|
2015
|
|
|
Ez al litzateke
|
sortu
dugun eredua –Epai Irizpideak–, sikiera, apur bat bederen aztertu. Uste dut teorian (buruaren mende bihotzaren kaltetan?) gehiegi makurtuta gaudela, esperientzia eta bizipenen iturriari bideak murrizturik.
|
|
|
Berrogei bat lagunentzat ibili ginen kantari, adin tartea 60 urtekoa izango zelarik. Bildutakoen artean hamar bat izango ziren euskaldunak, hitzez noski, baina atmosfera berezia
|
sortu
zen. Gure gai jartzaile den Casabal lau egun geroago iritsiko zenez, Manexekin batera, Sierrak jarri zituen gaiak.
|
|
|
Aspaldian AEBetara joandako euskal artzaina eta bertan jaiotako ilobaren arteko elkarrizketa irudikatu genuen Jokinek eta biok. Euskaraz zekitenek itzulpen lanak egiten zituzten ingurukoekin, eta denboran atzeratutako algarak
|
sortu
ziren tarteka, txistea itzuli eta gerora entzuten genituelarik han zeudenen barreak.
|
|
|
Eduki dugun publikorik euskaldunena izan da dudarik gabe New Yorkekoa, eta lotura horrek askatasun izugarria ematen du gaiak eman, bertsoak kantatu edota musika helarazteko momentuan. Magia polita
|
sortu
zen, bai, New Yorkeko arrats gau hartan.
|
|
|
Ondareaz ari garenean, ordea, aintzinako kontuez ari garela iruditzen zaigu askotan, baina ondareak ez du etenik, ari da sortzen eta berritzen. “Xenpelar 1991 urtean
|
sortu
zen eta Bertsozale Elkartea sortuz geroztiko bertsolaritzaren ondarea bildu dugu. Iraganeko bilduma eta funtsak ere badauzkagu, baina gure lehentasuna egungo jarduna dokumentatzea da”, azaldu du Oihana Aranburuk, dokumentazio zentroko koordinatzaileak.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo
|
sortu
berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona egitea. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
Dokumentazio Zentro dinamikoari bide eman nahian, Euskal Herriko Bertsozale Elkartearen baitan erredakzio bateratua
|
sortu
da. Lan-talde honek kudeatzen ditu “Hitzetik Hortzera” telebista saioa eta Bertsoa sareko ataria.
|
|
|
Agirrek maskara horrekin estereotipo bat
|
sortu
zuen, hausten kosta egin zaiona, eta ez zitzaion “asko gustatzen” jendeak nola ikusten zuen. “Azkenean, jendeak zuk egiten duzun hori ikusten du”, arrazoitu zuen.
|
|
2016
|
|
|
Eta ordukoa ez zen mundu hau. Gu ikastolako umeak gara; ikastola nola
|
sortu
zen, zein mailatako proiektu komunitarioa zen, auzolana… hori guztia oso presente egon da beti. Gu baserritarren semeak gara, Durangon hazi gara eta gure etxean beti esan izan da Durango karlisten herria zela.
|
|
|
Horrek ere baditu bere makurrak. Egia da bertsolaritzak azken urteotan gaur egun eta hemen bizi den jendearen kezkak agertzen dituela, eta Ximunek antzezlan honekin hori egin nahi du; tabuak hautsi eta eztabaida
|
sortu
.
|
|
|
Akaso nire sentsazioa baino ez da. Baina asko eskertzen dut Ximun eta bere taldearen jarrera, irmotasuna, zer nahi duten garbi izatea… Antzezlana ez da
|
sortu
merkatuak eskatzen duelako. Gerraren 80 urteurrena suertatu da, baina antzezlana beraien beharretatik sortu da.
|
|
|
Baina asko eskertzen dut Ximun eta bere taldearen jarrera, irmotasuna, zer nahi duten garbi izatea… Antzezlana ez da sortu merkatuak eskatzen duelako. Gerraren 80 urteurrena suertatu da, baina antzezlana beraien beharretatik
|
sortu
da.
|
|
|
Prozesua luzea da, piezak pixkanaka pixkanaka joaten dira enkajatzen, antzerki taldeek beren metodologia propioa daukate, idazten dituzun testuak ez dakizu azkenean erabiliko ote diren, entseguetan sortutako testuak –zuk
|
sortu
ez dituzunak– zureak balira bezala hartzen dituzu… prozesu osoan engranaje baten parte sentitzen zara, lantalde baten parte. Horrek gure lana errazten du.
