|
2001
|
|
|
(Saizarbitoria, R., Gorde
|
nazazu
lurpean, Donostia, Erein, 2000)
|
|
|
Irakurleak jakingo du honezkero, desehorzketa desberdinak aitzakia dituzten bost narrazio luzek osatzen dutela Saizarbitoriaren azken liburua, Gorde
|
nazazu
lurpean (Erein, 2000). Eta aztoramen puntu batekin ekingo dio irakurketari, desehorzketa kontuek aztoratu ezezik asaldatu ere egiten baikaituzte.
|
|
|
Hortik, Gorde
|
nazazu
lurpean liburuak barneratzen dituen gizajo, galtzaile edo zorigaiztokoak. Hasi gerrak mixeria erdiragarrienak erakutsi zizkieten gudari zaharrengandik, edo maitatzeko ezintasun ia patologikoa duten Juan Martin edo entziklopedia saltzailearekin jarraituz, oraingoan ere bizitza" erromantizatu" egin digu egileak.
|
|
|
gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigun arazoak jasotzen ditu Gorde
|
nazazu
lurpean liburuak.
|
|
|
Esandakoaz haratago, aitor dezagun ez dela zail Gorde
|
nazazu
lurpean osoa klabe metaliterarioan irakurtzea. Gure aburuz, narrazio desberdinetan kontaketari berari buruzko hausnarketa proposatzen zaigu.
|
|
|
2 Parentesi artean datozen zenbakiek Gorde
|
nazazu
lurpean liburuaren lehenenengo edizioko orrialdeak adierazten dituzte (Erein, 2000ko abendua).
|
|
2002
|
|
|
Beste hainbat desehorzketa aitzakia dituzten bost narrazio luzek osatzen dute Saizarbitoriaren azken liburua, Gorde
|
nazazu
lurpean (Erein, 2000). Liburuaren harrera bikainaren adibide ditugu orain artean lortutako sariak:
|
|
|
Kritika Saria 2000, Beterriko Liburua Saria 2000 eta Euskadi Saria 2001 Horiezaz gain, 2001 urteko Espainiako Narratibako Sarian finalista izan zen. Gorde
|
nazazu
lurpean liburuan, benetako hiru desehorzketa famatu agertzen dira fikziozko beste bi desehorzketarekin batera. Lehenengo taldekoak lirateke, Rossetti margolari prerrafaelitaren emazte Elizabeth Eleanor (Lizzie) Siddalen gorpuarena, Yves Montand kantari eta aktore frantziar ezagunarena eta, gertuagokoa zaiguna, Sabino Aranarena berarena.
|
|
|
Aurreko eleberrietan bezala, heroirik gabeko unibertso literarioa da Gorde
|
nazazu
lurpean liburuan erakusten zaiguna. Jakina denez, nobela modernoaren ezaugarririk funtsezkoenetakoa heroien desagertzea da eta giza izatearen tragikotasuna onartzea dago horren oinarrian.
|
|
|
gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1 narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza)... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigu Gorde
|
nazazu
lurpean liburuak jasotzen dituen arazoak.
|
|
|
Gorde
|
nazazu
lurpean liburuan barneratzen diren narrazioek bizitzaren abismoen aurrean kokatzen gaituzte eta guztioi gertukoak zaizkigun beldur, misterio, amets edo obsesioak azaleratzen. a.4) Laura Mintegi (1955)
|
|
2017
|
|
|
Halere, maiz desehorzketak, hain zuzen ere, oroimen traumatikoak baretzeko egin ohi dira, hildakoaren inguruan ebatzi gabe geraturiko zerbaiti berriro heldu, erantzun egokia eman eta behin betiko oreka ezartzeko, alegia. Mota batekoak zein bestekoak dira Ramon Saizarbitoriaren Gorde
|
nazazu
lurpean bildumako istorioek leitmotiv bateratzaile modura kontagai hartutakoak.142
|
|
|
Juan Martin atsekabe erabatekoan dago murgilduta, Victoriaren maitasunak betiko ihes egin diola behin ohartuta. Halaber, hasieratik suma daiteke Juan Marti142 Ramon Saizarbitoria, Gorde
|
nazazu
lurpean (Donostia: Erein, 2000)
|
|
|
143 Ramon Saizarbitoria, Rosetti ren obsesioa, in Gorde
|
nazazu
lurpean, 65 orr. nek oroitze ekintza eraginkorra burutu eta onartzeko moduko nia berreskuratuko duela, ohartuki aipatzen baitu behin eta berriro zein den egin duen oker latza: " Orain, beranduegi jada, betirako galdu dudala dakidanean, argiago ikusten dut buru eta bihotz maite nuela, eta berari ere ni axola nintzaiola; horretaz ere ziur bainago.
