|
2000
|
|
|
ELAk eta LABk beren izaera sozial eskasa azpimarratu zuten, eremu sozialean iaz baino ehuneko txikiagoa erabiliko delako, besteak beste. Bizkaian ere akordio abertzaleak atera bazituen aurrekontuak, Gipuzkoan pentsioen igoera eza zela eta EHk ez
|
zien
baiezkorik eman EAJ eta EAk egindako aurrekontuei. 1999koak luzatu dira edo aurrekontu berriak egin.
|
|
|
Ikuskizun dago epe erdira kable bidezko telebistak zein joera hartuko ote duen. Bien bitartean, Zarauzko udalak, azpiegitura bat sortua zegoela iritzi eta 1994an diru laguntza luzatu
|
zien
ZTB airez emititzeari ekin ziezaioten. Eta hala egin zuten.
|
|
|
Baina, 1986a arte ez zen hurrengo jauzia eman: TXT atala iritsi zen, hainbat orrialde, koloretan gainera, komikiei eskaintzen
|
zien
gehigarria. Corto Maltese edota Tintin klasikoez gain, bertakoek ere bazuten lekurik TXT n.
|
|
|
Justu une horietan, zerga berrien inposaketa ezarri zelarik, izurriteak nafar populazioaren erdia hiru urteetan hilobiratu zuen. Hots, bizirik gelditu zen erdiak zerga horiek guziei aitzin egin behar izan
|
zien
. Erregeak estatu modernoa sorrarazi zuen, eta hori norbaitek ordaindu behar zuen:
|
|
|
Gure kontrako eraso, irain, probokazio eta zikina botatzearen jarrerak badu esplikazioa edo arrazoi garbi samarra. Orain arte, abertzaletasunaren izenean, indarkeria erabiltzeak, abertzaletasunaren beraren helburuak eta ideiak ere kutsatu ez ezik, kritika lerro erraza uzten
|
zien
bere etsaiei. Baina Lizarra Garaziko hitzarmenaz geroztik, joku arauak erabat aldatu dira gure artean.
|
|
|
Gero argitaletxeko Mari Eli Ituarteri aurkeztu eta honek lana bi zatitan banatzea proposatu
|
zien
. Euren bildumak irainak eta haur hizkera jasotzen zituen bereziki eta gai bakoitza liburu banatan jorratzea omen zen aproposena.
|
|
|
Egun batean bi aizkolarik jardun zuten. Gure lagun batek ikusi zituen ahizkoran, eta esan
|
zien
«zuei biei apustu joko lizueken bat bada, Izarraitzpean». Eta apustua jokatu nien bieri, eta irabazi.
|
|
|
ETAk jakin behar du azken hauteskundeei begira Espainiako nazionalismoaren alderdi gogorrenaren botoa erabat areagotu duela. BBCri eta ETBri, borroka armatua amaitu dela baina gatazka konpondu ezean datozen belaunaldiek berriz armei hel diezaieketela adierazi
|
zien
ETAk; handik sei hilabetera su etena apurtzea ez dugu ulertzen. Guri leporatutako erantzukizuna ere ez dugu aintzakotzat hartzen.
|
|
|
Lanzale dantza taldeko egoitzan biltzen hasi baziren ere, Txustara alde egin zuten berehala," gehiegizkoa zelako dantzariak eta bertsolariak batera". Udalak pisu bat ere eskaini
|
zien
, baina haren egoera txarra zela eta, ez ziren Txustatik atera. Bertan egin da dena:
|
|
|
9.300 bezero izan ziren deitu zutenak eta 488.000 operazio egin zituzten. Enpresei zuzendutako Kutxatel aukerak 2.520 bezerori egin
|
zien
kasu. 443.000 dei jaso ziren eta 1.284.000 operazio burutu.
|
|
|
Mendigurenek esaten zigunez, badirudi Piarres Xarriton eta Beñat Oihartzabal euskaltzain lapurtarrek aipaturiko lau lagunak hartu eta bazkaltzera Baigorriko Bixentaenera eraman zituztela. Pantzo Hirigaraik bazkari ederra prestatu omen
|
zien
, eta ondoren, miraria gertatu zen. Haserre eta mindurik zeudenak adiskidetu eta elkarrekin liburu bat idazteari ekin zioten.
|
|
|
Aipatzekoa da, bestalde, Jose Ibarrolaren eszenografia, kolore neutroak erabiliz, jendearen irudimena ez lausotzearren. Halaxe, Tolosako Leidorren bildutako publikoak amaieran eskaini
|
zien
txalo zaparrada luzeak (agurtzera hiru aldiz atera zitezen behartuz) lan honek izango duen ibilbide distiratsuaren tamaina ematen digu
|
|
|
Argala izateaz gain, sudur luzea zeukan. Beti besteei laguntzen
|
zien
eta berak ez zuen inoiz lasterketarik irabazten. Hala ere, jendeak ikaragarri maite zuen eta ikusleen txaloek indarrez beteko dute txirrindularia Eliseoko zelaietan.
|
|
|
" Guk ez dugu zalantzarik, Batallon Vasco Español izan zen gure semea desagertarazi zuen taldea eta horretarako baliatu zuen Escaleras zator edo zelatari hura. Datu ugari ditugu hala izan zela sinesteko, Jose Miguel pertsona erreferentziala zen, interrogatorio zenbaitetan poliziak Naparrari buruz jakin beharrekoa bazekiela jakinarazi
|
zien
zenbait atxiloturi, Efe agentziaren muntaia poliziala (orduko Efeko norbaitek onartu zigun bezala)...". Bere garaian, ETAtik ere, erakunde honek' Naparra' ren desagerpenean ez zuela zerikusirik jakinarazi izan zaie behin baino gehiagotan familiako kideei.