|
|
|
pertsonaia zehatz batzuekin, epaiketa bat… Obra horren amaieran, lan osoaren heren bat hartuz, Txirritaren “asto lasterra” sartzen dute. Gerora, Xabierrek zati hori hartu, aldatu, handitu eta Gabon, Txirrita
|
sortu
zuen. Antzezlana fartsa generoaren barruan dago, eta bertan Txirritari epaiketa bat egiten zaio”.
|
|
|
zenbaki bat errepikatzea; kasu honetan, hirua (hiru kate, hiru koroa, hiru bala…). Bazekien errekurtso hori erabiltzen zutela idazle ezagunek, edo berak
|
sortu
zuen? ”.
|
|
|
Gu gara Txirritari melodiak jartzen dizkiogunak, eta hori Xabier Lete eta Antton Valverderen lanaren eragina da; disko bat kaleratu zuten Txirritaren bertsoekin. Melodia batzuk moldaketak ziren, baina berriak ere
|
sortu
zituzten”. Goikoetxeak garbi dauka konposatzailearen figura itzalean geratzen dela gehiegitan:
|
|
|
Doinuei dagokienez, Tapiarentzat ekarpen oso esanguratsua izan zen Letek ETBrentzat egin zuen programa berezia, Mintzoaren Arnasa (13 atal). Horretaz gain, Oiartzungo Lekuonatarren eraginetik ere edan zuela deritzo; familia horrek bertso doinu asko
|
sortu
zituen.
|
|
|
HELEPak
|
sortu
ditu
|
|
|
|
sortu
eta handitzea
|
|
|
Almengo bertso eskolaren sorreraz eta garai hartako kontuez aritu ziren Patxi Goikolea eta Juanito Akizu bertso eskolaren sortzaileak –Xanti Iparragirrerekin batera
|
sortu
zuten– eta ikasle izan zuten Jon Sarasua bertsolaria, Arizmendi ikastolako (Leintz Bailara) Basabeazpi gunean (Aretxabaleta). Garai hartako kontuez ez ezik, bertso zaharrak eta bertsolaritzari lotutako hamaika kontakizun kontatu zizkieten aurrez aurre zituzten haur hezkuntzako haurrei.
|
|
|
Pentsatzen dut nirekin, agian, inor ez dela ados egongo. Eta orain urtero egiten diren bertso saioen kopurua, telebistako audientziak, txapelketen arrakasta, gaurko profesionaltasuna, bertsolaritzaren inguruan
|
sortu
den azpiegitura sendoa… aipatuko dizkidate. Hori dena ondo dago, eta beharrezkoa izango da egungo testuinguruan.
|
|
|
Aldizkaria
|
sortu
zuenean, 14 urte neuzkan, marraztea gustatzen zitzaidan beste ezeren gainetik, eta aitak, oso bere estiloan, erabaki zuen seme nerabearen marrazkiak argitaratuko zituela aldizkarian. Lotsa dezente ematen didate marrazki haiek egun, baina garai hartan primeran pasatzen nuela ezin uka.
|
|
|
Laugarren urtea dut orain koordinatzaile lanetan, eta ardura bat gehiago izan arren, ardura polita suertatu da. Gaiak eta kolaboratzaileak aukeratu, atal berriak
|
sortu
, urrunxeago begiratzen saiatu… Lan berri hauetan Andoni Lubaki ezagutu dut, esaterako, eta istorio harrigarriak kontatu dizkit (Malitik bere zerraldoa besapean zuela itzuli zen behin); edo Galder Izagirrek oparituriko sarrerekin sekulako kontzertutzarra gozatzeko aukera izan nuen; edo Txema Garcia, Conny Beireuther, Nerea Ibarzabal, Jon Martin eta Zaldi Eroa bezalako artisten jardunean nolab... Gallego eta Payarekin azken Durangoko Azoka nahiz Gabonetako kanpainan liburu salduenen artean kolatu genuen bertsolaritzari buruzko nobela grafiko bat argitaratzea izan da azkena.
|
|
|
2006 urtean Kuba zeharkatu nuen Indio Nabori repentista handiaren heriotzari buruzko ale bat osatzeko. Bertsolari aldizkariarekin lotura estua
|
sortu
zitzaidan, ordutik.
|
|
|
70etik gora dira propio kamerarekin hara edo hona mugitu direlako, edo etxean zeukaten material interesgarria eskaintzeko modua ikusi dutelako, aldizkariari argazkiak ekarri dizkiotenak. Dozena bat marrazkilari baino gehiago aritu da bertsolaritzari buruzko irudiak
|
sortu
nahian arkatzari eta buruari eragiten. 300dik gora dira gai bat edo besteari buruz grabagailua piztu eta galderak egiteari ekin diotenak… 96 emakumezko, ia lautik bat, urte askoan gizonezkoena bakarrik izan den plazan.
