|
2000
|
|
|
Euskararen sustraiak preindoeuroparrak izanik, gutxienez duela lau bost mila urte Eneolitos garaitik harat
|
jarri
beharrekoak ditugu, gizona ehiza, arrantza eta abelzaintzatik bizi zen garaian noski. Eta horren arabera, Pirinio mendi hegalen bi alderdiak zituen bizileku.
|
|
|
Alde horietatik begiraturik doa honako liburu honetan biltzen dudana, uste dudalarik zentzuzko arrazoirik aski badugula edonon aurkezteko, hilketarik gabe eta indarkeriarik gabe noski, zeren gauza guztien gainetik, lehen lehenik gizakia
|
jarri
behar dugu, edonongo gizakia. Eta ideia kontuak, Aita Vitoriak ongi zioen bezala, itsutasunik gabe, elkarrizketaz bideratzeko ahaleginak eginaz aurrera joan gintezke.
|
|
|
Lanera bidean, egunero legez, Seat zaharra estarterraren bidez
|
jarri
behar izan dut martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea aurkitu dut beti bezala ehun metro harago, bariantea, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria. Bere ardiak ikusi ditut:
|
|
|
Kontseilu hura dugu, konparazione, noiz eta Ararat mendiaz eta libertatearen mendiaz mintzatu baitzitzaidan, haren zuhurtziaren erakusgarri: " Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko uholdearen alde
|
jarri
beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun". Eta hala entseiatzen zen bidean sortu traba eta behaztopei buru egiten, ez buruz buru eta bekoz beko, baina zeharka.
|
|
|
—Eta zer izen
|
jarri
behar diozu?
|
|
|
—Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko, uholdearen alde
|
jarri
beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun...
|
|
|
AITONA Nikolasek buruan sarturik zeukan, bere aita jaun Albert Etxegoienek hala irakatsirik, ezen negozioen munduan ez zegoela geldi egoiterik eta harremanetan
|
jarri
beharra zegoela hango eta hemengo jendearekin: pentsamolde haren ondorez erosi zuen, hain zuzen ere, Olabeko ola, Irungo lurretan; eta hargatik ere eraman izan zituen umetan bere bi semeak —bata, gure aita, jaun Martin Etxegoien, eta bertzea, osaba Joanikot— batetik bertzerat, hainbat bidaiatan —Gipuzkoarat hiruzpalau aldiz eta Iruñarat bitan—, bere aitak berarekin egin zuen eredurat, biek Nafarroako erregeordeari eginikako bisitan; eta gu ere —Mattin eta biok, haren bilobok— berdintsu eta orobatsu ibili nahi izan gintuen, halako moldez, non ongi baino hobeki oroit baitezaket Mattinekin eta aitona Nikolasekin Gipuzkoarat egin bidaia, Irun Hondarrabirat, nik sei urte bertzerik ez nituela.
|
|
|
Eta, bi hegiak lotuko eta estekatuko zituen zubiaren altxatzeko, zu falta zinen, jaun André, zeren zu han izan bazina, erranen baitzenien: " Zergatik
|
jarri
behar duzue edertasuna edertasunaren aurka, eta ez edertasuna edertasunaren alde. Zergatik ez hitza numeroaren alde jarri, eta numeroa hitzaren alde?
|
|
|
Zergatik ez hitza numeroaren alde jarri, eta numeroa hitzaren alde? Zeren esmeraldak be rezko edertasuna du, begietarik sartzen zaiguna, baina hitzak ere bere edertasuna du, izen airos baten soinuan edo poema baten errezitaldian belarritik sar dakigukeena, eta ez dago begia belarriaren aurka
|
jarri
beharrik..." Baina jaun Marcel eta osaba Joanikot burutsuak ziren eta hitz errazekoak, eta Jainkoak bakarrik daki ez ote zuten bertze zerbait asmatuko, nork bere ikusmoldearen atxikitzeko, eta hegi batetik —eta bat bederaren egiatik— bertzearen egia ukatzeko...
|
|
|
Eta halaxe egon nintzen egun osoan, eginkizun hura burutik kendu ezinik —iduri batek emaiten zidan bihotz, haatik: dukearen eta kondearen emazteek eta emakume haiek guztiek
|
jarri
behar zuten aurpegiak, sugea erakutsi bezain fite: nik hartu behar nuen orduan satisfazionea eta atsegina, baldin humoreak ohiz kanpoko neurrian nahastekatzen ez bazitzaizkidan, eta baldin, nahastekamenduaren ondorez, itsutzen ez banintzen eta burua galtzen, urduritasunaren urduritasunaz...! —, harik eta afal aitzinean osabarekin berriro bildu nintzen arte, hondar prestakuntzetan.
|
|
|
Hainbat aldiz irakurtarazia zidan, une bakoitzean zer egin behar nuen jakin nezan. Lehen sintoma sumatu orduko" Zentrokoak" jakinaren gainean
|
jarri
behar nituen eta gaztigatu, orobat," Taldeko" lagunei, ikuskizunaren lekuko izan zitezen. Uzkurdurak bazkalondoan hasi zitzaizkion tarte jakinetan errepikatzen, eta arratsaldeko sei eta erdietan hartu nuen telefonoa.
