|
2015
|
|
|
...in tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez hitz egiteko bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zentzu horretan ere, bada gertagarria islatzeko gauza idaztea eta, berdin zait, kantatzea, bada gauzak beste
|
modu
batekoak izan daitezkeela irudikatzen hasteko esparrua, eta nolakoak.
|
|
|
Hala ere, gero Xenpelarrera bidaltzen hasi nintzen, eta, orain, ia saioa dokumentatua geratzeko helburuarekin ere grabatu izan ditut saioak. Grabatutako saio aunitz Nafarroan egiten ditut –hor mugitzen gara eta–, eta gure herrialdean, urtean zehar saioak egiten direla ‘aldarrikatzeko’
|
modu
bat ere bada. Gero, konpartitu ere egiten ditut:
|
|
|
Beste behin, adinarekin eta bizipenekin lotu zuen. “Adina hartu ahala gaia beste
|
modu
batean lantzeko nahia badaukazu, baina horretarako bizipenak eduki egin behar dituzu”, egin zuen lotura. Bizipenek juzku potoloetatik xehetasunetara eraman dezakete bertsolaria Elortzaren iritziz:
|
|
2016
|
|
|
Guk badauzkagu botere txikiak, eta botereak gugan sortzen ditu inertzia batzuk ohartzen ez garenak. Horri aurre egiteko
|
modu
bat bada ironia: mingarria eta zirikatzailearen arteko muga.
|
|
2017
|
|
|
Imanol Epelderi zor zaio hasierako ideia. Kolonbian ibili zelarik, hango inprobisatzaileen neurketa
|
modu
bat ezagutu zuen. Bi lehiakide jarri oholtzan eta txintxarri soinua entzun arteko talka egiten dute Antioquia inguruetan.
|
|
|
Argi zeukaten elkartzen ziren unean proiektuak hortik joko zuela, edo behintzat zehar lerro gisa egongo zela, seguru: “Ezin zuen beste
|
modu
batera izan”. Elkarren jardunarenganako miresmenetik sortu den emanaldia dela azaldu dute Labakak eta Egizabalek, eta miresmen horrek zati handi bat feminismotik du; Egizabal bertsozaletzearekin, adibidez, lotura zuzena:
|
|
2018
|
|
|
Esfera publikoaren indarra ere agerian geratu da. Bertsozale Elkarteak ez du orain artean gehiegi parte hartu nahi izan, baina azterketan esaten da ez esku hartzea ere esku hartzeko
|
modu
bat dela. Buruko min bat baino gehiago sortuko dio horrek Bertsozale Elkarteari…
|
|
|
Bertsolariak beti bertsolari bezala kantatzen du, ez du kantari bezala kantatuko. Zein iturritatik jasotzen den,
|
modu
batean edo bestean eragingo die kantaera eta doinuei.
|
|
|
Gazte kritikoak: Herri kultura eta kapitalean oinarritu gabeko jarduera ikusten dute bertsolaritzan, gauzak eder esateko
|
modu
bat, hegemonikoa ez dena (euskal mundutik kanpo, esan nahi baita), eta unibertsitate (garai) ko lagunak topatzeko aukera ematen diena. Oroitzen dute Gasteiz edo Bilboko alde zaharra zein ederra den ostegun gauetan.
|
|
2019
|
|
|
Ez daukat nik aitaren irudi maitekor handirik. Esan nahi dut, gurekin ez duela jolas gehiegirik egin, ez gaituela ito arte besarkatu… Ez da aita hotz eta urrutikoa izan, ordea, beste garai batzuetan ohitua, beste
|
modu
batera azaltzen zituen gauzak. Ordenagailu zein paperaren aurrean, ordea, barrena husten bazekien.
|
|
|
Lehenengo ikerketan sortutako marko teoriko orokor hori zehatzera ekarri eta teoria feministatik irakurri nahi nuen. Hipotesi nagusia “bazterreko umoreak” esparru hegemonikoagoetara hedatzeko eta horietan zirrikituak sortzeko saiakerak egon zirela zen, eta,
|
modu
batean, zuzena zen hipotesia.
|
|
|
Eredu gehiago badaude, eta beste umore bat egiten duten emakumeen erreferentziak ere ari gara garatzen. Saio hegemonikoenetan oraindik hori zaila bada ere, Ahalduntze bertso eskolan edo Ez da kasualitatea bezalako saioetan (oro har, eremu feministagoetan antolatutako saioetan) beste gaitegi bat eta jarduteko beste
|
modu
bat ari da nagusitzen. Oraindik publikoan ere aldaketak eman dira, publikoa ere umorearen parte baita; baina esango nuke, pixkanaka, bagoazela aurrerantza.
|
|
|
Bigarren lanean, bertsolari, gai jartzaile eta Txapelketaren bueltan ibiltzen diren adituak elkarrizketatu ditut. Eta,
|
modu
batez edo beste batez, guztiek azaldu didate umoreak pisu handia duela eta gizarte praktika bat dela.
