|
2000
|
|
|
Bai. Gure kantutegia eta ibilbidea landu ahala sentitzen hasi ginen gure lana pixka bat gehiago aberastu behar genuela, eta gu baino trebeagoa zen norbait ongi
|
zitekeela
gurekin biltzea. Pierpol Berzaitzekin topo egin genuen, suertez, ostatu batean kantuz ari ginela.
|
|
|
Duela hilabete bat afari bat egin genuen Baigorrin, eta duela 30 urte abestu kantuak eskaini genituen; inon grabatu ez direnak. Afarian zirenek erraten ziguten lastima
|
zitekeela
abesti horiek galtzea. Guk biltzea nahi dute berriz, kantu horiek ez galtzeko, oroitzapen bezala atxikitzeko, eta hori da egin dugun gauza bakarra.
|
|
|
Esan nahi dut, agian, Buesaren esanean irakur daitekeela, zerbait gehiago egin
|
zitekeela
su eten garaian.
|
|
|
/ Hor daude biak/ muxu muxu, goxo goxo/ zuhaitzaren puntaren/ puntako orrian. / Hor dabiltza biak/ firin firin, faran faran/ maitasunaren norian." Bururatu zitzaidan gero hortik ipuina ere irten
|
zitekeela
. Nolabait kateatuta gelditu nintzen poema honetan.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, egileek eurek aipatzen zuten liburuaren hitzaurrean honakoa ez zela fisikako testu liburu bat. Irakurlea ideia fisiko eta filosofikoetan interesaturik zegoen edozein izan
|
zitekeela
. Hau da, fisikaz eta matematikaz ezagutza berezirik ez duen irakurlea.
|
|
|
Uste dut azken bizpahiru urte hauetan erakasteari lehentasuna eman zaiola, eta berpiztearen arrazoia Amets izan dela. Berak Miren Artetxerekin batera jarraitzen zuelako bertsolaritzaren bidea eta ikusten zelako bere inguruan talde bat egin
|
zitekeela
. Baita ikusten ere hain elementu ona eduki eta pena zela alferrik galtzea.
|
|
|
Bestalde, On Joxe Mielekin lanean ari ginela aurkitu genuen 1966an Arrasateko Lezetxiki kobazuloan emakume gazte baten beso hezur oso zaharra. Orduan ikusi genuen Erdiko Paleolitoko geruzaren azpian zegoela, Behe Paleolitokoa izan
|
zitekeela
. Orain badirudi kidetasun bat duela Atapuercako zenbait hezurrekin, hain zuzen 300.000 urteko hezurra dela.
|
|
|
Haatik, editorial horren egileak ere izango zuen halako susmo txarren bat, alegia bere irakurleen artean izan
|
zitekeela
, agian, idazle frantziarra hain suharki maitatuko ez zuen lagunik edo, eta badaezpada, edo defentsarik onena norberak eraso egitea dela gogoratuaz, hauxe ere bazioen: " Askok esango dute De Gaulle ren morroi utsa zala.
|
|
|
" amets gozoetan asebeteta" ikusitako" kristau" horiek nahita ez katolikoak izan zirela, protestante, ortodoxo eta beste kristau guztiak ez baitut uste oso pozarren izango zirenik, beren sinesmenen debekua tinkatu besterik egiten ez zuen agiriarekin. Gogora dezagun Francoren agindupean katoliko apostoliko erromatarra baino ezin
|
zitekeela
izan hiritarra, eta beraz, aipatu" beste kristau" ak, ateoak bezain gaizki ikusiak ez dut esango, baina hortxe hortxe zeudela... Diodana oso eztabaidagarria dela?
|
|
|
Euskararen produkzioa liburutan eta diskotan, adibidez, nabarmena izaterairisten ari da egunez egun. Garrantzi handiko sektore izatera iritsiko da, euskaldunokeuskal produkzioa kontsumitzen dugun neurrian. Bektore ekonomikoetan agertzearena, errentagarritasunaren balioa euskararen kasuan azpimarra
|
zitekeela
azaltzea, ustedut horixe izan zela Iñakirentzat haririk gratifikanteena.
|
|
|
Mundu hori dena dago oso sakon Leturia-ren barrenean, berenahas mahas guztiarekin: konprometitu egin behar da, erabaki egin behar da munduhonetan zer egin gura duzun, zer izan gura duzun; zure erabakian dago zer izangozaren, etab. Bistan da, momentu hartan erabaki hori ezin
|
zitekeela
formula,, erabakiezazu aberriaren alde zer egin gura duzun edo ez duzun?. Baina uste dut, azpi azpianhorixe dagoela.
|
|
|
Ministroak gogorarazi zuen, Gobernuaren arauetan euskarazko predikua, otoitzaketa jendaurreko ekitaldiak, denak, zeudela debekatuta (preces y predicaciones y entoda clase de actos publicos). Gotzainak baliozko ezer iradoki izan balu, onartzekoprest ere egon
|
zitekeela
esan ondoren, gogor eraso zion eliz agintariarenari:
|
|
|
–Zabaltasun? honen barnean, norbaitek pentsatu ereegin zuen euskara erabil
|
zitekeela
Mugimenduaren alde lan egiteko (Torrealdai 1989: 141).
|
|
|
21). Errotikoaldakuntza orokor baten ametsa zuenez, pentsa daiteke hizkuntz arloa ere berarenpolitikagintzarako eremua izan
|
zitekeela
. Ez zen izango hori hizkuntzen arloarihelduko zion lehenengo Iraultza, halakorik aski aldiz gertatu baita.
|
|
|
Irratirako formula modura musika ematen zuten estazioak hamarkadaren amaieran sortu ziren, diskoak ekoizten zituzten enpresek publizitatea egin zutenean, beren musika handika saltzeagatik eta jendea musikaren kontsumoan ohitzearren. Irrati komertzialetan jazo zen praktika horretatik ikasiz eta esperientzia hori informazioaren alorrera eraman
|
zitekeela
konbentziturik, albistea jainko bakartzat duten irrati estazioak sortu dira. Programazio arduradunek informazio unitateen maiztasuna, iraupena, egokitasuna eta kadentzia atondu beharrean dira irrati formula honetan; hau da, erabaki egin behar dute erreportaiak, kronikak, albiste trinkotuak eta gainerako informazio generoak noiz sartu programazioan, informazio jario hori entzuleen entzuketa ohiturei eta entzuleen bizi ekanduei egokituz.
|
|
|
Harrigarria bada ere, Marconi ez zen bere asmakariaren ondorioaz jabetu, eta ez zen konturatu hitza igor
|
zitekeela
espazioan zehar. Harrigarriagoa da, hala ere, Fessenden ez konturatzea bere asmakariaren baliagarritasunaz eta posibilitate itzelez.