|
|
|
Bazekien zertaz ari zen. Azken hamar urteetan, gutienez ere lau aldiz
|
jarri
behar izan zuen telefonoan, Ximurraren andre Josefinari zinez zin egiteko senarrak gaua berarekin egina zuela burutik buru, laguna goizean, auskalo nondik, atzarri samarrik etxeratutakoan. Ttipiren zaintzapean gure emazteak ez ziren nonbait gu bertze emakumeekin lardaskatuko ginen beldur.
|
|
2001
|
|
|
Lehergailuei buruzko koadernoa irakurtzen hasi zen. Euskaraz zegoen, boligrafo urdinez idatzita, aztertzen zuen zer materia mota den lehergarria, adierazten zuen lehergailuak zelan egin, han hemenka marrazkiak agertzen ziren, halako zutabea edo edifizioa botatzeko zenbat lehergai eta zein lekutan
|
jarri
behar zen erakusteko, eraikinaren marrazkiaren azpian kuartela irakurtzen zen, eta erantsi batzuk ere bazeuden, gaztelaniaz edo frantsesez, tinta gorriz gehituta, testu urdinean agertzen zenaren zuzenketa edo osagarri.
|
|
|
Neska orduan zakila ahotik atera eta katamar etorri zen Goioren gainera, eta ipurdia Goioren zakil tentearen justo gainean izan zuenean, belauniko
|
jarri
behar zela zirudienean, Goioren sabelpean eseri zen, Goioren zakila beste gordeleku heze, bigun, epel horretan sartuta. Neskaren bular ilunek esne irakinaren usaina zuten, Ai aiumaka hasi zen berehala, zaldi gainean trostan doana bezala mugituz eta ai aiumaka.
|
|
2002
|
|
|
Zer axola zion ezkutua leun eta dotore egoteak ala ez egoteak gorgonaren atzaparkadak jasateko bezain sendoa izanez gero? Eta, hortaz, zertarako
|
jarri
behar zuen ezkutu madarikatu hura aurpegia bertan ikusi ahal izateko bezain distiratsu?
|
|
|
Nahiz eta esperientzia hark bide batzuk ireki: ulertzeko, adibidez, emakume batengatik burua gal zitekeela eta maitasunagatik hil zitekeela, baina baita ulertzeko ere, finean, maitemina eritasun bat bezalakoa izan zitekeela, eta eritasunari erremedioa
|
jarri
behar zitzaiola. Medikuntza ikasten ari zen ni bezalako estudiante batek jakin behar zuen hori...
|
|
|
Ezin zerbitzari leialagoa izan baitaiteke errukia, nola maitasunarena hala umiliaziorena. Eta nik maitasunaren zerbitzuan
|
jarri
beharra nuen. Amorrazioa eta sentimendu negatibo guztiak bazterrera utzita.
|
|
|
Halakoetan, haren lagunei ematen nièn tratu berdina ematen nion Leireri. Eta gogor ere
|
jarri
behar izaten nuen batzuetan, batik bat laineza hartzen zuenean. Edo apetatsu jartzen zenean:
|
|
|
–Petardoa edo bonba nik
|
jarri
behar diat, ordea, ez hik –ihardetsi zion Sarak.
|
|
|
–Bonba bat
|
jarri
behar huen, eta horratx, eragozpenak baizik ez dituk ikusten...
|
|
2003
|
|
|
kontzilioari hurbiletik jarraiki ondoan Pierre Eyt teologo gazteak idatzi zuen La Nouvelle Revue Théologique delakoan. Le tournant politique de la théologie? artikulua (1971 XII), adierazteko orain arte, teologiaren alorrean, politika arazoek bazter xoko itsu, mugatu bat baizik ez baldin bazuten hartzen, hemendik aitzina gai horiek berak teologiaren erdi erdiko lekuan
|
jarri
behar zirela eta bihurgune horren ondorioak noizbait ageriko zirela.
|
|
|
Haren aurretik pasatzen naizenean ez bainau ikusten, edo, ikusten banau, irri etsi batekin agurtzen bainau, Txomin joan zenez geroztik buruan haren irudia besterik ez baleuka bezala. Hala ere, orain ez du semea ikusi gabeko orduak marraz marra zenbatu beharrik, ez platerik
|
jarri
beharrik, ezta ohea zabaldu beharrik ere, ilunabarrero hitzordua baitauka semearekin. Lo egiteko betarik ere ez du aurkitzen, eta maiz, ilunabarra eta gaua iraganda gero, hantxe jarraitzen du, etxeko terrazan edo sukaldeko leihotik gora begira.
|
|
|
–eten zuen don Kosmek– Ez dago beste soluziorik! Azpil gure menpe nahi badugu, lehenbailehen
|
jarri
behar dugu Easaren menpe! Lurrak erosteko ere, bankuen kreditu merkeak lortuko genituzke.
|
|
|
Ni ez naiz horrelakoa. Ikurrina ez dugu leihoan
|
jarri
beharrik bihotzean daramagunok.