|
|
|
Nola
|
sortu
zen. Zer azaldu du?
|
|
|
Nola
|
sortu
zen aldizkaria
|
|
|
Gogoan dut Joxeanek bere egitasmoa behin berriro ere azaldu zigula (eta ziur asko Xantik esango zigun guztiz bideragarria zela, baina hori ez daukat gogoan). Une batean, isilaldi deseroso halako bat
|
sortu
zen. Orduan, nik galdera alua egin nion Andoni Egañari, bere izaera kamaleonikoari men eginez beratzen hasia baitzegoen, eta Joxeani amore emateko zorian (hala iruditu zitzaidan, behintzat).
|
|
2017
|
|
|
Denek harritzen baninduten ere, bazen bat halako zirrara
|
sortu
zidana aurreko saioetan: Amuriza.
|
|
|
mundura
|
sortu
ninduten.
|
|
|
|
sortu
zezakenik! (bis)
|
|
|
Hitzetik Hortzera eta Bertsoa.eus proiektuetan buru belarri ari den lan-taldea zergatik murgildu zen halako abentura batean? Bertsozale askoren ahaleginetik
|
sortu
zen “Europa Bat Batean” ekimena: bertso eskoletan aritzen diren gazte askok aukera izan zuten atzerriko kantu inprobisatuak oholtzan ezagutu eta, batez ere, oholtzapean bakoitzaren kezkak eta interesak ezagutzeko.
|
|
|
Duela zazpi urte
|
sortu
zuten sariketa hau Kutxiko Katuek, bertsolari gazte arabarrak eta ikasleak elkartzeko helburuarekin. Tabernetako saioak asteazkenetan izaten dira, eta finala ostegunez gaztetxean.
|
|
|
Ikusleek ere ardo gorri nafarra estimatzen dutela erakutsi zuten behin, kantu horren 16 bertsoen erritmoa txaloz markatu zutelako, oholtzara igo zen gizon espontaneo batek abestu bitartean. Berrogei urte Ameriketan pasatutako gizon bat zen hura, Gasteizen ordutik egon gabea, eta “bertsolaria ez naiz, baina 129 bertso dakizkit buruz” esanez aurkeztu zuen bere burua, baita sekulako giroa
|
sortu
ere.
|
|
|
Txapelketa honen hasierako urteetan formatu klasikoago bat izan ohi zuten saioek, betiko ariketekin. Duela bi urte, aldaketa bat ematea erabaki zuten, ordea, eta bertsolarientzako ariketa berriak
|
sortu
zituzten: errima erronda –errimatzen duten hitzak bata bestearen ondoren esatea, eliminatu arte, habanera puntu erdika… Formatu tradizionalarekin zertxobait apurtzen saiatu ziren bestelako jende bat ere plazara animatzeko, bertsotan onenak izan ez arren beste abilidade batzuk dauzkatenak.
|
|
|
Bertsopilota ez da Argentinarako
|
sortu
. Izen eta forma zehatz horrekin duela bost urte jarri zen abian, lagun talde baten ekimenez.
|
|
|
Payadorearen iritziz, tradizioa ezagutu behar da tradiziotik
|
sortu
ahal izateko: “Ezin da payadore izan Indio Bares, Carlos Molina, Roberto Ayrala, Martín Castro ezagutu gabe… Ez bazara eurak irakurriz maitemindu eta ez bazara sozialki konprometitu, ez zara”.
|
|
|
Bi urtera (1998) ari zen lehenengoz jendaurrean eta ‘La Organización’ izenarekin abiatu zuten Argentinako lehen rapero taldea. 2000 urtean Sudamétrica
|
sortu
zuten, rap independentearen zigilu bihurtu den diskografika. Bi aldiz irabazi du Argentinako freestyle txapelketa (2002, 2003) eta hainbat lehiaketa eta emanaldi mota bultzatu ditu.
|
|
|
Lehen bi edizioetan irabazle izan zen Yoda. Hip hop munduan bidea egin nahi zutenen zailtasunak ulertuta, ordea, ‘Secretos de Sócrates’ plataforma
|
sortu
zuten, “errimaren gerlariei eztabaidarako gune bat” eskaintzeko.
