|
2013
|
|
|
Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu gertatu da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri hauetan. Hamarkada hauetan literatur pertsonaiaren garapenean aldatzen doana bere genero identitatea da, izan ere,
|
lehen
eleberrietan bisexual gisa aurkezten da eta azkeneko bi eleberrietan lesbiana bezala. Are gehiago, Jalgi Hadi plazara eleberriaz eta izenburu esanguratsuaz baliatzen da Itxaro Borda Amaia Ezpeldoi lesbiana dela argitzeko.
|
|
|
Lehen eleberrian (Bakean utzi arte) Jim mutil laguna une oro du buruan, baina begirada Joana bilatzen hasten da. Beraz,
|
lehen
eleberrian Ezpeldoi bisexual gisa aurkezten zaigu, beste hurrengo bi eleberrietan (Bizi nizano munduan eta Amodiozko pena baño), bere begiradak emakumeen gorputzak bilatzen eta desiratzen ditu. Desiraren eremuetara eramaten da begirada lesbiarra.
|
|
2020
|
|
|
Testuinguru horretan sortzen da Uxue Alberdiren Aulki jokoa (2009), helduentzako euskal literaturan 36ko Gerrari buruz emakume batek idatzitako
|
lehen
eleberria, 2 euskal nobelagintzari diskurtso narratiboan berrikuntzak eskaintzen dizkiona.
|
|
|
Hala ere, hiri ertainen konplexutasuna erakutsi zuen bere lehen irudikapen urbanoetan, landa eremuko testuinguruarekin harremanean betiere. Hor kokatzen dira Saizarbitoriaren
|
lehen
eleberriak, izan Egunero hasten delakok atzerrian kokatutako hiri ertainak baliatzean eskaintzen duen trantsizioaren bidez, izan Ehun metron Donostia nobelatzean nazio gatazkaz gain hiriaren konplexutasun soziala (egoera diglosikoa, turismoaren eragina, etab.) adieraztean. Ez da metropoli handirik ageri, ez da hiriburu literariorik osatzeko anbiziorik agertzen, baina urbanotasuna perspektiba propioago batetik iristen da euskal literaturara.
|
|
|
40). Azken finean, Europako modernitatearen korronteetatik edan zezakeenari adi, baina bertako anormaltasun berez normalari buruz idaztea hautatzen duelako Saizarbitoriak
|
lehen
eleberrietan, hirien irudikapenetan islatuko den eran.
|
|
|
Gai1 EHD, hemendik aurrera. nera, ezin ahantz daiteke, 60ko eta 70eko hamarkadetan gazte askok atzerrira jo zutela, sarri Europako hirietara ikastera edo lanera, Saizarbitoriak Friburgora egin bezala. Ez da kasualitatea, beraz, idazlearen
|
lehen
eleberri honek garaiko gazte askorentzako ezaguna zen agertokia izatea oinarrian.
|
|
|
Aurretik aipaturiko belaunaldi talka berresten da, zaharren munduaren eta gazteen munduaren artean, moral zaharraren eta moral berri baten bilaketaren artean. 60ko hamarkadaren amaierako gazte giroa dakar Saizarbitoriak bere
|
lehen
eleberrira, moral zaharraren dogmak zalantzan jartzeko eta gainditzeko beharra, baita horrek zekartzan buruhausteak ere. Aurrekoarekin hautsi eta moral berriaren bilaketarako espazioa da hiria, baina gatazkaren espazioa ere bada, gazteen askatasun eremuari kontrajarrita belaunaldi zaharraren eskuetan baitaude oraindik hirian kokatzen diren botere sinbolikoen guneak:
|
|
|
Hitz batez, Saizarbitoriak istorio guztiz modernoa plazaratu zuen bai tematikaren, bai formaren aldetik bere
|
lehen
eleberrian, eta ezaugarri horiek trama garatzen den espazioan agerian geratzen dira halaber. Hori dela eta, espazio urbanoa hautatu izana ezinbesteko gertatzen da tramaren eraikuntzarako, baita pertsonaien karakterizaziorako ere.
|
|
|
EHDrekin euskal eleberrigintzaren urbanizazioa hasi bazen, Ehun metrok pausu handi bat suposatu zuen prozesu horren sendotzean, euskal letra modernoetan hiriaren garrantzia nabarmendu baitzuen. Saizarbitoriaren
|
lehen
eleberriari jarraiki, bigarren honek ere narratiban eta forman ekarri zuen berrikuntza ezaguna da. Lehen inpresioan hamaika zatiz osatutako collagea dirudienak, errealitatearen konplexutasuna dakarren trama zatikatua bistaratzen du berehala.
|
|
|
Aurretik esan bezala,
|
lehen
eleberrietan hartutako norabideak jokoz kanpo uzten du Saizarbitoria, asterisko bat da Mendebaldeko tradizio hegemonikoarentzat, ez baita bazterreko literaturei suposatu zaien eskema bitarretan sartzen. Arrakala hori 60 hamarkadetan sortutako mugimendu politiko kulturalek ahalbidetu zuten, identitatearen berreraikuntzan joko zelai berri bat zabaldu baitzen, eta interesgarria litzateke horrek eskaintzen dituen aukerak arakatzea, gurea bezalako literaturei munduan egoteko beste posizio bat eskuratzen ahal dien heinean.
|
|
|
Euskal eleberrigintzan hiriaren lehen irudikapenen jatorria eta nolakotasuna aztertuko du artikulu honek, Saizarbitoriaren Egunero hasten delako (1969) eta Ehun metro (1976) liburuen bidez. Irudikapenok 60ko eta 70eko hamarkadetako testuinguru politiko sozialera lotuta egonik, ez dute Mendebaldeko literatura hegemonikoaren parametroekin bat egiten, ez denboran ezta nolakotasunean ere. Eredu horien aurrean sortutako bide alternatiboak bilatuko dira Saizarbitoriak
|
lehen
eleberriak hirian kokatzeko egindako hautuan.
|
|
2022
|
|
|
Bi hamarkadatan zehar alde batera uzten du fikzioa eta generoa bultzatu besterik ez zuen egin. Euskalzale aldizkaria martxan jartzen duenean Azkuek, lehen alean iragartzen du lehiaketa literarioa, besteak beste, eleberriari leku eginaz, eta mota horretako lehiaketa Txomin Agirrek irabazi zuenean, euskarazko
|
lehen
eleberriaren egilea zela aldarrikatuta zeukan berak, bere buruari kentzen dio, sariaren jabe den Auñemendiko Loreari (1898) eskainiz. Istorio bat kontatzen zuen liburu bakarra argitaratu zuen Azkuek XIX. mendean, eta izenburuaren aitzinetik gaztigatzen du aurrenekoa dela:
|