|
2002
|
|
|
–Eta ez al diogu zer edo
|
zer
esan behar Sarari, Leireri buruz. Komunikabideek noiznahi zabaltzen baitituzte hiesari buruzko berriak, eta susmo txarrak izan ditzake...
|
|
2004
|
|
|
Azkenean ni ere urduri jartzen ari nauk. Ea,
|
zer
esan behar didak?
|
|
|
Euskaltzaleak euskararekin daukan loturan ideologia esplizitua omen dago. Hori onartuta,
|
zer
esan behar genuke erdaldunak erdararekin daukan lotura atxikimenduari buruz. Lotura hori berezkoa dela, naturala, inolako esanahi eta izari ideologikorik gabea?
|
|
|
Ongi dio bukatzeko: " Gaurko erresumetan nazio hizkuntzaren nahi ta ezko irakaspena gertatzen danean,
|
zer
esan behar da. Instituzioen menpean dagoela hizkuntza, hertsiki loturik?
|
|
2005
|
|
|
–negarra irten zitzaion begietatik eta zotinka hasi zen; patrikatik mukizapi zuri bat atera zuen, hurrupaka eta zotinka– Barkatuko didazue, baina Fernando, nire seme bakarra, orain hamazortzi hilabete desagertu zen eta geroztik ez dut haren berririk izan. Zure senarrari –mukizapiari eusten zion eskuarekin seinalatu zuen arrebaren bularra– eskatu nion azaldu ziezadala
|
zer
esan behar zidan Fernandori buruz, baina berak ezetz eta ezetz, nahiago zuela aurrez aurre esatea, nik horrenbeste merezi nuela esan zuen, eta horrela, berak deituko zidala agindu ostean, eskegi egin zidan.
|
|
|
Mateo apur bat aztoratuta gelditu zen don Juanen errietarekin; ez zekien
|
zer
esan behar zuen. Apur bat beldurtuta zegoen.
|
|
|
Batzuetan jo egiten du telefonoak. Amak esan zidan
|
zer
esan behar dudan telefonotik. Hiru gauza esan behar ditut nik telefonotik.
|
|
|
Sustoak zuri eta zurbil utzi gintuen. Zena zela, zer edo
|
zer
esan behar nuela pentsatu nuen, oraindik dar dar nengoela ez nabaritzeko bederen.
|
|
2006
|
|
|
–Eta
|
zer
esan behar dut nik orain. Ameeen?
|
|
|
Teledendaz ahaztu eta irakurtzen aritu nintzen, eskaileretan hotsa sumatu bezain laster jaisteko. Apur bat pentsatzen jarrita, ordea,
|
zer
esan behar nion. Banekiela txibatoa ez zena?
|
|
2007
|
|
|
Eta entzuten badit ere, okerrena da ez dakidala
|
zer
esan behar diodan. Ez dut deus berririk kontatzeko.
|
|
2008
|
|
|
–Ea, Hawkins, esan zuen Squireak?, zer edo
|
zer
esan behar omen diguk. Hitz egin ezak.
|
|
|
–Beno, Smollett kapitaina,
|
zer
esan behar didazu. Dena ondo, espero dut; ontzia prest, itsasora jotzeko?
|
|
2009
|
|
|
Nirekin zeuden Leon, Ola eta Etxe eta hirurak isildu ziren, Elenak
|
zer
esan behar zidan jakin nahi zuten. Olari barre txikia ere atera zitzaion Ezekiel deitu zidala entzun zuenean.
|
|
|
Heriotza gaizkia bada, egia da heriotzaren injustiziari Jainkoak ez daukala erantzunik (Jainkoa ez da hilezkortasunaren botika). Baina, erlijioei berei entzunez zer esaten duten, ez gure ustean
|
zer
esan behar luketen?, zein Jainko da erantzunik ez daukana. Jainkoa estreina ongiaren eta gaizkiaren makinista, kausa mekaniko?
|
|
|
Paranoiko jartzen ari haiz. Orain
|
zer
esan behar didak, Xantik ertzainak gure gainera bota nahi dituela. Ez.