|
|
2019
|
|
|
Hilobi bat edota Kandinskyren tradizioa eleberriekin alderatuz, oso modu desberdinean jorratzen da gaia. Izan ere, Gorde
|
nazazu
lurpean lanari egindako kritiketan maiz harreman gatazkatsuen berri eman den arren, ez da bereizketa argirik egin60 izan harreman moten xehetasun ezberdinen artean. Bikotekideen harremanean, emaztea da profesionalki nagusi eta protagonisten harremana ez da menderakuntza psikikoan oinarritutakoa.
|
|
|
Ederki adierazi zuen Estibalitz Ezkerrak Euskaldunon egunkarian() Gorde
|
nazazu
lurpean bildumako pertsonaien karakterizazioaren inguruan ziharduela:
|
|
|
Hilobi bat narrazioan, inkomunikazioa gainditzeko egiten duten ariketan elkarri isildutako eskaera idatziz jartzean. Narrazio biek Gorde
|
nazazu
lurpean liburuan duten hurrenkerari erreparatuta, susma daiteke ustekabeko mezuarekin topo egin dezakeela Polikarpok...
|
|
|
Saizarbitoriaren lanetako bikote harremanei dagokienez, Gorde
|
nazazu
lurpean narrazio zikloan kokaturiko Bi bihotz. Hilobi bat arreta bereziaz hartzeari ezinbestekoa deritzogu.
|
|
|
Gorde
|
nazazu
lurpean liburuko" Marcel Martinen aitatasun ukatua (edo," La femme, elle sait")" ipuineko bikotea aurreko narrazioetakoak ez bezalakoa da:
|
|
|
Eleberrietako pertsonaien konfluentziaren esanahigarritasunaren ildoan aurrera eginik, saio lan interesgarriak garatu dira Gorde
|
nazazu
lurpean eta Kandinskyren tradizioa izeneko liburuen argitalpenen harira. Jon Kortazarrek fikzio literarioa jokoaren teoriarekin elkartu zuen:
|
|
|
Gerrako kronikak (1996) idatzi zuen. 2000 urtean publikatutako Gorde
|
nazazu
lurpean lana berriz, desehorzketa desberdinak kontatzen dituen bost narrazio luzez osatua dago. Hauetako batek aztergai dugun eleberriaren istorio eta egoera oso antzekoa kontatzen du:
|
|
|
Egunero hasten delako (Lur, 1969), 100 Metro (Lur, 1976), Ene Jesus (1976), Hamaika Pauso (Erein, 1995), Bihotz bi. Gerrako kronikak (Erein, 1996), Gorde
|
nazazu
lurpean (Erein, 2000) 13, Kandinskyren tradizioa (Erein, 2003), Martutene (Erein, 2012) eta Lili eta biok (Erein, 2015). Beste generoetan ere jardun da, saiakeraren esparruan bi dira ezagun:
|
|
|
Saizarbitoriaren irakurleei dagokienez, esan behar da kontsumitzaileen profila nahiko definitua dagoela. Izan ere, Saizarbitoriaren irakurlea gehiene13 Gudari zaharraren gerra galdua (Erein, 2000), Rossetti-ren obsesioa (Erein, 2001), Bi bihotz, hilobi bat (Erein, 2001) hiru narrazioek Gorde
|
nazazu
lurpean (2000) liburutik bereizita argitaratu zituen argitaletxeak. tan heldua izan ohi da, esperimentatua edota literaturan jantzia; adibidez, Ene Jesus, Hamaika pauso edota Martutene eleberriek, beren luzetasun edo konplexutasunagatik irakurle konplizea eskatzen dute. Beste zenbait kasutan, ordea, Egunero hasten delako eta 100 metroren kasuan, esaterako, euskal literaturako klasikoak bihurtu dira, berrikuntza handia ekarri zutelako gure narratibaren esparrura.
|
|
|
Kontuan hartu beharreko beste elementu bat instituzioak dira, izan ere, Jon Kortazarrek" La literatura vasca en la transición (Una mirada sistémica)" (2003) lanean dioenez, euskal literaturaren normalizazioan eragin garrantzitsua izan du hezkuntza sistemak eta, ondorioz, literaturaren salmenta eskoletan erabakitzen da, liburu dendetan baino gehiago. Egoera horren adibide gisa, Gorde
|
nazazu
lurpean lanaren kasua aipatzen du Kortazarrek, liburuan batera agertzen diren ipuin luzeak, banaka, eleberri motz gisa publikatu baitzituen argitaletxeak, institutuko ikasleek irakur zitzaten ahalbidetzeko (2003: 758). Beraz, sistemaren barruan egonik, kasu honetan, Saizarbitoriaren argitalpenen hedakuntzan eragin zuzena izan du eskolak.