|
|
|
Beñat Etxeberri abokatuak bideratu zizkien lehenbiziko urrats haiek. 1982an Frantziako justiziak jakinarazi
|
zien
kasua bertan behera geratzen zela datu berririk agertu arte. Eta hala geratu da Frantziako Justiziaren aurrean.
|
|
|
Bere heriotzaren 400 urteurrenak historialariaren irudia gogora ekartzeko aukera eman
|
zien
, baita, bide batez, bere garaiari errepaso egiteko ere. Izan ere, Jardunaldiei hasiera emateko, Cesar Gonzalezek Arrasateren fundazioaren eta bere foruaren hedapenaren inguruan jardun zuen.
|
|
|
XIV. mendean eraiki zen mudejar estiloko aurrealdea duen eraikina. San Inaziok herritarrei predikatzen
|
zien
eta haurrei kristau bidea irakasten zien ermita honetan. 1921ean zaharberritu zen San Inazio Iruñean zauritu zutela lau mende bete zirenean.
|
|
|
XIV. mendean eraiki zen mudejar estiloko aurrealdea duen eraikina. San Inaziok herritarrei predikatzen zien eta haurrei kristau bidea irakasten
|
zien
ermita honetan. 1921ean zaharberritu zen San Inazio Iruñean zauritu zutela lau mende bete zirenean.
|
|
|
Nazioarteaz harat, euskararen egoeraz arduratuta ageri zen Z. ARGIA. Mitxele naren esanari eta euskaldunek hizkuntzarekiko zuten jarrerari jartzen
|
zien
arreta.
|
|
|
ereduan oinarrituta, haur hezkuntzatik hasi eta Batxilergora bitarteko klaseak jasotzen dituzte Iruñerriko hainbat herritatik etorritako haur eta gazteek. LOGSE legea ezartzean bestalde, ikasketa plangintza aldatzeaz gain eraikinen berritze lanei ekin behar izan
|
zien
eta oraindik luze joko dute. Lehen faseko lanak adibidez azaroan amaituko dira, eta bigarren fasea datorren urtean hasi eta hamalau hilabetez luza daiteke.
|
|
|
Tolosako Ekinbide Etxeak bidaltzen dizkien partituretaz gain, Abesbatzen Elkarteak argitaratutako" Txio txioka" eta" Euskal Herria kantari" liburuetatik eta Tolosan Abesbatz Lehiaketaren 10 urteurrenean kantatutako tolosar konpositoreen obren artetik hartzen dituzte abesbatzek obra libreak. Hemen eta kanpoan bizi diren euskal konpositoreei deialdia egin
|
zien
Abesbatzen Elkarteak beraien lanak argitara zitezen. Tolosako konpositoreen lanak sarritan entzun dira lehiaketan.
|
|
|
Gero" jarraitzen du Iñigok" bakoitzaren gustua islatzen joan da, taldea aberastuz". Lehenengo bi diskoak eskeletoak zirela esan omen
|
zien
kritiko batek, baina Muguruzaren iritziz," xarma handiko diskoak dira". Dantzarako gonbitea izateaz gain, azkeneko lana etxean ere, lasai, entzun daitekeen diskoa dela diote.
|
|
|
Entzuten diren argudio eta galderetako batzuk dira hauek. Nonbaitetik hastekotan, bertsoa modan izan zenean modu xelebrean eta baldintza parregarri xamarretan saio gehitxo antolatu zen, bertsoak dirua ematen
|
zien
antolatzaileei eta. Bertsolaria ez da horrelako baldintzetan antolatzaileari aurre eginzale.
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin eman
|
zien
hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak:
|
|
|
Ondoren eta jarraipenez, Javier de Burgos-ek 1833an lurralde sailkapena egin zuenean (Euskal Herriarekin pentsatuaz, noski),. Probintzia Libreetan? (Provincias Exentas) barrendegi gisa zeuden lurraldeei ez
|
zien
eman jatorriz tokatzen zitzaien lekua. Horregatik, Treviño Burgosera eta Villaverde de Truzios Santanderrera lotu zituen.
|
|
|
Nafarroako errege García Sánchez V.a. Naxerakoak? 1051.ean eman
|
zien
Bizkaiko monastegiei Pribilegio berezia eta Santxo VI. nafar errege. Jakitun, hark Durangoko nekazariei foruak.
|
|
|
Bartolomeia14urtekoazela, honenganetahonen anaienganeraginaizanzezakeenidazkibatzabalduzenOrdenabarruan.KarmeldarrenProbintzialak, Jose Jainkoaren Amarenak, gutun bat igorri
|
zien
Markinatikkomentuetako ngausiei, meza laguntzaileizatekohaureuskaldunak komentuetanharzitzaten, etagutuna komunitatearenaurrean81 irakurzezatelaeskatzenzitzaien; hauretagaztetxo euskaldunakerakartzeaetahaieikarmendarbizitza ezagutarazteazenasmoa, horrela Karmelerakogerokobokazioberrieibideakirekitzeko.Etaerlijioso euskaldunak beha beharrrezkoakzirenjendeeuskaldunarenbeharrizanespiritualeierantzut... Bartolomerenhaurtzaroan, MarkinakoKarmeldarrenkomentuakfraideugarizituen;
|
|
|
Bartolomek, karmeldar zenez, zenbait betebeharri aurre egin behar
|
zien
liburuak idatzi eta argitaratzeko. Idazle agiria behar zuen lehenengo eta behin.