|
|
|
Aurrera begira, “bilakaera interesgarria” ikusten dio Latinoamerika osoan, “edukiz aberatsa”. Bere iritziz, AEBetako auzo txiroetan lan esplotazio handia zegoenean Blues estiloa
|
sortu
zen moduan, “hip hopa, erbesteratutako afroamerikarren ondorengoek sortu dute auzo txiroetan, lan faltaren desesperazio giroan”. Yodaren ikuspegtik, gizarteko ezinegonak artearen bidez adierazten dira, eta tresna horietako bat da rapa:
|
|
|
Aurrera begira, “bilakaera interesgarria” ikusten dio Latinoamerika osoan, “edukiz aberatsa”. Bere iritziz, AEBetako auzo txiroetan lan esplotazio handia zegoenean Blues estiloa sortu zen moduan, “hip hopa, erbesteratutako afroamerikarren ondorengoek
|
sortu
dute auzo txiroetan, lan faltaren desesperazio giroan”. Yodaren ikuspegtik, gizarteko ezinegonak artearen bidez adierazten dira, eta tresna horietako bat da rapa:
|
|
|
Euskara ikasteari ez nion zentzu berezirik ematen hasieran. Dantza ikasten nuen bezain era naturalean hasi nintzen aukera
|
sortu
zenean. Hizkuntza ez zitzaidan ezezaguna, hori bai.
|
|
|
ikasleek euren inguruko harreman guztiak gazteleraz eraiki zituzten, ohiturak ere bai. Hizkuntzaz aldatzea oso zaila da behin harremana gazteleraz
|
sortu
denean; horregatik esaten nien lagun berri pare bat egiteko erabat euskaraz egingo zutenak eurekin. Niri Lazkaoko harrera familiarekin gertatzen zitzaidan, baina euskaraz aritzeko indarrik ez nuenean ez deitzea erabaki nuen eta hurrengo egunean saiatzea, adibidez, harreman hura euskara hutsean mantendu nahi nuelako.
|
|
|
Ika mika handia
|
sortu
zuen balea hark. Ur azalean ikusi orduko irten omen ziren zarauztarrak txalupatan haren atzetik.
|
|
|
Elkarrengandik urrutira gabe ziren Etxetxiki eta Etxebeltz baserriak. Etxebeltzen
|
sortu
zen Salbatore Mitxelena euskal poeta.
|
|
|
Udazkenean
|
sortu
/ ta nor ez harritu
|
|
|
1969an egin zen mendeurreneko gertakari horien ondoren, 40 urteko hutsunea etorri zen. Xenpelar Bertso Eskola 1987an
|
sortu
zenez, 2012an ospatu genuen 25 urteurrena, eta berriro heldu genion eskulturaren gaiari. Bien bitartean, nik erretiroa hartu nuen edo hartu behar izan nuen.
|
|
|
“Ezin zuen beste modu batera izan”. Elkarren jardunarenganako miresmenetik
|
sortu
den emanaldia dela azaldu dute Labakak eta Egizabalek, eta miresmen horrek zati handi bat feminismotik du; Egizabal bertsozaletzearekin, adibidez, lotura zuzena:
|
|
|
Ni guztiz bat nator aitonaren jota horrek dioenarekin. Gero eta garbiago ikusten dut gaurko kanta moldea Raimundo Lanasekin
|
sortu
zela. Diskoetan grabatu zen jota molde hori eta, irratia ere urte horietan indartu zenez, erabat gailendu da kantatzeko molde hori.
|
|
|
Boltsa ere
|
sortu
zen
|
|
2018
|
|
|
Horixe egin zuen bertsolaritzak. Bere proiektu soziokulturalaren helburu nagusia bertsolaritza geroratzeko aukerak sortzea zen, eta horretarako
|
sortu
zituen bertso eskolak, elkarteak, txapelketak, aisialdiko jarduerak, hezkuntza arautuko eskolak, hedabideak, borondatezko lanerako ekimenak… eta bertsolarien jarduna testuinguru horretan txertatu zen.
|
|
|
Beraz, bertsolaritzaren proiektu soziokulturala abiarazteko, agente eragile bat
|
sortu
beharra zegoen, eta, bertsolaritzaren kasuan, gizarte mugimendu baten forma hartu zuen. Izan zitekeen bestela, beste kultura diziplina batzuek beste era batera eraginkortasunez funtzionatu baitute.
|
|
|
Bertsolaritzaren proiektu soziokulturalak garrantzi handia eman dio jendeak kultura sorkuntza elkarrekin bizitzeko espazioak sortzeari. Bertso eskolak, txapelketak eta borondatezko lanerako guneak
|
sortu
ditu bertsolaritzaren gizarte mugimenduak. Ez da kontsumo soila.
