|
2002
|
|
|
Matxinada militarrak eta haren ondoko errepresioak arrakastaizan zuten, fusilatze masiboek 3.000 hildako baino gehiago eragin zituzten Nafarroan?, eta berekin ekarri zuten herrialdeko ahalegin ekonomikoak altxatutakobandoaren zerbitzuan jartzea. Egia da
|
pertsona
askoren desagertzeak, heriotzagatiknahiz erbesteagatik, aukera kendu ziotela Nafarroari behar zen lan eskua izateko, hain zuzen ere hildakoak gazteak eta haietako asko prestakuntzadunak zirelako: nekazaritza arloko liderrak, intelektualak eta agintariak.
|
|
|
Arazoaren gakoetako bat honako hau da: ingurumena zaintzeko abiaraztendiren politikak eta neurriek dakartzaten onurak, oro har, ikustezinak eta ukiezinakizaten dira (eta, ondorioz, dirutan zenbatzen oso zailak); gainera, epe luzean bainoez dira gertatzen (gozatzen), eta
|
pertsona
askori eragiten diete (biztanleriari bereosotasunean, baina baita etorkizuneko belaunaldiei ere); aitzitik, politika eta neurrihorien kostua monetarioa izan ohi da, dirutan ordaindu beharrekoa, alegia; gainera, epe laburrean, momentuan bertan, pairatzen da kostu hori eta, gutxi izanik ere, botere ekonomiko handia duten zenbait agenteri eragiten die (enpresei eta kasuankasuko sektoreetako ekoizleei, hain zuzen ere).
|
|
|
Baina Estatutuak egokiak izan arren, paper erre bilakatuziren, aplikaziorako borondate politikoa falta baitzen. Iturberentzat «Unibertsitatea euskararentzatoso positiboa dela esan daiteke», bertan egindakoa
|
pertsona
askoren lana izanik.
|
|
|
nola sortu zen, zenbat pertsonak lan egin zuten, haien asmoak eta buruhausteak zeintzuk ziren aurrera jotzeko orduan, egoitza edo ekipamendua eskuratzeko egindako ahaleginak, egunez eguneko anekdotak, eta abar?; datu horiek guztiak ez dira testu honetan sartzen, eta gainera hori ez zen nire asmoa izan. Badakit ere, hemen agertzen diren irrati askoren atzean
|
pertsona
asko gordetzen direla, beren izen eta abizenez, eta norberak hainbat anekdota, hainbat oroitzapen dituela kontatzeko; denak oso interesgarriak. Hemen agertu lukete Amaia, Xabier, Irantzu, Aitzol, Kepa, Txani, Pili, Kike, Agus eta beste hainbat esatari, teknikari, idazle edota kazetari, irratigintzan dabiltzanek, baita horien entzuleek ere.
|
|
|
Carlos Egia eta Javier Bayon en iritziz, irrati askeen krisialdia ez da isolaturik ulertu behar, baizik eta 1980ko hamarkadaren amaieran eta 1990ekoaren hasieran herri mugimenduetan suertatu zen krisialdiaren barruan kokatu behar da. Hori nabariagoa izan zen irratien kasuan, emisorak funtzionatzen hasi eta jarraitzeko
|
pertsona
askoren elkarlanaz gain, finantzabide eta bitarteko indartsuak behar zituztelako, beste ekimenetan baino handiagoak. Beraz, borondatezko lanean oinarritutako beste herri ekimenetan gertatu zen moduan, nekea eta inplikazio falta izan ziren arazorik nagusienak; dena dela, arazo horiei teknikan eta antolaketan ziren hutsuneak ere gehitu zitzaizkien (Egia eta Bayon, 1997:
|
|
2003
|
|
|
Prentsa hori arakatzeko, Ainhoa Ortuondoren laguntza izan dut. Bestalde, lan hau ezinezkoa izango zen
|
pertsona
askok emandako informaziorik gabe. Nirekin patxadaz hitz egiteko astia hartu duten pertsonez gain, liburuaren amaieran duzue zerrenda?, nire galdera ugariei ahoz edota posta elektronikoz erantzuteko arreta izan duten lagunei eskerrak eman nahi dizkiet, bereziki Joseba Agirreazkuenaga lankideari, Jazinto Iturberi eta Xabier Kintanari.