|
|
|
komentuko biblioteka izan zen 10 bilera hauek egiteko tokia. ...Lazkao, Alesbesko karmeldarrenak... etabestefraidebatzuenak ere.Bainaguztienarteanhirugai hauek azpimarratukogenituzke: Hiruurteko konstituzioaldiarenondorenkomentuakOrdenakogoinagusirikgabeetaapezpikuarenmenpeangeldituziren.Garailatzhorretankomentuekahalzutenbezala aurreeginziotengaineraetorrizitzaienekaitzari; bainaorainProbintzialaklehengo erlijio bizitzaeredugarrira itzultzekogogoa berotunahi
|
zien
erlijiosoei, eta zehazki, gauerdikomaitinakberriroezartzeko, arauekagintzenzutenez; etaaholkulariek, gaiinteresgarrihau? 393 erabilizuten.Bestegaigarrantzitsubatereizan zuten: hainegoeranegargarrian394 zegoen. BalmasedakoKomunitateaberriroezartzekoa?. MarkosSantaTeresarena, DefinidoreJeneralakegindako eskabidea ere aztertuzen; ProbintziakoKontseiluakCatecismodelosRealistas oelPuebloEspañol instr...
|
|
|
Frantziako eskualdeetako bigarren hauteskundeek, 1992ko martxoan, garrantzi berria hartu zuten, Europak eta eredu federalistek gero eta gehiago markatzenduten paisaia politikoan, subiranotasunaren printzipioan oinarrituta. Hain zuzen, estatufrantsesak, Errepublikaren eskualdeko administrazioari dagokion orientazioari buruzko1992ko otsailaren 6ko legearen bitartez, tokiko eta eskualdeko taldeei eta beraienelkarteei askatasun handiagoa onartu berri
|
zien
, kanpoko elkarteekiko akordioakegiteko.
|
|
|
Zentzu honetan, Euskadiko Autonomia Estatutuak. Nafarroakoak eta besteAutonomia Erkidegoetakoak ez bezala, laurogeiko hamarkadaren hasieran? eskubideaezagutzen
|
zien
bertako instituzioei, berezko irratia, telebista eta prentsa antolatzeko.Eta xedapen horri atxikita sortu zuen, hain zuzen ere, Eusko Jaurlaritzak 1982an Euskal Irrati Telebista, oraindik Estatuak Autonomia Erkidegoek beren irrati/ telebista zerbitzu propioak ezartzeko aukera araupetu gabe gabe zeukanean. Eta, halaber, horrieutsita eratu zuen Eusko Jaurlaritzak, irrati telebista igortzeko telekomunikazio sistemapropioa ere28.
|
|
|
Nazioarteko ordenan Iraultza Frantsesak eragindako eraldaketak(...) ez ziren bakarrikpolitikoak edo ekonomikoak izan. Funtsezko aldaketak kontzeptualak izan ziren, etahorien arabera, kulturalki zehaztutako biztanleria unitateei lagatu
|
zien
subiranotasuna,, herriaren nahia, ren adierazpen bihurtuz.
|
|
|
Gainera 1964 65ikasturtean, gure Laborantza Eskolan irakasle sartu zen, matematiken sailean. Ikasleeigaia maitarazi
|
zien
, eta kasu bakarra izan da hor pasatu ditudan 35 urtebetez.Miragarria! Zoritxarrez iraupen laburrekoa izan zen miraria zeren, 1965eko urtarrilean, Gilly prefetak Euskal Herritik alde egiteko manua eman zion Txillardegiri, halaberBenito Del Valle-ri, Baionako epaitegira jaukitzen zituelarik Irigarai eta Madariaga.
|
|
|
Behin Olabarri Handiko neska hartu zuten, gaztelura eroan eta han burdinazko ateaz itxita eduki. Haren nebak haraino joanzirenean, neskatoak salatu
|
zien
jentilek lo kuluxka egiten zutela eguerdian, eta orduanetortzeko berriz. Burdinazko palankak eskuan joan ziren mutilak, ateak apurtu, arrebaatera eta jentilak suntsitu:
|
|
|
Horregatik, 1939ko urriaren 29an Serrano Suñer ek Katalunia eta Euskal HerrikoGotzainei konfiantzazko galde gutun bat zuzendu
|
zien
, denen arteko adostasun batenbila. Aginduak eman ordez, gutun honetan galdetu egiten zen, ea bertan aurkezten zien (eta geroago ikusiko dugun) erabilpen irizpidea onargarri izan zekiekeen ala ezgaldetu, alegia.
|
|
|
Horregatik, 1939ko urriaren 29an Serrano Suñer ek Katalunia eta Euskal HerrikoGotzainei konfiantzazko galde gutun bat zuzendu zien, denen arteko adostasun batenbila. Aginduak eman ordez, gutun honetan galdetu egiten zen, ea bertan aurkezten
|
zien
(eta geroago ikusiko dugun) erabilpen irizpidea onargarri izan zekiekeen ala ezgaldetu, alegia.
|
|
|
Hizkuntzaren eta pentsaeraren harian ondutako lehendabiziko artikulu honenhondarrean, honako ondorio hau isuri
|
zien
–euzkozaleei?: Zerk egiten du EuskalHerria?
|
|
|
Aita Morlansek ez
|
zien
jaramonik egin abadearen ahalegin haiei. Niri ez bainaairean zegoen zer bati hitz egiten ziola ematen zuen, heriotzaren itzala sumatuz bezala, Jainkoarekin edo bere kontzientziako mamu zaharrekin bakezkoak egiteko presaz.
