportantziarik eman, zeren gure egunorozko bizitza ipuinez eta asmakizunez betea baitzegoen bertzenaz ere, eta hura bat gehiago izan
|
zitekeen
. Alabaina, han berean zegoen gutun hura, jaun Esteban Etxegoienek ez dakit zenbat urte lehenago skribatua!
|
|
|
Izan ere, semeak konfesionea eskatu zizun eta, baldin konfesionea eskatu bazizun, damu zelako eskatu zizun; eta, baldin damu bazen, barkatua izan zen... nahiz eta ez guztiz, baldin bekatu mortalean bazegoen, zeren bekatu mortalak beti uzten baitu ariman itzal bat, ezin ezaba daitekeena purgatorioan baizen". Eta galdetu nion orduan zenbatekoa edo noiz arterainokoa izan
|
zitekeen
purgatorioko pena, eta aita misionestak erran zidan: " Hori ezin erran dizut, don Fidel, zeren eta izan baitaiteke egun batekoa, urteetakoa, edo mendeetakoa ere.
|
|
|
Eta nola sentitzen nuen arrazoin zuela! Zeren, urrunagorat joan gabe ere, indiarren oihanean nengoela amets egin bainuen nik, nehoiz ez bezala, bai irakurriak nituen liburuekin eta bai irakurri gabeak nituenekin ere, bizitzaren bertze hats hura falta balitzait bezala... nahiz eta Piarres Oihartzabal kapitainaren bertze kontseilu hura, bertze zentzu batean, zentzuzko ere izan
|
zitekeen
.
|
|
|
‘Hobeki pentsatu dut, eta uste dut nahiago dudala egunorozko ogia, egunorozko miseria baino’ Zer min eman zidaten haren hitzek, zeren zaldizainak promes egin baitzidan egun guti batzuk lehenago ezen zernahi egiteko prest zegoela, baita untzia hartu eta Espainiarat ihes egiteko ere, mila sakrifizio eta bertze hainbat buruhausteren artean, baldin zirkunstantziek hartarat bulkatzen bagintuzten! Ordea, ikusten duzu zertan geratu zen haren hitza eta haren promesa, eta asma dezakezu, halaber, nolakoa izan
|
zitekeen
ene dezepzinoa... halako moldez, non deliberatu bainuen ezen zuhurragoa izan behar nuela handik aitzina eta ezin gal nezakeela neure burua gizon bategatik... zeren pertsona bat behin eror baitaiteke traba edo behaztopa baten aitzinean, eror daiteke bi aldiz, baina ez hiru, eta ni hirugarrenerako bidean nintzen jada".
|
|
|
Eta infernu hura, halarik ere, infernuago izan
|
zitekeen
—gaitz eta neke den arren halakorik imajinatzea—, baldin alkaideak ene aurkako neurri berezirik hartu izan balu, zeren hori ere pentsatzekoa baitzen, gizon hura jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen sokakoa zenez gero.
|
|
|
Eta handik ere hauteman nezakeen, halaber, noiz izan
|
zitekeen
ilargi betea, leihotik zetorkidan argitasunaren arabera...
|
|
|
jaun Marcel putaseme bat zen. Baina, gauza haiek erraiten zizkidala eta tratu abegikor hura emaiten, jaun Marcel ezin izan
|
zitekeen
nehola ere putasemea...
|
|
|
Eta ulertzekoa zen: izan ere, nola gauak luzeak izaiten diren eta bakardadeak are luzeagoak egiten dituen, honelatan bada, nola ez zituen amorioaren atseginak eta amorioaren xamurrak, modu batean edo bertzean, amaren buru bihotzak ukituko!, nahiz eta amorio haren aitzinean kulpant eta hobenduri senti
|
zitekeen
, bertzalde, amorio suerte hura bere printzipioen kontra xuxen zihoalako, baita amak hain estimu handian zuen ordenaren kontra ere, ondorez.
|
|
|
Nola hunkitu ninduen amaren erran hark eta haren so hauskorrak! Zeren eta, jainkosa baten idurirat, helezina eta haustezina zirudienak bazuen, itxura batean, ahulezi puntu bat eta ahulgune bat —beldurra baino beldurgarriagoa zena!, haren hitzetan—, eta ahulgune hartarik hauts
|
zitekeen
haren mundu ustez sendoa, enea edo osaba Joanikotena bezalaxe eta nornahirena bezalaxe. Eta nola sentitu nuen harenganat hurbiltzeko gogoa eta ene besoekin babestekoa eta musu emaitekoa...!
|
|
|
Eta gizonak hura guztia erran zigun... eta aita erreus eta urduri jartzen hasi zen, zeren eta jakin nahi baitzuen batik bat nola ehizatzen zuen tigre hark eta nola erabil
|
zitekeen
hura ehizarako. Eta gizonak halako batean erran zion:
|
|
|
Zeren, zer bertzerik izan
|
zitekeen
handik hiru bat asterat izan nuen ustekabeko inkontrua —untzi kargatuarekin Donibane Lohizunerat itzultzeko bezperetan geundela, hain zuzen ere—, Jainkoaren Probidentziaren bertze aieru eta seinale bat baizen?
|
|
|
Zeren, dakizun bezala, Salamancan irakurri bainuen nik lehen aldikotz —zure benedizinoarekin eta Miguel de Sandovalenarekin— Mororen liburua, eta zeren ordukoa izan baitzen ene bertze pentsu hura ere, pentsua eta ametsa, ni apez egitekoa eta Urbiaingo jauregiaren inguruan Utopiaren iduriko komunitate baten bulkatzekoa, Morok deskribatzen zuenaren eredurat, osaba Joanikot eta ama elkarrenganat bildu, adiskidetu eta biak elkarrekin abenitu ondoren, nahiz eta gero ene asmo haiek hutsean geratu ziren. Ordea, orain izan
|
zitekeen
denbora eta sasoina, ene asmo haien aitzinatzekoa...!
|
|
|
Izan ere, hasteko, ba al dakizu ezen ez nuela Antonio bere Donostiako etxean aurkitu? Eta, galdetu nionean bere bizilagun bati non egon
|
zitekeen
, hark ihar detsi zidan ezen portuan egonen zela kasik segur, bainu bat hartzen, nola baitzen haren ohitura. " Bainu bat hartzen?", galdetu nion, hark errana sinetsi ezinik, zeren guri bederen beti irakatsi izan baitziguten ezen bainuetarik ez zitekeela gauza onik iguriki, ura azal xuloetarik iragan zitekeelako, gorputzean barrena, eta humoreen oreka hauts zitekeelako, ondorez.
|