|
|
2006
|
|
|
Joera hori arestikoa da eta oraindik ere Zuzenbideak familiamota berriak onesteko bidean gaude. Izatezko bikoteei eta ezkontza homosexualeiburuzko legeek, esaterako, familia babesten duen araudira atxikitzeko aukera emandiete lehen kanporatuta zeuden
|
pertsona
askori. Hasiberria dugu ezkontzatik kanpodauden familia mota ezberdin ugariak aintzatesteko prozesua.
|
|
2007
|
|
|
Aipatu bezala, askorentzat politika eta zintzotasuna bateraezinak dira. Horidela eta,
|
pertsona
asko saiatzen dira seme alabak politikatik urruntzen. Hala ere, haurrak berehala hasten dira politikarekin harremanetan, batez ere, Euskal Herrianbezala, gatazka soziopolitikoak dauden testuinguruetan.
|
|
|
Adibidez, ingeles askorentzat Ingalaterraren eta ingelestasunaren ikurrak dira Ingalaterrako bandera, 17:00etako tea zein Buckinghamjauregiko guardia aldaketak. Halaber, badira
|
pertsona
askoren NIren zati direngertakari zein pertsonaia historiko garrantzitsuak. Ingalaterran, adibidez, HenrikeVIII.a zein Trafalgar-eko gudaldia.
|
|
2009
|
|
|
Ordutik monolitoa ikusgai dago Arrasateko Laubide plazan, eta Espainiakogerran Debagoienean fusilatutako eta desagertutako debagoiendarren izenak irakurditzakegu hor. Berandu, oso berandu
|
pertsona
askorentzat, demokrazia ezartzearen alde borrokatu zuten haientzat, eta hainbeste bidegabekeriaren eta sufrimenduren konpentsazio morala ikusi barik joan ziren haientzat. Beste pertsonabatzuentzat, haien artean 80, 90 urte edo gehiago zituztenak, egun gogoangarriaizan zen, negar malko ugari isuritakoa, baina era berean lasaitasun handia ekarrizien, azkenean herrietako agintari demokratikoen errekonozimendua jaso zuteneta:
|
|
|
Gure eskaerak mota guztietako harrera izandezake. Lehenik eta behin, ikertu nahi dugun populazioa eta gertakariak kontuanizanik, oso litekeena da hasierako zerrendetan topatutako
|
pertsona
asko hilda egotea, edota oso gaixo. Gerta daiteke ere, harremanetarako datuok senitartekorenbatengana zuzentzea eta eurek erabakitzea kontaktatu nahi dugun pertsonaren izenean harreman horri bidea ireki ala ixtea.
|
|
2011
|
|
|
Zehatz, hein handiz Zabal aldizkariaren jarraitzailea izan zen. Aldizkarion militantzia politikoa sozialismoaren eta abertzaletasunaren ardatzetan mugitzen zen, eta proiektuotan parte hartu zuten
|
pertsona
asko ezkerreko alderdikoak edo ingurumariakoak ziren (EHAS, LAIA, HASI...). Nolanahi ere, guri aldizkari hauek interesatzen zaizkigu ez beren jarrera ideologikoagatik baizik eta, batez ere, euskarazko unibertsitate proiektuarekin izan zuten loturagatik.
|
|
|
Eskizofrenia kasu berezi bat da, ingurumeneko estres iraunkorrari eta traumari elkarturik agertzen dena. Horrela, pertsona eskizotipikoen eta eskizofrenikoen senitartekoen artean nahaste eskizotipikoa duten
|
pertsona
asko topatu izan dira (Nigg eta Goldsmith, 1994).
|
|
|
Beste hainbat nahastetan garunaren garapenean zeresana izan dezaketen hainbat faktore ikertu izan dira (adibidez, haurrak amaren sabelean zegoenean jasandako konplikazioak, haurdunaldian zehar amak izandako gaixotasunak, haurrak jaiotzean pisu baxua izatea, etab.), baina paranoiaren kasuan momentuz ez da halakorik ikertu. Dena dela, hipotesi genetikoei kasu egiten badiegu, paranoia nozitzen duten
|
pertsona
askok, baita eskizofrenia pairatzen dutenek ere, HLA A 03 aleloa dutela aurkitu da, hau da, eldarniozko nahastearen adierazlea izan daitekeen aleloa (Mur, 2010). Hala ere, esan beharra dago bide hau oraindik ere jorratzeke dagoela.