|
|
|
Julen Gabiria idazleak kontrakoa iritzi dio, edo behintzat 2006an honakoa utzi zuen idatzita: “Literaturaren sinesgarritasuna pikutara bidaltzeko beste
|
modu
bat da euskara mota bat egiten den lekuan beste euskara bat sartzea. (…) edo Bilboko zuloan Goenkaleko hitanoa erabiltzea, esate baterako”.
|
|
|
Noka edo toka ari gaitezke, baina bata ala bestea aukeratu beharrean izango gara, baita “gizon eta andre izan eta ez andre ez gizon direnekin” ere. Beste
|
modu
batera esanda, hitanoa ez da inklusiboa, ez baitu balio “inon ez egon nahia” sentitzen dutenentzat. Gure erdaretan hizkuntza inklusiboago baten alde ari dira gero eta hiztun gehiago, dela forma femeninoak lehenetsiz, dela forma neutroak asmatuz, dela alternatiba berriak proposatuz.
|
|
|
Hala ere, nago gure buruari tranpa egiteko
|
modu
bat dela txapelketaren ondorio eta emaitza hauek guztiak ez irudikatzea txapelketarik gabe. Esan nahi baita, gai litzateke bertsolaritzaren mugimendua bere proiektu guztiak sustengatzeko, eta bertsozaletasuna artikulatzeko, txapelketarik gabe?
|
|
2020
|
|
|
Bertsolari gehienoi saiotik bueltan etxera etorri eta lo hartzea izugarri kostatzen zaigu eta, nik behintzat, etxera iristean telebista pizteko ohitura nuen, nahiz eta goizeko laurak izan. Igual Baztango herrixka batean kantatzen zenuen, iristen zinen etxera eta burua apaltzeko
|
modu
bat izaten zen hori. Askotan, ez zenion telebistako programari arreta handirik jarriko, baina lasaitzen laguntzen zuen.
|
|
|
Ahantzi lehenago… Haizeari bezala, joaten utzi”. Sorbaldak lantzeko ariketa aproposak omen dira sail honetakoak, naizenetik onena ematen dizut esateko
|
modu
bat.
|
|
|
Behatzaile ausarta eta bertso librea. Ezin izan zitekeen beste
|
modu
batera: Bertso librea.
|
|
2021
|
|
|
B– Martin blokeatua baino gehiago beti dabil kexaka, negarrez… Sarak, adibidez, beste
|
modu
batean bizi du: garaiz aldatu garela jabetuta, beste borroka batzuk daudela onartuta eta borroka horietan zentratu behar garela defendituz.
|
|
|
“Egunen batean zerbait egiten badut horrelako zerbait izango da”. Kontatzeko
|
modu
bat ikusi nuen… Oso berea duen marrazkia da, baina oso boteprontokoa, oso bat batekoa. Azken urteetan photoshopak janda ikusi dut nire burua, eta nabaritu ahal den arren marrazkia nirea dela, prozesu osoa digitalki egin ondoren, nire golkorako galdetzen nuen ea non ikusten zen nire eskua.
|
|
|
denak irakasle sartzen ari dira eta bera frustratuta dago… Eguneroko kontuak dira. Gure artean hitz egin genuen bertsolari izanda ere gauzak antzeko
|
modu
batean bizitzen direla, eta hortik ere dezente edan dugu.
|
|
2022
|
|
|
Eta kazetariek ea, lau txapel edukita, zertarako behar zuen bosgarren txapela, galdetu ziotenean despedida
|
modu
baten gisan ere uler zezaketela erantzun zien, musikaren munduko dinosauroak azkenaldion egiten ari ziren antzera, eta The Rolling Sotones edo Delirium Tremens aipatu omen zituen, berriki agertokietan ibiliak zirelako, edo heriotzari edo, zehatzago esateko, zahartzaroari iskin egin nahi bat ere egon zitekeela bere erabakiaren atzean, erantsi omen zuen edo egon zitekeela baita erronkarako joera ba...
|
|
|
Zerbait daki galderak egiten dizkion horrek, baina oker dabil: bikotea dauka aspaldi, urteak, Pello Urionaren lehengusina baino ederragoa, askozaz ere atseginagoa; autora bidean datorren neska hori gustatzen zaio bai, baina beste
|
modu
batean. Egiten dituen mugimenduak gustatzen zaizkio, ibilera, hitz egiteko manera, ironia, barre erdia, kuadrillako lagunak gustatzen zaizkion moduan, bere anaia nagusia gustatzen zaion moduan, amama bezala, izeko Pilar.
|
|
|
Azkenean Peñagarikanok jantzi du txapela, atzetik Egaña eta Euzkitze dituela. Sarasuak laugarren amaitu du –inkestek zioten bezala, paradoxikoki – Saio ondorengo deklarazioetan, azaldu du txapelketa hasi aurretik pentsatutako ekintza izan dela, txapelketaren inguruan sortzen den morboaren aurka erreakzionatzeko
|
modu
bat. Era berean, epai irizpideak aldatu behar direla aldarrikatu du, oso pertsonalistak omen direlako –kantatzen denak bainoago nork kantatzen duen axola du, haren ustean– Bertsozale Elkarteko zuzendaritzako kide da Sarasua, eta badaki egin duenak gatazka sortuko duela erakundean.
