|
2000
|
|
|
Ezagutu dezakedan bakarra nire egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna? Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera
|
honek
ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase. Batzuek Tractatus aren joerari jarraitu zioten, batik bat bere solipsismoari, baina inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik.
|
|
|
Lehena, ikusmolde
|
honek
ez du azaltzen onartu behar ditugun ezaugarri esperientziatuen eta ez esperientziatuen artean existitzen diren oinarrizko desberdintasunak. Onartzerakoan, biak hein berean errealak direla onartzen da.
|
|
|
arima. Eta inolako benetako hipotesirik ez dagokion entitate metafisiko
|
honek
ez dauka inongo lotura logikorik subjektuarekin.75
|
|
|
Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze
|
honek
ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen. Beste osagaiok, emotibo, estetiko edo bestelako edozeinek, albo eragin psikologikoak eduki ahal izan arren, ez zeukaten zeresanik zientzia edo filosofiaren enuntziatu bat indartzeko garaian.
|
|
|
Baliteke lege bat partzialki baieztatzea, egiaztagarritasun hertsia ez planteatu arren. Baina, tamalez, indukziotik erabat gertu agertzen den kontzeptu
|
honek
ez zuen Humeren arazoa ebazten, baieztapenaren kontzeptu arrunta —zientzi hipotesia baieztatzen duten behaketazko enuntziatuei buruz mintzatzerakoan erabiltzen dugun berbera— ezin baitzen egokiro formalizatu logika klasikoan. Batzuk ahalegindu ziren:
|
|
|
egun, toki askotan, filosofia tradizionala loraldi betean dago; eta, tamalez, inork ez du hura kritikatzen espektakulu metafisiko hutsala izateagatik, beren kontsumitzaileen ‘inspirazio nahasitik’ babesean mantentzeagatik, ezta are biziotsuagoak diren beste proposamen antirrazionalen lepokoa edukitzeagatik ere. Baina
|
honek
ez du ezeztatzen Vienako Zirkuluaren ikusmolde filosofikoa. Guztiz alderantziz:
|
|
|
Liburu horrek munduko deskribapen osoa edukiko luke. Esan nahi dudana da liburu
|
honek
ez lukeela judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatzen duen ezertxo ere. Noski, balio judizio erlatibo guztiak eta zientzi proposizio egiazko guztiak edukiko lituzke, eta azken buruan egin daitezkeen egiazko proposizio guztiak.
|
|
|
Egiaz, berezitasun
|
honek
ez du bakarrik zerikusirik" ghost" eta" shade" adierazpenekin, eta garrantzi txikia ematen zaio" arima"," espiritu"(" spirit") hitzak gure hiztegi jasoaren zati gisa kontuan hartzeari. Honekin konparatuta, gure arimak jan eta edaten duenik guk ez sinestea ñimiñoa da8.
|
|
|
Bide hori hartzera kondenatuak gara, ez baitugu beste biderik. Baina jakin behar dugu bide
|
honek
ez duela helmugarik: beti harrituta geratuko gara gauza baten edo bestearen aurrean.
|
|
2001
|
|
|
Platonek hobesten zuen ahozko irakaspenak, ordea, ez du eragozpen hauetako bat ere sufritzen. Honela, Platonek bere elkarrizketak ikertzaileak bere Akademiara erakartzeko propaganda gisa ulertzen zituen,
|
honek
ez baitu esan nahi elkarrizketoi garrantzi filosofikorik kentzen dienik. Doktrina ez idatzi hauen edukiak Platonen ikasleek berek eginiko informeei eta emaniko berriei esker ezagutzen ditugu, Aristotelesek igorritakoei esker bereziki.
|
|
|
(...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman
|
honek
ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik....
|
|
|
Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman
|
honek
ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik....
|
|
|
Beraz, materia indarren substratu gisa pentsatzen du. Materiaren ikuspuntu dinamiko
|
honek
ez zuen harrera onik lortu hasiera batean, nahiz eta geroago Oersted eta Faraday moduko zientzialarien gain eragin garrantzitsua izan zuen. Kantek bere garaiko zientziaren aurrerabidea zehazki jarraitu zuen; zahartzaroan, kimika eta elektromagnetismoaren arloen hastapenak lantzen zituzten liburuak irakurri zituen.
|
|
|
Beharrezkoa errealari esperientziaren baldintza orokorren arabera lotua dagoena da. Beharrezkotasun
|
honek
ez dauka zentzu ontologikoa, gauzari berari dagokiona, baizik eta epistemologikoa, hau da, beharrezkotasuna agerpenen arteko harremanei soilik dagokio. Ondorioz, erreala denak lege baten arabera jokatzen badu, orduan beharrezkoa ere badela esango dugu.