|
|
|
Bertso eskolek egin zuten Troiako zaldiarena: bertsolaritzan existitzen ez ziren baldintza inklusiboak
|
sortu
zituzten, eta horiei esker hurbildu ziren bertsolaritzara bestela hurbiltzerik izango ez luketenetatik hainbat. Halaber, emakume bertsolariek elkarren artean sortu dituzten sareak funtsezkoak dira genero desberdinkeria gainditze aldera.
|
|
|
bertsolaritzan existitzen ez ziren baldintza inklusiboak sortu zituzten, eta horiei esker hurbildu ziren bertsolaritzara bestela hurbiltzerik izango ez luketenetatik hainbat. Halaber, emakume bertsolariek elkarren artean
|
sortu
dituzten sareak funtsezkoak dira genero desberdinkeria gainditze aldera. Aipatzeko modukoak dira Ez da kasualitatea saioak, Ahalduntze bertso eskola, Zilekoa… Bestalde, funtsezkoa da bertsolaritzaren esfera publikoan gertatzen ari dena, eremu horretan eztabaidagai baitago zer den bertsolaritza eta nondik jo lukeen.
|
|
|
Baina birpentsatze hori etengabea delakoan nago: bertso eskolak
|
sortu
zirenean birpentsatu zen mugimendua, telebistara jauzia eman zenean ere bai, aparraldia murriztea erabaki zenean ere bai… Azterketak ondorio baikor asko ateratzen ditu, baina badaude autokritikarako osagaiak ere, bai esfera publikoarekin dugun harremanari dagokionez eta baita genero arrakalari dagokionez ere. Bigarren hori bereziki kezkagarria da.
|
|
|
Bestalde, Bertsozale Elkartearen sorrerako helburua bertsolaritza geroratzea zen. Horrek esan nahi du proiektua bera belaunaldi berriei begira
|
sortu
zela. “Gazteak erakarri” esaten dugu askotan, belaunaldi berriak gonbidatze hutsa aski balitz bezala.
|
|
|
Azterketak berak aipatzen du bertsolaritzaren sozializazio guneak asko direla. Bertso eskolak dira nagusi, baina plaza bera ere sozializazio gune bat da, Bertsozale Elkarteko dinamika bera ere bai… Gune asko
|
sortu
ditugu bertsolaritzara sarbidea izateko, eta helduaroan ere asko dira zaletzen direnak, bai. Hipotesi bat baino gehiago egin daitezke horren inguruan.
|
|
|
Duela urte batzuk amaitu zen telebistaren aroa. Bertsoa.eus proiektua aspaldi
|
sortu
zen, baina gizartea harago doa…
|
|
|
Interneten dena dago egiteko. 2006an
|
sortu
zen Bertsoa.com, eta ordutik hona asko garatu dugu bertsolaritza hedatzeko daukagun proiektua. Gaur egun hedapen ikuspegi oso baten parte dira bai Hitzetik Hortzera eta baita Bertsoa.eus ere, eta horrek aukera ematen digu estrategia orokor baten barruan proiektu bakoitzari helburu konkretu batzuk emateko.
|
|
|
Hamarkada bat baino gehiago da jada Bertsozale Elkartean Genero Taldea
|
sortu
zenetik. Ordutik hona Bertsozale Elkarte barruko funtzionamendua asko aldatu da:
|
|
|
Baina bertso eskolak agertu zirenean dena aldatu zen. 40 urte igaro dira, eta oraindik ere bertso eskolak dira mugimendu bezala
|
sortu
dugun tresnarik eraginkorrena.
|
|
|
Fenomeno hauek denak sozialak dira. Sozialki
|
sortu
da, sozialki garatuko da eta sozialki aldatuko da. Hor ikusten da nolako aldea dagoen jauzi kualitatibo eta kuantitatiboen artean.
|
|
|
Berak sortu zuen IKUSPEGI, Euskal Immigrazioaren Behatokia, eta bertako zuzendari izan zen hainbat urtez. 2011n, Jose Antonio Oleagarekin batera, BEGIRUNE
|
sortu
zuen: Immigrazioaren Ikerketarako Laborategia.
|
|
|
Immigrazioaren inguruko argitalpen ugari ditu, eta arlo horretako hainbat proiekturen sortzaile eta bultzatzaile izan da. Berak
|
sortu
zuen IKUSPEGI, Euskal Immigrazioaren Behatokia, eta bertako zuzendari izan zen hainbat urtez. 2011n, Jose Antonio Oleagarekin batera, BEGIRUNE sortu zuen:
|
|
|
Berriagoak diren esperientziak ere baditugu. Odei Barroso bertsolari urruñarrak Gorka Rodrigezekin
|
sortu
duen 2ZIO taldea kasu, rapa eginez eta Hip Hoparen barruan kokatu ditzakegun estiloak erabiliz. Bertsoaren formetatik eta errimategitik lanketa handia egina dagoela igartzen zaie letretan, elkarrengandik uste baino gertuago dauden generoak direlako agian.