|
|
|
Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan
|
zitekeela
ezerezaren bila ibiltzea, bera ari zen moduan, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Eta modu etsiagoan" Eider"," Txema" (bereziki hau, oso modu etsian)," Rocío"," Irlanda"," Eire", aterpetxeen jabeen izenak... Txemari otu zitzaion hura Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan
|
zitekeela
. Alegia, ez zela sekula Lahinchen egon, edo tertulia hartan ezagututako mutilen batekin pasatu zituela egunak eta beraz mutil horren izena hartu zuela gakotzat, edo Ipar Irlandako putakume haietako baten izena.
|
|
|
Oraindik ere bazuen aukerarik. Xirriki xarraka eragiten zion kanpai mihi potoloari, etorkizunean Rocíorekin enroila
|
zitekeela
pentsatzeak ematen zion plazerra aprobetxatuz. Eskuek jostari bete zuten euren lana, fereka azal tentetuan zehar barreiatuz, zakilaren burua estutuz eta potroetatik gora bultzatuz Rocíoren irudiak merezi zuen hazi guztia.
|
|
|
Eta ez zegoan, Urbiaingo jauregia bertze Massada bat, edo bertze Numantzia bat bihurtu nahi ez bazuen bederen. Eta Estebanek ez zian nahi, uste zuelako bere heriotza aski izan
|
zitekeela
auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean. Eta, bide hartarik bere deliberamendu hura aitzina zeramala, bere buruaz bertze egin zian, ezpata bihotzean sarturik, eta pentsaturik ezen zeruan bilduko zela bere bi anaienganat —Eusebioganat eta Pedroganat—, zeinak, bera ez bezala, katolikoak baitziren, baldin bere bi anaia haiek hilik bazeutzan, Noaingo guduaren ondotik...
|
|
|
Eta, hargatik, Pirinioetako Bakearen sasoinean aita ezin alegerago sartu zenean etxerat, erranez ezen Villagrandeko dukearekin konfiantza hartu zuela eta hura inportant izan
|
zitekeela
bere negozioentzat, dukea eragin handiko pertsona zenez gero, aitona Nikolasek erran zion, ezin seriosago:
|
|
|
Eta mundu mugagabe hartan, osaba Joanikot eta Felisa nituen nik —jaun Marcel etorri aitzin— aterbe eta gerizpe, eta batek kontatzen zidana bertzeari jakinarazten nion. Eta, noiz eta Felisari esplikatu bainion ezen teleskopiotik ilargiaren mendiak eta haranak ikusi nituela eta nekez izan
|
zitekeela
hura Jainkoaren begia, zeren, nola Jainkoa baitzen perfektua eta akasgabea, hala, ezin eduki zituen, neholatan ere, makar izugarri haiek, orduan, ene inude eta haurtzain izan zenak muturra okertu, eta halaxe erran zidan:
|
|
|
Studioetarako ona zen Mattin, ni bezain ona bai, nahiz eta ez zuen nik nuen memoria, baina hark ez zuen studioetarako nik nuen ardura, zeren buruan ehiza bertzerik ez baitzuen... eta ezpata... eta austriarren arrano inperiala, etxeko armarriaren gainean zegoena... eta zeren uste baitzuen ezen Zenonen dortoka deus guti izan
|
zitekeela
arrano inperialaren atzaparretan. Baina haren jokamoldea, bertzalde, ez zen guztiz arrotza gure etxean, aitak anitzez ere gehiago miresten zituenez gero Mattinek egozten zituen oilagorrak, basurdeak eta oreinak, nik studioetan ehizatzen ahal nituen ahate filosofikoak baino, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, konparazione.
|
|
|
Eta, burua eta bihotza suturik nituela, zenbatetan amestu nuen nik ere handik aitzina ezen bertze Utopia bat bihur
|
zitekeela
Urbiain, eta Utopia hartan bere zentzua izan zezakeela ni apez izaiteak, inguru haietan guztiok anai arrebak bezala bizi ahal izan gintezen, jauregiko ondasunak gure artean hobeki partiturik, Jainkoaren laguntzarekin! Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han gauzak errazago joan zitezkeen, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin.
|
|
|
Eta, hala, infinituki tipia dena ere infinituki handi izan daiteke... Baina, geometriatik gramatikarat gatozela, ezagutzen ote duzu euskal berboaren struktura... eta sinetsiko ote didazu ezen struktura horrek pentsarazten didala ezen euskara zinez izan
|
zitekeela
Paradisuko lengoia. Izan ere, jauregian urteetan izan dugu gizon jakintsu bat, jaun Marcel Dibarsoro zeritzana, duela hilabete guti batzuk hil zena, goian bego...; bada, jaun Marcel gure etxeko mutilen prezeptorea izan zen, eta hark irakatsi zidan euskal berboak gordetzen duen altxorra; eta harrigarria da, zeren eta, euskaraz mintzatzen garen bakoitzean, logika eta matematika mintzatzen ari baitzaizkigu bide batez, ezkutuan bada ere, berboaren baitarik eta berboaren muinetik...
|
|
|
Eta konfesione labur haren ondoren, altxatu zen aita... eta orduan guztiz beldurtu nintzen, nihaur ere ipuin hartan sartzerat banindoa bezala... zeren, tigre bezatzaileak erran zuen arren ezen suerte hartako tigreak ez zirela gizonen aurka oldartzen, pentsatzen hasia bainintzen, giroak kutsaturik edo, bertzela ere gerta
|
zitekeela
.
|
|
|
Baina, bertzetik, maite nuen artean ama, eta, maite nuelako, apez izaiteko asmo harekin segitzen nuen... Eta ezin ahantzi nuen, finean, kontu hari buruzko zure iritzia, jaun André, noiz eta erran baitzenidan ezen apez izaitea munduko gauzarik ederrena izan
|
zitekeela
, baina maitasuna eta eskuzabaltasuna ardatz harturik... Eta, hargatik, ez nuen aita Bartolome bezalako apeza izan nahi, hori ere ezin garbiago nuen, baina apez berezi bat.
|
|
|
FUSILEN eta kanoien tratu biribil hark zernahi merezi zuen. Eta aitari, jakinik ezen dukea oso zezenzalea zela eta zaldi gainean ongi baino hobeki toreatzen zuela, bururatu zitzaion ezen on izan
|
zitekeela
horrelako festa berezi baten moldatzea eta prestatzea; bigarren arrazoin bat ere bazuen hartarakotz, 1660ko urte hura Urbiaingo herriaren fundazionearen hirurehungarren urteurrena zenez: estakuru bikaina zen konmemorazione hura, beraz, aitaren asmoetarako, tiro batez bi txori hiltzerat deliberatzen zela.
|
|
|
Hirugarrenaz Paco Corrales arduratu zen. Bazkalorduan dukea zirika eta zipoka aritu zitzaion eta erran zion ezen, zezena lantzaz hartzen bazuen eta suerte hartan akabatzen, urrezko hamar dukat emanen zizkiola, eta toreatzaileak ihardetsi zion ezen diru harengatik infernurako ateraino ere joan
|
zitekeela
. " Zezenak harrapatzen eta hiltzen bahau, ez haiz anitzez urrunago joanen", erran zion dukeak, guztiak irriz uzten zituela.
