|
2002
|
|
|
Euskal irakurleak ez zeuden orduan sortzen ari ziren eleberri eta narrazioek eskatzen zuten irakurketa isil eta intentsibora ohituta, eta, eskolatzea batez ere espainieraz zenez, zaila zen euskal irakurleen kopurua areagotzea. Dena dela, XIX. mendearen amaieran
|
sortutako
euskal eskola bakanei Diputazioek 1920tik aurrera abiarazi zituzten auzo eskolen eta 1920ko eta 1930eko hamarkadetan ugalduz joan ziren ikastolen ekarria gehitu zitzaizkien. Euskararen irakaskuntzan egiten ari zen ahaleginaren adibide ditugu I. Lopez de Mendizabalek 1907tik aurrera argitaratutako liburuak, haien artean aipagarrienak Xabiertxo (1925) eta Umearen laguna (1920).
|
|
|
Inguma izenekoa UEUk
|
sortutako
euskal komunitate zientifikointelektualaren datu basea da. Bertan azken 30 urteetan unibertsitate mailakozientzia eta jakintza alor bakoitzean euskaraz ahoz eta idatziz ekoitzi denariburuzko oinarrizko informazioa eskaintzen da; euskaraz zer egin den eta nork eginduen azaltzen duen aipu laburra, alegia.
|
|
2003
|
|
|
Horrez gain, fakultateetan
|
sortutako
Euskal Kultur Talde eta Mintegien funtzioa argitu behar zen, Agirrebaltzategiren ustez,
|
|
|
Bestalde, ez zen falta aldizkarian, jeltzaleek iraganean egindako lanaren aldarrikapena (Leizaolak
|
sortutako
euskal unibertsitatea 1936an) eta hori ahaztearen inguruko kexa.
|
|
2004
|
|
|
Izan ere, Eusko Jaurlaritzak txorrota ixteko deliberoa hartuko du, ez da diru-laguntza gehiago izango. Momentu horretan, eta horretarako propio
|
sortutako
Euskal Media erakundearen laguntzaz, gobernuak filmen ekoizpenean parte hartuko du. " Loraldia bultzatu zuen gobernu berak lurperatu zuen euskal zinema.
|
|
2005
|
|
|
International Penen Kongresuan parte hartuko du lehen aldiz iaz
|
sortutako
Euskal Pen Klubak. Laura Mintegi elkarteko lehendakaria eta Lutxo Egia elkarteko diruzaina izango dira hilak 21a bitartean, Bled herrian (Eslovenia).
|
|
2007
|
|
|
Euskal Komunitate Zientifikoaren datu basea. Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntzaz UEUk
|
sortutako
euskal komunitate zientifiko intelektualaren datu basea da. Bertan, azken 35 urteotan unibertsitate mailako zientzia eta jakintza alor bakoitzean euskaraz ahoz eta idatziz ekoitzi denari buruzko oinarrizko informazioa eskaintzen da.
|
|
2008
|
|
|
Besugo. Gaztelaniazko hitza izengoititzat hartuta
|
sortutako
euskal oikonimoa: Besugorena> (Ziritza).
|
|
|
Hala ere, apaiz irakaslea ez bezala, Eleizalde alderdi gizona zen erabat, eta Sabino Aranaren jarraitzaile sutsua hainbat arlotan. Hola, adibidez, 1910 urtean, abandotarrak 1898an
|
sortutako
euskal pertsona izenak hartu eta Deun, ixendegi?
|
|
2009
|
|
|
Aritz Aranburu (Zarautz, 1985/08/30) kirol honen historian
|
sortutako
euskal surflaririk onena da, zalantzarik gabe. Nazioarteko lehen norgehiagoka 14 urte zituela irabazi zuen, eta 2004 eta 2005 urteetan, munduko 5.a eta Europako txapeldunordea izan zen juniorretan.