|
|
|
Lotura honen bueltan taldeak
|
sortu
eta bidea egin duten arren, ekitaldi zehatzetarako egin izan diren kantetan bertsolarien esku hartzea nabarmena izan da historia laburrean. Korrika, Nafarroa Oinez, Ibilaldia, Araba Euskaraz, Kilometroak edo Herri Urratsen behin eta berriro aritu izan dira bertsolariak letrak jartzen, 1999an Joxe Ripiauk musikatu eta Maialen Lujanbiok Korrikarako idatzitako Bat eta Bat abestia edo 2ZIOk 2018ko Herri Urratserako konposatu zuen Prefosta!
|
|
|
Bertan ikus dezakegu nola Joseph Auriol, hogeita zortzi urteko apaiz gaztea, Ekialdeko Pirinioetako Nohèdes eko herrixkan, maitemintzen den Alexandrine Vernet maistrarekin, eta nola elkarrekin ihes egin baino lehen lapurtzen eta pozoitzen dituen berarekin bizi ziren Maria eta Rosa Fonda ahizpak 1881 urtean. Izugarrizko eskandalua
|
sortu
zen, noski, garaian, eta betiko galeretara kondenatua izan zen. Bertso-paperean, ilustrazioetan ikusiko dugunez, apaizaren irudia ageri zaigu, La Tombelleren hilketa bertsoan bezalaxe.
|
|
|
Antzeman nuen aitortzen zitzaidala halako labeltasun bat, luzera zama ere bihurtu zitzaidana. Alde batetik, neroni nintzen zentroa desnaturalizatu nahia
|
sortu
zidan periferiaren kontzientzia hartzeak eta, ondoren, nire izate naturala ukatzetik periferia zentroaren etengabeko espiralean eroso samar dantzatzera ekarri nau. Beti ere zapata handiegiekin, tamalez.
|
|
|
Aguazila, ordea, itxuraz gustura ez eta, bere makilarekin bozgorailuari kolpeka hasi zitzaigun, “Nahikoa da, behera hortik”, oihukatuz. Iskanbila latza
|
sortu
zen agintari eta herritarren artean, eta halaxe bukatu zen gure egun hartako jarduna. Gerora, 25 urteurrena ospatu genuen, berriz hirurok, toki berean.
|
|
|
Izan ere, Bautistari egokitu zitzaion irrati, telefono eta telebistarik gabeko gizartean
|
sortu
, etxean eta tabernetan bertsotan ikasi eta bertso eskoletan eta unibertsitatean ikasitako bertsolari gazteekin aritzea. Eta horrek ematen die garrantzi handiagoa Bautista bezalako bertsolariei, hain luzaroan eta hain egoera desberdinetan kantuan jarraitzeko gogoa, indarra eta borondatea eduki izanagatik.
|
|
|
|
sortu
ziran euskaldun
|
|
|
Familiak eta lagun giroak egin zuten bertsolari. Familian, atautxi zuen bereziki bertsozalea eta, berak kontatzen zuenez, haur ttikia zela atautxik kantatutako bertsoek
|
sortu
zioten bertsozaletasunerako grina.
|
|
|
Euskal Herrian egin diren krimenen artean orrialde beltzenetakoa da Beizamakoa (Gipuzkoa). Korosagasti baserrian gertatutakoak hotzikarak
|
sortu
zituen orduko gizartean, eta hura bizi izandako zahar gutxi geratu arren, jakina da ez dutela ahantzi ez haiek ez haien ondorengoek Urola eta Goierri eskualdeen arteko herritxoan.
|
|
|
Haren sozio eta laguna eraman zuten berarekin, Legorretako Beroztegi bailarako Frantzisko Lasa. Frantziskok zerrategi bat
|
sortu
zuen, eta anaia Juanek, etxera ezkonduak, 14.000 duro utzi zizkion. Atxiloketarekin anaia kartzelan eta utzitako diruak bueltan ikusteko perspektiba gutxirekin geratu zen Juan Lasa.
|
|
|
Dokumentazio lan handi bat egin eta gero
|
sortu
zitzaien gidoia idazteko aukera Miren Gorrotxategi eta Alaitz Olaizolari, Azpeitiko Udalak eta Kultur Mahaiaren Sorkuntza Beka baliatuta. Asier Sustaeta azpeitiarra da zuzendaria, eta grabazioaren inguruko zenbait azalpen eman dizkigu.