|
|
|
Erran dizut ezen hamaika urteko umea nintzela artean, eta ordu arteko ikuskizunak liluraturik utzi ninduela, baina, handik harat, barrendik gauzak guztiz aldatu eta zezenaren aldeko halako sentimendu bat errotu zitzaidan, arratsalde hartan lehen aldikotz, bi urte lehenago oreinaren alde errotu zitzaidanaren gisarat. Eta zezenaren aldeko sentimendua han zegoèn jende multzoaren kontrako bihurtu zitzaidan, halako suertez, non baitzirudien ezen nihaurk skribatua izan
|
zitekeela
Ko heleten harako erran hura: Stultorum infinitus est numerus, zeren eta ene begien aitzineko ergelkeriak eta faunkeriak ez baitzuen, zinez, neurririk.
|
|
|
Eta hartaz Kepler handia ohartu zuan. Zeren eta hark jakin baitzuen, Tycho Brahe zeritzan astronomo daniarraren datuetan oinarriturik, ezin esplika
|
zitekeela
Marsen orbita Kopernikoren teoriaz. Eta hala frogatu zian, studio batzuen ondorez, ezen planeten orbitak eliptikoak zirela eta ez zirkularrak.
|
|
|
Eta, hala, biharamunean esperimentuaren bigarren partea egiterat prestatu ziren. Iparreko haize konstant bat zebilen, indartsu samarra baina ez zakarra eta, noiz eta Alessandrok eta osabak deliberatu baitzuten ezen haize hura egokia izan
|
zitekeela
esperimenturako, marinel bat zakuarekin mastarat igan, eta osaba, prometatu bezala, zirkulutik urrats baterat paratu zen, hari bizkar emanik, bere buruaz ezin segurago.
|
|
|
Eta, baldin egia bada ezen jakintsuak bere burua ezjakintzat duela, nola erraiten baitzuen Publilio Siriarrak —Non pote non sapere qui se stultum intelligit—, jakintsua zen orduan don Frantzisko, zeren ikasleak baino gutiago dakiela aitortzen duen irakaslea, nola aitortu baitzuen berak, kontatuko dizut noiz, ez baitzitekeen bertzerik izan. Finean, Prima docet rectum sapientia, erraiten zuen Juvenalek, eta ezin uka ezen don Frantzisko gizon justua eta zuzena zela, eta bide justutik eta zuzenetik ibili izan zela, eta zuzentasun hura izan
|
zitekeela
haren jakintasunaren froga.
|
|
|
Ordea, nik ez nuen osaba jauregitik dorretxerako bidean ikusi. Eta segidan pentsatu nuen ezen urroztarren bordarat joana izan
|
zitekeela
—osabak heredatu zuen borda hartarat, aitona Nikolasek testamentean deliberatuaren arauaz—, zeren batzuetan harat joaiten baitzen urtxintxen eta bertze animalia batzuen ohituren studiatzerat. Edo, Maddalenekin ote zegoen?, bururatu zitzaidan bat batean, zeren eta ez bainuen hura sukaldean ikusi...
|
|
|
Eta, orain, erabaki zuek, fundatzailearen arabera, nork duen arrazoin...", korua Credo aren bertset hari lotu zitzaionean, hain zuzen ere, zeinak dioen: et unam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam; eta hain eder eta hain paregabe iduritu zitzaidan ikusten eta aditzen ari nintzena, non bururatu baitzitzaidan ezen, egiaren eliza, eliza katolikoa baizik ez
|
zitekeela
izan; eta koruak errepikatu zuen: ... unam ecclesiam... eta napolitarraren hitzak oroitu nituen:
|
|
|
Izan ere, ikustekoa da hark basilikan egin duen baldakina... eta are ikusgarriago oraino, akabatu berri duen San Pedroko plaza. Izan ere, nork erran zezakeen ezen zura marmol bihur
|
zitekeela
, eta marmolezko baso bat eraiki zitekeela, halatan, hiriaren erdian. Eta ez baso bat, baina bi:
|
|
|
Izan ere, ikustekoa da hark basilikan egin duen baldakina... eta are ikusgarriago oraino, akabatu berri duen San Pedroko plaza. Izan ere, nork erran zezakeen ezen zura marmol bihur zitekeela, eta marmolezko baso bat eraiki
|
zitekeela
, halatan, hiriaren erdian. Eta ez baso bat, baina bi:
|
|
|
Eta, gaztigua jaso ondoren, ibili ere kasik ezin
|
zitekeela
, logelarantz abiatu zen, bakarrik, bakar bakarrik, bertzeok bazkaltzerat gindoazen bitartean.
|
|
|
Eta, nigarrarekin batean, jauregitik eta osaba Joanikotenganik ihes egiteko gogoa izeki zitzaidan, jaundu eta nagusitu. Eta jaso nituen begiak eta hodei hura ikusi nuen, gurdi bat zirudiena, haizearen zaldiek tiratua, eta neure burua haren gainean idurikatu nuen, Urbiaindik urrun ninderamala, gero eta urrunago; idurikatu nuen gero ezen Italian ezagutu nuen napolitarra etxe ondotik iragan
|
zitekeela
bere Donejakuerako bidean, eta harat joan nintekeela ni ere harekin, neure buruari galderarik egin gabe, gitarra musikaren hatsarekin bat eginik, eta behatu ere egin nuen bidean goiti, ea ba ote zetorren... Baina zer nenbilen ni, ezinezko amets hartan denbora alferrik galtzen?
|
|
|
Zinez ote gara, bada, Marianak erraiten zuen moduan gente de suyo grosera, feroz y agreste, eta zinez ote da gure lengoaia lenguaje grosero y bárbaro y que no recibe elegancia? Ordea, ez ote dakigu biok ezen Axularrek ongi baino hobeki frogatu zigula bere Gero hartan ezen euskara latina, frantsesa, gaztelania edo bertze erdara eta hizkuntza bezain urrun irits
|
zitekeela
... eta arrazoin zuela, halatan, noiz eta erran baitzuen ezen euskaldunona zela falta, ez euskararena. Edo, Graciánek dioen bezalakoak ote gara, noiz eta baitio El criticón en:
|
|
|
Eta, hodei baten gainean bezala nengoela, pentsatu nuen ezen mementu ezin hobea izan
|
zitekeela
hura edabearen hartzeko, baina, nola ongiegi eta ezin gogarago bainengoen, bertzalde, hala, agortu arte bizi nahi izan nuen istant hura eta istant haren istant guztiak; ordea, istant hura eta istant haiek agortu eta eneganik iragan bezain fite, joan zitzaidan edabearen hartzeko gogoa.