|
|
|
–Eta
|
zer
esan behar zioagu?
|
|
|
Emana zion hitza. Entzungo ziola
|
zer
esan behar zuen.
|
|
|
–Au gizonaren barau bidea! Ez geigo lotsik izatea,
|
zer
esan bear duten ere. Iru egun dira, eten gabe era onetan zaudela.
|
|
|
Eta isildu egin zen? ez baitzekien jada nola hasi nahi zuen, jakin ongi zekien arren
|
zer
esan behar zuen funtsean; huraxe zuen, ordea, auzia, funtsezkoa esateko funtsezko hitzak behar zituela: hitzik egokienak, alegia, bakoitza bere tokian, lehenengo hitza lehen eta atzetik besteak, hurrenez hurren; berehala etorri zitzaizkion bi lehenak, halako eran, non, mintzoaren aurreko arnasa hartzen zuela, esan baitzuen:
|
|
|
–Eta orain
|
zer
esan behar duzu?? –kargu hartu zion Domingok Damasori, Gabinoren alde lerratuta.
|
|
|
Isilik daude hirurak, umea emakumeari begira, emakumea Phineasi begira. Phineasek burua mugitu du; ez daki
|
zer
esan behar duen. Iruditzen zaio zerbait esan behar duela baina ez daki zer.
|
|
|
–Eta orain
|
zer
esan behar duzu...? –kargu hartu zion Domingok Damasori, Gabinoren alde lerratuta.
|
|
|
Eta isildu egin zen... ez baitzekien jada nola hasi nahi zuen, jakin ongi zekien arren
|
zer
esan behar zuen funtsean; huraxe zuen, ordea, auzia, funtsezkoa esateko funtsezko hitzak behar zituela: hitzik egokienak, alegia, bakoitza bere tokian, lehenengo hitza lehen eta atzetik besteak, hurrenez hurren; berehala etorri zitzaizkion bi lehenak, halako eran, non, mintzoaren aurreko arnasa hartzen zuela, esan baitzuen:
|
|
|
–Au gizonaren barau bidea! Ez geigo lotsik izatea,
|
zer
esan bear duten ere... Iru egun dira, eten gabe era onetan zaudela.
|
|
2010
|
|
|
Hori egin zuen Inkisizioak bere garaian, eta hori egin du Francok bere gurutzadarekin! Edo
|
zer
esan behar didazue orain, Francoren gurutzadaren kontra zaudetela?. Orain gogoratzen naizela, zu errepublikanoa izan zinen garai batean, Damaso??.
|
|
|
Pio Barojak ere bere Therèse de Lisieux partikularra izan baitezake, edo bere Ama Birjina Pagoagakoa, idazleari agertzea erabaki dezakeena. Nolanahi ere, Pio Baroja idazle handia da, eta Ama Birjinaren propaganda bikaina egingo luke ordainean??; serio begiratzen zenidan arren, adarra jotzen ari zintzaizkidan, eta nik banekien, baina
|
zer
esan behar nizun, baldin eta zeure argudioetan ortodoxia eta heterodoxia nahasten bazenituen nik ezertxo ere ezin errefuta nezakeen moduan, eta baldin eta zure ironiari erantzuteko modurik eraginkorrena isiltasuna bazen, nire uste osoa Ama Birjinarengan paratzen nuela, zeren Andre Mariak guztia baitzezakeen zerutik, baita Pio Barojari agertzeko erabakia hartu ere??; are gehiago:... zuk santa Teresita aipatu, eta harekin bat egitea erabaki nuen?
|
|
|
Egiguren ez dago ados ETAren irakurketarekin, Oslon hitzartutakoaz eman duen azalpenarekin. Bere arabera, bai ETAren su eten adierazpenean eta bai Rodriguez Zapateroren deklarazio politikoan hitzez hitz
|
zer
esan behar zuten hitzartu zuten bi aldeek, baina hitzartutako pasarteez gain, bakoitzak bere erara egin zezakeen adierazpena. –ETAk, hitzartutako gauzak errespetatuz gero, su eten adierazpena bere modura egiteko libertatea zuen modura, Gobernuak ere bai, berea egiteko?.