|
|
|
Hamalau bertso ziren, erran bezala, oraindik ere aurkitu ez ditugunak. Txirritak
|
sortu
eta bertze norbaitek idatzi zituenak, epaileek horixe erraten baitute (“…original, que dictó a un amanuense por no saber él escribir…”), haren iloba Jose Ramon Erauskin Lujanbiok segur aski, Antonio Zavalari kasu egiten badiogu: “…Txirritak, bertsoren batzuk argitaratu nai zituanean, bere illoba orri deituko zion eta aren lumaz baliatuko zan…”.
|
|
|
Saila amaitzeko, erraten du jendeak ez zuela konprenitzen ahal zergatik
|
sortu
zen halako gatazka, eta ez dakiela horrekin guziarekin zenbat galdu ote duen alkate izanak, baina haiek, behinik behin, “Tomás, Pedro y Francisco”, arras satisfos gelditu direla (“deskantsatu dira”, segur aski jatorrizkoetan, epaian egiten den aipamena kontuan hartuz).
|
|
|
Zertarako muturra sartu, ordea, eltzetzuek? Kazetariaren azken ohar horrek pentsarazten digu kasaila eta liskarra
|
sortu
izanen zirela aldekoen eta kontrakoen artean. Jende pobrea alegeratuko zen agintariek egiten zituzten abusuak salatzen zirelako, eta, bertzalde, botere puskaren bat zutenei arriskutsua irudituko zitzaien edozein olentzerok hain aisa eta eskura izatea injustizia agerian uzteko manera; hura kutsatzen bazen, igandero aterako ziren bertso-paper berriak herri guzietan.
|
|
|
Goazen ikustera nondik
|
sortu
zen legasarren arteko gatazka hura.
|
|
|
hari
|
sortu
dio aferak,
|
|
|
Adibidez, ez nituen Xalbador eta Fredi Paia hartu nahi oso zaila delako bi bertsolari horiek konparatzea, eta ez dakit ondorioak oso bidezkoak izango liratekeen. Horrez gain, herri batera mugatzeak bertso eskola noiz
|
sortu
zen, herria zenbat eta nola aldatu den… aztertzeko aukera ematen zidan. Hobeto deskribatu dezakezu bakoitza eta denek dute komunean bertan bizi izan direla, aldaketak antzeko moduan bizi izan dituztela.
|
|
|
Zerrendan hizki deigarriz ageri zait “generoa” hitza. Eztabaida bat baino gehiagoren iturriko ur hari meheak
|
sortu
zuen taldea, eta denok ekin genion aldapan gorako bideari, andrezko zein gizonezko. Oso interesgarria eta aire freskoa izan zen hasiera hura, bere aldapak aldapa!
|
|
|
Hitzaren beste jolastoki bat ere bazen, informazio iturri eta iritzi trukerako ez ezik. Wordker horri dagokionez, kontua da ingelesez
|
sortu
nuela lehenengo, eta ondoren gehitu nizkion berbagin, palabrador eta parolétarien.
|
|
|
1968an jaio zen euskara batua Arantzazun, berandu xamar Xalbadorrentzat, urtebete lehenago txistu jo baitzioten milaka hegozentrikok bertsotan zerabilen euskalkia ulertzen ez zutelako. Horrelako arazoei irtenbidea emateko
|
sortu
zuten batua garaiko euskal eszenako garun astunenek, tartean Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi, Gabriel Aresti, Telesforo Monzon, Koldo Mitxelena eta enparauek. Bai, badakit, denak gizonak.
|
|
|
Komunikabideetan ere presentzia handitu beharrean gaude, prentsa idatzian zein irrati telebistetan; kontuan izanda, bestalde, bat bateko ahozko poesiaren hauskortasuna masa hedabideetan sartzen denean, eta trataera axolagabe edo instrumentalizatuak
|
sortu
lukeen folklorizazio arriskua. Ez dago glosarekin lotutako ekitaldiei modu iraunkorrean espazioa eskaintzen dion hedabiderik, salbuespen bereziak kenduta.
|
|
|
Baina uste dut, kultura epifania denean bezala, bertsolaritza gurasorik gabeko seme alabekin
|
sortu
dela, duela mende laurden bat. Horregatik dagoela gazte eta eder.
|
|
|
Bertso edo bertsoaldi batek iritzi kontrajarriak eragin baditu entzuleen artean, ohikoena da hori bera islatzea epaimahaikideen artean ere. Txapelketa bururatu ondoan egiten ditu azterketak taldeak; eta eztabaidak
|
sortu
dituzten bertsoaldiak aztertzen dira xeheki. Eztabaidatzen da ausarki; gutxitan lortzen da adostasuna.
