|
2000
|
|
|
taldearenezaugarri ezberdin enpirikoak nortasunaren oinarriak dira; baina oinarri horien gaineannortasuna eraiki beharra dago. Berdin gertatzen da
|
talde
etnikoekin. Ildo honetan, F.
|
|
|
Ildo honetan, F. Letamendiak2 une bi bereizten ditu
|
talde
etnikoen sorkuntzan. Lehenengo unea,, izaera etnikoa?
|
|
|
Alde batetik, nazio estatuen ezarpenetik eratortzen dirennazio nortasunen kasua dugu: nahiz eta askotan
|
talde
etniko bat beste batzuen gaineanaltxatu eta bere kultura eta definizio propioak ezartzen dituen, ezagutzen ditugunestatu nazio gehienak etnia anitzekoak izateak hauxe erakusten digu: estatu nazioak ezdira, besterik gabe, nortasun etniko nagusitu baten garapen politikoaren emaitza.
|
|
|
Mundu garaikide honetan, gutxiengoen azterketak ondoko bi arazoak planteiatzen ditu: alde batetik, giza eskubideei dagokienez, talde horiekiko diskriminazioa eta opresioa,
|
talde
etniko batekiko taldekidetzagatik. Bestetik, estatu mailaridagokionez, eta bereziki integrazio nazionala lortu ez duten estatuei dagokienez, sezesioaren eta askatasunaren aldeko mobilizazioak.
|
|
|
Laugarren konfigurazioak estatu baten mugen barneko konzentrazio handia islatzen du, baina kopuru aldetik ezdira nagusiak, eta beste estatuetan ere agertzen dira (1D irudia; e.b., KurdoakIraqen, Turkian eta Iranen). Azkenik,
|
talde
etniko desberdinez osaturiko estatuaagertuko litzateke, haiek estatuaren mugen barnean daudelarik. (1E irudia; e.b., Kanada, Suitza).
|
|
|
Esate baterako, gutxiengo egoeran dagoen taldearen eta estatuaren artekomugak berberak direnean, elkarren arteko gatazka minimora hel daiteke, elkarrenarteko interes komuna dagoelako, estatuaren interdependentzia eta subiranotasunadirela eta. Estatua beste
|
talde
etnikoz maneiatuta dagoenean, edo gutxiengo egoeran dagoen taldea estatu desberdinetan barreiatuta dagoenean, aldiz, gatazka aukera handiagoa izango da.
|
|
|
Halaber, ustiaketa jasaten duen subjektua, herri? osoa da,
|
talde
etnikoa, ez klase sozial batbakarrik edo sexu bat bakarrik. Subjektu ustiatzailea, ustiaketa nazionalaren subjektueragile edo antolatzailea, Estatua da.
|
|
|
giza talde horien kulturak bere eramaileen gustuak eta aukerak itxuratzen ditu neurri esanguratsu batean, beraien nortasunei euskarri sendoak ere eskaintzen dizkielarik. Horren adibiderik nabarmenenak
|
talde
etniko, erlijioso eta nazionalak dira. Talde hauek izango lirateke, gure ustez, babes kulturalerako hautagairik egokienak.
|
|
|
8 Kymlickak
|
talde
etnikoak eta nazionalak ez direla nahastu behar azpimarratzen du behin eta berriro. Lehenengoak inmigrazioaren emaitzak dira, gizarte polietnikoak sortuz; talde nazionalak, beste alde batetik, estatu baten barnean elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta bizi diren kultura ezberdinetatik jaiotzen dira.
|
|
2001
|
|
|
Talde etniko bateko partaide izateak talde horretako beste kideekin hizkuntza komun bat, ohiturak, baloreak eta bizimodua konpartitzeainplikatzen du. Komunitate handi baten barruan
|
talde
etnikoko kideek bestetaldeetako kideekiko jarrerak eta jokabideak ere baldintza ditzakete (Giles, Bourhis eta Taylor, 1977; Tajfel, 1974). Gutxiengoaren taldeko kideentzat, gehiengoaren taldeko hizkuntza ikasteak beste taldean asimilatua bihurtzeko esanahia izan dezake.
|
|
|
2 Etnizitateari dagozkion orientazioen desberdintasunak talde etnikokokideen salientziari dagokionez ere alda daitezke. Giles, Bourhis eta Taylor-i (1977) jarraiki,
|
talde
etniko bateko hizkuntzak soilik har dezake salientziaidentitate etnikoko marka bezala beste talde etnikoekiko kontrastea azpimarratuz. Kasu horretan, beraz, komunitatearen osaketa kulturala interesgarrigerta daitekeen inguruneko faktore garrantzitsua izan daiteke.
|
|
|
2 Etnizitateari dagozkion orientazioen desberdintasunak talde etnikokokideen salientziari dagokionez ere alda daitezke. Giles, Bourhis eta Taylor-i (1977) jarraiki, talde etniko bateko hizkuntzak soilik har dezake salientziaidentitate etnikoko marka bezala beste
|
talde
etnikoekiko kontrastea azpimarratuz. Kasu horretan, beraz, komunitatearen osaketa kulturala interesgarrigerta daitekeen inguruneko faktore garrantzitsua izan daiteke.
|
|
|
Kasu horretan, beraz, komunitatearen osaketa kulturala interesgarrigerta daitekeen inguruneko faktore garrantzitsua izan daiteke. Espero daitekeena da ingurune kulturbakarretan agertzen diren taldearteko desberdintasun orientazionalak ingurune kulturanitzetan argiagoak bihurtzea, kontaktuak
|
talde
etnikoen estatus erlatiboa ikusgarriago egin baitezake.
|
|
|
Laburtuz, Clement eta Kruidener ek (1985) integratibitatean sartzen diren biaspektu garrantzitsu azpimarratzen dituzte: afektu positiboa eta dagoeneko Gardner eta Lambert-ek (1972) aipatutako identifikazio desioa; eta autore horiek diotenaren arabera, badaude zenbait kasu, zeinetan biak ez dira elkarrekin agertzen.Beren ustetan, orientazio integratiboa beste
|
talde
etnikoarekin kontaktuan egon etaberen kultura mehatxatua ikusten ez duten taldeetan bakarrik agertzen da; baldintza horietatik kanpo, zaila da gertatzea. Hori, orokorrean, hizkuntza menperatzaileeta maioritarioa duten taldeen kasua da.