|
|
|
–Berak esan zigun: . Lehendakariak jakin nahi du honen aurrean
|
zer
esan behar duen edo sinesgarritasuna eman behar dion, batzuk alde batetik azaltzen zaizkiolako, eta beste batzuk beste aldetik. Berak jakin nahi du zer egin behar duen.
|
|
|
Pio Barojak ere bere Therèse de Lisieux partikularra izan baitezake, edo bere Ama Birjina Pagoagakoa, idazleari agertzea erabaki dezakeena. Nolanahi ere, Pio Baroja idazle handia da, eta Ama Birjinaren propaganda bikaina egingo luke ordainean..."; serio begiratzen zenidan arren, adarra jotzen ari zintzaizkidan, eta nik banekien, baina
|
zer
esan behar nizun, baldin eta zeure argudioetan ortodoxia eta heterodoxia nahasten bazenituen nik ezertxo ere ezin errefuta nezakeen moduan, eta baldin eta zure ironiari erantzuteko modurik eraginkorrena isiltasuna bazen, nire uste osoa Ama Birjinarengan paratzen nuela, zeren Andre Mariak guztia baitzezakeen zerutik, baita Pio Barojari agertzeko erabakia hartu ere...?; are gehiago:... zuk santa Teresita aipatu, eta harekin bat egitea erabaki nuen... nik zu salbatuko baitzintudan, ausaz, Lisieuxekoak Pranzini salbatu zuen bezala; gero, erlojuari begiratu, zutitu eta halaxe mintzatu zintzaizkidan:
|
|
|
Hori egin zuen Inkisizioak bere garaian, eta hori egin du Francok bere gurutzadarekin! Edo
|
zer
esan behar didazue orain, Francoren gurutzadaren kontra zaudetela.... Orain gogoratzen naizela, zu errepublikanoa izan zinen garai batean, Damaso...".
|
|
2011
|
|
|
Egia. Eta
|
zer
esan behar diogu, ikusten dugunean?
|
|
2012
|
|
|
Naroak burua altxatu eta begietara begiratu zidanerako, horregatik, banekien
|
zer
esan behar zidan.
|
|
|
Hala ere, une horretantxe ulertu nuen enkontru horren zergatia,
|
zer
esan behar nion Josebari.
|
|
|
Madarikatua hitz hori asmatu zuena. Gainera,
|
zer
esan behar nion. Ez dut zurekin hitz egin nahi?
|
|
|
Gainera, azkenaldian petralduta nengoen eta, ez dakit, azalpen bat edo zor niela uste nuen. Egia zen ez nuela oso argi
|
zer
esan behar nien, neuk ere ez bainuen ondoegi ulertzen zer gertatzen zitzaidan. Aitaren etorrerak goitik behera aldatu zuen nire bizitza, baina nire izaera hain grisa bilakatu izanak seguruenik zerikusi handiagoa zuen adinarekin, aitarekin baino.
|
|
|
–Eta orain
|
zer
esan behar didazu. Ez zela ematen zuena?
|
|
2013
|
|
|
Esadazu zer egin behar dudan konpontzeko. Esadazu
|
zer
esan behar diodan nire familiari, eta bereari, ez baitakit oso ongi nola konpondu egoera hau.
|
|
|
–Ni izan naun bizitza tratatu duena, ahal izan dudan hoberen. Bizitzarekin emakumeekin bezala gertatu zaidan, beti ez dinat asmatu zer nahi zinan,
|
zer
esan behar nion baretzeko, lasaitzeko, aurrera egiteko. Batzuetan bera dun nitaz aspertu dunana, bestetan ni.
|
|
2014
|
|
|
Apaizak nerbioak airean zituen, eta arrosarioaren aleak irristatzen eta bihurritzen ziren sugeak bezala mahai gaineko feltro berdearen gainean. Orain ezin zuen gogoratu
|
zer
esan behar zukeen.