|
|
|
Ez dakit zer den erditzeoste bateko errehabilitazioa, ez dakit nire gorputzak nola erreakzionatuko duen… Zalantza askorekin, baina emanaldi honi esker jada ez dut ikusten bukaera bat bezala amatasuna. Are gehiago, ikusten dut oholtzan jarraitzea izan daitekeela nire buruan eta naizenean berresteko
|
modu
bat.
|
|
|
Ez nekien aurrera joan behar ote nuen, bertan gelditu behar ote nintzen… Irudiak gerora ikusi ditut, elkarrizketetan eta jarri dizkidatelako, eta lotsatuta nengoen, erdi erdian. Bertsotan aitortu nion nire buruari egoteko
|
modu
bat, baina geroko performance horretan, “bai hemen nago, bertsolaria naiz”, momentu horretako identitate edo autoritate hori kosta egiten zait hartzea. Lehen pentsatzen nuen zela ez nuela sinesten bertsolaria nintzela, eta ez da hori.
|
|
|
Izan ere, entzuleek paper aktiboa dute bertsoaren sorkuntzan, ez baitira neutralak; saihestezinak diren erreakzioak, txalotzea edo ez, horretarako jarrerak eta sinpatiak eragin egiten baitute. Txalotzea errituaren parte da, baina txalotzeko moduak daude eta hori epaitzeko
|
modu
bat da. Ikusle moduan erantzukizuna esleitzen diete bertsozaleei parte hartzaileek.
|
|
|
Lehenbiziko mundu horretakoa zen bera. Publiko handiak, edo publiko kontzeptuak berak, urduri jartzen zuela ohartu zen gaztetan, eta bertsogile izateko beste
|
modu
bat aukeratu zuen: librea, okurrentea, herrikoa, taldekoa, bertso mesedeen bidezkoa, bulkadazkoa.
|
|
2023
|
|
|
Bertsolariak bat batean sortzen du eta entzuleak sortzen deneko unean bertan jasotzen du. Modu horretan, beste kultur adierazpideetan baino parte hartze handiagoa du entzuleak, edo beste
|
modu
batera esanda, entzuleak eragin egiten du sortzailearengan bere jarrerarekin. Hala, entzulearen esperientzia zein bertsolariarena bat batekotasun horrek erabat baldintzatuak daude.
|
|
|
Bertsolaria deus gutxi da bere bakardadean, elkarrizketak bihurtzen du bertsolari, nora doan ez jakiteak, hizketakideak marrazten dion bideari segituz aldi berean hura gainditzeak. Bertsolaritza bizi estilo bat da, munduan egote
|
modu
bat, herriak emandako tokia –bufoiarena– onartu duenarena, baina ez zerbitzu modura, hautu existentzial gisara baizik: minean ere barrea asmatuz ematen die gauzei zentzua.
|
|
|
jenioaren aura berezia dario, baina, aldi berean, eskura dago; gutarra da. Eta guretzat ere bere ekipokoa izatea identitate
|
modu
bat da: xenpelartarrak gara, eta bera da benetako bertsolaria, gurea delako.
|
|
|
Eta harekin inoiz konturik egin gabe ere oso gertuko sentitzen du: zeru azpiko aldia hala moduz igarotzearekin konformatzen ez denaren sugarra dario, bizia sentitzeko
|
modu
bat, kartsua, Bilintxek berarentzat nahi lukeena. Ez da berak halakorik ez duenik –minak zein pozak indarrez kolpatzen dutenetakoa da–:
|
|
|
ganbarako atea musikariei ez ezik, bestelako arte diziplinei irekitzea. Bertsolarien jite estatikoa auzitan jartzeko
|
modu
bat litzateke, entzumenaz gaindi beste zentzuak ere elikatuko lituzkeen proposamena. Irudikatu Beñat Gaztelumendiren ganbarakoa, alboan Unai anaia zuzeneko marrazkiak egiten ari den bitartean.
|
|
|
Egia da finalaren aurretik, hiru aste lehenago, banekiela ez nintzela finalean egongo. Beraz, aukera izan nuen finalera bertsozale gisa iristeko, eta kapitulu bat ixteko
|
modu
bat izan zen hori niretzat. Pozik nago horregatik; Txapelketa bi alde horietatik bizi izan dudalako.
|
|
|
Emaitzarekin baino gehiago, pozik nago, batez ere, hori lantzeko bidean egin ditudan ariketatxoekin. Ni ez naiz bereziki abila puntu motz edo joskura horietan, baina uste dut eman didala esan nahi nuen hori beste
|
modu
batera esateko behar bat.
|