|
|
|
Bizitasun etnolinguistiko objektiboa altua denean hizkuntza batean, taldeetnikoko kideekin hitz egiteko aukera handiagoa egongo da. Era berean, alderantziz ere,
|
talde
etnikoko kideekin egindako kontaktuek eragina izango dute bizitasun etnolinguistiko subjektiboan. Allard eta Landry rentzat sare soziala bizitasunetnolinguistiko subjektiboaren (maila psikologikoa) eta objektiboaren (maila soziologikoa) arteko lotura da.
|
|
|
Tradizio psikosozialean eta psikosoziolinguistikoan, Tajfel eta bere kolaboratzaileek, Bristolen eskolan, identitate sozialaren teoria (IST) sortu zutenetik (Tajfel, 1978, 1982, 1984 [1981]; Turner, Hogg, Oakes, Reicher eta Wetherell, 1987), identitate etnolinguistikoa() identitate sozial mota bat bezala ulertzenda, kategoria etnikoetan oinarritzen den identitate soziala, alegia; adibidez, taldeetnikoen hizkuntza (Giles, 1977; Giles eta Johnson, 1981, 1987). Teoria horretatikgehien ikertu diren taldearteko testuinguruak,
|
talde
etnikoen eta sexuen artekoharremanak izan dira. Ordura arte sexuen arteko harremanak gizabanakoartekoikuspegitik ikertzen ziren, taldearteko mailari garrantzirik eman gabe.
|
|
|
sortu ziren, (pakistaniarrak, haitiarrakedo beste batzuk, eta frankofonoak Quebecen, turkiarrak eta alemaniarrak edo belgikarrak Europan, eta abar); 3) Gaur egun etnien arteko ukipenak (bai tradizionalak edo 60.eko hamarkadan gertatzen zirenak eta baita berriak 90.eko hamarkadangertatzen direnak ere) ugariak dira (Azurmendi, 1999). Testuinguru horretan, ukipen egoeran dauden
|
talde
etnikoen ezaugarrietako bat (hizkuntza, adibidez) identitate sozialaren ikerkuntza identitate etnikoarena edota etnolinguistikoarenabihurtzen da, talde kategoria garrantzitsua denean. Ondoren, identitate etnolinguistikoaren alderdi batzuk azpimarratuko dira:
|
|
|
1) Endotaldearen ikuspegitik, talde kohesioa (Hogg, 1992); horrela, Hogg ek, iraupenluzeko taldeak? (
|
talde
etnikoak, adibidez); kasu horietan kohesioa osogarrantzitsua eta iraunkorra da eta gainerakoetatik (talde kohesio ahulagoaeta laburragoa daukatenetatik) bereizten ditu; 2) Kategoria etniko gehienakikusgaiak direnez, gizabanakoen kategorizazioa eta taldekatzea beharrezkoa gertatzen da askotan, eta ez hautazkoa, ISTan gertatzen den bezala (Bourhis, Gagnon eta Moise, 1996); kasu horietan:... a) taldearteko muga irekiak urriagoak dira, hau da, desabantailan dagoen taldeko partaideek taldesozialez aldatzeko aukera gutxi dauzkate, b) hala ere, desabantailan dagoentaldeak errazago lortzen du deskategorizazioa, berkategorizazioa edo aldaketa soziala.
|
|
|
proposatuz; eredu horrenoinarri teorikoak orokorragoak dira, analisi eta aplikazio maila zabalagoaizanik; era horretan, eredua etnien arteko ukipen egoeretan aplikagarriagoada, bai inmigrazioaren ondorioz mundu garatuan gertatzen diren ukipen egoeretan (Alemania, adibidez), bai ukipen egoera tradizionaletan ere (bertakoak eta hispanoak, adibidez) eta baita egoera mistoetan ere (aipatutako bi egoerak nahasten direnean, Quebec, Euskal Herria etaKalaluniaren kasuak, adibidez). Eredu horretan, boterearen teorietan oinarrituz,
|
talde
etnikoen egoera (menperatzailea/ menperatua) azpimarratzenda. Eredu horren beste berrikuntza bat bere planteamendu teorikoa da, identitate etnosozialaren (taldearteko ukipen egoeran dauden talde etnikoenidentitate soziala) garrantzia azpimarratzen baitute (Azurmendi, 1995; Romay, Arratibel, Azurmendi, Espi, Garcia, Garcia Mira eta Gonzalez, 1995). Eredu horretan, ondorengo identitate etnosozial motak ager daitezkeelaaurreikusten da; menperatua den talde etnikoari dagokionez, hauek diramaiztasun gehien azaltzen duten identitate motak:
|
|
|
Eredu horretan, boterearen teorietan oinarrituz, talde etnikoen egoera (menperatzailea/ menperatua) azpimarratzenda. Eredu horren beste berrikuntza bat bere planteamendu teorikoa da, identitate etnosozialaren (taldearteko ukipen egoeran dauden talde etnikoenidentitate soziala) garrantzia azpimarratzen baitute (Azurmendi, 1995; Romay, Arratibel, Azurmendi, Espi, Garcia, Garcia Mira eta Gonzalez, 1995). Eredu horretan, ondorengo identitate etnosozial motak ager daitezkeelaaurreikusten da; menperatua den
|
talde
etnikoari dagokionez, hauek diramaiztasun gehien azaltzen duten identitate motak: kulturbiduna (integrazioestrategia erabiltzen denean), exokulturala (asimilazio estrategiaren bitartez), endokulturala (segregazio eta banantze estrategiak) eta akulturazioa (esklusioa eta anomia).
|
|
|
1) Lurraldetasuna, 2) Konpartitutako kultura, 3) Komunalitate genealogikoaren oroitzapen historikoa, eta 4) Kelman ek (1983) esango lukeen bezela, estatu nazio edo nazio estatuaren existentzia. Salazar-ek, Montero-k (1996) bezalaxe, Tajfel, Turner eta besteek garatutako identitatesozialaren teoriari ez dio garrantzi pragmatikoa ematen; autore horien arabera, identitate sozialaren teoriak balio psikologiko indibiduala dauka eta ez sozietala.Ikuspegi horretatik identitate nazionala identitate sozial modura ulertzen da; horrela,
|
talde
etnikoa definitzeko, kategoria objektiboak erabiltzen dira, bainaprozesu horretan objektiboak ez diren kategoriek ere parte hartzen dute. Fishman-ek (1966, 1972, 1989) etnien arteko harremanak ikertzeko etnizitatearen, hizkuntzaren, identitatearen eta nazionalismoaren arteko interakzio teoriko enpirikoaproposatzen du, bertan, etnizitatea?