|
|
|
Batez ere, alabaina, Renanek fusioa nola agitu den eta zer izan den ez du nahi gogoratu. Alegia, historiak esan behar digu nazioa zer den; baina historiari guk esan behar diogu
|
zer
esan behar digun. Bestela, anbiguitate guztizkoaren erresuma da historia.
|
|
2015
|
|
|
Eta gero, gaua heldu orduko, preso denak korridore luzean bata bestearen ondoan bere zeldako atea noiz irekiko zain ilaran jarrita daudenean, zalantza egiten dute elkarri nola agur egin. Presoak ez du sekula jakiten tira, egun bat gehiago ala tira, egun bat gutxiago,
|
zer
esan behar duen. Hobe isilik geratzen bazara, hobe egunak kontatzeari uzten badiozu.
|
|
|
Aitatxori deituko diozu? Eta
|
zer
esan behar diozu. Ertzain batek zure nobioarena baino luzeagoa den gomazko zakil batekin mehatxatu zaituela?
|
|
|
Zakur zaharra zen Vallana. Bazekien
|
zer
esan behar zuen jokalariak suspertzeko. Aurkako taldea askoz hobea zela kontatu zien.
|
|
|
–Auskalo
|
zer
esan behar dion aitari, e Kepa. Ezkontzeko baimena eskatzea edo?
|
|
|
–Mugan harrapatu, eta, alto? emanez gero, ba al dakik
|
zer
esan behar duan? –galdetu zion behin norbaiti.
|
|
|
Besteen oihu, txantxa eta uluen artean, horma gainean zegoen tokitik jaitsi eta berarengana pare bat urrats egin zituen Jhonek mesfidati. Irati ibiltzen hasi zen mutilengandik urrutiratuz, eta Jhonek jarraitu egin zion,
|
zer
esan behar ote zion asmatu nahian.
|
|
|
Ni pensar! Gainera,
|
zer
esan behar nion. Zer esan behar diot?
|
|
2016
|
|
|
Eta
|
zer
esan behar diot?
|
|
|
Zalantza egin zuen deitu edo ez. Ez zuen egundo horrelakorik egin;
|
zer
esan behar zion ere ez zekien, baina ausartu egin zen azkenean.
|
|
|
Hiru ikasleen bozeramaile lanak hark egiten zituen, nonbait. Ondo prestatzen zuten
|
zer
esan behar zuten, edonork sinesteko modukoak baitziren haren erantzunak. Egiazki gertatutakoarekin zerikusirik ez zeukan Mateoren bertsioak, baina ondo antolatuta zegoen:
|
|
|
–A, bai? , esaten du Aidak,
|
zer
esan behar dion entzuteko prest.
|
|
|
–Bihar fusilatu behar dute. Tenore honetan,
|
zer
esan behar diozu. Utzi ezazu bakean hiltzen...
|
|
2017
|
|
|
Gorputza mututzera utzi ditek eta ahoaz baizik ez zekitek. Eta
|
zer
esan behar du ahoak, ordea. Zer esan dezake?
|
|
|
Horretaz aparte,
|
zer
esan behar dut, bada. Izei beti iruditu zait Oier baino ederragoa.
|
|
|
erantzun nion?. Esatera edo galdetzera noan gauza bakarra zera dun, jendeari
|
zer
esan behar dionan. Zer esplikazio sinesgarri eman behar dionan etxean daukanan bi gorpu horiei eta lurrean zabaldurik dagoen odolari buruz eta hire pistolaz hilak izateari buruz, hori tontoenak ere ikus bait dezake.
|
|
|
eta horrelakoak. Eta orduan erabaki genian
|
zer
esan behar genion galdezka zetorrenari. Umeen arteko jolas bat bezala izan zuan.