|
|
2004
|
|
|
Beste zenbait lagun ere gu geunden lekura etorri ziren. Baina bata zuriz jantzita zegoen sanitario batek maskarak
|
jarri
behar genituela esan zuenean, inori ezer esan gabe, kalera irten nintzen hurrengo zokondo baten bila. Gazte batzuek ikusi zutenean ni zer egiteko asmotan nenbilen, aldarrika hasi zitzaizkidan suizidio bat zela esanez.
|
|
|
Elkarrizketa hau, geroago kontatuko zidanaren aitzin solas modukoa izan zela esan zitekeen; Yitzhadek nire bizitzari buruz Nathanek kontatutakoaz jakinaren gainean
|
jarri
behar baininduen. Milaka galdera zebilzkidan buruan, eta horientzako erantzunak behar nituen, baina nire burmuina hutsik zegoen nire aurreko bizitzari zegokionean.
|
|
|
Nire espezialitatea ez diren gaitzak tratatu behar ditut; derrigortuta gaude, zaurituak hiltzen utzi nahi ez baditugu. Askotan, ohe faltaz lurrean
|
jarri
behar izaten ditugu gaixo eta zaurituak. Zenbait aldiz, anbulantziarik ez eta auto partikularretan eraman behar zauritu eta gaixoak ospitale edo kliniketara.
|
|
|
–Baina enkargu batera laguntzeko besterik ez dizut esan, Aitor. Ez duzu hain serio
|
jarri
beharrik.
|
|
|
–Beno, beno, ez duzu hain transzendente
|
jarri
beharrik, Aitor. Gaur nirekin buelta bat ematen baduzu, ez duzu nirekin ezkondu beharrik, eta Joanarekin haserretu beharrik ere ez.
|
|
|
Gizakiak bere jatorria, bere izaera, bere hizkuntza, bere izen abizenak ditu. Gizonaren alde daudela esaten duten guztiek gizonaren gizakera jakinaren alde
|
jarri
behar dute, egiaz gizonaren alde badaude behitzat?. 38
|
|
|
Bizi nahi eta ezin biziaren aitzinean, madarikazioak jotako hitza aditu du hizkuntza eta kultura menderatuaren ordezkariak. Horrela, hipokrisiaren neurri guztiak hautsita, itsaso zabalean arrain handiak txikia desegin arteko atsedenik hartzen ez duela jakinda, herri kultura apalen inguruan hesiak
|
jarri
beharra dago hauek desagertuko ez badira. Lévi Straussek adieraziko zukeenaren ildotik,, hilko ez badira, gauza batzuetan nolabait ere iragazgaitzak izan behar dute kulturek elkarrekiko?.
|
|
|
Ez horixe. Hizkuntza horien legitimazioa mekanismo ideologiko batzuen bitartez burutzen bada, ideologia horien izaeran eta garapenean
|
jarri
behar genuke gure arreta, hauek modu naturalean txertatu baitzaizkigu gure adimenean. Aldiz, euskaraz eta euskalgintzaz dihardugun bezainbatean, indarrean daukagun ideologia biluzik eta bere burua nola zuritu ez dakien euskaltzale kikilduaren aho lumetan ageri zaigu.
|
|
|
Ikuspegi mekanizista batek ez du asko usteko hori horrela gerta litekeenik, ugari izateak kalitatearen tasunean ezinbesteko eragin onuragarria duelakoan edo. Hala ere, euskara bezalako mintzaira minorizatuaren garapen ezaugarriak gogoan dituenak ez luke zalantzan
|
jarri
behar Garziaren burubidea: kantitatearen eta kalitatearen arteko dialektika ez da norabide bakarreko elkarrekintza hutsa, eta euskarazko gaitasun komunikatiboa ez da hobetuko gaur egungo dinamika soziolinguistikoari jarraiki.