|
|
|
Nortasun paranoidearen nahastea, sarri, psikosi paranoidearen ataria izaten da; hots, psikosi paranoidea nozitzen duten
|
pertsona
askok nahaste horren aurretik nortasun paranoidea aurkezten dute, eta, ondoren, baita ere. Bi nahasteak pairatzen dituzten pertsonek antzeko sintomak aurkezten dituzte (mesfidatiak dira, zuhurrak, beti arrazoia dutela uste dute, etab.) baina, bi nahasteen arteko muga finkatzen duen ezaugarri nabarmen bat dago:
|
|
|
Nortasunaren nahasteak dituzten
|
pertsona
askorekin gertatzen den moduan, Arthur Schopenhaur ek nahasteen konstelazio bat agertzen du bere nortasunean: oinarrian nahaste saiheskaria soma daiteke, eta haren alboan, nahaste eskizoidea eta nartzisista nabarmentzen dira.
|
|
|
Beren burua zaindu ezin dutenez, zainduko dituenen bat bilatu behar dute. Histrionikoak
|
pertsona
askoren arreta erakarri behar du ongi sentitzeko. Norbaiten arreta edo sostengua lortzen duenean, berehala ahanzten da hartaz.
|
|
2012
|
|
|
Tamalez ez du bere obran kontzeptua asko garatzen (edo guk ezdugu garapen hori topatu edo ulertu), baina argi dago ari dela pentsatzen, adibidez, Porto Alegreko (Brasil) aurrekontu parte hartzailean eta, oro har, herrialde horretanPartido dos Trabalhadores (PT) delakoak gobernatu dituen eremuetan martxanjarritako hainbat ekimen politikotan. Gaur egun, alde batetik neoliberalismoakestatuaren egitura murriztu nahi duen neurrian, eta, bestetik, burokrazia estataletanlan egiten duen jendearen artean askotan sindikatuta eta ezkerraren ideologiekinnahiko lotuta dauden
|
pertsona
asko egonik, ezkerreko mugimenduek boterepolitikoa eskuratzean erraza da planteatzea estatua bera aldaketarako motorraizan daitekeela, gizarte mugimendu berri berria, alegia. Gaur egun batez ere hainbat lekutan garatzen ari diren prozesu politikoetan ikus daiteke joerahori.
|
|
|
Tamalez ez du bere obran kontzeptua asko garatzen (edo guk ezdugu garapen hori topatu edo ulertu), baina argi dago ari dela pentsatzen, adibidez, Porto Alegreko (Brasil) aurrekontu parte hartzailean eta, oro har, herrialde horretanPartido dos Trabalhadores (PT) delakoak gobernatu dituen eremuetan martxanjarritako hainbat ekimen politikotan. Gaur egun, alde batetik neoliberalismoakestatuaren egitura murriztu nahi duen neurrian, eta, bestetik, burokrazia estataletanlan egiten duen jendearen artean askotan sindikatuta eta ezkerraren ideologiekinnahiko lotuta dauden
|
pertsona
asko egonik, ezkerreko mugimenduek boterepolitikoa eskuratzean erraza da planteatzea estatua bera aldaketarako motorraizan daitekeela, gizarte mugimendu berri berria, alegia. Gaur egun batez ere hainbat lekutan garatzen ari diren prozesu politikoetan ikus daiteke joerahori.
|
|
2014
|
|
|
Feminismoak emakumeen eta gizonen arteko berdintasuna lortzea helburubilakatu du munduan zehar. Mendebaldeko gizarteek ibilbide luzea egin dutelorpen horri begira, tartean kolektibo, erakunde, talde,
|
pertsona
askoren lan etakonpromisoari esker. Baliabide ugari erabili dira eta erabiltzen dira parekotasunalortzeko asmoz eta argi dago azken mendean horren guztiaren emaitzak jaso direla.Emakumeen presentzia nabaria da eta bereganatutako gizarte eremuak asko dira (hezkuntza, formazioa, politika, aisialdia, kirola, kultura... batzuk aipatzeagatik).