|
|
|
XX. mendearen hasieran, Ibaizabal astekariak jorratu zuen herrietako informazioa euskaraz eta prentsan eredu bilakatu ere; informazio lokala zaintzearenardura, gerora
|
sortutako
euskal aldizkari ia guztietan errepikatuko baitzen.
|
|
|
Gai honen hastapeneko hausnarketak, zeintzuen arabera emigrazioa arazo demografiko soila baitzen, aspaldiko bidean geratu ziren, perspektiba berriei tokia utziz, eta mintegi honen hitzaldien edukia horren froga garbietako bat da?. Euskaldunen emigrazioaren zergatientzat oraindik erantzun argi eta erabat adosturik aurkitu ez badugu ere, horren ondorio historikoak aztertzeari ekin diogu ikerketa munduan, batez ere Ipar eta Hego Ameriketan Europako immigrazio masiboa hartu eta onartu zuten nazioetan
|
sortutako
euskal kolektibitateen izaera eta nondik norakoak.
|
|
|
Enrique de Bilbaok, Euskal Erria euskal etxe berriaren lehenengo batzarrean egon ondoren, ideia bat atera zuen handik: euskal etxe berria EAJren ideologiatik
|
sortutako
euskal etxe bat izango zela. Hori ikusita, Euskal Erria euskal etxea sortu zutenen ideologia nolakoa zen azaltzea beharrezkoa izango litzateke.
|
|
2011
|
|
|
Eterio Ortega Santillanak idatzi eta filmatutako lana gaur estreinatuko da Zinemaldiko Zabaltegi sailean. Zuzendari espainiarrak Elias Kerejeta ekoizlearen ideia batean oinarrituta egin du filma, eta honen estreinaldiarekin, amaitutzat eman dute bien arteko kolaboraziotik
|
sortutako
euskal gatazkaren inguruko trilogia. Hau baino lehen, Ortegak Asesinato en febrero (2001) eta Perseguidos (2004) zuzendu ditu, ETAren biktimei buruzkoak.Ikuspegi desberdinetatik, filmeko pertsonaia guztiek ideia berari heltzen diete, Ortegaren arabera.
|
|
|
Iker Ortiz de Zarate aktore gasteiztarrak
|
sortutako
Euskal Antzerki eta Dantza Konpainia New Yorkeko Cervantes Institutuan izan da lehen aldiz, Oscar Wilde idazle irlandarrak kartzelan idatzitako eskutitzaz osatutako De profundis lana taularatzeko.
|
|
|
Eta agian lilura horrek harrapatuta, familia Iruñera aldatu zenean zinema mundura gerturatu zen pixkanaka: 1977an
|
sortutako
Euskal Zinemagileen Elkartearekin harremanetan egon zen eta 1979an Txantrea auzoko 40 bat lagunek Txantreako Lankideen Kooperatiba eratu zuten, zinemari lotuta. Salesianoen ikastetxeko irakaslea zen garai hartan eta elektronikako hainbat lan ere egiten zituen; Euskadiko Mugimendu Komunistan (EMK) militatu zuen, eta hilabete eman zuen kartzelan.
|
|
|
Jomuga, helburu eta bitarteko desberdinak zituzten, eta batzuen ekimenak gizarte zabalerako ziren moduan, beste batzuek, berriz, eragin esparru txikiagoa eta zehatzagoa izan zuten. Adibide bat jartzearren, 1979an
|
sortutako
Euskal Herrian Euskaraz (EHE) elkartearen asmoa Euskal Herriaren euskalduntzea zen, hain zuzen ere Euskal Herrian euskaraz bizitzeko (Ezkerra eta Fernandez, 1995). Beraz, euskal gizartearen luze zabalari eragin nahi zion mugimendu honek613 Bestalde baziren maila jasoan ari ziren elkarte eta erakundeak, hala nola Euskaltzaindia, UEU, Elhuyar, UZEI, 70eko hamarkadan edo aurretik sortutakoak, baita 80ko hamarkadan sortutako EIE, EIZIE eta abar.