|
|
|
Santamaría irakasleak komentatzen digunez, kazeta generoaren kontzeptua 60 urteen hastapenean hasi zen aipatzen, helburu didaktiko batek bultzatuta. Hasieran, prentsa izkiriatuak marka utzi
|
zien
informazio generoei, gehienetan mimetismo hutsa erabiltzen zelarik informazio generoak komunikabide batean zein bestean tratatzeko orduan. Haatik, denboraren poderioz, eta adierazpidea aztertu ahala, sistematizazio hobea burutu da, irratigintzan erabiltzen diren generoak aztertzea egin beharreko jarduera bihurtu delarik.
|
|
|
Irrati publikoak errentagarriak ez diren sektoreak baino hartzen ez baditu, bazterturik gera daiteke betiko eta zeharo subsidiarioa izateko arriskuan dago, komeni ez dena; are gutxiago, Euskal Herrian gizarte diglosikoan bizi garela kontuan izanik. Hortaz, Díaz Mancisidor ek (1994), zeharbidez bada ere, irrati publikoei esleitu
|
zien
programazio joeraren aurka (erabateko subsidiariotasunean murgiltzerainokoaren aldekoa zen), Euskal Irrati Publikoak orain arte eduki duen joera programatikoari ondo deritzot, entzuleria eskuratzeko lehian sartzea ezinbestekoa baita irrati publikoarentzat.
|
|
|
–Horixe, jauna, erantzun zuen gizonak?.? Bertan ziren eta txunditurik zeuden pertsonei azaldu
|
zien
, Marconi deitura zeukan italiarrak patentatu berria zuela Londresen harigabeko telegrafoa, Morse kodearen soinu metalikoak ibilarazten zituena, hertziarrak deituriko uhin ibiltari arin eta bizkor batzuen bizkarrean. –Eta luze joko ote du uhin horien bidez mezuak lehorrera bidaltzeak, Bermuden parean gaudenean?
|
|
|
Hamar urte gehiago iragan behar izan ziren (1916an) harik eta Ipar Amerikako Marconi elkarteko telegrafista gazte batek bere enpresari proposamena egin zion arte: . Badakit nola egin, esan
|
zien
bere ugazabei, gure salmentak mila aldiz biderkatzeko.
|
|
|
izeneko irratsaioa transmititu zuen. Orson Welles gazteak irrati uhinetara eraman zuen Herbert George Wells literaturgile ingelesaren idazlana, eta Mercury Theatre ko aktoreen laguntzaz alienigenen inbasioa zegoela sinestarazi
|
zien
entzuleei. New York Times egunkariak honelaxe titulatu zuen lehen orrialdean:
|
|
|
Gaur egun, La Calera del Prado ohiko komunikazio bideetatik nahiko aldenduta dagoen baserri multzo txikia da, nahiz eta beti ez den horrela izan. Garai batean, auzo honetako bentak (XVII. mendekoa) atsedenlekua eskaintzen
|
zien
Gaztelako meseta eta Kantabriako portuen artean zebiltzan bidaiariei.
|
|
|
Armada liberala, Moriones Generala buru zela, Menatik Karrantzara pasatu zen. Villaverderako bidean zihoala, Kantabriako Batailoi karlistak aurre egin
|
zien
liberalei. Bi taldeek Escrita mendizerran egin zuten topo eta gizon asko galdu ondoren, liberalek harana utzi eta atzera egin behar izan zuten.
|
|
|
Euri urak garai batean arrezife izandakoa disolbatu eta karsta eratu zuen. Ingurune karstikoaren erdialdean, Mazo eta Ranero artean alegia, haraneko urei irteera eman
|
zien
Pondrako arroila eratu zen. Antza denez, faila baten eragina izan zen, espero zitekeenaren kontra ura material gogorrenetan barrena bideratu zuena.
|
|
|
Horrez gain, zentralizatze prozesu horren ezaugarri nagusiak izango diren beste elementu batzuk ere aipatu lirateke: goi mailako irakaskuntzaren antolaketa eta irakasleei eskatuko zitzaien eta Estatuak eman
|
zien
agiria. Nahiz eta azken puntu hau oinarrizko irakaskuntzan materialki ez bete, irakasle corpusaren helburua90 gauzatuko zen? École normale supérieure, ren sorrerarekin, hezkuntza sistemaren eraikuntza prozesua funtsezko zutabeaz hornituko zelarik.
|
|
|
Aipaturiko autoreek dioten bezala,, con estos textos se educaba a los niños del siglo XIX español y se forjaba la mentalidad del ciudadano de la patria burguesa? 285 Irakurketa orokorra egiteko asmotan edo, hauxe esango genuke: Espainiako historiak nortasun espezifikoaz jazten zuen nazio espainiarra eta, beraz, identitate erreferentzia eskaintzen
|
zien
herritar espainiarrei, talde edota komunitate nortasuna indartuz (uniformizazioak batu egiten du nazioaren historia); hots, Espainiako herritarrek Espainiako historian asmatua edo ez, hori beste kontu bat da aurkituko zuten espainiar izatearen identifikazio ardatz komuna, sentimendu nazionala, eta kontzientzia nazionala sortuz eta kohesio nazionala indartuz286.
|
|
|
Aipatu dugunez, oinarrizko irakaskuntzan ziharduten irakasleei udalek ordaindu behar
|
zien
, eta arrazoi ezberdinak zirela medio (erreakzio politikoak ere eta arrazoi honek bere pisua izan du Euskal Herrian, adibidez) irakasle horien egoera ez zen hobetuko XIX. mendearen bigarren erdialde honetan (gogoratu zer zioen Gil de Zarate-k: –maestros ignorantes, cuasi mendigos, desprovistos de todo prestigio é influencia social, desconsiderados por la plebe y maltratados por los cacicuelos?
