|
2000
|
|
|
Mingel Anjel Mintegik urteko lau sasoietan oinarrituz, honako maitasun istorioa kontatzen digu bere
|
lehen
eleberri honetan: lagun minak izaniko Amaia eta Andoniren topaketa.
|
|
|
Gorrindoren
|
lehen
eleberrian, emakume sentitzen den gizon baten istorioa kontatzen zaigu. Honela, honek dituen lotsak gainditzeko igaro beharreko bidea azaltzen digu.
|
|
|
Gorrindok bere bigarren eleberri honetan berriro ere errealismoaren ildotik aritzea hautatu badu ere, ez du inguruko giroa xehetasunez azalduko. Izan ere, bere
|
lehen
eleberrian giroak eta inguruak bideratuko dituzte pertsonaien sentimendu eta bilakaerak; oraingo honetan, ordea, gertaera jakin batek sortaraziko du bereziki amaren oinazea. Gainera, Ni naizen hori eleberrian pertsonaien garapena zehazki irudikatzen du, bilakaera nabarmena izanik.
|
|
|
Jokin Muñozen
|
lehen
eleberriaren sailkapenari dagokionez, honakoa aipatu izan da. Lutxo Egiaren ustez," eleberriari kutsu existentzialista dario." (Deia I) Xabier Aldai ere honela mintzatu zen eleberri honetaz:
|
|
|
Joxe Belmonteren
|
lehen
eleberri honen trama nagusia honetan datza: beneditarren eskola maisua den Joan heresiagatik bota egiten dute.
|
|
|
Ondorioz, ugariak dira naturaren aipuak: paisaien deskribapenak, animalien protagonismoa,... bere
|
lehen
eleberrian ikusten genuen bezalaxe. Antton Lukuren Botoiletan bilduma aintzat hartuz honela mintzatu zen Edorta Jimenez:
|
|
|
Bilbotarraren bigarren liburu hau, bere
|
lehen
eleberriarekin alderatuz guztiz bestelakoa da. Liburu honetan hamaika ipuinez osaturiko bilduma osatu du.
|
|
|
Kritikaren aipamen ugari ekarri zituen Andoni Egañaren
|
lehen
eleberri honek. Horietaz baliatuko gara, beraz, eleberri honen berri emateko.
|
|
|
Urrezko triangelua deituriko bere
|
lehen
eleberrian, Bangkokera hurbilduko gaitu idazleak. Ibon Iribarrenek kokalekuaren deskribapen egokia egiten du:
|
|
|
Montoiaren
|
lehen
eleberri honetan intrigaz beteriko istorio bat eskaintzen zaigu: Mailu, bere mutil laguna desagertu dela ohartu ondoren, bere lagunei jakinarazi, eta desagerturiko Stalinen bilaketari ekiten dio.
|
|
|
Bere
|
lehen
eleberrian Jon Alonsok genero beltza jorratu du. Istorio honen nondik norakoa Juandeaburre Fundazioan liburu baten lapurketarekin hasten da; beraz, hau izango da aitzakia narratiboa.
|
|
|
Kokapenari dagokionez,
|
lehen
eleberrian mundu irrealak sortu ditu: espazioa, nekazari mundu asmatua.
|
|
|
Mujikak plano ezberdinak eratzeko duen joerari jarraiki,
|
lehen
eleberri honetan ere bi plano eskaintzen dizkigu:
|
|
|
Beraz, Aizuko iruzkingileak Mujikaren obraz hitz egitean aipatzen zituen ezaugarriak, jada bere
|
lehen
eleberrian bertan aurki ditzakegu: " bere obran alde kontraesankorrak, paisaien testuinguru magikoa eta bizitzaren ildo sakona dira ezaugarri nabarmenenak" (Aizu!