|
|
|
Euskadi Sariaren kasuan, adibidez, hiru aldiz jaso du aztergai dugun Bihotz bi. Gerrako kronikak (1996) lanaren zabalpen saria, Gorde
|
nazazu
lurpean (2001) eta Martutene (2012) lanekin. Bestalde, Espainiako Kritika Sarietan euskarazko narratibari ematen zaion sarietan lau aldiz irabazi du Ene Jesus (1977), Hamaika pauso (1995), Gorde nazazu lurpean (2000) eta Martutene (2012) lanei esker.
|
|
|
Gerrako kronikak (1996) lanaren zabalpen saria, Gorde nazazu lurpean (2001) eta Martutene (2012) lanekin. Bestalde, Espainiako Kritika Sarietan euskarazko narratibari ematen zaion sarietan lau aldiz irabazi du Ene Jesus (1977), Hamaika pauso (1995), Gorde
|
nazazu
lurpean (2000) eta Martutene (2012) lanei esker. Halaber, Espainiako Sari Nazionalean finalista izendatu zuten 2013an.
|
|
|
Bihotz bi. Gerrako kronikak (1996), Gorde
|
nazazu
lurpean (2000), Kandinskyren tradizioa (2003), Martutene (2012) eta Lili eta biok (2015). Horiek osatzen dute orain arteko Saizarbitoriaren produkzio literarioaren" bigarren aldia", hainbat saiolan kritiko berezituren aztergai baliotsua.
|
|
|
Gorde
|
nazazu
lurpean eleberriaren argitalpena zela eta, editorialak antolatutako monografikoan (Ereinkaria 2001b), Jon Kortazarrek" Rizoma eta parodia" artikuluan erabilitako" rizoma" kontzeptuak hedatu egiten du jokoa: gai berak testu batean eta bestean agertzeari deritzote rizoma G. Deleuzek eta F. Guattarik, eta modernitate ondoko egoeraren adierazgarri agerikoa omen da.
|
|
|
gai berak testu batean eta bestean agertzeari deritzote rizoma G. Deleuzek eta F. Guattarik, eta modernitate ondoko egoeraren adierazgarri agerikoa omen da. Kortazarrek dioenez, Gorde
|
nazazu
lurpean lanean" lilien gisa agertzen direla gaiak. Han eta hemen, toki desberdinetan beren izaera berezia sorturik" (2001b: 12), modu honetan argumentatu zuen bost narrazio autonomoak liburu bakarrean bilduta argitaratzeko eginiko apustu eztabaidagarria.
|
|
|
Olaziregik Hegatsen (1997) argitaratutako kritikan bikote harremanaren barne kontraesan eta paradoxez ziharduela, esaterako, aipatzen du" Ortega Gassetek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako emakume batek nahiago du bikotekideak eragiten dizkion nahigabe eta sufrikarioak jasan, bere indiferentzia pairatu baino". Iñaki Aldekoak berriz," Maitasuna eta nobelak" artikuluan (2001, 26), Gorde
|
nazazu
lurpean laneko narrazioez ziharduen, eta bereziki" Rossettiren obsesioa" narrazioaz ondoriotzat aipatzen zuen Saizarbitoriaren nobeletako protagonistek ez dutela konkistatzen dituzten emakumeen maitasunari erantzuteko ordainik. Bihotz bi.
|
|
|
Horregatik, gure ikerketa lan honetan, genero indarkeriaren inguruko ikasketen ekarpenez horniturik irakurriko dugu Saizarbitoriaren idazlan hori, eta gure helburua izango da erakustea Ramon Saizarbitoriaren lanen oinarrian, bikote harreman gatazkatsuen gaiaren bidez, egileak gure gizarteko maitasun erromantikoaren eta genero irizpide guztiz hedatuen inguruko hausnarketa egin duela, haren manipulazio gaitasunaz ari zaigula, ez bakarrik lehen Bihotz bi. Gerrako kronikak liburuan, baizik eta Gorde
|
nazazu
lurpean (2000) liburuko Bi bihotz, hilobi bat eta Rossettiren obsesioa lanetan. Gaiaren formulazio berritu eta didaktikoagoa aurki genezake Kandinskyren tradizioa (2003) eleberrian eta autore honen beste eleberrietako zenbait emakume ere presente izanen ditugu, nahiz eta lehen lerro hauetatik bertatik egiten diogun uko Ramon Saizarbitoriaren unibertso literario osora heda daitekeen ondorio biribilik iristeko xedeari.
|
|
|
Horregatik, askotan bukaeratik hasi ohi naiz polizi nobelak irakurtzen, amaiera argitu ondoren lasaitasunez ekin baitiezaioket hasieratik, nobela batek, intrigaz aparte, bere baitan izan behar dituen plano, maila eta elementu anitzez gozatuz, lehenbailehen amaitzeko premiarik gabe eta misterioa argitu nahiaren estutasunetik libre"(" Marcel Martinen aitatasun ukatua". Gorde
|
nazazu
lurpean, 2000: 248)
|