|
|
|
Bi gauza ezberdin baditugu, ezaugarriren bat ezberdina izango da. Hala ere,
|
honek
ez du kontuan hartzen espazioa eta denbora ez direla predikatuak, gauzen ezaugarriak beste edozein ezaugarri bezala, baizik eta izaera berezia dutela. Kanten terminologian begiespenaren formak dira eta ez adigaiak.
|
|
|
Hau frogatzeko onar dezagun aurkakoa, badagoela izadiaren lehen kausa aske bat. Kausen katea denboran hasiko da une batean eta beste une bat egongo da horren aurretik; hala ere, aurreko une
|
honek
ez du ondorengoa inolaz ere determinatzen, kausen katea hasi aurretik baitu ezer determinatu. Baina honek bigarren analogia, hau da, kausalitatearen legea apurtuko luke, eta hori ezinezkoa litzateke esperientziaren eremuan.
|
|
|
Eta arrazoimen hutsaren kritika izango da arrazoimenaren legezko asmoak bermatu eta oinarririk gabeko harrokeriak baztertuko dituen epaimahaia. Kritika
|
honek
ez ditu liburuak edo sistemak arakatuko, arrazoimena bera baizik, eta, horrela, Metafisikaren ahalbidea edo ezintasuna eta bere hedadura eta mugak zehaztuko ditu. Filosofia ez da zelai lau eta muga ezezagunekoa, baizik eta esfera bat:
|
|
|
Adigai bat milaka kasutan egikaritzen da, milaka" txori" daude. Baina txori bakar bat ere ez da" txori" adigaia,
|
honek
ez du hegan egiten, ez ditu lumak. Espazioa, ordea, ez da adigaia, bere zatiak ez baitira espazioaren egikaritzapen bat, baizik eta espazioaren zatiak besterik ez, eta zati bakoitza beti espazioa da ere berean eta horrela mugarik gabe jarrai dezakegu.
|
|
|
Arrazoimenaren batasuna sistemaren batasuna da eta batasun sistematiko
|
honek
ez dio balio arrazoimenari objektiboki oinarri esakune baterako, honela objektuetara hedatzeko, baizik subjektiboki maxima gisa objektuen ezagutza enpiriko orotara hedatzeko(...).
|
|
|
Askatasun honetan funtsatzen da arrazoimenaren existentzia, eta
|
honek
ez du autoritate diktatorialik, baizik bere agindua beti hiritar askeen adostasuna besterik ez da, eta hauetako bakoitzak bere ezbaiak, baita bere betoa ere, ahoskatu ahal izan behar du beldurrik gabe (A738/ B766 (E546)).
|
|
2002
|
|
|
Baina esan bezala,
|
honek
ez die soilik arrazoi humanitarioei erantzuten. Dagoeneko, helburua ez da delitu egilea zigortzea, delitua ekiditea baino.
|
|
|
Benthamek dioskunez, gizakion ekintza guztiak pasioetan oinarrituta daude. Utilitatearen printzipio
|
honek
ez ditu printzipio edo motibazio moralak ikusi nahi (printzipioen kantiar zentzuan, bederen), ondorioak baizik. Hau dela eta, 1960ko hamarkadatik aurrera autore zenbaitek nahiago izan dute utilitarianism terminoaren ordez consequentialism erabiltzea, korronte honen oinarrian nahasia den utilitatearen ordez ondorio kontzeptua kokatuz.
|
|
2004
|
|
|
Matematiko hutsa izan gura duen adigai bat izango da eurak eman daitezen eta ulertuak izan daitezen aurrekoa. Egon du, orduan, substantzia bat —Ni pentsatzailea ez dena,
|
honek
ez duelako lekurik betetzen, ez delako espazioan higitzen— higidura horien euskarria eta aurrebaldintza izango dena, eta hori hedaduran aurkituko du. Lekuz aldatzea, jarrera ezberdinetan jazartzea edo zutitzea, beraz, hedaduraren ezaugarriak, aldakuntzak, izango dira, ez ni pentsatzailearenak, eta modu mekaniko batean baina ingurune razional batean (espazioan) emango diren higidurak izango dira.
|
|
|
Dena dela, eskolen malgutasun
|
honek
ez zuen ekarriko ideia horiekiko atxikimendua apaiz etxe haietara; haatik, etsaigoa izango zen harreman hori markatuko zuena. Egia da planeta berri baten aurkikuntzak ez zuela gatazkarako iturria izan beharrik, baina Galileo, bere ikerketetan eta teorietan aurrera egiten zuen neurrian, irizpide ofizialetatik aldenduz joango zen eta gero eta zailagoa egingo zen Lagundiko kideentzat teoria horiek filosofia eskolastikoaren hastapenekin uztartzea.