|
|
|
ondorengo elementuek osatzen dutelarik: a) aitatasuna, belaunaldiz belaunaldi transmititutako kategoria historikoak, b) ondarea,
|
talde
etnikoak definitu eta mugatzen dituzten ezaugarriak, bai aitatasunak historikoki ematen dituenak eta baita eskuratu daitezkeenak ere, eta d) fenomenologia, etnien arteko ukipen egoeran gertatzen diren taldearteko eta taldebarneko esperientziak. Etnizitatea ulertzeko, neurri batean, beharrezkoa da despertsonalizaziofenomenoa; despertsonalizazioaren bitartez talde etnikoetako kideek bat egitendute, ez bakarrik orainaldian taldea osatzen duten kideekin, baizik eta iraganeaneta etorkizunean taldea osatuko dutenekin ere.
|
|
|
a) aitatasuna, belaunaldiz belaunaldi transmititutako kategoria historikoak, b) ondarea, talde etnikoak definitu eta mugatzen dituzten ezaugarriak, bai aitatasunak historikoki ematen dituenak eta baita eskuratu daitezkeenak ere, eta d) fenomenologia, etnien arteko ukipen egoeran gertatzen diren taldearteko eta taldebarneko esperientziak. Etnizitatea ulertzeko, neurri batean, beharrezkoa da despertsonalizaziofenomenoa; despertsonalizazioaren bitartez
|
talde
etnikoetako kideek bat egitendute, ez bakarrik orainaldian taldea osatzen duten kideekin, baizik eta iraganeaneta etorkizunean taldea osatuko dutenekin ere. Euskal identitateari buruz egindakoikerketa gehienetan (Azurmendi, J., 1995, 1998; Intxausti, 1998; Azurmendi, 1999) Fishman-en ikuspegia erabiltzen da.
|
|
|
Izan ere, Allard eta Landry k (1986, 1994; Landry eta Allard, 1994) hizkuntza baten ezagutzaeta erabilera azaltzeko ez dute bizitasun etnolinguistikoa eta identitate etnolinguistikoa bakarrik kontuan hartzen, autore horientzat askoz garrantzitsuagoak dirapertsonarteko kontaktu linguistikoak. Bizitasun etnolinguistiko objektiboak eragina du gizabanakoek beren
|
talde
etnikoko jendearekin izango dituzten kontaktuetan. Bizitasun etnolinguistiko objektiboa altua denean hizkuntza batean, taldeetnikoko kideekin hitz egiteko aukera handiagoa egongo da.
|
|
|
1) Ipar Amerikako tradizioan, talde txikietan edo talde txikienartean gertatzen da batez ere, eta ikuspegi aplikatua erabiliz: industrian etaerakundeetan, nazioarteko harremanetan, hezkuntzan, eta abar; 2) Europako tradizioan, berriz, talde handietan eta beren artean gertatzen diren:, large scale intergroup relations?,, large scale social processes and events, edo, large scale collective phenomena?, aztertzen direnak bereziki; hauenartean, gehienbat, emakumezko/ gizonezko taldeak eta
|
talde
etnikoak dira, ia hasieratik Bristol eskolan (Tajfel, Turner, Giles, Abrams eta Hogg, Bourhis, eta beste askok) eta orain ere aztertzen direnak. Horien artean kokatzendira, hain zuzen, ukipen egoerako taldeak eta talde etnolinguistikoak.
|
|
|
izeneko azpikapituluan, bigarren hizkuntzen jabekuntza prozesua eta erabilera prozesua nola uler daitezkeen adierazten saiatzen dena. Bi lan horiek ondo laburtzen dute
|
talde
etnikoen arteko ukipen egoeran dauden hizkuntzen jabekuntza eta erabilera orain arte nola ulertu diren.Bi lan horien artean, ezberdintasun garrantzitsua dago: Gardner eta Clement (1990) ikerlarien lana hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoan gehien zentratu denada; Clement eta Noels (1996), berriz, taldearteko komunikazio eremu eta taldearteko ukipen egoerako hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoen arteko lotura egitensaiatu dira.
|
|
2002
|
|
|
Beste irrati alternatibo batek oso paper garrantzitsua jokatu zuen Algeriako independentzia gerran, urtealdian, La Voix de l. Algérie libre izenekoa, alegia. Kontzientzia antikolonialista sortzeko eta
|
talde
etnikoen arteko harremana errazteko funtzioa bete zuen FLNk1sortutako emisora hark (Ibidem: 11).
|
|
|
erakundetze bat, indar administratiboa eta fisikoa erabiltzeko zilegitasunez hornitua dena, lur espazio baten barruko bizimodu kolektiboa arautzeko, zaintzeko eta fiskalizatzeko; Europako nazio estatua, hain zuzen ere. Estatu eredu hori, teorian, kohesio handiko
|
talde
etniko bati lotuta dago, nahiz eta kasurik gehienetan hori horrela izan ez, zeren estatu moderno europarra izaera desberdineko gizataldeen eta kolektibitateen gainetik ezarria baita; normalean, hala ere, talde horietako bat suertatzen da hegemonikoa erakundetze prozesuetan, baita ondoren ere, eta talde horrek berak hartzen du bere gain ezarritako administrazioaren etnotasun kohesionatuaren zilegi...
|
|
|
Pazienteen kulturari lotutako gaitz berriak agertzeak taldearen fitxa medikoa osatzen du. “Mendebaldean ezagutzen ez diren gaixotasunak dira,
|
talde
etnikoetako tipikoak, eta guretzat zaila da diagnostikatzea eta tratatzea”, azaldu dute psikiatrek. Carmen Guijo doktoreak azaldu duenez, gorabehera mordo baten ondorio da nahaste psikologikoen prebalentzia handia.
|
|
|
Lurralde tradizional horretan daude Meka, Medina eta Jerusalem, erlijio musulmanaren leku sakratu nagusiak. Arabiarrek, Mahomaren predikua baino lehenago ere, berezko hizkuntza eta kultura zuen
|
talde
etnikoa osatzen zuten. Islamaren hedapenak ahalbidetu zuen beren hizkuntza bestelako jatorriko herri batzuek ere har zezaten, batik bat Afrika Iparraldean.