|
|
|
Euskararen gaitasun auziak jasan duen higadurak ez bide du harresirik eta bertsolarien munduan bertan errotzen hasia omen dago.543 Xabier Euzkitze behinik behin iritzi horretakoa dugu, bertsolari gazte batzuen aho mihietan dabilen euskarak ez bide du eredu baliorik: . Bertsolari artean darabilgun euskararen maila arras jaisten ari da, euskara degradatzen, zabartzen, erosionatzen ari da eta erremedio bat
|
jarri
behar zaiola pentsatzen dut?. 544 Ahozkotasunaren iturri joriena agortzen hasita baldin badago, zer ez da gertatuko alde guztietatik erdal munduaz itota bizi den hiztunaren kasuan. Iturria bertsolaritzaren alorrean kokatu dugu guk, baina, beharbada, alderantziz egin behar genuen:
|
|
|
Bere arrazoibidea honela zurkaizten digu: . Ez dut uste euskararen egungo auziaren analisian zabarkeria, motibazioa eta kontzientzia bezalako kontzepturik
|
jarri
behar direnik (nahikoa kontzientziatua dago euskalduna, baina...); baizik, sakonago joanez, uste dut arazoaren funtsean hizkuntzaren azpigarapen sintaktikoa559 jarri behar dela, hots hizkuntzaren barne arazo bat, zeinen konponbidetik (hizkuntza garapenetik) berez etorriko baita (etorri behar bada) behar den dinamika?. 560
|
|
|
Bere arrazoibidea honela zurkaizten digu: . Ez dut uste euskararen egungo auziaren analisian zabarkeria, motibazioa eta kontzientzia bezalako kontzepturik jarri behar direnik (nahikoa kontzientziatua dago euskalduna, baina...); baizik, sakonago joanez, uste dut arazoaren funtsean hizkuntzaren azpigarapen sintaktikoa559
|
jarri
behar dela, hots hizkuntzaren barne arazo bat, zeinen konponbidetik (hizkuntza garapenetik) berez etorriko baita (etorri behar bada) behar den dinamika?. 560
|
|
|
Ikastoletan, agian, besterik litzateke, hauetan kalitatezko hezkuntzaren xedeetako bat ikasle eleaniztunak sortzea izan baita, berez zerbait aberasgarri dena maila pertsonalean eta, orobat, errentagarria gizarteko harremanetan. Baina aukera horrek euskarazko irakaskuntzaren kalitatea bermatzea suposatuko lukeen neurrian, handik eta hemendik entzuten gatozen bezala, eleaniztasunaren eredu hori ere auzitan
|
jarri
beharrekoa izango litzateke. Gure ustez oraindik goizegi da orain arteko emaitzak behar bezala aztertu eta baloratzeko?. 690
|
|
|
Begi zorrotza erakusten digu auzi honetan Joseba Barriolak, hizkuntza batekikoak bestearekiko loturan azaldu dizkigunean: . Normal bihurtu behar dena, gizalegezko
|
jarri
behar dena bi hizkuntzen arteko harremana da. Euskararen normalizazioaren parte bat da euskararekiko atxikimendua eta ezagutza lantzea eta erabilera osatzea, osoa egitea alegia.
|
|
|
Baina ez da nahikoa. Gai horretan arreta handiagoa
|
jarri
behar da?. 625
|
|
|
Ikusiak ikusita, horren ulergaitza al da Luis Mari Mujikak hemen agertu nahi digun errezeloa? Ingelesa euskararen aurretik
|
jarri
behar zela uste zuen Buesaren garaiko kezkekin datorkigu idazle lizartzarra: –Hori guztiaz gain, Buesaren buruzagitza Hezkuntza Kontseilaritzan eusteak errezeloak ugaritzen ditu.
|
|
|
Ez bide gara gauza arloteriatik irtetzeko. Euskera euskaldunen zerbitzutan
|
jarri
behar dugu. Eta zerbitzari eta kultura tresna izan dakigun, lehen lehen puntua, euskera elkar konprenitzeko eta kultura jasotzeko bidea izatea da.
|
|
|
Hitz batez: antziñako mendeetako hizkuntza gertakariak xuxen neur ahal izateko, koefiziente bat
|
jarri
behar da. Baiña, Erroma’ko inperioan batez ere, nabarmen agertzen da hizkuntzari buruzko kontzientzia bat:
|
|
|
Hizkuntza bat mintzabide izan dedin, edo billaka dedin; bere oiñarrizko betekizuna obra dezan, bide bakar bat baizik ez dago: nazioko bizi guzian, aipatutako biltoki, ekintza leku eta ikasgu guzietan, mintzabide
|
jarri
behar da. Arras nagusitzen ez bada, alperrik da negar egitea:
|
|
|
Beharrezkoa izanagatik ere, ez da aski. Euskadi’ko erresuma euskaldunen zerbitzuko
|
jarri
behar da; euskal kulturaren zerbitzuko. Ez Euskal Herri’ko eremuan edo eremuetan bakarrik:
|
|
|
Baiña hor ez dago arrazazko joerarik batere. Erresuma, kulturaren aldetik ere, bere herriaren zerbitzuko
|
jarri
behar da, eta ez atzerriko.
|
|
|
Edo, nahiago bada: bertako herria, edo jatorrizko herria,
|
jarri
behar da buru, eta sorterriko kulturaren alde. ez dago egiazko askatasunik.
|
|
|
Izerdia igual, suertearekin. Laino barruan zentzumen guztiak erne
|
jarri
behar dituzu, batez ere usaimena. Izerdi usainak esango dizu non dauden beste ziklistak eta non zauden zu.
|
|
|
–Ez zakiat zergatik
|
jarri
behar duten hainbeste mendi. Mendi puntetan presio gutxi zagok, eta hori ez duk sanoa:
|
|
|
Jakintsua, berriz, zuhurra eta apala. Zientzia gizonak inolako aurreiritzirik gabe
|
jarri
behar du frogen aitzinean.
|
|
|
–Banengoan ba ni, neskengandik urrun ibiltze horrek zenbait gauza kezkagarri ezkutatzen zuela... A ze aurpegia
|
jarri
behar duten alderdiko handi mandiek maritxu alu bat bidaltzen diedala ikusita!
|
|
|
–Salaketa bat
|
jarri
behar dut.
|
|
|
Zasss. Telefonoak ere ez du emakume fotokopistaren ahotsaren indarra baretzen, eta harekin hitz egiten duenean belarria aurikularretik zentimetro batzuetara
|
jarri
behar izaten du.