|
|
|
Lojendioren hitza noiz eta nola gauzatuko zen itxaron gabe, Txillardegi Baionan euskal kultura sustatzeko
|
sortutako
Euskal Idazkaritzan euskararen batasunerako oinarriak lantzen hasi zen. Beraz, Euskal Idazkaritzaren esparrua kulturgintza bazen ere, azkenean bere egiteko nagusia euskararen batasunaren inguruan ardaztu zen, Txillardegiren gidaritzapean.
|
|
|
Laburbilduz, 1969an sortutako Bilboko Unibertsitatea, gerora
|
sortutako
Euskal Herriko Unibertsitatearen ernamuina izan zen. Oso urte gutxiren buruan Bilbokoak hazkunde prozesu itzelak bizi izan zituen, barrutiaren zabalpena, ikasle kopuruaren hazkundea baita aurrekontuaren igoera ere.
|
|
|
Hala, mintegiaren zeregin nagusia euskara ikasteko ikastaroak antolatzea izan zen. 1978an
|
sortutako
Euskal Irakaslegoa institutuak bere gain hartu zuen aipatutako euskara eskolak, eta «ordurararte Euskal Kultur Mintegiaren bitartez bertoko ikasle unibertsitariarentzat antolatzen ziren euskara ikastaroen ardura bereganatzen du» (Aranzadi, 1995: 529).
|
|
|
Oro har, unibertsitatean 70eko hamarkadan
|
sortutako
euskal kultur taldeak oso ezezagunak dira, nahiz eta eragile funtsezkoak izan ziren euskara unibertsitatean sartzeko. Kultur taldeak ezezagunak dira, oraindik ez direlako sistematikoki ikertu eta garaiko dokumentazio askorik ez delako gordetzen, taldeek unibertsitarioen topagune izaera zutelako, eta ez zutelako erakunde bizitza burokratizaturik, ez aldizkaririk, ez jarduera programa trinkorik ere.
|
|
|
Nolanahi ere, 360.000 e inguruko inbertsioa egin du Larramendi Bazkunak.Rikardo Arregi aldizkaritegia Euskal Herri osoan euskara hutsez argitara emandako egunkari eta aldizkarien bilduma da, eta euskarazko kazetaritzaren gordailu eta ikergune izateko xedez sortu zuen Larramendi Bazkunak orain 17 urte. Orain arte bilduma osatzeari ekin zaio eta egoitza berri hau emanez ikergunearen xedeari ateak zabaldu nahi zaizkio, milaka alek osaturiko bildumarentzat egoitza duina emateaz gain.Bestetik, Beterriko Liburua literatur aldizkaritik
|
sortutako
Euskal Literaturazaleen 111 Akademiak –Euskal Herri osoan jada 173 akademiakide dituenak– behin behineko egoitza ere Arantzibia plazan izango du.Zabaltzeko ekitaldian, Larramendi Bazkuneko lehendakari Jon Unanuerekin batera, Andoaingo alkate Ana Carrere eta Eusko Jaurlaritzako Euskara Sustatzeko zuzendari den Begoña Muruaga hizlari aritu ziren.AdierazpenakJon Unanue, LARRAMENDI BAZKUNA... “Aldizkaritegia sortu genuen geneukan bildumaren inguruan prentsa idatziaren ikergunea osatu nahi genuelako, horixe zen xede nagusia.