|
|
|
Lanketa bereziak ere egin ditugu gai konkretuekin, emozioekin adibidez, eta exijentea izan da, baina baita oso aberasgarria ere. Gainera, aurten ez zait iruditu talka handirik
|
sortu
denik puntuaketekin. Badirudi bertsozaleak ulertu duela gurea lan zaila dela, eta akatsak egin daitezkeen arren, borondate onez goazela.
|
|
|
Mitxelenak euskarari buruz zioena esan genezake gure gai honetan ere: misterioa dela nola
|
sortu
zen, baina oraindik misterioagoa nola arraio iraun ahal izan duen gaur arteraino.
|
|
2019
|
|
|
Bertso eskolara etorri zitzaigun behin laguntza eske, bilobaren ikastolan aitona amonek zerbait egin behar zutela haurrekin jaialdi batean eta berak bertsoa bota nahi zuela… Konplexuekin baina erraztasun handiz osatu zuen eta gugana etorri zen egindako testutxoa zuzendu nahirik. Bertso eskolan amama arabar euskaldun bat egun bakarrez bada ere ikasle izateak eta bertso kantari entzuteak
|
sortu
zidan zirrara ezin dut hitzez deskribatu.
|
|
|
sistemak ez du ikusten komunitatea eraikitzeko kulturak zer nolako balioa duen. Gero, badaude kultur eragileak diren hezitzaileak ere; berek hala erabaki dutelako baliabideak
|
sortu
eta abar egiten dutenak… Sekulako esfortzua egiten duen jendea.
|
|
|
Jakina da, bakoitzak leitzen du bere liburua. Hala, nola irakurtzen du Urruñan
|
sortu
eta Iruñean bizi den 36 urteko gizon zuri, heterosexual, ustez enpatiko batek hamabost emakume bertsolari ausarten testigantzak biltzen dituen begirada eta luma zorrotzez idatzitako Kontrako Eztarritik?
|
|
|
Eta ni Urruñan
|
sortu
eta Iruñean bizi den 36 urteko gizon zuri heterosexuala izan, ile eta pisu gutxikoa, azpiratua batzuetan, azpiratzailea askotan, oihanean bizirik irauteko ehizari edo Espainiako prentsa arrosari buruz kantatzen ikasi duena, basoko legeak sekula zalantzan jarri gabe. Ez, ez gara denak leku beretik abiatzen:
|
|
|
Hautsak harrotu zituen, kritikak jaso zituen bertsoaldi horrek, eta, lehen oso txalotua izango zen umorea, ez zen horrenbeste txalotu publikoaren zati baten partetik behintzat. Kamiseta arrosa dela eta ez dela gizon hegemonikoa zalantzan jarri zen, eta, ondorioz, umorea modu horretan egitearen eztabaida
|
sortu
zen.
|
|
|
Aipatu beharra dago Txapelketaren markoan umorea mugatua dela, azalari edo formari dagozkion mugak eta mamiari edo edukiari dagozkionak tarteko. Baina hipotesietan azaldu bezala, umorea dela-eta, tentsioak bi norabidetan
|
sortu
dira. Batetik, historikoki horren baloratua izan den umoreak, goitik beherakoak, ez du lehen bezain harrera ona izan publiko zati baten aldetik.
|
|
|
Bertsoaldi horiek erakusten dute umorea arrakalak sortzeko bitartekoa izan dela azken Txapelketa Nagusian. Gainera, Txapelketan zehar zenbait bertsoaldik eztabaida
|
sortu
dute. Umorearen mugei buruz hitz egin da eta benetan duen garrantzia aitortzeko bide izan da, eta hori pozgarria da.
|
|
|
Txapelketarik izan ez balitz, gatxa izango zen Nerbioi ezkerraldean, Enkarterrietan eta Bilbo aldean bertan ere bertsolaritzak pausoak ematea. Horri esker, zorionez, gaur egun hezkuntza arautuan Bertsozale Elkarteak eskolak ematen ditu, bertso eskolak
|
sortu
dira, eta saioak eta bestelako jarduerak antolatzen dira. Bertsolaritzarekin batera euskal hiztunak goraka doazen eskualdeok ezinbesteko dute euskarazko espresiobide guztiak indartzea, belarriprestei ahobiziak batu behar gatzaizkie, eta Txapelketak badu zeregina arlo horretan.
|
|
|
Sevillan
|
sortu
nintzen ni
|
|
|
Hortik Gasteizera, eta AEKn irakasle izateko aukera
|
sortu
zitzaidan. Euskararen munduan lan egitea?
|