|
|
|
Bestalde, beste arrisku bat zeukan telefonoak: kontua azaldu ondoren, beharrezko argibide guztiak momentuan bertan ematen bazizkidan,
|
zer
esan behar nion Mikeli. Zer aitzakia izango nuen orduan berarekin kafe baten inguruan biltzeko?
|
|
|
Ez lukeen nahi, kalean gurutzatuz gero, gelditzeko beharrik ez izatea. Ez lukeen nahi aurretik ez jakitea besteak
|
zer
esan behar duen. Aurretik zer gertatuko den jakiteagatik ez du egunerokotasunak izorratzeari uzten.
|
|
|
Jende gehiegi baldin badago, erabakiak hartzeko orduan gauzak zaildu egin daitezke, nahastu. Errepublikaren inguruan
|
zer
esan behar zen argi genuen, eta ekarpen berriek arrisku berriak sor zitzaketen, mezuak desorekatu.
|
|
|
Ez gara ezta atzerritarrak ere: azpitituluak jartzen dizkigute, denbora osoan, ez omen dakigulako
|
zer
esan behar dugun. Ez behintzat gizaseme nagusiek bezain ondo, haiek ohituta daude-eta, mende asko daramatzatelako liburuak idazten gure emetasunaren auziari eta haren ondorioei buruz.
|
|
2018
|
|
|
Buruarekin egiten du ezezko keinua Unatzek hilobiaren aurrean. Izaroren aurpegia gogoratzen du, lotsaz gorrituta, baina baita amorruz ere, gorri bider bi, mutur eta bekain okertuekin destainazko eta
|
zer
esan behar nion ba edo egin zuk hobeto no te jode imintzio eginez, telefonoa askatu gabe aldendu eta lepoa ematen ziola Unatzi. «Bai, kaixo, abortatzeko?».
|
|
|
Eta nik
|
zer
esan behar diot. Ulertzen dudala?
|
|
|
Tira, zure ahizpari deitu diogu, laster egongo da hemen. Berarekin hitz egingo dut eta bitartean ondo pentsatu
|
zer
esan behar diguzun.
|
|
|
Esku trebeak ditu, zoragarriak, perfektuak. Zorte handia izan dut, bistan da, ofizioa balu bezala daki egiten, zehatz mehatz daki, jabetuta ez badago ere, zer egin behar den,
|
zer
esan behar den. Putatzat, urdangatzat hartu eta bere amodio bakarra naizela esaten dit, eta horixe da esan behar duena, horixe esan behar da esandakoa egiten uzten denean, gorputzari nahi duena egiten, bilatzen, aurkitzen eta hartzen uzten zaionean, eta dena da on, soberakinik ez, estali egiten dira soberakinak, oro darama berekin uholdeak, desioaren indarrak.
|
|
2019
|
|
|
Ohean badago ere, amak aitarekin egin beharrekoak gogoratzen dizkizu egunero, zer egin behar den etxean,
|
zer
esan behar diozun Nancyri. Ezinezkoa zaizu dena gogoratzea, eta atzo ama telefonoz grabatzea erabaki zenuen, Nancyri haren aginduak ezer ahaztu gabe zuzenean helarazteko.
|
|
|
–Eta
|
zer
esan behar diet? –galdetu nion aitari, furgonetatik kanpo nengoela.
|
|
2020
|
|
|
Aitor seme zintzoa zela esanez bira bat egin zuten gurasoek telebista kate guztietatik. Igartzen zitzaien ikasiak zirela eta ondo zekitela
|
zer
esan behar zuten eta zer ez. Edozein zela egiten zieten lehenengo galdera, ez zuten erantzuten bi hildakoen familiei doluminak eman baino lehen.
|
|
|
Mantso mantso nindoan, presarik gabe ia, lurrera begira, botei, urrats batek bestea zekarrela erreparatuz. Tipo hari
|
zer
esan behar nion neurtzen nuen horrela, zer eta nola, neure burua eta mihia bridatu nituelako. Aukera baliatu behar nuelako, bakarra baino ez bainuen izango.