|
|
|
Eta orduan ere pentsatu nuen ezen mementu ezin egokiagoa izan
|
zitekeela
hura edabearen hartzeko eta neure hatsaren eteteko, neure hatsaren gainean nengoelarik, bertzalde: halarik ere, hain gogara nengoen neure estatu hartan eta neure alfertasunean —zeren ene alfertasun hura ez baitzen gauza gaixtoa, perilosa eta nork bereganik egoztekoa, baina guztiz kontrakoa—, non deliberatu bainuen ezen merezi zuela bertze egun baten igurikitzea, biharamuneko eguzkiaren zain; ez, ordea, antsiak harturik, baina ez antsiak eta nagiak, denboraz ohartu ere gabe, denboraren jabe....
|
|
|
Izan ere, orain artean erran ez dizudan arren, anitzetan ageri izan zait bizitza zirkunferentzia bat bezala, puntu ezdeus batetik puntu ezdeus bererat garamatzana, geure deusezetik deusezerako bidaian. Baina gaur, etxe aitzinean geldi nengoela, marraskilo bat ikusi dut, eta bururatu zait ezen hura, arrastaka zebilen arren eta ezin baratxago, nehor baino urrunago irits
|
zitekeela
, zeren haren etxeak spiral bat baitzuen armarri... Eta, nola spirala beso bat ere baden, infinituraino luzatzen dena, hala, mundu osoa eta unibertso osoa beregana zezakeen ma rraskiloak, spiralaren aterpetik.
|
|
|
—Gaur eginen dizudan aitorra, seme, denbora batean pentsaezina izanen zen, beti uste izan nuelako ezen nork bere tokia eta bere kargua zituela mundu honetan, eta ezin higi
|
zitekeela
nehor toki hartarik, inguruan kalapita eta nahaste borrastea sortzeko ez bazen... Umetarik hala irakatsi zidaten Ezpeldoiko jaun Christian Etxehandik eta haren emazte Graziana Larresorok, zeinak baitziren ene gurasoak eta zure aitona amonak, erraiten zidatelarik ezen, etxe printzipal bateko anderea izan nahi banuen, funtsezkoak izanen zitzaizkidala manera onak eta buru hoztasuna, eta hobe izanen nuela neure sentimenduen gordetzea eta itzalean mantentzea ezen ez haien agertzea.
|
|
|
" Pentsatu al duzu lehengoan erran nizun zer hartaz, andere Graziana...?" Ene testamentaz eta jauregiaren etorkizunaz ari zitzaidan, jakina... Eta nik baietz erran nion, baina ezetz, zeren baitzegoen, bertzenaz ere, zertan pentsatu miseria harekin, baina hurrengoan pentsatuko nuela... nahiz eta izurritearen ondorez pentsatzen nuen ezen hobe izan
|
zitekeela
ospitale baten egitea, gaixoen hartu ahal izaiteko, halako larrialdietan. Eta aita Bartolomek, apur bat urduri, erran zidan:
|
|
|
Eta justifikazino baten bila abiatu zen, hartaraz gero, zeren sinesten zuena sinetsi nahi baitzuen eta sinetsi beharra baitzuen, are gehiago zirkunstantzia haietan, usterik ezen paradisu hura noiznahi den fina
|
zitekeela
eta akaba... zeren eta Gorukik aipatu zigùn mehatxu hura baikenuen, bertzalde, bi tokitatik iristen ahal zitzaiguna, indiar gorrien aurkako borrokan indiar horiak eta gizon zuriak bat eginik zeudenez gero; eta gizon zurien artean jaun Santiago de Tapioles y Vi llarrín nuen nik gogoan, zeren, jaun hartaz denaz bezainbatean, ezin ahantzi bainituen haren erranetarat trabailatzen zen zaldunaren hit... " Eta, halarik ere, jakizue ezen, ihes eginen bazenute ere, guztia alferrikakoa litzaizuekeela, zeren jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen osabetarik bat inkisidorea izan baitzen, eta ene nagusia haren eskolakoa da, eta ez luke, halatan, zuek atrapatu arte etsiko..." Eta bazegoen, finean, bertze mehatxu bat ere, zeren armadako arduradunak ere gure xerka ibil baitzitezkeen, bi soldadu haiek akabatu ondoren...
|
|
|
Eta hura halakoa zen eta harekin ikasi nuen ezen ezin ahantz zitezkeela plazer tipiak eta apurrak plazer handien izenean; eta, nola haren etxetik ez oso urrun mendi tipi bat baitzegoen, norat joaiten baikinen noizik behin paseoan, hala, harekin ikasi nuen, orobat, ezen bezain ederra izan
|
zitekeela
bidea; eta, are gehiago, zeren harekin ikasi bainuen ezen ez zela gainaren eta gailurraren atzemaitea conditio sine qua non a mendiaz eta mendiaren ederraz gozatzeko.
|
|
|
Eta ene desesperantza are handiagoa egin zen presondegi hartarat eraman nindutenean, zeren iduritzen baitzitzaidan ezen hogei urteko kondenarekin nekez atera ahal izanen nintzela ni infernu hartarik bizirik, eta arinagoa izan
|
zitekeela
, ondorez, heriotza zigorra, bertze kondena hura baino... gogorragoa izan zitekeelako, zinez, apur bana hiltzea, bat batean hiltzea baino, exekuzione laster baten bitartez.
|
|
|
¡ Eccovi l’uomo ch’è stato all’Inferno! , 32 eta, orduan, Urbiaingo karriketan ikusten nuen neure burua, eta imajinatzen nuen ezen halakoa izan
|
zitekeela
urbiaindarren komentarioa ere, baldin egun batean harat itzultzen banintzen, eta baldin ziega krudel haietarik iragana nintzela bazekiten: " Horra hor infernuan egon den gizona!" Baina ene ameskeriak ziren haiek, zeren eta, nola itzuliko nintzen ni, bada, Urbiainerat, baldin infernu hartan ez bazen reskat posiblerik ez libramendurik, Heriok presooi eskain ziezagukeena baino, eta baldin ene etorkizuna, halatan, lurrean eginikako zulo bat bazen, ene gorputzaren neurrikoa, norat egotzi eta non ehortziko baininduten berant baino lehen, presondegi hartan guztia jasangaitza zelako:
|
|
|
BEHIN sinetsi nuen, itsu, ezen Paradisua lurrean egon
|
zitekeela
, eta indiar gorri haiekin egon nintzenean izan zen, batik bat lehen hilabeteetan, zeren hiru urte egin bainituen oihanean haiekin batean.
|
|
|
Nork erranen zuen ezen borroka bat izan
|
zitekeela
arartekorik onena, haien artean ongundeen egiteko eta bakearen erdiesteko, nahiz eta handik aitzina ere behin baino gehiagotan ahakartu ziren, hagitzez ere modu errespetagarriagoan beti ere?