|
|
2005
|
|
|
Eta irten zen hau, halako batean, berak, amona Kontxik? esnea butanozko sutan berotzen
|
jarri
behar zuen une berean; joan zen Teresa sukaldera; jiratu zen amona Kontxi, Teresa sukaldean sartu zela igarri bezain laster?
|
|
|
–Zer izen
|
jarri
behar diozue?
|
|
|
Eta, ezkonduta gero, banatu etxeko lanak! Aurretik
|
jarri
behar baitira baldintzak, gizonaren mailan egon nahi baldin badugu, eskubide berdinekin. Bestela, alferrik?
|
|
|
–Zer? Orain ere mutur beltza
|
jarri
behar didazu. Bai, Ameriketara joan dut azkenean?
|
|
|
–Zer diozu? Ixo, edo tomatea baino gorriago
|
jarri
behar dut –Naroak, ahots apalez.
|
|
|
Eta nik pentsatu dut pelikulak inoiz ez direla seiak baino lehen amaitzen eta pentsatu dut ez dudala pelikula osorik ikusiko, baina Bai esan diot izekori. Gero esan dit izekok zapatak
|
jarri
behar ditudala elizara joateko. Gero zapata marroiak garbitu dizkit, betun marroiarekin.
|
|
2006
|
|
|
Eta goiz bukatzen duenean –ezin aurretik jakin noiz bukatuko duen– iruditzen zaio ez duela inor bere zain, eta harridura moduko aurpegia jartzen diote denek, izekok orain jarri dionaren antzekoa. A, etorri zara esaten diote, eta plater bat gehiago
|
jarri
behar izaten dute lagunek mahai gainean. A, etorri zara esaten dio Lewisek, eta Maialeni kontatzen ari zaion ipuinaren erdi erdian harrapatzen du, eta badirudi une hori zapuzten diola.
|
|
|
mezu bat ari ote zitzaidan bidaltzen, nahi zuenekin ez bazen ahal zuenarekin oheratzen zela? Eta hurrena neska guardia zibil batekin ligatuz gero zer
|
jarri
behar zigun: " Cara al sol"?
|
|
|
Kurrikulumak eta aipatu zituenean nik uste nuen ez zegoela zereginik. Ze meritu
|
jarri
behar zuen nire eskaeran. Errehabilitazioan txapelduna nintzela?
|
|
|
Kontalari trebea baina ez kontakatilu berritsua. Hiruzpalau lagun konfiantzazko geratu arte itxaroten zuen, tartean andrerik ez, eta halakoetan nahikoa izaten zen gutako batek amua botatzea, beita handirik
|
jarri
beharrik gabe: " Ta?
|
|
|
–Zuk nahi duzuna egizu –esan zidan–; nik belarrietako tapoiak
|
jarri
behar ditut.
|
|
|
Eskerrak. Baina nik sentitu dut orduan traszendente
|
jarri
beharra.
|
|
|
Halaxe egin zen, eta saiakuntzak ezusteko emaitzak izan zituen: neurketak egiteko erregeak izendatu zuen sendagilea hil zen lehenengo, eta haren ordezko bat
|
jarri
behar izan zen; gero, ura hartzen zuena hil zen, eta tea egunero hartzen zuena handik berehala. Kafe pozoitsua hartzeko zigorra zeukan kriminalak bizirik jarraitu zuen.
|
|
|
Aita Romero bezalako ahotsen oihartzuna biderkatuz joan zen, eta gero eta ozenago entzuten zen hainbeste bekaturi erremedio
|
jarri
behar zitzaiola, libertinaje hura guztia desmasia bat besterik ez zela, eta ea nork konponduko zuen... Eta espiritu sendo eta atzerakoi horiek –militarrak, noski– harrotu zirenean eta konpondu beharrekoa beraiek konponduko zutela esanez etorri zirenean, aita Romeroren su ebanjelikoak ezetzik esaten asmatu ez eta Leonardo Canal jeneral eskuinzalearen armadan sartu zen, kapilau militar.
|
|
|
Familia horretako zuhaitz batzuk Kaliforniako mendietan aurkitu eta identifikatu zituztenean, arazotxo bat sortu zen: izena –izen zientifikoa–
|
jarri
behar zitzaien, eta zuhaitz erraldoi horiei izena jartzeko zerbait handiaren izena aukeratu behar zen. Hainbat proposamen izan ziren, garaiko pertsonaia" handien" bidetik.
|
|
|
Maitasun sutsu hark bazterrak erre eta kalte konponezinak sortu aurretik erremedio azkarrak
|
jarri
behar zirela pentsatu zuen Graemetarren jauregiko andere aurenak, eta Alice Allen giltzazaina Eskoziako leku ezkutu batera bidali zuen, txilarra eta haize zakarra besterik ez zegoen lurralde garaietako ehizarako cottage batera.
|
|
|
Bi anaien ekarpena asmakizunaren patentea besterik ez zen. Dirua beste hainbat bazkidek
|
jarri
behar izan zuten. Bazkide horietako baten deiturak –Juan Jorge Meynerenak–, Biró deiturarekin elkartuta, sortu zuen luma berriaren izena:
|
|
2007
|
|
|
Lurrera begira geratu nintzen lotsatuta, eta Eduk ere makurtu egin behar izan zuen kopeta oraingoan. Ez dakit gu biok hola ikusita errukitu zen edo zer, azkenean esan zigun bertan geratzeko, egongelan, baina zapi bat
|
jarri
behar genuela, apurrik ez erortzeko.