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu
|
zien
gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan
|
zien
hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan
|
zien
, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu
|
zien
oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
bost hildako egon ziren Lahinchen gertatutako tiroketan, denak protestanteak. IRAk segada prestatu
|
zien
eta eulitxoak bezala erori ziren bost lealistak. Eta beno, nik tiroketa nola gertatu zen ikusi nuen:
|
|
|
Ez zuen Txemak itxura bikaina. Zurbil zegoen, eta oraindik harriturik begiratzen
|
zien
bere salbatzaileei. Turista yankiek, elkartasun ahalegin izugarri baten ondoren, galdetu zioten ea asmorik ba ote zuen kostaldean gora egiteko, Galway aldera edo.
|
|
|
Txemak, esker onez, baiezkoa eman
|
zien
: Galwayra ez baina pittintxo bat harago joan nahi zuela, Connemarara, baina zinez eskertzen ziela gutxienez Galway hirira eramatea.
|
|
|
Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez. Lagun handi bat betiko urrutiratzen denean bezala begiratu
|
zien
Txemak txanpon haiei. Hamar mila pela.
|
|
|
Boy scouten txilio eta neurriz kanpoko algarek atera zuten bere pentsamenduetatik. Zuzen begiratzen
|
zien
, euren poza gorrotatuz edo. Harrera lekuko neskarekin ari zen hizketan scoutetako bat, hain zuzen denen burua zirudiena, bai itxuraz eta bai imintzio aldetik ere.
|
|
|
Rocíok erlojuari begiratu zion, eta agur formal bat luzatu
|
zien
biei: Eiderri musu bi eman zizkion masailetan," pozten naiz zu ezagutzeaz" esan ondoren; Txemari, berriz, agur esan zion eskuarekin.
|
|
|
Eiderri musu bi eman zizkion masailetan," pozten naiz zu ezagutzeaz" esan ondoren; Txemari, berriz, agur esan zion eskuarekin. " Ea laster aurkitzen garen berriro", bota
|
zien
segituan," bariantea egin baino lehenago behintzat". Berriz egin zuen agur eskuarekin, eta tabernako atetik desagertu zen.
|
|
|
Euren betiko jendea hilda zegoen, militarrek erailak; gobernuak, beste era batera esateko. Aterpea ematen
|
zien
gobernu berak. Izan ere, beharra sentitzeraino elikatzen gaitu sistema honek.
|
|
|
Eta Txemak isiltasunik mutueneko elkarrizketa nahi zuen. Bere eskutan balego, ordaindu ere egingo
|
zien
gidariei ahoko kremailera itxi zezaten, eskatutako herrira eraman zezaten tutik ere esan gabe. Ingelesez pentsatzen laguntzen zioten dozenatxo neurona haiei jai emango zien modu horretan.
|
|
|
Bere eskutan balego, ordaindu ere egingo zien gidariei ahoko kremailera itxi zezaten, eskatutako herrira eraman zezaten tutik ere esan gabe. Ingelesez pentsatzen laguntzen zioten dozenatxo neurona haiei jai emango
|
zien
modu horretan. Baina ez, autoetako gidariak ez ziren derrepentean isilduko.
|
|
|
Eta, handik harat, jauntxo guztiak eta aita Bartolome ere ezetz erraiten hasi zirtzaizkion, ezetz eta ezetz, zeren eta klar eta ebident baitzen ezen harkaitz bat —Mendai tze ko Harkaitza, konparazione— harri tipi bat baino fitezago eroriko zela, eta fitezago ere eginen zuela eta denbora laburragoan, ondorez, bi punturen arteko bide goiti beheitikoa. Eta osaba Joanikotek erran
|
zien
:
|
|
|
—Baina mutila ongi jarriko ote zaigu...? —galdetu
|
zien
aitak medikuari eta barberari, ez dakit zenbatgarren aldiz.
|
|
|
Kontatu dut bertze nonbait aitak Ubarneko dama damatxoei
|
zien
fedea. Eta Mattinena ez zen tipiagoa, batik bat damatxoak asmatu zionetik hamasei urterekin hartz bat harrapatuko zuela.
|
|
|
Eta aitak sehiak bildu eta zirimonia maisua presentatu
|
zien
, gaztelania hutsez, zeren eta Villagrandeko dukearen bisitaren aitzinean nahi baitzuen haiek guztiek gaztelaniaz egin zezaten, ahalik eta gehien, bi hilabete eskas haietan, zekitenak hobeki mintza zitezen eta ez zekitenak gutieneko hitzen erabiltzerat hel zitezen, dukearekin eta dukearen segizioarekin konplituki konplitu ahal izaiteko, haiek jauregirat zitezenerako. Eta gero, hobeki endelega ahal zezaten, euskaraz, erran zien:
|
|
|
Eta aitak sehiak bildu eta zirimonia maisua presentatu zien, gaztelania hutsez, zeren eta Villagrandeko dukearen bisitaren aitzinean nahi baitzuen haiek guztiek gaztelaniaz egin zezaten, ahalik eta gehien, bi hilabete eskas haietan, zekitenak hobeki mintza zitezen eta ez zekitenak gutieneko hitzen erabiltzerat hel zitezen, dukearekin eta dukearen segizioarekin konplituki konplitu ahal izaiteko, haiek jauregirat zitezenerako. Eta gero, hobeki endelega ahal zezaten, euskaraz, erran
|
zien
:
|
|
|
Eta, azkenik, aita zihoan, bere zaldi beltzean, eskuan arkabuza zuela. Eta algoazilek eta gainerakoek dukeari burua makurtu eta erreberentzia egin, eta honek berdintsu eta orobatsu ihardetsi
|
zien
. Eta bertze turutots batek airea urratu, eta torileko atea ireki zen.