|
|
|
Eta nik sinetsi egin nion, zeren neure burutik ikasia bainintzen ezen zinez izan
|
zitekeela
eta bihur zitekeela oihanean egin beharreko urrats bakoitza mila urratseko —baita urrats gehiagoko ere, ene kasu berezian, ezker oineko eri handiaren faltaz herren nintzelako—, eta zeren halaxe jakin bainuen ezen bi punturen arteko distantziarik luzeena oihanetik iragaiten zena zela.
|
|
|
Eta nik sinetsi egin nion, zeren neure burutik ikasia bainintzen ezen zinez izan zitekeela eta bihur
|
zitekeela
oihanean egin beharreko urrats bakoitza mila urratseko —baita urrats gehiagoko ere, ene kasu berezian, ezker oineko eri handiaren faltaz herren nintzelako—, eta zeren halaxe jakin bainuen ezen bi punturen arteko distantziarik luzeena oihanetik iragaiten zena zela.
|
|
|
—Bai, originala delako izan daitekek, horixe pentsatu diat nihaurk ere hatsarrean, nahiz eta gero eta gutiago sinesten dudan: izan ere, jende originalak eta bere gisakoak ez dik berdinetik berdinerat egiten, baina berdinetik hoberat, eta hori ez duk gure zozoaren kasua, zeren habiak egin baititu, bata bertzearen gainean, toki berdintsuetan; gero, jostalaria izan
|
zitekeela
pentsatu diat, baina habia, hegazti batentzat, den gauzarik seriosena duk, eta serios denarekin ez zagok josteta egiterik; eta, orduan, bertze zerbait bururatu zaidak —eta, hatza luzatzen zuela, erran zidan—: ez al haiz konturatzen, bada, ezen mailen arteko leihoak —edo errektanguluak, hobeki— berdinak direla, eta, berdinak direlako, zozoak ez dituela, beharbada, bereizi, ergela delako?
|
|
|
Eta guztiak zirudien orduan bakea eta harmonia lurgain hartan, nahiz eta nik ongi antzemaiten nion orduko ezen bake haren azpian noiznahi den ikara
|
zitekeela
lurra, zeren osaba Joanikotek anitz historia kontatzen baitzizkidan libertatearekin lotuak zeudenak eta zeren bainekien, osabak berak erranik, ezen libertatea, hainbatetan, lur-ikara baten ondore baizik ez zela.
|
|
|
Eta galdetu diot ondoren ea noiz etor daitekeen gurerat, eta hark ihardetsi dit ezen ezin izanen zuela abuztuaren lehen egunetarat arte, Hondarribian geratu behar zuelako, Manti lla na ko kondearekin baterat, Espainiako armadaren hornizoinekin loturikako bertze hainbat konturen aitzinatzeko. Eta erran diot ezen abuztuaren 11n ospatzen ditugula Urbiainen santaklarak, eta orduan etor
|
zitekeela
egun batzuetarako dukesarekin, baita Mantillanako kondearekin eta kondesarekin ere, haiek hala nahi balute... eta dukeak baietz, santaklaretarako etorriko zirela guztiak, hiru egunetarako, zeren ez baitzuen zalantzarik ezen Mantillanako kondeak ere onartuko zuela gonbita, oso ere festazalea zenez gero —eta, bi eskuak goiti jasotzen zituela, gaineratu zuen—: Ez al da hori berri zoragarria?
|
|
|
Eta arras beldurtu nintzen, pentsaturik frantsesen gaitza izan
|
zitekeela
, edo, bertzenaz, napolitarrena, zeren, erran komunak dioen bezala, zenbat buru, hainbat aburu, eta zeren eritasunaren eta gaitzaren itsusia ez baita nehoiz gure baitan sortzen eta errotzen baina etsaiarenean, eta hala gertatu zen bi mende lehenago ere, noiz eta Napolin frantsesen kontrako gerla piztu baitzen, eta noiz eta, haren ondorez, berretu, emendatu eta hedatu baitzen narrio eta arrazadura ...
|
|
|
Eta, galdetu nionean bere bizilagun bati non egon zitekeen, hark ihar detsi zidan ezen portuan egonen zela kasik segur, bainu bat hartzen, nola baitzen haren ohitura. " Bainu bat hartzen?", galdetu nion, hark errana sinetsi ezinik, zeren guri bederen beti irakatsi izan baitziguten ezen bainuetarik ez
|
zitekeela
gauza onik iguriki, ura azal xuloetarik iragan zitekeelako, gorputzean barrena, eta humoreen oreka hauts zitekeelako, ondorez.
|
|
|
Baina Joxe Aberasturiren asmoa eta xedea molde batekoa zen, eta Antonio eta biona guztiz molde diferentekoa, zeren eta Antoniok eta biok Utopiarekin amesten baikenuen, eta Joxe Aberasturik, berriz, Potosirat joaitearekin, aditu zuenetik ezen lur haietan aise aberats
|
zitekeela
, urrea eta zilarra, hango landetan eta mendietan, lili distiratsuak bezala loratzen zirelako eta, handik eta halatan, ezpataren ahala eta diruaren indarra iduri batean josi nahian edo, amets egiten zuen zilarrezko ezpata batekin, zeina esekiko baitzuen bere jauregiko —zeren eta amesten baitzuen, orobat, jauregi eder batekin ere— toki seinalatu batean.
|
|
|
Eta joko batzuk jokatu genituen, eta hatsarrean hark meneratzen ninduen ni... baina, aritzearen aritzeaz —zeren usnatzen hasia bainintzen ezen joko hartarik etor
|
zitekeela
ene salbazionea eta ene lagunena—, haren mailan jarri nintzen, nahiz eta ez nion aditzerat emaiten, zeren eta hobe izan baitzitekeen jokoak galtzerat uztea, ene hondar kolpearen hobeki jotzeko.
|
|
|
Eta net beldurtu nintzen, baina beldurrak ez ninduen trenpe hartan itsutu; aitzitik, oharturik ezen huraxe izan
|
zitekeela
hil edo biziko mementua, buruan aspaldi nituen hitzak egotzi nizkion, ahalik eta modurik hotzenean:
|
|
|
Eta aitona Nikolas ere isildu egin zen, eta, kokotsa altxaturik, kezko koroez jantzi zuen berriro ingurua. Eta, koroen azpian bertze hainbat saindu imajinatzen nituela, iduritu zitzaidan saindu guztiena izan
|
zitekeela
egun hura.
|
|
|
Eta, aitak iragarri bezala, azkenean berak arrazoin! Eta Urbiaingo haraneko borzpasei jauntxoekin ere orobatsu gertatu zitzaioan, zeren zeruan hegan zebiltzan borzpasei miru haiei ez baitzien graziarik egiten ikusteak ezen arrano bat bil
|
zitekeela
ingurune haietarat eta haien gainean hegalda. Eta gaitz erranka aritu zituan, aitaren asmoak ez ote ziren...