|
|
|
–Ez: euskaraz
|
jarri
behar diat izena?.
|
|
|
Hasieratik ez zuen irentsi, ez zuen ulertu nik zureganako dudan maitasun, maitemin, beroaldi edo eroaldi hau, eta oso deseroso dago nirekin. Nik ere, horrexegatik ez nion deus askorik kontatzen zutaz eta nitaz, baina gaur, ordea, oso serio
|
jarri
behar izan dut. Nire lagunik onena da Olaia, eta gauzak garbitu eta argitu behar genituen.
|
|
|
Tamainari dagokionez, hain zuzen, zeharo beste maila batean kokatu behar dugu; kometak astro txikiak direlako. Kometa buruen izaria, batez beste, 10 kilometrotan
|
jarri
behar da; eta tartea 1 km-tik 100 km-tara. Desberdintasun bera orbitei eta inguraketa aldiari dagokienez.
|
|
|
–je vois plus que je ne juge; je raisonne sur tout, et je ne critique rien? 622 Ikusi, bidaiatuz egin daiteke, eta historiak irakurriz ere bai. Bidaiatzea osasungarria da, deritzo Montesquieu-k, ez nazionalismoa gainditzeko, topikoak nahi duen bezala, baizik eta burua norbere sorterriko aurreiritzietatik askatzeko, bakoitza, des prejugés de son pays?, horietan izan baikara eskolatuak eta ohituak (honek ere Descartes errepikatzen du, baina dena zalantzan
|
jarri
beharrari begira), eta bestelako jendeak eta ohiturak ezagutuz gure izpiritua zabaltzeko. Herriz herri dabilenak, bestelako ohitura, lege, bizikerak oharrikasiz, azkenean herri bakoitza nortasun bat, izpiritu edo jeinu bereki bat dela, deskubritzen du.
|
|
|
–Hasi jaten, garbigailua
|
jarri
behar dut.
|
|
2008
|
|
|
garbiketak ez ezik, beste lan asko ere ikasten eta egiten baitzituen ordurako: mahaiak zerbitzatzen zituen, adibidez, trebetasun berezi bat eskatzen zuèn eginkizunean, bai esku zangoen higialdien ikuspegitik, mugimendu graziaz bete batek ez du mugimendu trakets batekin zerikusirik?, eta bai buruan gorde beharreko errenferientziengatik ere, ez baitzen erraza jakitea non eta nola
|
jarri
behar ziren platerak eta erretiluak, aiztoak, koilarak eta sardexkak, basoak eta kopak, bakoitza bere tokian; jantziak lisatzen zituen, nagusien soineko konplikatu haiek beraiekin baitzekartzaten beste era bateko konplikazioak, baita lisatzeko orduan ere; edo, denborari denbora ostuz, brodatu ezin finagoak egiten zituen; eta lan eta lan egiten zuen bitartean, ezin ahaztu handikiekiko moldeak eta ...
|
|
|
halakoa izan baitzen, agidanez, balizko bortxaketak eragin ziòn haragi ikara eta halakoa haragi ikarak eragin ziòn erantzuna, umiliazio erabatekoak harrotasun erabatekoa du berdinbide?, nortasunaren berrespen automatiko bezain absolutu batera eraman zuena, ezinbestean eraman ere, fede absolutuzko jarrera bitarteko? ...elakoan Reginak bai baitzuen, antza, baita itsu sinesten zuenean ere, itsu sinetsi, markesa andereak bezala sinetsi nahi izatekotan!?, errealitatearekiko halako zentzu bat, jatorritik eta berezko mesfidantza batetik zetorkiona, ausaz, eskala sozialean ibili behar izan zuèn bideak baldintzatua, ezer ez izatetik zerbait izatera iristeko bidean zegoenak berezko zentzu bat behar baitzuen, defentsiban
|
jarri
behar zuena halabeharrez, mila lehia eta beste hainbat borrokaren ondorioz irabazitako guztia galtzeko arriskuan ez jartzeko, horixe baitzen, menturaz, psikearen edo sinesmenaren ikuspegitik, markesa anderearen eta Reginaren arteko alde nabarmenetako bat:
|
|
|
–Kareletik behera eroriko zen, esan zuen kapitainak?. Beno, jaunak, hortaz hanketan burdinak
|
jarri
beharrik ez!
|
|
|
«Bizitza munstrotsua da, mugagabea, logika gabea, latza eta zorrotza», dio A Humble Remonstrance saiakeran. Eta arte lanak, noski, mugak
|
jarri
behar dizkio mugagabe horri, arrazoitu egin behar du logika gabea, gelditu bizitzaren isuria, mundu autonomo bat sortuz. «Pentsatzean edo sortzean, gizakiaren metodo bakarra betazalak erdizka ixtea da, errealitatearen distira eta nahasmendutik babesteko.» Idazlearen zeregina ez da, beraz, eta ezin izan gainera, errealitatea transkribatzea, bizitzaren nahasmendu horri forma ematea baizik.