|
|
|
Zezena geldi zegoen, hilik; toreatzailea, berriz, jaiki egin zen eta, jaikitzean, ohartu nintzen ezen beso bular ingurua odoletan zuela. Hurbildu zitzaizkion peoiak; jaitsi zen Villagrandeko dukearen medikua tribunatik; jaitsi zen, harekin batean, kalonje jaun don Claudio... baina toreatzaileak ezetz erraiten
|
zien
guztiei, ez zuela deus ere, eta dukeari bi hitz erran nahi zizkiola. Eta, ongi zuèn besoa morroi baten lepo inguruan ipintzen zuela, tribunarantz abiatu zen, haren laguntzarekin.
|
|
|
Eta zezenak panpinak adarkatu, eta hauek zutik erortzen ziren beti ere, zangoen gainean. Eta jendeak irri egiten zuen eta irri egiten
|
zien
... jakin gabe ezen, halatan, beren buruei egiten zietela irri, zeren eta, zer gara, bada, panpina haiek baino gehiago, bizitzak adarkatzen gaituenean. Hobe, bai, haiek bezain gogorrak bagina, jaun André, zeren, adarkada bakoitzaren ondotik, berriro izanen baikinateke bizitzari buru egiteko gai, eta ez ginateke geratuko zeinahi bide bazterretan abandonaturik, bentzuturik eta amore emanik, nola gertatzen baita usu!
|
|
|
...en erranetan, beren forma haiekin —harroak eta luze bezain biribilak— ez baitzitezkeen izan haragikeriarako eta lizunkeriarako tentagarriak baizen; eta, nola uste baitzuen ezen emaztekiak dortokaren etsenplutik ikasi behar zuela, eta hargatik geratu behar zuela etxean, edo bere mantelinaren azpian gorde behar zuela burua elizarakoan, dortokak bere maskorraren azpian bezala, hala debekatu
|
zien
haiei, halaber, Ama Birjinaren ohorez egiten zen hainbat eta hainbat prozesionetan —hala nola Asuntzio koan—, apezaren parean joaitea, nor bere kandelarekin; eta ekarri zuen, finean, elizarat —zeinak baitzuen, don Frantziskoren denboran, plaza publikotik eta merkatutik otoizlekutik bezainbat, guztiak solas eta solas— isiltasuna.
|
|
|
Eta Antoniok hura ikusi, eta desgustu ikaragarria hartu zuen, zeren ikusten ari zenak ez baitzuen zer ikusirik Tomas Mororen liburuak erakutsi zionarekin. Eta, orduan, zigorra zerabilten gizon zuri haiei ibaiertzetik xuxentzen zitzaiela, erran
|
zien
:
|
|
|
Saltokiko jabea ohartu zenerako, bekoz beko zituen biak, eta hark orduan, isilpean bezala, erran
|
zien
:
|
|
|
Eta joan ziren zaldunaren lagunak lurrean zetzan kidearen laguntzan, eta ikusi zuenean haietarik batek ezen hura hilik zetzala, ezpata maginatik deblauki atera eta bizkaitarraren aitzinean paraturik, erran zion ezen koldar bat zela, jaun Lorenzo Cortési kasik denborarik eman ez ziolako bere lekuan jartzeko eta konbaterako behar bezala prestatzeko; baina bizkaitarra ez zen isiltzekoa, eta ihardetsi zion ezen hura gezurra zela eta bere ohorearen kontrako falta, gezurti deitzen ari zitzaiolako eta koldar, eta erran zion, halaber, ezen, baldin gizona bazen, egin zezala urrats bat aitzina berak ere, zeren munduko denbora guztia emanen baitzion bai bere lekuan jartzeko eta bai bertze prestakuntza guztien egiteko ere, nahiz eta aitzinetik jakinarazten zion ezen bere lekua, handik gutirat, hilen lekua izanen zela eta bere lagun hil berriaren lekua. Eta, orduan, gaztelau hark keinu bat egin
|
zien
bere lagunei eta guztiek, supituki eta deblauki, jauzi batean ezpata biluztu eta bizkaitarra inguratu zuten. Eta, nola Kaligulak desiratu baitzuen, enperadore zenean, erromatar guztien buruak bakar baterat bil zitezen, ai nola desiratu nuen nihaurk ere ezen zaldun haien buruek bakarra osa zezaten, Joxe Aberasturik ezpata ukaldi bakarrez trenka ahal izan zezan buru hura, eta garait zitzan, halatan, zaldun guztiak baterat...!
|
|
|
...lantazione batzuetan ez zituzten abantailak, halako tailuz, non, hasteko, mailen eta graduen alderakotzat, etxeko txakurren gainetik baitzeuden, bai jan edanari zegozkion kontuetan eta bai bertze guztian ere; hark, bertzalde, mediku bat zuen bere erranetarat, eriez arduratzen zena, plantazione hartan erien lehen eginbeharra atseden hartzea zenez gero, lehenbailehen sendatu ahal izaiteko; eta uzten
|
zien
, finatzeko, hilabetean behin beren festa partikularraren prestatzerat —indiarrei egun batean, beltzei bertze batean—, zeina oilariteraino luzatzen baitzen eta zeinari eguerdirainoko atsedenaldia baitzerraion.