|
|
|
Guretzat Galileo zena, ordea, Fra Filippo Gentile zen bertze guztientzat, zeren osabak Frantziatik ekartzen zituèn Galileoren liburuak —gehienetan Piarres Oihartzabal kapitainaren bidez— azal aldaturik iristen baitziren, jakinik ezen Galileoren izena, artean, perilos eta arriskutsu izan
|
zitekeela
anitz tokitan, Espainian eta Nafarroan zer erranik ez, Elizak Inkisizionearen bidez bazter orotarat hedatu Index librorum prohibitorum ezagunaren zentsura bitarteko.
|
|
|
...ertzelako ordenantzei —zeinek gizon emaztekion harremanak arautu izan ohi dituzten— izugarrizko inportantzia emaiten zien, zeren, bataz, ume umetarik hala irakatsi baitzioten Ezpeldoiko jaun Christian Etxehandik eta haren emazte Graziana Larresorok, zeinak baitziren haren gurasoak, eta zeren, berriz bertzea, sinetsirik baitzegoen, gurasoek irakatsiaren arabera, ezen haiek gabe ordena gal
|
zitekeela
eta anabasa sort, eta anabasatik basakeria eta bidegabekeria baizik ez zitezkeela iguriki. Eta hargatik nahi izaiten zuen gauza bakoitza bere lekuan, nola atea bere erroan, ongi jarria eta pausatua, guztiak ere mosaiko baten piezak balira bezala.
|
|
|
—Oker nengoan, Pedro, hirekin, eta hoa, bai, hemendik. Izan ere, hi famaz mintzo haiz, arteaz eta libertateaz mintzatu beharrean, eta ahalkea emaiten didak. Eta ez zagok, bertzalde, mahatsa eskatzerik elorriari —begiak zabalik zituen osabak, betzuloetarik ateratzerat balihoazkio bezala, ukabilak bularraren kontra hertsirik; eta uste izan nuenean ezen bere ukabil haiekin edozer egiteko gai izan
|
zitekeela
, aitzitik, lasaitu eta hedatu zituen eskuetako hatzak eta bigundu zuen apur bat bere behakoa, erraiten ziola—: Halarik ere, bazekiat ezen Italiatik enegatik etorri hintzela, eta, halatan, enea dela kulpa eta hobena, eta ez dudala desenkusarik...
|
|
|
Izan ere, bagenituen sagarrondo lerdenak, eta haien artean bazegoen bat, sagarrondo izaiteko izugarri handia zena eta errege sagarrik onenak emaiten zituena. Eta sagar haien artean beti egoiten zen bat, bertzeak baino erregeago zena, eta, noiz eta pentsatzen bainuen ezen sagar hura enetzat izan
|
zitekeela
, zeren Mattin baino arinagoa bainintzen, albotik adituko nuen haren boza:
|
|
|
Pedro Huizik, Italiatik itzuli ondoren, amaren etxean egin zituen lehen egunak, baina, gero, ikusirik, alde batetik, ezen haren Ubarneko etxea Urbiaingo jauregitik urrun samar zegoela eta, beraz, trabailatzeko leku deserosoa izan
|
zitekeela
hura, batik bat zalantza baten aitzinean kontsultaren bat egin behar izaiten zuenean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira, ez soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan zitekeela hura bere asmoen aitzinatze... Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion:
|
|
|
...ilatzeko leku deserosoa izan zitekeela hura, batik bat zalantza baten aitzinean kontsultaren bat egin behar izaiten zuenean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira, ez soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan
|
zitekeela
hura bere asmoen aitzinatzeko; eta ikusirik, finean, ezen Pedro Huizi bera ere akort zegoela, hatsarre hartan bai bederen, osabak pentsatzen zuenarekin; biak ala biak deliberatu ziren azkenean elkarrekin bizitzen jartzerat, osabaren dorretxean. Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion:
|
|
|
Eta oroitzen dut mementu hura, noiz eta jakin bainuen ezen edozein kolore, baita argiena eta garbiena ere, bertze anitz koloreren konbinazionea zela, eta lehen behakoan hain sinplea zirudiena uste baino konplexuagoa izan
|
zitekeela
, pintorearen mila gogoetaren eta bertze hainbat lanorduren fruitu eta ondore... edo halabeharrarena eta benturazko benturarena ere bai, hainbatetan. Bizitzan bezala, jaun André!
|
|
|
galdetu nion trabailari buruari ea zertarako ari ziren txabola hura egiten, eta hark ihardetsi zidan ezen bera eta bere trabailariak bertze batzuen manuko zirela eta haien manuen betetzerat etorri zirela, eta ez zekitela bertze deus ere. Eta orduan pentsatu nuen ezen hura sorpresarekin lotua egon
|
zitekeela
, eta, halatan, mila burutazio izan nituen, guztiak ere alferrikakoak, zeren eta handik astebeterat etxeko kanoi zaharra —ehundabatgarrena— jaitsi baitzuten jauregitik, dorretxeari beha ipintzeko.
|
|
|
Izan ere, jendea eta jendea bildu zen Urbiainerat egun hartan, halakoa baitzen ikuskizun hark herritarrengan sortu zuen ikusmina... eta eliza ere gainezka zegoen, jaun inkisidorea, dominikoen ordenakoa, meza ofiziatzen hasi zenean. Arrosa gorri batzuek apaintzen zituzten aldarea eta aldare inguruko paretak, eta haien lurrina argizari zein intsentsuarenarekin nahasten zen, usain lodi baten osatzeko, zeinak baitzirudien ezen aditu ez ezik ukitu ere egin
|
zitekeela
, hain baitzen hertsia eta astuna; eta hain zen sarkorra, bertzalde, non burmuinetako zokorik zokoenetaraino barneratzen baitzen, zentzuaren eta adimenduaren kasik zorabiatzeraino. Eta jaun inkisidoreak, apez laguntzaileek eta eliz mutilek jantzirik elegantenak erakusten zituzten, baita eliztarretarik anitz gizon eta emakumek ere, zirimoniaren handitasunaren osagarri.
|
|
|
NEGUKO goiz hotz batean eraman zuten osaba Joanikot... nihaur ondoan nindukala, zeren, aita Bartolomeren mehatxuaren ondotik, deliberatu bainintzen bizitokiz aldatzerat, eta halatan joan nintzen jauregitik, non bizi izan bainintzen Salamancatik itzuliz gero, osabaren etxerat, oharturik ezen aita jesuitaren mehatxua ekaitz handi bateko lehen oinaztura izan
|
zitekeela
, eta ezin utz nezakeela, hargatik, osaba Joanikot bakarrik.
|
|
|
Eta orduan bururatu zitzaidan ezen, nola tigrea bentzutua izan baitzen, anaia sendaturik egon
|
zitekeela
, Ubarneko dama damatxoek prometatu bezala... baina ez, zeren jauregirat itzultzerakoan, bere irri estrainio harekin ikusi bainuen.