|
|
|
Edo agian euskaldungoaren egungo zoriak ez du zerikusirik de facto gertatu den asimilazioarekin? Herri euskaldunak ez ote zuen, hain zuzen, jarri duen baino identitate erresistentzia handiagoa
|
jarri
behar bere duintasun nazionala aldezteko. Ez, militante iraultzailearen mezua garbia da auzi horretan:
|
|
|
–Garrantzitsuena ez da Katalunia eta Euskal Herria ezkerrekoak edo eskuinekoak izatea, baizik eta libre izatea, nahi dutena izateko. Eta helburu horretan
|
jarri
behar dugu indar guztia??.
|
|
|
Esan nahi baita egintza hura, Alvarori aurre egitera bultzatu eta Reginak berak Ama Birjinaren erabateko graziatzat zuena, araua berresten zuèn salbuespena bezalakoa izan zela Reginaren bizitzan: ...inak bai baitzuen, antza, baita itsu sinesten zuenean ere –itsu sinetsi, markesa andereak bezala sinetsi nahi izatekotan! –, errealitatearekiko halako zentzu bat, jatorritik eta berezko mesfidantza batetik zetorkiona, ausaz, eskala sozialean ibili behar izan zuèn bideak baldintzatua, ezer ez izatetik zerbait izatera iristeko bidean zegoenak berezko zentzu bat behar baitzuen, defentsiban
|
jarri
behar zuena halabeharrez, mila lehia eta beste hainbat borrokaren ondorioz irabazitako guztia galtzeko arriskuan ez jartzeko... horixe baitzen, menturaz, psikearen edo sinesmenaren ikuspegitik, markesa anderearen eta Reginaren arteko alde nabarmenetako bat: markesa andereak itsu sinesten zuenean –handiki jaio zen eta handiki jarraituko zuen hil bitartean, egoera ekonomikoari lotutako kezka handirik gabe– itsu sinesten zuela... halako moldez, non ohikoa ez zèn edozein gertaerari mirariaren maila eman eta mirarien sailean kokatzen baitzuen usu; eta Reginak baietz esaten zion, markesa andereari beti esaten zion baietz:
|
|
|
Hala, bada, konfiantzazko giro berri hartan, sendotuz joan ziren Reginaren ahalmenak, ez mintzamenari lotutako kontuetan bakarrik, zerbitzuari lotutakoetan ere bai... garbiketak ez ezik, beste lan asko ere ikasten eta egiten baitzituen ordurako: mahaiak zerbitzatzen zituen, adibidez, trebetasun berezi bat eskatzen zuèn eginkizunean, bai esku zangoen higialdien ikuspegitik –mugimendu graziaz bete batek ez du mugimendu trakets batekin zerikusirik–, eta bai buruan gorde beharreko errenferientziengatik ere, ez baitzen erraza jakitea non eta nola
|
jarri
behar ziren platerak eta erretiluak, aiztoak, koilarak eta sardexkak, basoak eta kopak, bakoitza bere tokian; jantziak lisatzen zituen, nagusien soineko konplikatu haiek beraiekin baitzekartzaten beste era bateko konplikazioak, baita lisatzeko orduan ere; edo, denborari denbora ostuz, brodatu ezin finagoak egiten zituen; eta lan eta lan egiten zuen bitartean, ezin ahaztu handikiekiko moldeak eta ...
|
|
2009
|
|
|
Futbol zelai batean partidaren aurretik Marseillesa jo, eta publikoaren parte batek txistu eta oihu egin duelako, Frantziaren ohore sakratua laidotua izan den tokian bera ezin dela egon eta Chirac presidenteak indignaturik alde egiten badu keinu teatral batekin, eta Errepublika osoak irrati telebista frantziar guztien korua entzun behar izaten badu egun osoetan egitate bikain hori goraipatzen, izango da hori ofizialki nahi bezain laizista, nik neuk ez dut ikusten, Atenasen eta Israelen bai, eta Frantzian zergatik ez den erlijiosoa eta are mitiko eta teologikoa, bai keinu errituala eta bai hartan erabiltzen den hizkera. Eta berdin, Estatuarekin egin behar izaten diren zinak (ministroek, soldaduek, funtzionarioek), garaipenen ospaketa erritualak, banderaren gurrak, etab. Edo nola den erlijiosoa eskoletan gurutzea jartzea, eta beraz hautazkoa, eta udaletan erregearen irudia eta bandera espainola
|
jarri
behar izatea ez omen den erlijiosoa, baina nahitaezkoa. Edo nola ez dagoen irainaren deliturik Jainkoaren edo Jesukristo edo Mahomarenganako, baina banderaren edo erregearen irainarena bai, eta nola izan litekeen monarka erreinatzailearen argazki soila erretzea kartzelako penitentziarekin zigortzerainoko okerra, ez baldin bada hori sakrilegioa izateagatik, sinbolo sakratu baten laidoa alegia (ez dago zigorrik sinbolo ez sakratuen erretzeagatik, hala nola sinbolo matematikoak, edo euskal ikurrina).