|
|
2003
|
|
|
Nola uztartzen dira giza eskubideen babesa eta herrialde eta
|
talde
etniko bakoitzaren errespetua eta kultur tradizioak?
|
|
|
Baina, horrekin batera, ildo honek nahiago du etnien araberako kulturetara hurbiltzea, bazter utzi nahi duelako nortasun gabeko kultura orokorraren eskema irrealean kokatuta geratzeko arriskua. Alemaniako adiera, nazioari edo
|
talde
etnikoari lotzen bazitzaion, hurrengomendearen gizarte eboluzioan adiera hori aplikatu izan zaio nortasun propioko beste talde batzuei: langileriaren kultura, gazteriaren kultura, kultura rockeroa, hippya eta abar.
|
|
2004
|
|
|
Horren berri emango diet, eta berri eman ez ezik, gonbita ere egingo diet, euskal etxeak azter ditzaten, eredu gerta daitezkeelakoan. Izan ere,
|
talde
etniko guztiek »nahiz eta" etniko" hitza zuen Herrian erabiltzerik ez dagoen», jo dute nola hala antolatzera, zeinek bere moldera egin du.
|
|
|
Akademikoak ados dira:
|
talde
etnikoak ezaugarri bertsuak ditu, historia, kultura, erlijioa (beharbada)... talde etnikoak gizatalde sinestea du. Espainiako Estatuan, etnia aipatu eta arrazakeria leporatuko dizute usterik txikienean!
|
|
|
Akademikoak ados dira: talde etnikoak ezaugarri bertsuak ditu, historia, kultura, erlijioa (beharbada)...
|
talde
etnikoak gizatalde sinestea du. Espainiako Estatuan, etnia aipatu eta arrazakeria leporatuko dizute usterik txikienean!
|
|
|
Nekagarria da! Are gehiago,"
|
talde
etniko" esan nahi dugunean! Jainkoarren!
|
|
|
Besterik da, noski, esaterako, diasporaren fenomenoa: diasporaren eta antzeko emigrazio jazoeren karietara sortutako
|
talde
etnikoen existentziak ez du inolako lurralde euskarririk komunitatearen hala holako biziraupena izateko. Adibide honetan ez dute lurraldearen atxikimendu faktorea par tekatzen.
|
|
|
AEBetako farmakoen eta elikagaien administrazioa. lehenengo sendagai eraginkorra
|
talde
etniko jakin batentzat soilik onar dezake
|
|
|
Populazio beltzean bihotz gutxiegitasunak eragindako heriotza tasa murrizten duen sendagai batek polemika handia sortu du AEBn, izan ere, Medikamentuen eta Elikagaien Administrazioak (FDA)
|
talde
etniko espezifiko batean hauteman duen eraginkortasunetik abiatuta onartu duen lehena izan daiteke. Nolanahi ere, kontuan izango da bigarren saiakuntza kliniko batek aurreko ostegunean “The New England Journal of Medicine” aldizkarian deskribatutako emaitzak berresten dituen.
|
|
|
Historikoki, AEBko talde handi hori. esperimentazio biomedikoan ordezkaritza txikia izan du. Gaur egun eskura dauden ia botika guztiak heldu zurietan probatu ziren, 1997an FDAk
|
talde
etnikoak eta emakumeak beren probetan sartzeko eskatu zion arte. Politika diskriminatzaileak Hala ere, populazio beltzari berariaz zuzendutako botika bat merkaturatzeak errezelo asko sortu ditu bioetikan adituak direnen artean, baita komunitate ere.
|
|
2005
|
|
|
Azkenean, zientzialariek jakin nahi dute nondik datozen populazio talde horiek, eta nola eta noiz iritsi ziren gaur egun bizi diren lekuetara. Bidaiei eta giza dibertsitate biologikoari buruzko historia hori guztia geneetan dago idatzita, DNAren hizkuntza zifratuaren bidez. Giza genomaren %99 aldaezina da, baina DNA unitateen ehuneko txiki bat
|
talde
etniko batetik bestera aldatzen da. Noizbehinka mutazioz sortuak, polimorfismo genetiko horiek markatzaileak dira, giza zuhaitz genealogikoa berreraikitzeko zumeek emango dituztenak.
|
|
2006
|
|
|
– Gehiengoa ez den
|
talde
etniko bateko partaide izatea.
|
|
|
Bavieran, Turingian edota Alamanian
|
talde
etniko baten printzeak hartzen zuen kargu hori, eta erregearekin basailutza harremana zuen. Lurralde horietan dukea zen kondearen botere guztiak hartzen zituena, garrantzitsuena justizia izaki.
|
|
|
Horietatik %25 supersentikorrak izango lirateke, eta konposatu horiek oso mingotstzat hartuko lituzkete. Proportzio hori ez litzateke beti berdina izango; jakina da arraza eta
|
talde
etniko desberdinen artean aldakortasun handia dagoela. Gero eta zantzu gehiago dago konposatu horiekiko sentikortasuna arazo genetikoa dela, segur aski TAS2R38 genearekin zerikusia duena.
|
|
|
Estatuak, autodeterminazioa onartzekotan, estatuko lurralde osoari dagokiola esan ohi du; bereizketa nahi duen nazionalismoak, berriz, berak errebindikatutako lurraldeari dagokiola soilik. Kasu bietan nazionalismoaren ikuspuntu esentzialista ageri da; esentzialista, bere lurraldearen barruan bizi diren beste
|
talde
etniko edo nazioren izaera eta izana ukatzen dituen heinean. Praktika politikoak, ordea, eskubide hori autodeterminazio eskaera indartsu ageri den lurraldera mugatzera eramaten du.
|
|
2007
|
|
|
Ondorio horretara iristeko, Max Plank Institutuko mikrobiologoek, 1999tik, bakterioaren laginak jaso dituzte mundu osoan zehar, endoskopia bidez, eta gero laborategian hazi dituzte. Guztira, 51
|
talde
etnikoren 532 andui lortu dituzte.
|
|
|
lurgabeko kultura orokorraren eskema irrealeankokatuta geratzearena. Alemaniako adiera nazioari edo
|
talde
etnikoari lotzenbazitzaion ere, hurrengo XX. mendeko jendartearen bilakaeran adiera hori aplikatuizan zaie nortasun propioko beste talde batzuei: langileriaren kultura, gazteriarenkultura, rock kultura, hippyena, eta abar.