|
|
|
Negu garaian, itxituren iragazgaiztasun falta kontuan izanda, airearen tenperatura baxu xamarra izan zitekeen hainbatetan. Hala ere,
|
pertsona
askok azalera txikiak betez eta animalien presentziaz atseginagoa egiten zen.
|
|
|
20 urteak baino lehenago, urrutiko objektuak ongi ikusteko betaurrekoak behar izatea normala da (miopia); ondoren, irakurtzeko betaurrekoak behar izaten dira (hipermetropia). Gainera, astigmatismoa izateko aukera handiagoa izaten da (kristalinoaren elastikotasunaren galera eta, beraz, gertuko puntu batetik urruneko puntu batera fokuratzeko zailtasuna); horregatik, helduaroan,
|
pertsona
askok betaurreko bifokalak edo bi betaurreko pare behar izaten dituzte. Glaukoma ere aipatu behar da:
|
|
|
adinean aurrera egitearekin erlazionatua dagoen ikusmen galera ohikoena presbizia da. 65 urtetik gorako
|
pertsona
askok dituzte eguneroko bizitza baldintzatzen dieten ikusmen arazo larriak: sakontasuna eta kolorea jasotzeko, bat bateko argi aldaketetara egokitzeko, argi biziarekin eta iluntasunean ondo ikusteko?
|
|
|
Horrela, eskaera handiak dituzten inguruneetan edo oso traumatikoak diren gertaeren aurrean (istripuak, atentatuak, hurbilekoen heriotzak, bortxaketak, bahiketak?) barne hersturaren sintoma saila agertzen da. Pertsonak jasan duen trauma motaren arabera garatuko du estres akutuko nahastea; esate baterako, bortxaketa baten ondoren
|
pertsona
askok garatzen dute nahaste hori.
|
|
|
Eldarniozko nahastea duten
|
pertsona
asko nekez joaten dira osasun zerbitzuetara, bizitza normala izan dezaketelako. Horregatik, zerbitzu psikiatrikoetara joaterako 40 urte izaten dituzte, batez beste.
|
|
|
Faktore sozialen eta psikologikoen artean aipatzekoak dira bizitza esperientzia negatibo eta estresagarriak, maila sozioekonomiko baxua, familia dinamika ez aproposa eta/ edo babes sozialaren gabezia. Beste eskizofrenia pasarte batzuk errazago gertatzen dira aurrez gertaera estresatzaileak jazo badira, baina
|
pertsona
asko berrerortzen dira eskizofrenian inolako gertaera negatibo garrantzitsurik gabe.
|
|
|
Izu ikarak jasaten dituzten
|
pertsona
askok ez dute izu ikararen nahasterik jasaten. Eta izu ikararen nahastea jasaten duten askok agorafobia ere jasaten dute, izu ikararekin batera.
|
|
|
Gainera, bizitzan gertaera estresatzaileak jasan izan dituztenek disoziazio sintoma eta disoziazio nahaste gehiago dituzte (Foote, Smolin, Kaplan, Legatt eta Lipschitz, 2006). Bestalde, disoziazio nahasteak dituzten
|
pertsona
askok nahaste afektiboak(% 38,8), barne hersturako nahasteak(% 41,7), nortasunaren nahasteak(% 39,9) eta konbertsio nahasteak(% 52,8) ere jasaten dituzte.
|
|
|
Eskizofrenia kasu berezi bat da, inguruneko estres iraunkorrari eta traumari elkarturik agertzen dena. Horrela, pertsona eskizotipikoen eta eskizofrenikoen senitartekoen artean nortasun eskizotipikoaren nahastea duten
|
pertsona
asko aurkitu izan dira (Nigg eta Goldsmith, 1994).
|
|
|
Bulimia duten
|
pertsona
askok aldartearen nahasteak (depresio nagusia edo distimia) dituzte aldi berean. Horregatik, bulimiarentzat sendagai biologiko eraginkorrak dira antidepresiboak.
|
|
|
Trauma osteko estreseko nahastea duten
|
pertsona
askok lo asaldatua du. Nahaste nagusiak lo hartzeko arazoak eta amesgaiztoak dira.