|
|
|
Aipatu dugu berezitasun bat: 60 hamarkadatik aurrera
|
sortutako
euskal musika herrikoi berritzailearen barruan kanta zaharrek izandako presentzia. Ordura arte, kantu horiekin gertatutakoa guztiz normala da inguruarekin alderatzen denean:
|
|
2012
|
|
|
Bide batez esanda, karga metaforiko handikoa izan zen etxearen irekidurei aho itxura ematea, oihal gorriak mingainak balira bezala erabiliz edo, agian, boteretsuen kontura isuritako hainbeste jenderen odola sinbolizatuz. Anartean, Iñigo Aranbarrik sortutako testuek hainbat kontu aletu zituzten Euskal Herriaren historia eta nortasunaren inguruan, eta, batzuk aipatzearren, indar handikoak izan ziren burdinaren gainean eratutako goi burgesiari buruzkoak, Hego Amerikan
|
sortutako
euskal izeneko diktadore odoltsuen aipamena, etxearen, edozein etxeren, barne funtsaren analisia, lehenagoko eta oraingo immigrazioaren azterketa eta, zelan ez, Gabriel Arestiren eta beste zenbaiten aipu mamitsuak.
|
|
|
Bi idazle horiek bultzatu zuten Orixe Mireio euskaratzera. Espainiako gerra zibilaren aurreko hamarkadan
|
sortutako
Euskal Pizkundea izeneko mugimendu kulturalaren bultzatzaile garrantzitsuenetakoak izan ziren Aitzol eta Lauaxeta. Aitzolek, ondo aztertua zuen literaturak zer nolako zeregina bete zuen Europa barruko hainbat gutxiengo nazionaletan. Finlandia, Belgika, Provenza, Katalunia?
|
|
|
xix. mendearen erdian asmatu eta
|
sortutako
euskal kulturgintzaren zutabeetariko bat izan zen. J.E. Delmas erabat txertaturik zegoen garaiko euskaltzaleen sarean (A.
|
|
2013
|
|
|
Mende batzuetan behintzat, ez da horren zaila izango, delako, sistema de normas literarias, en sarrera zedarritzea. Arau horien hedapena, dibertsifikatzea, askotarikotzea arakatzeak, berriz, ez du joko gehiegirik eragingo idazlan profanoek osatzen duten corpus laburrarengatik; izan ere, dagoeneko adierazi den moduan,
|
sortutako
euskal produkzio literarioa bizirik iraun duena baino zabalagoa izanagatik, eskura geratu den dokumentazioa bakarrik da erreala, eta horren argitan, Lazarragak edo Etxeparek indarrean jarritako arau sistemek ez zuten ez hedapen, ez dibertsifikatze handirik izan. Ezta Oihenartenak ere.
|
|
|
Ikastolen bultzadatik
|
sortutako
Euskal Unibertsitate autoeratu bat hipotesi moduan har daiteke. Demagun posibilitate moduan.
|
|
2015
|
|
|
Bestalde, Berasategik nabarmentzen du berton jaiotakoen eta kanpoan
|
sortutako
euskal herritar gazteen artean alde handia dagoela erabilerari dagokionez. Kulturartekotasuna lantzeko gune estrategiko izan behar dute haur eta gazteentzako komunikabideek, adin tarte horietan baita aniztasuna beste ezeinetan baino nabarmenagoa.
|
|
|
Hiru kalifikazio horiek, berantiarra, urria, guztira hartuta ez oso goi mailakoa? aplika dakizkioke zehaztasun nahikoz hastapenetatik, hots, Behe Erdi Arotik, XIX. mendearen erdialdera arte
|
sortutako
Euskal Literaturari, aldi horietan ezaugarriok garbi, gordinki, nabari baitira, oro har. Ezin dira horrenbesteko zehaztasunez aplikatu, ordea, XIX. mendeko bigarren erdian eta XX.eko bi lehenengo herenetan sortutakoari, eta nekez, jada, XX. mendeko hirugarren herenetik gaur artekoari.