|
|
|
Horietan zerpartekatzen dute? Adin, genero, hizkuntza, erlijio,
|
talde
etniko edo jatorriaskotako jendeek zer edo zertan eta noiz edo noiz bat egiten dute. Eguneroko beharrizanen karietara elkartu edo harremanak dituztenean zer dute
|
|
|
Norberaren aberria eta
|
talde
etnikoa, eta beste talde nazionalak etaetnikoak; nazio identitatea; atzerritar kontzeptua; aurreiritziak etaestereotipoak; lehentasun nazionalak; gizarte aniztasuna.
|
|
|
Horiei dagokienez, Delval ek (1989) talde nazionalen eta etnikoen ezagutzarekin erlazionatutako gaiak azpimarratzen ditu. Gizartegehienak hainbat jatorri etniko eta nazionaletako pertsonez osatuak daude.Pertsona horien jatorrizko
|
talde
etniko eta nazionalek beste taldeetatik bereiztendituzten hainbat ezaugarri dituzte (Barrett eta Buchanan Barrow, 2002); besteakbeste, lurraldea, kultura, hizkuntza, kolorea edo erlijioa. Hala, haurrek taldenazional eta etniko horien inguruko ezagutza ez ezik, beren aberriaren ingurukoezagutza ere eskuratu behar dute (lurraldearena, hizkuntzarena, historiarena, etaabarrena).
|
|
|
Ikusmolde horiekhaurra sozializazio agenteek itxuratutako izaki otzan eta pasibotzat hartzen zuten, eta, beraz, ikerketa horiek aztergai hauek izan zituzten: batetik, gurasoen eta semealaben lehentasun politikoen, irakasleen eta ikasleen jarrera politikoen eta antzekoaldagaien arteko harremana; eta bestetik,
|
talde
etnikoak, estatus sozioekonomikoak, sexuak eta antzeko aldagai sozioekonomikoek sozializazio prozesuan zuteneragina (Gallatin, 1980). Horretarako, oso lagin handiak erabiltzen zituzten, eta, gehienetan, parte hartzaileak 8 urtetik gorakoak ziren (Berti, 2005).
|
|
|
– Aberri bereko haurrek dituzten nazio jarrerak aldatzen dira, gizarteklasearen, talde soziolinguistikoaren eta
|
talde
etnikoaren arabera.
|
|
|
Bizitokiaren eta
|
talde
etnikoaren arabera ez ezik, talde soziolinguistikoarenarabera ere alda daiteke nazio identifikazioaren maila. Adibidez, Bakun (Azerbaijaneko hiriburuan), azerbaijaneraz ikasten duten haur azeriarrak gehiago identifikatzen dira azeriar identitatearekin errusieraz ikasten duten haur azeriarrak baino (Karakozov eta Kadirova, 2001).
|
|
|
– Nazio identifikazioaren maila alda daiteke zenbait faktoreren arabera; hainzuzen ere, bizitokiaren (hiriburua vs beste herriak)
|
,
talde etnikoaren etatalde soziolinguistikoaren arabera.
|
|
|
Teoria horrek ondo azaltzen du zergatik apaltzen diren norberaren taldenazionalarekiko lehentasuna, beste talde nazionalen inguruko aurreiritziak eta taldenazionalen estereotipazio maila. Ez, ordea, gertatzen diren beste zenbait fenomeno.Besteak beste, ez du azaltzen zergatik onirizten dieten haur batzuek bisitatudituzten herriei, ez eta zergatik aldatzen diren haurren jarrera nazionalak gizarteklasearen,
|
talde
etnikoaren zein talde soziolinguistikoaren arabera. Horrez gain, teoria horrek ez du azaltzen zergatik duen eragina telebistak haurrek taldenazionalen inguruan duten ulermenean edo zergatik duten iritzi txarragoa herrialdeetsaiei buruz.
|
|
|
Generoa, aldiz, sexu bakoitzari dagozkion ezaugarri psikosozialei dagokie; hau da, adierazten du zer esan nahi duen emakume edo gizon izateak psikologikoki. Generoa gizarte eraikuntza dinamiko bat da, eta aldatzen da kulturaren,
|
talde
etnikoaren, gizarte klasearen eta pertsonek talde horietan duten kokapenarenarabera (Martinez, 1999).
|
|
|
Gaixotasunaren eragina jasan duen gurasoren baten akats genetikoa da jatorria, mutazio bat, dela obuluan, dela haurra osatu zuen espermatozoidean, dela gene akastuna jarauntsiz, bi gurasoetako inork inolako sintomarik izan gabe. Eritasunak bi sexuei eragiten die, eta ez da inolako
|
talde
etnikoren zaletasunik azaldu. OI duen pertsona baten pronostikoa izugarri aldatzen da, sintomen kopuruaren eta intentsitatearen arabera.
|
|
|
Inkesta hori 45 urtetik gorako 7.352 pertsonari buruz egin zen (%52 emakumeak ziren), eta haien elikadura ohiturei buruzko informazio egokia zegoen. Datuak adinaren, sexuaren,
|
talde
etnikoaren eta pertsonak erretzen zuen ala ez kontuan hartuta doituta, azterlanaren estatistikek erakusten dute batez beste bi egunetik behin gutxienez haragi onduaren kontsumoa BGBK %91 gehitzeari lotuta zegoela. Hipotesi horren arabera, haragi onduari gehitutako nitratoek eta nitritoek «biriketan kalteak eragin ditzakeen nitrogeno oxidatiboko espezieak» sortzen dituzte, Columbiako Unibertsitateko Rui Jiang lanaren ikertzaile nagusiak azaltzen duenez, eta horrek enfisema dagoenean gertatzen diren egitura aldaketak eragiten ditu.
|
|
|
Infekzioa harrapatzeko modurik ohikoena transmisio sexuala edo infektatutako haurrekin kontaktua izatea da. Europan eta AEBn egindako azterketa epidemiologikoek seropositibitatea adinez nagusienarekin, baldintza sozioekonomiko okerragoekin, parekotasun handiagoarekin, etxe berean eta
|
talde
etniko berean haur gehiago egotearekin lotzen dute, eta beti adierazten dute Afrikako eta Asiako emakumeen taldean lehentasun handiagoa duela. Halaber, infekzioa harrapatzeko modurik ohikoena transmisio sexuala edo infektatutako haurrekin kontaktua izatea da.