|
|
|
Descartes jabetuta dago egia moral ezberdinak, eta baita kontraesaleak ere, aurkitu daitezkeela biziera kultural ezberdinetako munduetan, eta zaila egingo zaio bere metodoaren lehen aginduari jarraitzea eta abiapuntu argi eta sendo bat aurkitzea, lehen egia bezala balioko duena. Edozein modutan,
|
honek
ez luke zertan eragozpena izan behar morala egitasmo razional batean sartzeko. Izan ere, hitz horietan hartzen duen jarrerak eta moralaren aniztasunaren onarpenak neurri handi batean moral kontuetan planteamendu totalitarioak eta aginte bati menperaturikoak baztertzea baimenduko luke eta irizpideen aniztasunaren onarpena zilegitu, eta, egia esan, ez litzateke hau ekarpen makala izango egitasmo razional baten garapenerako, kontuan badugu garai haietan Europan moraltasunak aginte batean (elizarenean, Jainkoarenean) aurkitzen zuela oinarria eta justifikazioa.
|
|
|
Etsipenez beteriko baieztapen
|
honek
ez du, haatik, etika edo erlijioarekiko errespetu falta adierazten Wittgensteinengan, berak berehala azpimarratu zuenez hitzaldiari amaiera dotorea emanez: " Etikak baiesten duenak ez dio gure ezagutzari ezer gehitzen, inolaz ere.
|
|
|
ez esatea esan ahal daitekeena besterik, hau da, natur zientziaren perpausak besterik ez —filosofiarekin zer ikusirik ez duen zerbait, beraz—, eta gero, norbaitek zerbait metafisiko esan nahi zezan bakoitzean, berorri esatea ez diola batere esanahirik eman zenbait zeinuri bere perpausetan. Metodo
|
honek
ez luke asebeteko —ez bailuke filosofia erakusten ari gatzaizkiolako sentsaziorik— baina horixe litzateke metodo guztiz zuzen bakarra" (6.53).
|
|
|
Paul Valadierrek zuzen ikusi duenez," balioak —‘animalia balioesleak’ ezarriak— ezin dio balioespenari ihes egin, esan nahi baita bere esangura ez dela inoiz era argi eta bistako batean agertzen, era guztiz objektibakor batean eta judizio subjektibo orotatik kanpo, alegia" (aip. lib., 26). Zailtasun
|
honek
ez gaitu, halere, erlatibismora zertan eraman, baina hermeneutika eta interpretazio lan luze eta neketsu baten beharrean gaudela ohartarazten digu.
|
|
2005
|
|
|
Hemen ere gogora ekartzekoa da, aldez aurretik eta orokorrean, haren ustetan hizkuntzak" paper garrantzitsuena" jokatzen duela pertsonen etengabeko humanizazio" prozesuan" eta, zehazki, bere bitartekaritza ezinbestekoa dela gizabanakoak bere" indibidualitatea" etengabe" unibertsalitatera" gerturatu ahal dezan113 Ideia nagusi hau xehatzerakoan esan beharra dago, lehenik, gizakiaren formazio prozesu hori neurri batean beronen ezagupenen zabaltzearen edo bere burua intelektualki garatzearen emaitza dela. Honen oinarrian," gizakiak" aurrera egiteko berez duen grina dago, hau da,
|
honek
ez du inoiz bere horretan geratzeko asmorik eta," barneko sakonenetik batasuna eta osotasuna" lortzeko helburua duelarik," bere indibidualitatearen mugak gainditu nahi ditu" 114 Apenas esan beharrik ere ez dago batasun eta osotasun hori lortzea" desideratum" baten moduko zerbait dela eta, egiaz, honetara zuzenduriko bilakaera intelektuala amaierarik gabeko prozesu ba... Kontua da, eta hau azpimarratu nahi dugu orain," hizkuntzak era benetan itzel batean laguntzen duela" 115 hemen, are gehiago," hizkuntzak subjektibitatetik objektibitaterako igarotzea ematen deneko puntu nagusia osatzen duela" 116 Honi esker bakarrik ahal izango du gizabanakoak bere jatorrizko esparrua gainditu eta, aldi berean, printzipioz kanpotik datorrena barneratu eta berea egin.
|
|
|
Gizaki bat osatzen duten ezaugarri guztiak dira garrantzitsuak, jakina, baina
|
honek
ez du esan nahi hauen artean sailkapen bat egiterik ez dagoenik edota egin behar ez denik. Alderantziz, pertsona bakoitzak bere humanizazio prozesuan bere bideari jarraitu behar baldin badio, honela ikusi dugu jada, jakin egin behar du bere baitan nor den eta berez zer den.