|
|
|
Agertu dizut nolakoa zen aita bere menekoekin, grosier eta deskortes, hertsi eta itxekin, eta erran ere dizut ezen arras bertzelakoa zela haren jokabidea, bera baino handiagoak edo aberatsagoak zituenean bisitari. Zeren goikoentzat beti baitzituen prestik so argiak eta errepuesta eztiak, hitz onak eta salutantzia arraiak, eta haiei egiten
|
zien
, halatan, festa eta begitarte, eta zeren ikustekoak baitziren haren manerak eta mugimenduak, emetasun puntu batek ukituak bezala, eta haren boza, castrato batena zirudiena, haien erranetarat plegaturik eta malguturik, kanabera bezala...! Begirune falta idurituko zaizu, beharbada, jaun André, gure aita izan zenaz horrela mintzatzea, baina egia erraiterat etorri natzaizu, neure egia; ordea, gezur erranen nizuke, baldin egia apaintzen ibiliko banintzaizu.
|
|
|
Jauregitik ez oso urrun bazen, baso ertzean, zelai zabal bat, norat eramaiten baikenuen tigrea gurdi batean, begiak oihal batez estalirik, eta norat erakartzen baitzuen aitak inguruetako ehiza, morroiek lagundurik beti ere eta morroiek soilik, ez orek, zeren eta hauek, halakoetan, etxean uzten baikenituen, tigreak arretarik gal ez zezan eta ehizaren bidetik desbidera ez zedin, orei
|
zien
ezinikusi hura zela kausa. Halarik ere, ehiza ugaria zen arren, ez zen beti gauza segura eta, izaiten ez zenean, guhaurk eskaintzen genion, libratzen genituela, hartarakotz, kaiola batzuetarik, bat banaka, untxiak edo erbiak, Uraitzeko hudozain baten trabailuari esker geureganatzen genituenak; eta kentzen genion tigreari begietarik oihala, eta untxien eta erbien gibeletik abiatzen zen hura, jauzi arin ezin bizkorragoetan.
|
|
|
Eta handik aitzina kontatu zidan nola, gaitzaren sendatzeko, Donibane Lohizunerat itzuli, eta medikuarenganat joan behar izan zuten bai berak eta bai osaba Joanikotek ere, eta nola medikuak erakutsi
|
zien
—zeren osaba Joanikot ez baitzen medikuez gehiegi fidatzen, halako moldez, non, haien ardurapean zegoen bakoitzean, mila galdegite egiten baitzien—, ezen bi teoria zeudela: bata zen Fracastoro ren tratatuan agertzen dena, eta eriari guaiakoa hartzea kontseilatzen ziona:
|
|
|
Eta alferrik zebilzkion galeoiko hainbat kide erraiten ezen Potosi gainbehera zihoala eta ez zela jada denbora batean izan zena. " Horrek ez du deus aldatzen —ihardesten
|
zien
, burugogor—, zeren eta Potosi baita ene ametsa, eta Potosirat joanen naiz".
|
|
|
erran nahi baita ezen lur haiek herri lur zirela orduko, Leringo kondearen zerbitzuan aritu zen Burgosko kapitain lagun batenak izan ondoren, zeren, gerla maradikatu haiek galduz gero, kapitain hark bereganatu baitzituen etxegoiendarren lurrak, kondeari eskaini zizkion zerbitzuen ordain, eta zeren, handik urte gutirat, urbiaindarrei saldu baitzizkien kapitainak jauregia eta lur haiek guztiak, Burgostik urrun geratzen zitzaizkiolako eta bere bizitzako mementu batean zorretan sartu zelako. Eta hargatik agertzen zituan herritarrak mesfidati eta gibel beldurti, ez baitzuten sinesten balizko olaren balizko irabaziak lurraren jabetasunetik jaso izan zituztenak baino handiagoak izan zitezkeenik, nahiz eta gure aitak behin eta berriz aitortu
|
zien
baietz eta baietz, Urbiaingo elizaren aitzinean zelebratu zen juntan, norat etorri baitzen erregeordearen mandataria ere. Gogoan ditiat oraino haren hondar hitzak:
|
|
|
Kortesi erregelei eta bertzelako ordenantzei —zeinek gizon emaztekion harremanak arautu izan ohi dituzten— izugarrizko inportantzia emaiten
|
zien
, zeren, bataz, ume umetarik hala irakatsi baitzioten Ezpeldoiko jaun Christian Etxehandik eta haren emazte Graziana Larresorok, zeinak baitziren haren gurasoak, eta zeren, berriz bertzea, sinetsirik baitzegoen, gurasoek irakatsiaren arabera, ezen haiek gabe ordena gal zitekeela eta anabasa sort, eta anabasatik basakeria eta bidegabekeria baizik ez zitezkeela iguriki. Eta hargatik nahi izaiten zuen gauza bakoitza bere lekuan, nola atea bere erroan, ongi jarria eta pausatua, guztiak ere mosaiko baten piezak balira bezala.
|
|
|
Ordea, orain dela guti erran dizut nola osaba Joanikotek ez
|
zien
fede handirik ez hitzari ez poesiari, bai ordea numeroari eta matematikari, eta handik heltzen ziren bien arteko diskusioneak. Adierazgarri gerta daiteke, ikuspegi horretarik, amaren urtebetetzean izan zuten disputa eta eztabaida, orain berean jakinaraziko dizudana.
|
|
|
Ordea, dukearen eta kondearen emazteak estatu hartan ikusi zituenean, amak erran
|
zien
:
|
|
|
—Barkatu atzokoagatik... —erran
|
zien
amak— Oraino ere ahalketurik nago...
|
|
|
Eta elizkoiak dira eta ez dira aker beltzaren jarraitzaileak... Eta Jainkoak dohain berezi bat eman
|
zien
eta, halatan, ahal berezi bat dute, adurra bide onetik jartzeko... Eta hala joan zaizkit orainokoan negozioak, haiei esker, ezin hobeki...", ihardetsi zion aitak.