|
|
2016
|
|
|
Azken urte hauetan proiektu berriak proposatzen ari dira, bai eta arrakastaz garatu ere: ...teizko Oihaneder euskararen etxea (oraingoz Gasteiz antzokiaren hanka falta badu ere); tokian tokiko informazioa, anitza eta euskaraz eskaintzen duten Aiaraldea komunikazio leihoa, Hala Bedi irratiaren euskara hutsezko bigarren frekuentzia, Alea aldizkaria eta alea.eus ataria; mintzalagunak, Arabako Bertsozale Elkarteak martxan jarritako Kuadrilla arteko bertso ekimenak, Lautadako bertso eskolatik
|
sortutako
euskal ekosistema, Gasteizko zenbait auzotan sortzen ari diren euskara elkarte berriak; Baratza edo Gazte Goza Tope modukoak, non euskara eta arte adierazpen bide berriak uztartzen diren; Arabako Errioxan, Durangoko azokarekin batera, lehenengo euskal liburu eta diska azoka antolatu izana; Gasteizko jaietan Zeledon euskaraz jaitsi zela ezin ahaztu, eta abar luze bat.
|
|
|
ETA, Historia iruditan, Oraintxetan eskuratu dugu. Liburu horrekin, XX. mende erditsutan
|
sortutako
euskal erakunde armatu horren ibilbidea nahi izan dute erakutsi, 1951 eta 1978 urte bitartekoa, argazkien bidez, kazetaritzatik eta historiografiaren begiradatik haratago so eginez. Erakundearen biTakaera eta garapena ulertzeko gakoak eskaintzen dituen obra egokia.
|
|
2017
|
|
|
Frankismo garaia: 1975 aurretik
|
sortutako
euskal hedabideetatik 4 soilik zeuden bizirik 2000 urtean.
|
|
|
Bihartik aurrera egitarau berritzaile eta oparoa ekarriko du Loraldia euskal kulturaren jaialdiak. Deustun
|
sortutako
euskal kulturaren festan 150 artistek hartuko dute parte eta 30 ikuskizun eta bi ekoizpen propio plazaratuko dituzte.
|
|
2018
|
|
|
Auñemendiko lorea. Bestalde, 1909an
|
sortutako
Euskal Esnalearako kolaborazioa eskatzen zion Agirrek Azkueri. Eta Azkuek:
|
|
|
Eta hara, hazi guztiak ez ziren alferrik galdu eta ernamuintzen hasi ziren. Horrela, ez dakigu Larrekok izan ote zuen Diputazioak urte hartan bertan (1949)
|
sortutako
Euskal Akademiaren berri, baina hura gerraondoko lehen euskaltegi publikoa izan zen Euskal Herri guztian, artean ere" euskaltegi" hitza asmatu gabe zegoela. Eskolak 1951ko urtarrilean hasi ziren, 33 ikaslerekin, irakaslea Frantzisko Tirapu erantsundarra izan zelarik.
|
|
2019
|
|
|
Horrela, bertako kulturaren difusioa eta berrezarpena bultzatzeko proiektuan, arte plastikoen arloan, aurreko hamarkadetan ospea lortu zuten artistek, bai eta beren lanek ere, babes publiko berezia jaso zuten. Artista horiek nagusiki Gaur taldeko partaideak izandakoak ziren, hots, hirurogeita hamarreko hamarkadan
|
sortutako
Euskal Eskola mugimenduko azpitalde gipuzkoarra zena1 Gogorarazi beharra dago sortzaile horien garaiko nahi bateratua euskal kulturarentzat iruditegi berri bat osatzea zela, hain zuzen ere, ahozko tradizioan gertatzen ez zen bezala, euskal kulturak ez baitzuen ia imajinario bisualik. Era horretan, Trantsizioaren hasieran sumatzen zen norabide politiko eta kultural berriarekin, esan daiteke iraganeko xede hori nolabait lortu egin zela.
|
|
2021
|
|
|
Garitaonaindiak eta
|
sortutako
euskal astekarian, zera dioskute: ‘Mendiyan omen da osasuna[...].
|
|
|
36). Aurreko atalean ikusi ahal izan den gisan, Bigarren Pizkundetik
|
sortutako
euskal kulturgintzaren gizarte mugimenduaren itzala funtsezkoa izan zen norabide hori nagusitzeko, eta esparru horretan hartutako esperientzia bertso mundura ekarri nahi izan zuen Koldo Tapiaren figura klabea izan zen: " ‘Intuizio garbiena Koldo Tapiak izan zuen, bai’, berretsi du Joxerra Garziak.