|
|
|
Ene saminaren handia, jaun André...! Eta nik so egin nien eta iduritu zitzaidan ezen osabaren bertze txantxa bat izan
|
zitekeela
, eta noiznahi den jaikiko zirela biak, baina ez... Eta zein ederra iduritu zitzaidan, aldi berean, hiltzeko modu hura!
|
|
|
Eta batzuetan beherat so egiten nuen... eta ohartu nintzenean, halako batean, ezen ene galtzoin haiek, goiko partean eta erdialdean, xilkoaren azpian doi, urratu bat zutela, txulo bat erakusten zuena... larritu ere egin nintzen, pentsaturik ezen erromatarrek jaurtirikako lehen lantza handik iltki
|
zitekeela
... halako suertez, non, handik harat, ahalik eta disimulurik handienaz entseiatu bainintzen, lantzak apur bat goiti egiten zuenean, hura eskuz meneratzerat, mantena zedin eta sostenga alde baterat edo bertzerat, ezkerreko edo eskuineko partean...
|
|
|
Biharamunean, loak indarberritu ninduelako edo, neure buruaren jabe itzarri nintzen —ez, halarik ere, arras sendaturik, baina bai egunari buru egiteko moduan—, bertze marinel guztiekin batean. Eta berriro loratu zitzaidan bihotzean itsasoari nion amorioa... baina ene amorioaren lore hark, bezperakoarekin konparaturik, petalo bat gutxiago zuen, zeren bainekien ezen itsasoak eneganaino luza zezakeela, noiznahi den, bere esku beltza —bezperako oinazeak memorian utzi zidan lorratz sakona lekuko—, eta esku beltz haren gerizpean ezin
|
zitekeela
ene amorio hura osoa eta guztizkoa izan, zeren itsasoa ez baitzen nik idurikatu nuen bezalakoa, baina zen bezalakoa.
|
|
|
Neure orduko bizimoldearen berri emaiteko, ez dizut, ordea, portu haietan ezagutu nituen jendeen inventariuma eginen, zeren, bataz, luzaro luzatuko bainintzateke, eta zeren, berriz bertzea, zuhaurk imajina baitezakezu nolakoak izan zitezkeen ene egun haietako benturak eta desbenturak. Eta, imajina ez badezakezu, kontuan izan ezen, egia izanik Mignonekin gertatua ez zela egunoroz gertatzen zen gauza, egia zela, halaber, ezen gure egunorozkotasunaren erakusgarri
|
izan
zitekeela, gradu batean bai bederen, zeren egunorozkotasunak ere bere usainak baititu, eta gertaki hari zeriona zen, zalantzarik gabe, ene egunorozkotasunaren usainetarik bat.
|
|
|
Eta ez uste ezen neguko gau batean izan zela eta hotzaren aitzakia egin nuela bi emazteki haienganat biltzeko, zeren eta bero bainengoen bai kanpotik, udako gau epel bat zelako, eta bai barrendik, garagarnoaren eraginez. Eta barkatuko ahal didazu bertze irreberentzia bat, jaun André, zeren gazte irreberent bat bainintzen orduko eta zeren ez bainizuke, orduan gertatuaz denaz bezainbatean, deus ere gorde nahi, baldin erraiten badizut nola mementu haietarik batean bururatu zitzaidan ezen bide ezin egokiagoa izan
|
zitekeela
hura Trinitate Sainduaren existentzia frogatzeko, sozzinitarren teorien kontra... han ere hiru pertsona diferent geundenez gero, ohe bakar berdadero batean. Lekutan, jaun André!
|
|
|
" Mundu honetan aitzinetik dago damutu beharra, ez ondotik, krimenak urkabean baizik ez duenean erremedioa...", ihardetsi zion guardia buruak frantses garbian. Eta asasino ustezkoak jaitsi zuen bere burua, eta nik hats hartu nuen, ohartu nintzenean ezen haren kaltetik ene salbazionea etor
|
zitekeela
.
|
|
|
Bizpahiru gauza erran eta bizpahiru gauza galdegin ere. Klararen arrazoi satsuetatik ale garbirik ateratzea ez zen erraza, eta afera hozki aztertuz gero, zilegi zen pentsatzea polizia, bere burua handi egiteagatik, gezurretan nahiz egierdietan ari izan
|
zitekeela
emakumearekin, nirekin, antza, egiten zuen gisa berean. Ez bainuen amesten ahal zer aieru klasetan funtsaturik egon zitekeen, nitaz erran merranak hedatzen aritzea azalpen bat baino gehiago merezi zuen belzkeria zen.
|
|
|
Barrara bueltatu nintzen, Edurne gogoan nuela. Banekien etxean izan
|
zitekeela
, uda partean ez baitzuen lanik ortziral arratsaldeetan. Bat batean, harenganako presa piztu zitzaidan.
|
|
|
Ttipiren ordenagailu asegaitzean zeudekeen gisako datuak eta are pentsaezinagoak ere. Halako batean, gizona niri begira harrapatu nuen eta, orduan, hura ere nitaz jite bereko pentsuetan ari
|
zitekeela
egin nuen neure baitan, erran nahi baita, ene egitasmo eta burubideak taxutu, haztatu eta neurtu nahian jardun zezakeela, ni harenekin jokatzen ari nintzen gisa berean. Eskergarria izan zen bulegari mari ozpin ohiak bere izenez deitu —" Ekiza jauna" — eta handik eramatea.
|
|
|
Oraingoan, indar handirik gabe tinkatu nion eskaintzen ari zitzaidan eskua. Badakit ez
|
zitekeela
gauza handirik ondorioztatu izen bat, helbide bat eta telefono bat baizik irakurtzen uzten ez zuen paper muturretik, ezta gustatuko zitzaidalako promesa uherretik ere. Bertzerik gabe, abuztuko astearte horretako ordu bata inguru, Ttipik markatu tokia jo nuelarik, bertzelako laguna espero nuen.
|
|
|
Imajina ezak bi zirtzil horien bihotz ukaldia, harrapakina Ripodasen elektrotresna saltegira ekarri eta kanpaina denda hedatzean! Ripodasek, haien buru egiten baitzuen, berehala ezagutu omen zian, baita pentsatu ere dirubide polita izan
|
zitekeela
. Sei milioi eskatu omen zizkioan bere lagun Soriari, izebaren gorpuaren truke.
|
|
|
Delako legeari men egiten hain sutsu agertzen ginen, non lagunak etxera ez ekartzea ere arau idatzi gabea bilakatu baitzen gure artean. Groucho Marxek erran zuen ez
|
zitekeela
inola ere bera bezalako jendajerik onartzen zuen elkarte bateko kide izan.
|
|
|
Urteak nituen egunkarian gisakorik aditu gabe. Asteburuan delako Togasekin lan egiteko mentura atsegingarri gerta
|
zitekeela
egin nuen neure baitan.