|
|
|
Zuhaurk ere imajina ditzakezu laudorio haiek, eta, halatan, ez dizkizut orain honat ekarriko, jaun André. ...rik erranen dizut ezen, aitaren kortesiazko hitzen ondotik, aita jesuita mintzatu zela koadroaren justifikazino teologikoaren egiteko, eta gero Pedro Huizi bera, zeinak, ene gurasoei eskerrak eman ondoren, erran baitzuen ezen berak ez zekiela hitz egiten, pinturen eta koloreen bidez ez bazen, eta, beraz, bere hitzak aditu nahi bazituzten, belarria koadrorat hurbiltzea zutela onena, ea zer erraiten
|
zien
.
|
|
|
Zer egiten duzue ene lurretan? —galdegin
|
zien
osabak, koleratsu, herritarrenganik borzpasei urratsetarat paratzen zela.
|
|
|
Txakurrak ere herritarren mehatxua sentitu eta zaunkaka ihardetsi
|
zien
haien mehatxuei, amorraturik balego bezala. Eta osabak isiltzeko manatu zion, katetik tiraturik, eta txakurra, halarik ere, ez zen isildu, harik eta osabak lepokotik tinkatu zuen arte.
|
|
|
Eta, gibela egin zutèn eta ihesi zihoazèn morroienganat jiratzen zela, erran
|
zien
ezin ozentkiago:
|
|
|
Eta beheiti jaitsi, eta lagunak berehala hasi zitzaizkidan galdezka, nola joan zaik, zer moduz... Eta, ihardesterakoan Mignon bera aitzinatzen zitzaidala, imajinaturik zer nolakoak izan zitezkeen lagunek egiten zizkidaten galderak, erran
|
zien
: " Il a été magnifique!", eta nik, gibela ez geratzeko, berdin erran nien, ezin magnifiqueago joan zitzaidala guztia, eta hain asebeterik geratu nintzela eta hain goserik, aldi berean, non indarberritu bezain fite ekin behar bainion bigarren ahaleginari.
|
|
|
Etxeko korridorean berean aztertu zuen erizainari aditua nion besoak eta saihetsaldea baizik ez zituela hunkiturik. Nire ezusteko agerpenak, beraz, jarduna burutu gabe zutela eten
|
zien
erasotzaileei. Horrek ez zuen, hala ere, nire hobena eztitzen, eta sentipen horrek are gehiago bulkatu behar nindukeen —noiz eta une horietan— anaia zoritxarrekoaren ondoan egotera.
|
|
|
Ikusi ez ninduela uste izateko bidea eman zidaten Josefinaren begi zoruan finkatuek. Parera ailegatu, ordea, eta nire agurra aditurik, eman
|
zien
bere haurrei instalazioetan bakarrik sartzeko agindua. Hazienak so iluna egin zidan, ondotik pasatzerakoan.
|
|
|
—Argibideak zertaz? —mahai gainean ukitu gabe zeuden libreta eta grabagailuari zehar so egin
|
zien
.
|
|
|
Bi neska mutiko ile busti begira gelditu zitzaizkidan, emakumea —Amagoia barik, Felicitas berriz— zutitzen zen bizkitartean. Urduritasunik batere adierazi gabe, ama batzuek beren kumeei mintzatzerakoan ohi duten doinu llegunaz ekin
|
zien
.
|
|
|
hau sartu, hori kendu, hura aldatu eta bertzea borobildu. Astelehenean erosi liburuak lagun izan nituen; gure irakurleen artean inork jakin goserik baldin bazuen Ameriketako sekta nekrofiloen nondik norakoez, betekada ekarriko
|
zien
, inola ere, biharamuneko zenbakiak. Tartean, behin eta berriz saiatu nintzen telefonoz forentsea eta Potzolo atzematen, igarleak iradokitako hazi arrastoen afera argitu nahian.
|
|
|
Kristinak" zelula" erraten zion. Orain sotanei gorroto
|
zien
, eta Zuzenbide ikasketak utzi berriak zituen" erreakzionarioak" zirelakoan. Berantegi, haatik, gurekin kidetasun ideologikorik bilatzeko; ordukoz, ekintzaile politikoen munduak ez gintuen erakartzen Avecrem ekin nahasitako haxix pikorrak baino gehiago.
|
|
|
Etsipengarria, inondik ere, Kristinarentzat, baina eskertzekoa enetzat, luzamendu gehiagorik gabe bizitegia alokatzeko bidean eman baikintuen hiriko auzo batean. Berrogeita bi metro, laugarren bizitza igogailurik gabea eta joan etorri gautiar zaratatsuei babesa ematen
|
zien
omen txarreko pentsioa ate aitzinean. Ez zen jauregi bat, baina harat aldatzean, banuen esperantza neure bizilagunaren izaera elkartekoiak bakea emanen zuen puska baterako.
|
|
|
Gure harremanei, berehalako ondorio bakarra ekarri
|
zien
: Kristinaren erlajazio saio luzeak, salako alfonbra gainean etzana.
|
|
|
Josureneko sukaldean, mahats sorta bat aletzen ari nintzen, bazkariaren hondar. Ni mintzo nintzen eta Edurnek lagun egiten
|
zien
ene hitzei, noiz irri, noiz serio, kontakizunak zer bide hartzen zuen eta horrela. Ttipiz ari nintzaion, gaztetako balentria hanpatu baten oroitzapen berrituaz nire alderdi minberatuei ukendu igurtziz.
|