|
|
|
Jose Manterola. Lehen Pizkundearen olatu foruzalean funtsezkoak izan zen berak
|
sortutako
Euskal Erria aldizkaria. Bertsolaritzari dimentsio mediatiko berri bat
|
|
|
Hari horri tiraka, Okiñenak Euskal Herritik kanpo
|
sortutako
euskal musika klasikoaren inguruko ikerketa bat abiatu zuen, eta dagoeneko badu lehen fruitua: Aradak diskoa.
|
|
|
Gerra piztu arte, lau dira euskaltzaletasunak paraleloan sortutako sareak. Batetik, ekimen pribatukoak —Azkueren ikastetxea Bilbon eta Migel Muñoaren Andra Mari ikastetxea Donostian—; bestetik, ekimen instituzionalekoak Bizkaiko Diputazioaren Auzo eskolak, besteak beste—; kultur instituzio ezberdinek
|
sortutako
Euskal Eskolak; eta, azkenik, euskal nazionalistek diseinatutako Euzko Ikastola Batza. Nabardurak nabardura, azken hori izan zen guztien artean nazio ikuspegiarekin hasitako proiektu bakarra.
|
|
|
Anartean, Iñigo Aranbarrik sortutako testuek hainbat kontu aletu zituzten Euskal Herriaren historia eta nortasunaren inguruan, eta, batzuk aipatzearren, indar handikoak izan ziren burdinaren gainean eratutako goi burgesiari buruzkoak, Hego Amerikan
|
sortutako
euskal izeneko diktadore odoltsuen aipamena, etxearen edozein etxeren barne funtsaren analisia, lehenagoko eta oraingo immigrazioaren azterketa eta, zelan ez, Gabriel Arestiren eta beste zenbaiten aipu mamitsuak.
|
|
2023
|
|
|
Antzerki alorrean gabezia hori agerikoa da, zoritxarrez. 1993 urtean
|
sortutako
Euskal Antzoki SAREA erakundeak antzezlanak grabatzen ditu, eta azken urteetan egin diren antzerkien katalogo bat badago. Eugenio Arozenak ere bere kabuz bideoz grabatutako hainbat emanaldi ditu gordeak.
|
|
|
Jose Martin Urrutia Txotxe artista elgoibartarrak 2018ko otsailean utzi gintuen, baina egindako lan itzelaren arrastoak gelditzen zaizkigu. 1995 urtean
|
sortutako
Euskal Antzerki Talde Amateurren Elkarteko (EATAE) kide izan zen. Durangoko Kurutziaga ikastolan antzerkia irakatsi eta zabaltzeaz gain, San Agustin Kulturgunearen magalean Karrika antzerki taldea sortu zuen.
|
|
|
1977 urtean
|
sortutako
Euskal Antzerki Taldeen Biltzarra (EATB), beren emanaldi guztiak soilik euskaraz eskaintzea erabaki zuten taldeek osatu zuten. Garai hartan euskara hutsean ari ziren antzerki taldeen ibilbideak gaur egun ere oihartzun egiten du.
|
|
|
Hurrengo hamarkadan nabarmendu zen idazle gisa. Foruen galerak eragindako pizkundearen giroan, Abadiak bultzatuta Ipar Euskal Herrian egin ohi ziren lore jokoen tankerako festak antolatzen hasi ziren Hego Euskal Herrian ere, horretarako
|
sortutako
euskal elkarteen eskutik. Jaialdi horien antolaketan eta bertso txapelketetako epaimahaietan aritzeaz gain, bertan egin ohi ziren literatura sariketetan idazlan ugari aurkeztu zituen, baita sari batzuk irabazi ere, bereziki olerkigintzan.
|