|
|
|
Ikerrek aspaldi aparkatu du furgoneta, eta barruan geratu da,
|
zer
esan behar duen buruan behin eta berriro errepikatzen, eta bere esanek zer erantzun jasoko duten imajinatzen. Eta zer aurpegi jarriko duen.
|
|
|
Txakurra istantean zur geratu da, Marcori begira, mingaina ahotik zintzilik. Baina
|
zer
esan behar dio. Etortzeko eta ondoan gorputz bat sentitzeko besterik ez dio deitu.
|
|
|
Xabik,
|
zer
esan behar zioten jakiteko irrika jasan ezinik, Saioak ere espero zuen galdera bota zien.
|
|
2021
|
|
|
Ez dut nabarmenduko horren karga sinbolikoa, horretarako daude-eta haren matxismoari buruz, esaterako, idazten dutenak. Galde egin besterik ez, zera, argazkia ezagutu zenetik hona, horretan Sabinori halako begirada lasai eta zoriontsua eragiten ziona aberria zela uste izan dutenek,
|
zer
esan behar dute jakitean gizona ez zegoela aberriaren balizko etorkizun utopiko edo ez hain utopikoari begira, haragizko Nikoleri baino?
|
|
|
Oihanak esan nahi dio etxea ez dela tokirik onena, seme alabak dituela, eta ea
|
zer
esan behar dien, Kattik bost urte dituela eta aitonaz galdetzen duela, aitona aitonaz, eta zuloez eta bakardadeaz, eta berak kaka handi bat erantzuten diola, galdetzeko bestela Lukasi, kontuak eskatzen dizkiola hamalau urterekin, ea zertan ari den alabari egia erdizka kontatzen. Oihanak ez du ezer esan, Jorgek zerbait noiz esango dago.
|
|
|
Beste bat izan da diagnostikoa eman diona eta ez da bera bakarrik izan, taldean baitago, espezialitatea ikasten ari diren beste hiruzpalau mediku baitauzka atzean, praktiketakoak. Seguruenik gaur irakatsi behar zaien lezioa berri txarrak nola eman izango da, eta seguruenik ikasle horiek bazekiten ginekologoak
|
zer
esan behar zion Sarari, eta halere isilik eta errespetuz eta enpatia neurtuz baina profesionaltasunez eta aurpegiera neutroa jarrita entzun dute berria.
|
|
|
Nork nahi du bere bikotekidearen ama izan? Badakit
|
zer
esan behar dudan Ana korrika atera dadin, eta horixe da gauza horietako bat.
|
|
|
Aitortzak ezustean harrapatu nau; nola harrapatuko ninduke bestela? Jesus, ez dakit
|
zer
esan behar dudan halakoetan.
|
|
2022
|
|
|
Tira, bai, izan daiteke... Baina
|
zer
esan behar diezu. Gaizki zaudela?
|
|
2023
|
|
|
Ez dago txikiterorik; gazteen lurraldea da. Adrenalina alkoholarekin nahasten dabil zainetan, eta berba egiteko gogoa eragiten die; ez daukate astirik txandako hiztunari entzuteko,
|
zer
esan behar duten ere entzun behar dute gainerakoek. Eta barreak, tabernetako gau orduek ekarriko duten onuraren jakitun, barre urduriak.
|
|
|
Esku trebeak ditu, zoragarriak, perfektuak. Zorte handia izan dut, bistan da, ofizioa balu bezala daki egiten, zehatz mehatz daki, jabetuta ez badago ere, zer egin behar den,
|
zer
esan behar den. Putatzat, urdangatzat hartu eta bere amodio bakarra naizela esaten dit, eta horixe da esan behar duena".
|
|
|
Ez nuen ezer esan. Ez nekien
|
zer
esan behar nuen. Esfortzu nabarmena eginez, esaldiak motelago jaurti zizkidan.
|
|
|
Baina oro har ondo zegoela zioen. Nik
|
zer
esan behar nion? –hausnartu du Iñakik– Bere botoz joan zen hara, eta majo irabazten zuen; berrehun bat dolar eguneko.
|