|
|
2008
|
|
|
Ondo dakite milaka urtetako tradizioaren jarraitzaile direla, eta, euren herriaren historia maite izanik, dantzan aurkitu dute Mexikori dioten maitasuna agertzeko modua.Beren izena, Kutzi, Mexikoko Michoacán eko purepecha etniakoen jainkosa amaren aipamena da, betiko ilargiarena, gure eguzki aitaren(" tata" Huriataren) emaztearena. Purepechena da gaur egun
|
talde
etnikorik handiena, eta euren tradizio eta ohiturak zaintzen jarraitzen dute. Kutzi musika eta dantza talde jatorra da, era tradizionalekoa eta, halabeharrez, antzezpen moldekoa.
|
|
|
Identitate etnolinguistikoa (IELa) da, hain zuzen ere, artikulu honetan aztertuko duguna, hau da,
|
talde
etniko eta linguistikoen artekoa, ukipen egoeretan erlatiboa edo konparaziozkoa dena. Ikerketa honetan IELeuskalduna eta espainiarra aztertuko ditugu.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, primordialista askok ere onartuko lukete ez dagoela nazionalismoa baino lehenagoko naziorik. Dagoena gizataldeak, edo
|
talde
etnikoak, edo etniak (Anthony Smith primordialistaren terminoa erabiltzearren) dira. Nazionalismoa piztuta, etniaren iragana berrirakurtzen da, iragan hori nazioaren errealitate berrira moldatu ahal izateko.
|
|
|
Edonola ere, etniatik nazioraino bada kalitatezko jauzi bat, automatikoki gauzatzen ez dena. Ezaugarri bereziez (dela hizkuntza, dela lege sistema, dela erlijioa) jantziriko
|
talde
etnikoa nazio bat osatzeko baldintza beharrezkoa izan daiteke, baina argi dago ez dela baldintza nahikoa: munduko talde etniko guziek ez dute bere burua naziotzat jotzen.
|
|
|
Ezaugarri bereziez (dela hizkuntza, dela lege sistema, dela erlijioa) jantziriko talde etnikoa nazio bat osatzeko baldintza beharrezkoa izan daiteke, baina argi dago ez dela baldintza nahikoa: munduko
|
talde
etniko guziek ez dute bere burua naziotzat jotzen. Nazioa ez du etniak eratzen, nazionalismoak baizik (etniatik abiatuta).
|
|
|
Aipaturiko guziak, eta aipatu gabe utzi ditudan hainbat gehiago ere, ospe handiko ikerlariak dira, aintzat hartu beharreko ekarpenak egin dituztenak; eta puntu anitzetan, normala denez, elkarrekin batere ados ez daudenak. Nazionalismoaren sorrera azaltzeko, zenbaitek aldaketa sozio-ekonomikoak azpimarratu dituzte, eta bertze batzuek kultura alorreko aldaketak; zenbaitek komunikabideen garapenean kokatu dute arreta, baina bertze zenbaitendako
|
talde
etnikoetan dago nazionalismoa ulertzeko giltzarria.
|
|
|
Nazionalismo klasikoaren logikan estatua zegoen nazioproiektuaren abiapuntuan, eta estatuaren jabe zen
|
talde
etnikoaren ondare etnohistorikoa, linguistikoa eta kulturala ziren estatu horren oinarri nazional nagusiak. Gureak, ordea, ezin du bide hori urratu, gure abiapuntua ez datzalako estatuan edo marko politikoan edo burujabetza juridikoan.
|
|
|
(off) Sanemak esplotatuta sentitzen dira akuanen azpian; baina harreman normaletan ez da etsaitasunik nabaritzen. Bat eginda, bi
|
talde
etniko hauen eskubideak babesteko elkartea sortu dute.
|
|
|
Izenaren bidez izendunaren taldea zein den agertzeak izen horren erabileraz eta balioaz asko esango digu. Izen batzuek izena hautatu duenaren ideologia zein den dioskute, beste batzuek erlijio fedea zein den, edo hizkuntza, edo
|
talde
etnikoa, edo nazioa, edo familia...
|
|
|
Bestelako arrisku faktoreak Arriskugarritzat jotzen diren bizimodu ohitura batzuek minbizia izateko aukera alda dezakete. Helicobacter pylori k infekzioa izatea, gizonezkoa, adinekoa izatea,
|
talde
etniko jakin bateko kide izatea, gatz eta jaki keztatu eta fruta eta barazkietan urria den dieta bat izatea, etengabeko estresa izatea, tabakoa kontsumitzea, gizena izatea, anemia kaltegarria izatea traktu gastrointestinaleko B12 bitamina xurgatzeko behar den faktore intrintsurik ez izateagatik eragindakoa—, Faktore horiek guztiak gorabehera, badirudi H. pylorik eragindako infekzioa dela urd... Iraupen luzeko infekzio batek hantura kronikoa (gastritis atrofiko kronikoa) eragin dezake, eta lesio aurrekanigenoak eragin barrunbearen barne estalduran.
|
|
|
Emakumeek gizonek baino gehiago sufritzen dute, hiruko proportzioan, eta, batez ere, 25 eta 50 urte bitartean hasten da, nahiz eta adinean aurrera egin eta 65 urtetik gorakoen artean %12 izatera iristen den. Ez da
|
talde
etniko bakar batekoa, eta ez da bereziki eremu geografikoekin edo klima baldintzekin lotzen. Aholku espezializaturik gabeko elikagaiak baztertzen dituen elikadura oso arriskutsua da, nutrizio gabeziak izateko arriskua baitago, eta osasun egoerak okerrera egin baitezake.
|
|
|
kurduak eta arabiarrak. Iranen, sei
|
talde
etniko handi daude, eta bakoitzak bere hizkuntza, lurraldea, historia ditu; beraz, sistema federala askoz egokiagoa da.
|
|
|
Oro har, EAEko bertako biztanleek atzerritarrekin duten harremana ondo ikusten dutela ondorioztatzen da ikerketan. Hala, bizitzeko beste leku bat aukeratu behar izanez gero, hirutik bik beste arraza edo
|
talde
etniko batzuetako zenbait pertsona bizi diren leku bat aukeratuko lukete. «Hori da gaur egun gehien gertatzen den egoera; praktikan, jendeak egun bizi den lekua aukeratu du, eta horrek esan nahi du ez duela horren txarto ikusten», azaldu du Aierdik.