|
|
|
Dakusagunez, bigarren eleberri honetan
|
lehen
eleberriko ezaugarriak errepikatzen dira. Eta gauza bera ikusiko dugu, trilogiaren hirugarren eleberrian ere:
|
|
|
Jada 90 urterako poesia jorratu izanagatik ezaguna zen Iñigo Aranbarrik hizpide dugun hamarkada honetan bere
|
lehen
eleberria argitaratu zuen: Emon biar yako.
|
|
|
Hala ere, idazleak egoki lortzen du bi plano hauek bata bestearekin jostea:
|
lehen
eleberrian, Bob Ieregi eroetxeko zoroen artean kokatzen du; bigarrenean, era bertsuan, erakunde armatuan sator modura sartu den ertzain bat izango da istilu gehienen ardatza. Hortaz, eleberrietan zehar hain bereizturik aurkezten zaizkigun bi plano hauek estuki uztartzen dira istorioek aurrera egin ahala.
|
|
|
Espazioari dagokionez, lasartearrak eleberri batetik bestera aldaketa nabarmena egin du. Hau da,
|
lehen
eleberria Euskal Herritik kanpo kokatu du: Rotterdamen, zehazki.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez,
|
lehen
eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du.
|
|
|
Ur Apalategik bere
|
lehen
eleberri honetan hiru gazteren arteko harremanen gazi gozoak kontatzen dizkigu: Felix, Antton eta Murielen artean eratzen den harreman sare horrek osatuko ditu eleberri honen gaiak:
|
|
|
Unai Iturriagak Bilbon kokaturiko istorio bat kontatzen digu bere
|
lehen
eleberrian. Izan ere, egileak aitortu zuen moduan," istorio urbanoa kontatzen dut eta Euskal Herriko hiri bat aukeratzerakoan ez nuen zalantzarik izan." (Argia 1716) Egileak eleberria hitz hauekin deskribatu zuen:
|
|
|
Mailuix Legorburuk bere
|
lehen
eleberri honetan nekazaritza giroan kokaturiko istorio bat du kontagai. Honela laburbildu zuen argumentua Jon Casenavek Maiatz aldizkariko iruzkin batean:
|
|
|
Bukatzeko, idazleak
|
lehen
eleberrian Malcon Lowry ren Lunar Caustic liburuaren eragina nabarmentzen dela aitortu du (Berasaluze, Garikoitz: Egunkaria).
|
|
|
Donostiar honek bere bi eleberrietan zientzia fikzioa jorratu du. Bere
|
lehen
eleberrian espazioko piraten ondorioz lurreratu behar izan duen espazioko merkatari baten istorioa kontatzen digu: Juliusen istorioa.
|
|
2002
|
|
|
Nafarroako artizarra (Elkar, 1984) izan zen autoreak argitaratutako
|
lehen
eleberria. Erdi Aroan kokatua den arren, ez zuen eleberri historikoa izan nahi.
|
|
|
Gizona bere bakardadean (Pamiela, 1993) da ildo berri honetan sartzen den Atxagaren
|
lehen
eleberria. 15 hizkuntzatara itzuli dute eta sari garrantzitsuak hartu ditu:
|
|
|
129), Zarateren eleberria ahozkotasunaren sinfonia da, eta nagusitasun estilistiko nabarmena erakusten du. Alegorikoa da, orobat, Anjel Lertxundiren (1948)
|
lehen
eleberria, Ajea du Urturik (1971), zeinarekin hasiera eman baitzion euskal literaturaren panoramako ibilaldi nobelistiko distiratsuenetako bati. Lertxundik Filosofia eta Letrak ikasi zituen Donostia, Erroma eta Valentzian.
|
|
|
Bi
|
lehen
eleberri haiek lortu zuten arrakastaren parekoa izan zen hirugarrenak sortutako harridura. Nahiz eta Ene Jesus (1976) hark 1982ko Kritika Saria irabazi, hiru edizio besterik ez dira egin orain arte, eta bere garaian" zientifikoa" eta" zaila" zela esan zuten zenbait kritikarik.
