|
2022
|
|
|
Hasteko, kasualitatea balitz, kasu linguistikoren batean gertatuko zen ziur asko, baina ez kasu desberdinetan; horrek hizkuntzaren logika estrukturalen bat eta ez ausazko homonimiaren batiradokitzen du. Hitzaren
|
hitz
konposatuen, esapideen eta esaeren esanahi desberdinetan horrela den ala ez kontrastatatzeko da atal hau.
|
|
|
Berdintsu gertatzen da
|
hitz
konposatuetan eta esaeretan. Adibidez, adarhuts esatean ‘hostorik gabe’ adierazten da, eta ez ‘adarrik gabe’, alegia, definitzen denaren osotasuna eta trinkotasuna nabarmentzen da, ez kendu dena.
|
|
|
Ondorioz, huts, gehigarririk gabeko monema isolatuan, ‘erabateko ez egotea edo gabezia’ eta ‘erabateko agerpena edo izatea’ izan daiteke eta,
|
hitz
konposatuen partaide gisa, iraulia mantentzen du, homonimoetan gertatu ohi ez dena. Dena den, bizpahiru zantzuk ez dute lortuko, Huts en kontranimotasunari buruz, homonimiaren aldeko argudio sendoak eraistea.
|
|
|
Zinez zabala da. Baina, gainera, 115 esanahi ditu
|
hitz
konposatuetan, sarri lokuzio edo esapide egonkor bihurtu direnak (106 dira substantibo eta adjektibo, eta 9 aditz, huts egin aditza eta berarekin doazenak aurrekoekin zerrendatzen direlarik). Goian aipatu dira substantibo eta adjektibo gisa funtzionatzen dueneko adibideak, baina aditz forman, hustu gisa, berdin gertatzen da; besteak beste, ‘barrukoak atera’, ‘informazioa lortu’, ‘kezkak adierazi’ edo ‘kaka egin’ adierazi ditzakeelarik (huts egin ek ere, literalki ‘hutsune bat egin’ denak, hainbat esanahi ditu).
|
|
|
Dictionnaire de l’Academie françaisek 5 esanahi eta 17 esapide zerrendatzen ditu ‘vide’ hitzerako, 300 milioi hiztunen erabileretan, kasu honetan ere 4 kontinenteetan. Orotariko Euskal Hiztegiak, alde nabarmenarekin, 15 esanahi eta 115 lokuzio edo esapide ditu
|
hitz
konposatuetan, 700 mila hiztunen erabileretan eta kontinente bakarrean den Euskal Herrian erabat kontzentratuak.
|
|
|
Sarri hitz,
|
hitz
konposatu eta esapideen arteko bereizketa nahikotxo hautazkoa izaten da, adierazpen berdintsuak eta semantika bateragarriak dituzte-eta. Baina azterketa argitze aldera, komenigarria da banan banan zehaztea.
|
|
|
Izan ere, lexikoari buruzko literatura oso hedatuta ez dagoen euskara bezalako hizkuntza minorizatu batean, Goenagak (1975) liburu oso bat eskaini zion Huts kontzeptuari. Euskaltzaindiaren hiztegiek (EH 2022; OEH 2022) zabaltasun harrigarria erakusten dute lokuzioetan eta
|
hitz
konposatuetan. Adibidez, hutsean ‘musu truk edo dohainik’ adierazteko erabiltzen da, hutsean eman esakunean bezala.
|
|
|
Hitz,
|
hitz
konposatu, esapide eta esaeren saski zabal baten adigaiak nahasten dira, eta aztertzen ari garen adigaia gainbaloratzea ekar dezake, eragina jasotzen duena (eta ez eragina sortzen duena) bada kasu gehienetan. Har dezagun kasu gisa Hartsuagak (2012) dioena:
|
|
|
Adigai honetan arreta handia mantentzen du euskarak, aurrekoetan bezala, hedadura semantiko zabalarekin (OEH 2022). Adibidez, hitzari eta
|
hitz
konposatuei dagokienez, zuloa talde armatuen bahiketa etxeak eta postontziak izendatzeko erabiltzen da. Begi zuloa begiaren arroa da.
|
|
|
Adiera negatiboen garrantzia ezin uka (OEHk zerrendan lehen postua ematen dio), baina osotasunari dagokien terminoek bizitzaren alderdi hori nahitaez barneratu behar dute, errealistak izan nahi badute, behintzat. Hitzaren errepikapena duten
|
hitz
konposatuei begiratzea interesgarria da, beraz, auzia baloratzeko. Minimalena, huts hutsa, ez da ‘erabateko akatsa’, ‘erabat xahu, puru eta aratza’ baino.
|