|
|
|
3)" Hegoaldeko" herrialdeetako immigranteen kolektiboetako pertsonek, gehienek, badakite (beren jatorrizko herrialdeetan hala gertatzen delako) nolakoak diren gatazka politikoak; batetik, eliteen interesak biztanleriaren gehiengoari ezartzearen ondorioz sortutakoak; bestetik, estatuaren interesak eskualde jakin batean ezartzearen ondorioz sortutakoak; eta hirugarrenik, gehiengo
|
talde
etniko, kultural, linguistiko eta erlijiosoak gutxiengo bati ezartzearen ondorioz sortutakoak. Immigranteak ez dira bakarrik" gutxiago garatuta" dauden zonaldeetatik etorritako pertsonak, beren jatorrizko herrialdeetan urte askotan gutxituak izan diren kultura, hizkuntza eta etniatakoak dira gehienak.
|
|
|
9 NBEko Giza Eskubideen Batzordeko aditu taldeak ezarri zituen hiru ezaugarri horiek, estaturik gabeko nazioek eta
|
talde
etnikoek aitortzeko eskaera egiteko legitimitatea definitzerakoan. Horri esker, EGKn eta NBEko Biltzarrean onartu zen herri indigenen Eskubideen Gutuna.
|
|
|
Jatorrizko komunitateak eta hizkuntzak murriztu egiten dute hein handi batean etorkinak komunitatearen barnean sartzea ahalbidetuko duten argudioak taxutzeko aukera (Kymlicka 2001: 15 kap.). Nazionalismo baztertzaile horrek, politikak bideratzeko orduan,
|
talde
etnikoen arteko antzekotasunak barik ezberdintasunak gailenarazten ditu. d) Multigobernagarritasun egoeren kudeaketa eta immigrazioa: sistema federala eta etorkinen aukera politikoak
|
|
|
Immigrazioa, horrenbestez, botere federalaren esparru handiagoak lortzeko bi komunitateen arteko lehiaren tresna bilakatu da. Ildo horretan, Jacobsen argudioaren arabera (Jacobs 1991), bi komunitateen arteko botere borrokak gutxiengoen
|
talde
etnikoen txertaketa sustatzen eta zapuzten du aldi berean.
|
|
2009
|
|
|
Urteotan asko irabazi dute antolakuntzan Amazoniako
|
talde
etniko ugariek. Asociacion Interetnica de Desarrollo de la Selva Peruana (AIDESEP) dute federazio.
|
|
|
136,12 biz/ km2.Jeneroen araberako proportzioa: 119 gizon/ 100 emakume.Txinako populazioaren %92 han etniakoa da eta gainerakoa 55
|
talde
etniko ofizialek osatzen dute: tibetarrek, mongoliarrek, uigurrek, zhuang, hiu, etab.
|
|
|
Haren esanetan, etnografiara jo behar da marrazkiak ulertzeko. Izan ere, egungo
|
talde
etniko primitibo askok hatzekin margotzen dute paretetan pareta ukimena izena duen errito batean. Horren bitartez naturaz gaindiko izadiarekin harremanetan jartzen saiatzen omen dira.
|
|
|
|
talde
etniko bizi dira. Batzuk, Nu tribua adibidez, hemen
|
|
|
Alabaina daiek eta beste
|
talde
etniko batzuek oihan
|
|
|
Bestalde, Estatuaren eginbeharra da Gerra Zibil eta diktadura garaian ideologia politiko, erlijio,
|
talde
etniko, sexu orientazio edo beste edozein bereizkeriairizpideren gainean oinarritutako bidegabeko epaiketen deuseztatzea justiziareninstituzioen aurrean. Deuseztatzeak frankismo garaiko legediaren «ilegaltasuna»baieztatzeko balioko luke, nazioarteko arauei begira ilegalki sortu den erregimenbaten legedia baita, eta bere edukiak nazioarteko zuzenbidearen aurka joaten zirelako.
|
|
|
Amerikan, bestalde, Eliza katolikoak ez zuen apaizgorik sobera, independentzia garaitik aurrera Espainiatik koroaren finantzaketarekin misiolarien bidalketak etetean, arazo larriak izan zituen apaiz eta fidelen artean behar bezalako ratio egoki bati eusteko. Betarramistek, beste
|
talde
etniko batzuetako apaizek eta kongregazio erlijiosoek bezala, ez zuten inolako eragozpenik jasaten haien aberkideez jaioterri zaharraren ohituretan eta hizkuntzan arduratu nahi bazuten, baldin eta ardura hori esklusiboa eta baztertzailea ez bazen. Horrela ere adierazi zioten elkarri Baionako eta Buenos Aireseko apezpikuan, lehenengo euskal misiolarien bidalketa prestatzen ari zenean:
|
|
|
Autoreek diotenez, gorputz masaren indizean puntu bat igotzen den bakoitzean (GMI, pisua pertsona baten tamainarekin erlazionatzen duena eta gehiegizko pisuaren maila adierazten duena), kartilagoaren kaltea %11raino handitzen zen. Hala ere, galera hori ez zen lotzen beste faktore batzuekin, hala nola adinarekin, sexuarekin edo
|
talde
etnikoarekin. Gaixotasunaren lehen urratsak hauek izan dira:
|
|
|
Etxeetako inkesten mikrodatuetatik lortzen da, nahiz eta “neurria eraikitzeko beharrezkoak diren adierazle guztiek inkesta beretik etorri behar duten”, adierazi du NBGPk. Pribatutasun partikularren arabera, pertsona bat pobrea den ala ez hartuko da kontuan. indize hori eskualdearen,
|
talde
etnikoaren edo pobreziaren tamainaren arabera taldekatu daiteke, besteak beste.
|
|
|
GGIk aztertzen dituen datu taldeetatik abiatuta eratzen da (sarrera, eskualde geografiko edo administratiboak, hiri edo landa egoitza, generoa eta etnia). Metodo horrek herrialde baterako edo eskualde, genero, landa eta hiri eremu eta
|
talde
etnikoen arteko indize orokorra ezkutatzen duen edozein desberdintasun erakusten du. Helburua da “politikak eta ekintzak bideratzen laguntzea, desberdintasunei eta akatsei aurre egiteko”.