|
|
|
Protagonistak, Xabier Nolotolonek, gutunak idazten dizkio hiru urtean bere berririk batere helarazi ez dion Virginiari. Testuan berriro azaltzen dira, aipatu pertsonaiaz gain,
|
lehen
eleberrian agertzen ziren leku fiktizio berberak: Iverst eta Sendler.
|
|
|
Autorearen
|
lehen
eleberriak, Abuztuaren 15eko bazkalondoak, eleberri ataleko Irun Hiri Saria irabazi zuen 1978an. Obra erakargarria da, forma aldetik ongi eramana, eta estrategia narratibo moderno ugari eskaintzen dituena.
|
|
|
Haizeaz bestaldetik. Bertan, autoreak ostera jorratu zuen bere
|
lehen
eleberrian agertu zuen problematika existentziala: gizakia absolututasunaren xerkan.
|
|
|
Euskal eleberrigintzaren aurrekarien artean, Joan Antonio Mogelen Peru Abarka aipatzen da (1820an idatzia, baina 1880 arte argitaratu gabea). Mitxelenarentzat hura izan zen euskaraz idatzitako
|
lehen
eleberri saioa (ik. K. Mitxelena, 1968:
|
|
|
Beti ere ohiturazko poetikaren alorrean kokatuak badira ere, zenbait berrikuntza nabarmen ageri zuten diskurtso narratiboaren mailan. Usauri (1929)
|
lehen
eleberriak kostaldeko herri bateko berezitasun eta ohiturak kontatzen dizkigu, eta narratzaile orojakilea erabiltzeaz gain, aurrekoetan baino sekuentzia objektiboagoak tartekatzen ditu. Zenbait narrazio maila erabiltzeak eta pertsonaien hizkera heteroglosikoa transkribatzeak gerraondoko eleberri lirikoaren aitzindari bihurtu dute (ik.
|
|
|
Poesia izan zen generorik landuena, besteak beste, errazagoa zelako poema deslaiak argitaratzea obra osoak baino, eta 1940 eta 1950 artean argitaratze jarduera normalizatua izatea ia ia ezinezkoa zelako. Euskal eleberrigintzaren kasuan, bederatzi urte pasatu ziren gerra aurreko azken obra argitaratu zenetik (Uztaro, 1937) 5 1946an Buenos Airesko Ekin argitaletxean Joan Antonio Irazustaren Joanixio argitaratu zen arte6 Iberiar penintsulan 1950ean argitaratu zen
|
lehen
eleberria, Jon Etxaideren AlosTorrea eleberri historikoa.
|
|
|
Bere
|
lehen
eleberriak, Leturiaren egunkari ezkutuak (1957), markatu zuen filosofia existentzialistak eragindako ibilbide literarioaren hasiera; eragin hori nabarmenagoa izan zen lehen hiru eleberrietan, zeinetan, J. Juaristiren arabera (1987b), hautsi egin baitzen ideologiaren eta literaturaren arteko oreka, eduki ideologikoa nagusiaraziz literarioaren kaltetan. Leturiaren egunkari ezkutuan Leturiaren eta Mirenen arteko maitasun harremanaren historia kontatzen da, eta harreman hori, eleberrian agertzen diren harreman pertsonal guztiak bezalaxe, porrot egitera kondenatuta dago hasiera hasieratik.