|
|
|
–Balio moralen kritika bat behar dugu?, ezin uka. . Auzitan
|
jarri
beharra dago balioen balioa bera?. Etab. Hala ere, zeintzuk sentituko genituzke arimako gure adiskide?
|
|
|
Iluntzerako egurrak pilatuta eduki behar genituen sutondoan, labeko sutarako inarra eta ote garraiatu behar genuen, eta nik, nagusiena nintzenez, sei urtetarako neure anai arreben ardura eduki behar nuen. Gurasoak soroetara, basora edo aldentzen zirenean, txikiagoen gorabehera guztiaren ardura ematen zidaten, ez daitezela sarde edo segaz zauri, ez daitezela etxaburuko putzura hurbil, ipurdiak garbitu behar nizkien eta soinekoak aldatu ere bai, soineko lohiak beratzen
|
jarri
behar nituen, oiloei halako ordutan artoa edo garia bota, ortura sar ez zitezen zaindu, iluntzean taloa eta esnea eman txikiei, eta ohera eraman, taloak berriz neuk egin behar izaten nituen, gurasoak elizara edo beste nonbaitera joaten zirenean etxe guztia nire ardurapean zen gelditzen, korta bete ganadu handi ere bai. Txerriarentzako osala prestatu, askara eraman, haren azpiak atera, sastegira eraman, eta abar eta abar, nire ardurapean gelditzen ziren sarri baino sarriagotan, eta arazoak zintzo behar nituen egin?
|
|
|
–Orduan, zerrendatik at geratu banaiz, nor
|
jarri
behar duzu nire ordez? –galdetu zion Oskarrek.
|
|
|
–Ongi pentsatua, Bat. Txarrenean
|
jarri
behar dugu.
|
|
|
–Ez duzu inon
|
jarri
beharrik. Nire ondoan zaude, zu zeu zara mezua.
|
|
|
A! Irratiaren kartelean beste topaketa baterako
|
jarri
behar dut deia. Bihar eginen dut hori Bronxetik bueltakoan.
|
|
|
Kanpaina honen ardatza bikoitza da: batetik, irratilariak ikus komunikazioan
|
jarri
behar ditugu entzuleekin; normalki irratiko hizlarien boza eta izena bakarrik ezagutzen baititu entzuleak, baina ez beren aurpegiak. Beraz, bisualizatu, ikusarazi egin behar ditugu irratilariak jendeak ezagun ditzan.
|
|
|
James? eta zein geltokitan
|
jarri
behar dituzten kartelak. Gauez jarri dituzte.
|
|
|
Uniforme gorridun gizaseme bat sartu zen eta bakoitzari hamar dolarren balioko kupoi bat eman zion, kasino barruan aldatu eta jokatzeko. Marketing garbia zen zeren agudo aski gastatzen baitzen diru hori eta gero, jokoaren amorrazioa sartuz gero, bakoitzak beretik
|
jarri
behar baitzuen. Amua hamar dolarreko txartela zen.
|
|
|
Hozkailuan balda bakarra izatea. Komuneko papererako hilero dirutxo bat
|
jarri
beharra. Inoiz betetzen ez diren garbiketa txandak taula batean, sukaldeko atean zintzilik.
|
|
|
Hozkailuan apal bakarra izatea. Komuneko papererako hilero dirutxo bat
|
jarri
beharra. Inoiz betetzen ez diren garbiketa txandak taula batean, sukaldeko atean zintzilik.
|
|
|
Ordulariari erreparatu nion. Hamabietan geratu nintzen ezkaratzean sarraila berria
|
jarri
behar zidan arotzarekin. Ordu laurden bat geratzen zitzaidan oraindik.
|
|
|
Baina Ada bere gaitzaren biktima ere bazen, eta defendatu beharra zuen, bere alde ilunaren zerbitzura
|
jarri
behar bazuen ere, hain izaten ziren nozitzen zituèn barne aldaketak tupustekoak eta bat batekoak, argitik ilunera eta ilunetik argira; Adak, gainera, ardo gozoa edan berria zen neurrian, buru argi behar zuen, halako eran, non, buru-argitasuna alde ilunaren menera jartzea erabakitzen zuela, esan baitzuen:
|
|
|
Ez tu egin musuzapian, zeren, hura hartzerakoan, eskuak karkaxaz zikindu eta beste norbait zikin baitezakezue. (?) Arau hauek betetzeko, listuontziak
|
jarri
behar dira, erraz garbi daitezkeenak. Tuberkulosoak zaretela baldin badakizue, berriz, zeuen sakelako listuontzian tu egin, eta har ezazue zeuen gain garbitzeko ardura, ez arroparik ez etxeko ontzirik garbitzen ez den lekuetan, eta, ahal baduzue, sartu listuontzia beste ontzi baten barruan, urez bete, sutan jarri, eta eduki irakiten, hiru minututan gutxienez.
|
|
|
Ondo dakite irakurle maiteak, astero astero, plater berriya?
|
jarri
bear degula, bestela berok asarratzen dira ta.
|
|
|
–Noiz
|
jarri
behar duzu Ama Birjinaren irudia?
|