|
|
|
G. Fichte) eta frantziar ideologoengandik (E. B. Condillac) urruntzen da eta, bere kabuz, problematika honi buruzko teoria propioa lantzen du63 Kontua da, eta hau azpimarratzea ezinbestekoa da, biraketa
|
honek
ez diola bere pentsamenduari etenik edo oinarrizko printzipioen desegiterik ekartzen. " Humboldten hizkuntzaren filosofiak", honela idazten du Quillien ek," filosofiA rekin hausten du baina ez Bere filosofiarekin" 64 Oraindik ere bere horretan diraute jatorrizko eta sakoneko kezkek, gizakiaren izatea eta bere garapena, eta egiaz berria den gauza bakarra arazo hau planteatzeko perspektiba linguistikoa da, berrikuntza honek beti ere berebiziko garrantzia duelarik.
|
|
2006
|
|
|
Egizu nahi bezala: ezadostasun
|
honek
ez du arazo larri bihurtu behar, etorkizunean gu biok elkarrekin ezin harturik ibiltzeko (Homero, Iliada, IV, 37).
|
|
|
Egizu nahi bezala: ezadostasun (neikoj)
|
honek
ez du etorkizunean gu bion arteko ezinikusia (erisma) zertan eragin (Homero, Iliada, IV, 37).
|
|
|
hautua berritu egin daiteke, eta, era berean, desberdinak izan daitezke hautuak. Kojeveren ustez, hala ere, hipotesi
|
honek
ez du leku erosorik Platonen sisteman, denboratik kanpo denak gorabeherarik onartzen ez duelako sistema horretan. Denboratik ateko eternitatearen (jainkoaren) eta egile askearen arteko loturak bermaturiko hautu bakarraren kontzepzioa teologian ere ageri ohi da.
|
|
|
Ukazio honen arabera, egia ez da eternala, baina ezta denbora bera ere (Kojeverentzat bai, egia denbora bera da, ikusiko dugu), baizik eta denborazkoa, denboraren barnean dagoen beste zernahi bezala. Kojeveren ustez, ikuspuntu
|
honek
ez du merezi kontuan har dadin, jakintza erreal edo benetakoari buruzko ideia bera ere baztertzen baitu. Eszeptizismoa edo erlatibismoa da, Platonek" sofistika", Kantek" enpirismo" eta Husserlek" psikologismo" gisa kritikatu zutena.
|
|
|
Errusiarrak dioenez, Alexandroren jarduera politikoaren berezitasuna, greziar aurretiko edo garaikide guztienetik bereizten duena, Inperioaren ideiak bultzatu zuela da, alegia, Estatu unibertsalarenak; zentzu honetan unibertsala: Estatu
|
honek
ez zuen a priori emandako mugarik (geografikoak, etnikoak, hizkuntzazkoak nahiz bestelakoak), ezta aurretik ezarririko hiribururik ere, hau da, geografikoki, etnikoki zein linguistikoki finkaturiko erdigunerik, periferia politikoki mendean hartzera destinatua. Kojevek onartzen du beti izan direla konkistatzaileak beren konkisten agindupeko lurrak mugagabe zabaltzeko gertu.
|
|
2010
|
|
|
Esan gabe doa langintza honetan premiazkoak izan direla, egileaz aparte, Deustuko unibertsitatean haren irakaslekide diren Esther Urrutia Idoiaga eta Eba Gaminde Egia. Horiek gabe, liburuxka
|
honek
ez luke izango zinezko taxua eta moldea. Trebeak eta leberrak izateaz aparte, esku berezia ere erakutsi dute aspalditik zuzenbidearen testu nagusiak euskaratzeko.
|
|
2011
|
|
|
Bestela esanda, pertsonaia ez problematikoa —eroapenez jasaten dituztenak bizi beharra suertatu zaizkien zailtasunak— ala kasuren batean problematikoa (Joanak joan eko Piarres) aurkez dezakete Leturiaren egunkari ezkutua baino lehen idatzitako eleberriek. Baina, pertsonaia problematiko
|
honek
ez du problematizatzen bere problema, kontaketan ez baita itxuratzen bere problemarekin jira eta bira dabilen pertsonaia, problemaren alderdi desberdinak aztertzen eta irtenbideren bat bilatzen. Arazoa arazo bihurtzen ez duenez, kontalariak ez du xehetasunez azaltzen nola bizi duen pertsonaiak desoreka eta nola bilatzen duen oreka berreskuratzeko modua.
|