|
|
2017
|
|
|
190 Metxa esaten dioten agirretar baten ibili herrenak izenburukoan, alegia. Bigarrenean, hots, Agirre zaharraren kartzelaldi berriak izenekoan, bide alegorikoago bati ekiten dio Izagirrek bere mezua helarazteko, iraultzarako deia modu abstraktuago batean egiten duelarik,
|
lehen
eleberriko egoera bidegabe zehatzak bazterrean samar utzita. horiek berek ere hain ideia soil eta eskuragarria, argi eta arrazoizkoa mespretxu erabatekoaz jaso dutela ikusita. Itsumenak ez du mugarik.191
|
|
2019
|
|
|
Amaitzeko, Ramon Saizarbitoriaren bigarren aldiko eleberrigintzan azpimarragarri deritzogu Guda Zibilaren, oroimenaren nahiz gizon emakumeen arteko harremanaren gai ardatzen baterako tratamenduan egileak intriga kriminalaren erabilera parodikoari eman dion garapena endredo tragikomikoaren osagaiaz hornituz. Ildo honetako
|
lehen
eleberria Bihotz bi. Gerrako kronikak izan zenez, uste dugu, oso harira datorrela gaiari garrantzia ematea eta egilearen mundu ikuskeran giza-ekintza intentzionatua (gehienetan oker intentzionatua) rekin batean, intrigan kasualitateak edota kontingentziak jokatzen duen paperak esanahi filosofiko existentzial bat iradokitzen duela aipatzea.
|
|
|
Aurretik, hala antzerkiaren arloan (Jarrai taldeko partaide gisa), nola prentsan (Zeruko Argia, Jakin) parte hartzaile gisa, edota Kriselu (1967) argitaletxeko nahiz Lur taldeko kide ezaguna zen jadanik bere
|
lehen
eleberria 1969an argitaratu zuenerako. Aktibismo kultural horrek berak eraman zuen euskal narratibaren modernizazioaren abentura ekiteari.
|
|
|
Euskal eleberrigintzaren sorrera berantiarra da eta
|
lehen
eleberria Txomin Agirreren Auñemendiko lorea izan zen (1897). Hortik aurrera, Agirrek ondoren argitaratutako eleberri eta lan gehienek kostunbrismoaren ildoa jarraitu dute.
|
|
|
Eleberri kostunbristaren jatorri izandako erromantizismoaren indarra eleberrigintzan itzaltzen joan zen, XIX. mendearen bigarren mende zatian. Euskal Herrian, aldiz, Patxi Salaberrik adierazi zuen moduan, Agirrek
|
lehen
eleberri horretan guztiz bestelako ibilbideari ekin zion" Hagiografiatik eleberri historikorantz", Riktrudis izeneko santa baten biografiatik abiatu zenez narrazioa (Salaberri, 2016). Halere, Agirreren eleberria baino aurreragoko zenbait testu ere aipa litezke euskal eleberrigintzaren aurrekari gisa.
|
|
|
Gerrako kronikak liburuan, eta aipagarri da bien argitalpen urteak oso hurbilak direla, batek modu dramatikoan garaturiko mundu ikuskera desinhibizioz adierazten duela bigarrenak. Ondorioz,
|
lehen
eleberriko hausnarketa metaliterarioek bigarrena argitzeko balio dezakete, eta gogora dezagun Abaitua idazlearen hausnarketa metaliterarioetan badela, Marcel Proust eta Claude Simonez gain, hirugarren ildo narratibo garrantzitsu bat ere, James Joyceren" zoriaren eta halabeharraren simetria" legea inbokatzen duena (Otaegi, 2009).
|
|
|
Euskal historiografiak dokumentatu du gure literaturan nobela poliziakoa eta genero beltza XX. mendeko bigarren erdira arte ez direla heltzen, zehazki Jose Antonio Loidiren Hamabost egun Urgainen (1955) izan zela irakurleentzat erakargarri suertatuko zen idazkera ulerterraz eta egitura narratibo arinaren bidez garaturiko
|
lehen
eleberri poliziakoa. Mugan gertaturiko heriotza baten arrazoiak argitzen dituen lehen euskal ikertzailea sortu zuen Loidik; baina, kritikoen iritziz, ez du egileak gertaera lazgarririk txertatzen ekintzan, eta kontalari orojakilearen iruzkinek kontrolatzen dute interpretazioa une oro, ohiturazko narratibaren ildoari jarraiki.
|