|
|
|
bagoian bizi genuen barne giro sasimistiko hura aprobetxatuz, erabaki nuen zigarrokina itsuaren esku batean itzaltzea, argi jakin zezan nork agintzen zuen han; eta halaxe egin nuen; hura ez zen zipitzik ere kexatu, eta, beraz, nik pentsatu nuen edo gogo ahulekoa zela oso, edo bestela niganako mendekotasun erakusgarri gisa jokatu zuela hala. Itsu hura masokista nazkante bat ere ondo asko izan
|
zitekeela
gogoan neukan, ordea. Eta halaxe balitz?
|
|
|
inor ez zen bere lekutik mugi  tzen, inork ez zuen ezer galdetzen itsuak bakarrik, inork ez zuen angustiaz edo itobeharraz edo negarrik egiten. Jabetu nintzen orduan ezinezkoa dela hain pasibo izatea zorigaitza edota heriotza hain hurbil dagoenean, sortasun hain ageriko hura ezin
|
zitekeela
iruzur bat baino izan; hau da, bidaiari haiek guztiek bazekitela liberatuak izango zirela, edo, bestela, txarrenera jota, kondenaren ondorioak ez zituztela jasango; hortik ekartzea zegoen bidaiari haiek guztiak edo inpartzialak edo arerioak zirela; inpartzialak, jukutria edo, hobeto, trajedia hura antzezteko kontratatuak edo agian behartuak edota bahituak izan ziren neurrian; arerioa, ni, zuzenki... Susmo txar hark indar hartu zuen nire baitan, eta, benetako  tzat jotzeaz gainera, iruditu zitzaidan nirekin zihoazen bidaiariak inpartzialtzat hartzea biguna eta arriskutsua ere bazela.
|
|
|
Bi eskuez heldu nion buruari, meloi bati heltzen zaion modu beretsuan, atsekabetuta. A zer broma putamadrekoa, etorri zitzaidan pen  tsamendura, huraxe, broma bat besterik ezin izan
|
zitekeela
osoro sinetsita.
|
|
|
denak, luze. Eta orduan pentsatu zuen, gosal  tzen ari zelarik, hura haluzinazio baten ondorio besterik ezin
|
zitekeela
izan, eta hala izanik ere edo, hain zuzen, halaxe zelako, ez zuela askorik iraungo, ezin zezakeela askorik iraun, eta gehiegikerien sareetan ez erortzeko ahalegin guztiak egin behar zituela, eta egoera hura ahalik eta modurik naturalenean eraman. Eta zein zen modurik naturalena?
|
|
|
Lehen galdeketa horrek luze jo du eta epaileak (D) epaiketa bihar arte etetea erabaki du, baina abokatu defendatzailea (I) tematu egin da, bere defendituaz epaimahaikideek har zezaketen lehen inpresioa oso okerra izan
|
zitekeela
argudiatuz. Azkenean, Clintoni (X) bi galdera egiteko baimena lortu du:
|
|
|
Bai, egunsentia zela-eta jaiki nintzenean, furgonetatik jaisten ikusi zintuztedan. Egia esan, zuen artean zerbait egon
|
zitekeela
pentsatu nuen...
|
|
|
Tigrea edo katua izan, gaur goizeko bileran bidailagun batek Jordi izena duelakoan nago katuei buruzko pasadizo bat ekarri du hizpidera, eta zinez harrigarria egin zait: ez oso aspaldi, New Yorkeko amona batek bere katua garbitu eta, hura lehortzearren, mikrouhin labean sartzea bururatu zitzaion, bururatu eta egin; noski, katua kiskali egin zen, eta hain zuzen ere kiskali zelako, amonak enpresa labegilea salatu, eta epaitegietara eraman zuen, izan ere inork ez baitzion ohartarazi arriskutsua izan
|
zitekeela
animaliak labean lehortzea. Salaketa azterturik, epaileak amonari eman zion arrazoia eta enpresa hainbat milioi ordaintzera behartu zuen, dirua ordaintzera eta labeetan honelako ohar hau ipintzera:
|
|
|
Dabidekin larrua jo  tzen ibili eta gero, hura niregana abailtzen zenean, ezin argiago sumatzen nituen haren taupada artean bortitzak, artean ohiko erri  tmotik oso urrun zeudenak. Taupada bizkor haiek, une batetik bestera geldi zitezkeela ziruditen haiek, bizitzaren hauskortasuna sentiarazten zidaten, eta Herio edozein momentutan etor
|
zitekeela
Dabid eramatera.
|
|
|
Beraz, ez da hain harrigarria gure artean luzaro, bai teorian eta bai praktikan ere, gizarteari behin eta berriro azaldu beharra euskara, beste edozein hizkuntza bezala, kulturaren adierazpide egokia izan
|
zitekeela
, hau Estatuaren goiko mailetan, bai eta unibertsitateko irakasleen artean ere oso eztabaidagarria izaten baitzen, haren aurkako zapalkuntza justifikatu eta harekin aurrera segitzeko aitzakiatzat.
|
|
|
Ikusteko dago ere zein izango den orrialde digital hauen taxuera. Hasiera batean bazirudien Adobek garatutako PDF (Po rtable Document Format) formatua izan
|
zitekeela
sarean materialak aurkezteko estandarra. PDFri esker, paperean diren bezala agertzen dira sarean ere QuarkXPress edo beste maketazio programa bat erabiliz egindako dokumentuak.
|
|
|
Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran erabiltzen zituen, pentsamenduak berak azpitik behar dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe. Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has
|
zitekeela
uste zuen. Neurathek ez zuen tesi hau ukatu kasu teorikoan, baina bai haatik praktikoan:
|
|
|
Entitate teorikoak kontzeptualizatu ahal izateko lehendabiziko hurbilketa bat behagarria den gauzatik ateratako ondorioena izan zen. Adibidez, koipe tanten saiakuntzari jarraituz82, elektroien existentzia fenomeno esperimentaletatik ondoriozta
|
zitekeela
argudiatu zen. Dena dela, egiaztagarritasun mota honek zergati nozioaren beharra zeukan:
|
|
|
Termino hauek perpaus batzuen barne adierazten dira, eta perpaus horiek objektu batzuek, baldintza batzuk direla-eta, era jakin batean jokatzen dutela adierazten dute. Vienako Zirkuluaren ikusmoldeak, eta harrezkero ikusmolde estandarrak, ‘x objektua disolbagarria da’ bezalako enuntziatu bat ‘x uretan sartzen bada, orduan x disolbatuko da’ behaketazko enuntziatu batera murriztu
|
zitekeela
uste zuen. Edota ‘x objektuak c Celsius gradutako tenperatura du’ enuntziatua ‘termometro batek x objektua ukitzen badu, orduan termometroak c Celsius gradu erregistratuko ditu’ enuntziatuaren baliokidea dela zeritzoten.
|