|
|
|
Eskizofreniari dagokionez, prozesu psikotikoetan sarri gertatzen da insomnioa. Eskizofrenia duten
|
pertsona
askori laburtu egiten zaie loaren I V. fasea eta, orobat, REM fasearen latentzia (Monti eta Monti, 2005; Keshavan et al., 1998).
|
|
|
dementzia baskularra usuagoa da talde horietako kideengan (de la Monte, Hutchins eta Moore, 1989). Garun atakeak jasaten dituzten
|
pertsona
askok eraso horiek gainditu eta bizirik irauten dute, baina zenbaitek dementzia baskularra jasaten dute atakearen ondorioz. Gizonek dementzia mota honetarako joera handiagoa dute, eta emakumeek alzheimer motarako joera handiagoa.
|
|
|
– Ospitale orokorretan eta osasun mentaleko ospitaletan tratamenduan dauden
|
pertsona
askok alkoholaz abusatzen dute. Pertsona horien suizidiorako joera populazio orokorreko pertsonena baino handiagoa da.
|
|
2015
|
|
|
Nazioarteko krimenetan
|
pertsona
askok parte hartzen dutenez, Nazioarteko Zuzenbide Penalarenerronka handienetako bat horien guztien erantzukizun penal indibiduala zehaztea da. Testuinguruhorretan, ad hoc auzitegiek Joint Criminal Enterprise (JCE) delako teoria garatu dute eurenjurisprudentzian; Nazioarteko Auzitegi Penalak, berriz, egitatearen gaineko kontrolaren teoria erabilidu oinarritzat.
|
|
|
Nazioarteko krimenak, beraz,
|
pertsona
askoren parte hartzearen ondorio dira. Hori dela-eta, krimen kolektibotzat jotzen dira.
|
|
|
Liburu hau idazteko
|
pertsona
askoren laguntza jaso dut, era batean zein bestean, lankideetatik hasita eta ikasleenganaino. Alabaina, gehiegi luzatu den egite prozesu honetan beste inori baino gehiago Nekane Intxaurtzari eta Ander Altunari nirekin izan duten pazientzia eskertu nahi diet. Baita UEUri berari ere, argitaratzeko ematen didan aukeragatik.
|
|
|
Globalizazioaren testuinguruan, merkatuko ekonomia globala geroz eta neurri handiagoan ekonomia finantzarioan oinarritu da, krisi honekin horren egiturazko pitzadurak agerraraziz. Krisiaren ondorioak
|
pertsona
askok pairatzen dituzte gaur egun oraindik ere, beren bizimodua eraldatuz eta txarrera eginez. Baina krisi finantzario eta ekonomikotik haratago, sistema globalaren pitzadura larriak azalarazten dituzten beste hainbat ikur antzematen ditugu gero eta sarriago.
|
|
2017
|
|
|
Eskuzko ebaluazioa garestia dela esan dugu dagoeneko baita testu bildumen sortzea eta etiketatzeaere. Gaur egun, Internetaren hedapen izugarria dela-eta,
|
pertsona
asko dago prest honelako baliabideaksortzen laguntzeko. Adibidez, Bontcheva et al. (2013) lanean GATE Teamware tresna sortu zuten testu anotazio kolaboratiborako.
|
|
2019
|
|
|
Erizain batek zion« bere gorputza lasaituko da, errazkiago utziko du jendea beregana hurbitzen, eta artatzaile baten laguntza ere errazkiago onartuko du, dutxa denboran adibidez». Honek antsietateazinez ttipitzen duela diote,
|
pertsona
askoz lasaituagoa sentituko baita eta ez hain galdua. Erizain laguntzaileek eta erizainek azaltzen dute eguneroko bizian, ADaz hunkituak diren pertsonek, usu herstura edotaezinegon gertakariak dituztela eta batzuetan oldarkorrak ere bai.
|
|
|
Lan hau gauzatzeko oinarrizkoa izan da erakunde eta
|
pertsona
askoren borondate ona etainplikazioa: Hernaniko Udala, Aranzadi Zientzien Elkartea (Y oana Garcia Mendizabal), EuskoJaularitza, Luar Ingurumena, Nafarroako Unibertsitate Publikoa eta Iruñeako SanduzelaikoAuzokideak.
|