|
|
|
Indonesia munduko artxipelago handiena da, eta, inor bizi ez den uharte txiki ugari baldin baditu ere sei mila inguru, beste hamar mila irlek osatzen duten uharte multzo zabal horretan errealitate anitz daude; orotara 300
|
talde
etniko baino gehiago bizi baitira artxipelagoan. Mutur batetik bestera, hiru orduko aldea egoteaz gain, kilometroak bezainbat errealitate sozial eta politiko dago, eta herri aberastasun hori arriskutsua da erabat zentralizatua dagoen estatu batean; uhartetan zatituta dagoen artxipelagoa pusketan apurtu baitaiteke, Indonesiako estatuaren etorkizuna arriskuan jartzeraino.
|
|
|
Nigerko Deltako auzia 1958an hasi zen, petrolioa aurkitu zutenean. Garai hartan Erresuma Batuko kolonia zen, eta
|
talde
etnikoek ez zuten ahotsik ustiaketa akordioetan. 1993ra arte Shellek 634 milioi upel atera zituen ogoniarren lurretatik, International Crisis Groupen arabera.
|
|
|
Alemaniak berehala onartu zituen herrialde berriak, hango gutxiengoen eskubideak errespetatzeko eskatu gabe. Herritarrak kanporatzen hasi ziren, eta herri batzuk babestu zituzten, beste batzuen eskubideen kaltetan, hau da, tratu ezberdina eman zieten Jugoslavia zeneko herri eta
|
talde
etnikoei. Horrek kaosa sortu zuen, eta herrialdea gerran murgildu zen.
|
|
|
Joxan Artzek hitza eta Mikel Laboak ahotsa jartzen dioten Baztan izenekoan, adibidez), bada beste kontzeptu bat, lurraldetasuna sendotzen duena, nortasun elementu eragile gisa. Diasporaz ari gara,
|
talde
etniko, kultural edo erlijioso baten sakabanatzea izendatzeko erabiltzen den termino, jatorriz greko, horretaz.
|
|
|
Beraz, etnizitateaz hitz egiteak desberdina izatearen (diferentziaren) pertzepzio soziala sortuko duten jarreraz hitz egitea esan nahi du, jarrera politikoez, kulturalez, eta abarrez?, eta diferentzia hori da, hain zuzen, baliagarritasun bermea ematen diona, gure unibertso sinbolikoaren barruan. Hortaz, egiazko edo alegiazko
|
talde
etnikoen arteko bereizketa egitetik urrun gaude. Eta etnizitatearen inguruko eztabaidak osagai erreferentzialekin baino gehiago metadiskurtsoarekin duela zerikusia jakinik ere, ezin dugu ahaztu gizatalde gehienek modu formal eta ofizial batean bereganatzen eta gaurkotzen dituztela egunero egunero diskurtso horiek.
|
|
2010
|
|
|
Zizekek dio: ...uskaldun' separatistek' mesfidantzaz erreakzionatu izana, Habermasi' alemaniar nazionalista' izengoitia jartzera heldu baitziren, aspaldiko argumentu' leninista' berreskuratuz, hots, tentsio etnikoa bizi duen Estatu batean, identitate etnikoaren aurreko jarrera indiferenteak, itxuraz' neutroak', estatuko kide guztiak hiritar abstraktu huts izatera mugatzeak,
|
talde
etniko ugarienari egiten diola praktikan mesede".
|
|
|
Nazionalismo linguistikoaren ideologiari jarraiki, Estatu nazioek
|
talde
etniko, linguistiko eta kultural bakarra aukeratzen dute erdigune izateko, gainerakoak gutxiagotuz. Baina, aukeratutako bakar hori denen onurarako balitz bezala azaleratzen dute, modu horretako gizarteari eleanitza eta kulturaniztuna deituz.
|
|
|
Nazionalismo linguistikoaren ideologiari jarraiki, Estatu nazioek
|
talde
etniko, linguistiko eta kultural bakarra aukeratzen dute erdigune izateko, gainerakoak gutxiagotuz.
|
|
|
d) Haurrak prestatzea, gizarte aske batean bizitza ganorazkoa izateko, ulermena, bakea, tolerantzia, sexu berdintasuna eta lagun arteko giroa nagusi direla, herri,
|
talde
etniko, talde nazional nahiz erlijioso eta indigena jatorriko pertsona guztien artean;
|
|
|
Horregatik, Europako, Asiako eta Afroamerikako populazioaren laginak sartu ziren. “Interesgarria da genomaren aldaeretan
|
talde
etnikoen artean antzekotasun asko daudela frogatzea, balio lipidoetan eta gaixotasun arriskuetan duen eraginari dagokionez”, adierazi du Michael Boehnke ikerlanaren zuzendariak. Azterketa zientifikoek funtsezko lau ezaugarri lipidoren kokapena izan zuten ardatz:
|
|
|
Hala ere, adierazpen orokor hori kenduta, ez dago inolako ODSen zerrenda edo definizio ofizialik. Ezaugarri biologikoak alde batera utzirik, besteak sozialki determinatuta daude eta, beraz, aukera berdintasunarekin (edo bere faltarekin) loturik daude; eta horiek ere gizartearen barneko generoen,
|
talde
etniko edo ekonomikoen arteko botere harremanen emaitza dira.
|
|
|
Eredu hori krisian dago, ordea. Talde nazionalen eskakizunak ezin dira ase eta
|
talde
etniko eta erlijiosoenak eztanda egitear daude. Bestalde, nazioarteko antolaketa estatuen eskumenetan horzkada handia egiten ari da aspalditik; zer esanik ez, subiranotasun ekonomikoari buruz hitz eginez gero.
|
|
2011
|
|
|
Nazio Batuen txostena giza garapenari buruz ari zaigu hemen: . Munduan dauden 200 herrialdeetan 5.000
|
talde
etniko daude. (?) Bazterketa herrialde demokratikoetan nahiz diktaduran aurki daiteke.
|
|
|
Nirekiko, zalantza gutxiko auzigaia da, hala ere. Izan ere, estatuen mundu sistema nazionalean estatus politiko beregainik erdietsi ez duen nazioak edo
|
talde
etnikoak ez baitauka egun munduan zuzenbidezko helduleku sendorik nor izateko. Estatu hegemonikoen esanera dagoen nazioarteko legeriak, salbuespenak salbuespen, gehiengoen aho beteko onespena dauka erabakigune gorenetan.
|