|
2005
|
|
|
euskaldun gehienek berdin ebakitzen dituzte esaldiak lagunarteko egoeretan eta ebakera zaindua eskatzen duten egoera formaletan. Ezaugarri honek bere isla du zalantzarik gabe euskara tekniko zientifiko mintzatuan, baina idatzian ere suma daitezke estilo bakarrerako joerak.Euskara Teknikoaz
|
hitz
egiten dugu askotan euskararen erabilera bakarra bailitzen, baina hamaika erabilera sartzen dira horren barman, bi ardatzen ara bera muga daitezkeenak: batetik, jakintza esparruari edota gaiari dagokion ardatza dugu eta, bestetik, informazio trukearekin zerikusia duten baldintzei dagokiena.
|
|
|
Haur elebidunen jabekuntza garapenaaztertzeko eta goian aurkeztu dugun eztabaidareninguruan argitasuna aurkitzekohainbat ikerketa burutu diraXX.mendearen bigarrenerdian zehar.Tabouret Keller ek (1969), esaterako, frantsesaetaAlsaziakoalemanaentzutenzituenneskatobatengarapena aztertzean, haurrak hizkuntzabiengramatikak bereizteaosoberandu arteez zuelalortuikusizuen.Alabaina, kontuazerazen: hiztunhelduekeurekere hizkuntzakezzituztela bereizten etanahasitaerabiltzen zituztela neskatoari
|
hitz
egitean. Oksaar ek (1971), ostera, gramatiken bereizketa aurkitu zuen estonieraetasuedieragaratuzituensemearengan.
|
|
|
hala aitortu zuen gehien maite izan zuen hizkuntza euskara izan zela eta hori bakarrik nahiko da euskaldunon esker ona irabazteko. Baina argitara eman zituen 219 liburu eta lanetatik 68 euskaraz idatziak edo euskarari buruzkoak badira ere (%31, 05), italierari buruzkoak 50 dira (%22, 83), datu honek adierazten digularik hizkuntzalaritzan eta dialektologian bigarren ikerketa alorra izan zuela; ahantzi ezina da hobeki ezagutzen zuen hizkuntza zela italiera, ia bizitzaren lehen erdian
|
hitz
egin zuena. Beste bizitzaren bigarren erdian lngalaterran bizi izan zelarik, ingelesa zuen bere lanetan ikergai eta 43 argitalpen eskaini zizkion hizkuntza honi (%19, 63).
|
|
2019
|
|
|
J. Carok Bilboko euskaltzainburuari ere 1938ko udan idatzi zion, euskal hiztegiaren eta herri literatura bildumaren ale bana erosi nahi zizkiolako.297 R. M. Azkuek adeitsuki erantzun zion, Pío osabak, iraganeko haserreak baztertuta, berari buruz
|
hitz
egin ziola IdeE ren Salamancako ekitaldian. Badaezpada, J. Carok ez bezala, R.
|
|
|
Horrek zituen eragozpen ekonomiko juridikoak argitzeko, J. M. Gogeascoechea editorearekin harremanetan zegoen. Bilboko Desclée De Brouwer argitaletxearen sortzailearekin
|
hitz
egin ondoren, hauek ziren proposamenaren urratsak:
|
|
|
Aldi berean, Euskaltzaindiaren argitalpen programa bat zehaztu behar zen Madrilen aurkezteko. Bistan dago BPD eta JCVrekiko lotura hondatua saihestu eta zuzenean ministerioekin
|
hitz
egiteko asmoa.
|
|
|
Erabakia formalismo hutsa zen. 1952ko abenduan Donostiako euskaltzainak J. M. Caballerorekin bildu ziren abiatzear zegoen egitasmoaz
|
hitz
egiteko. GPDk 1953ko otsailaren 3an SFVJU sortu zuenez, I. M. Echaide jarduneko euskaltzainburuak zoriondu egin zuen presidentea, Akademia batzartu arte itxaron gabe.943 GPDren Educación, Deportes y Turismo sailak, orobat, eskerrak eman zizkion Euskaltzaindiaren kooperazio eskaintzari.944
|
|
|
Dena dela, Akademiak instituzio berrian pisu handia izaten jarraitzen zuen. I. M. Echaide, GPDko presidentearen aginduz, J. M. Urrutiarekin bildu zen SFVJUz
|
hitz
egiteko 1954ko urtarrilaren 28an.968 Euskaltzainburuordeak elkarrizketaz J. M. Caballerori idatzitako gutunean, zurikeriak gorabehera, nabari da J. M. Urrutiak ezustean eta fede gutxirekin jaso zuela zuzendari izendapena, L. Michelenaren hautagaitzak porrot egin ostean:
|
|
|
Bertaratuen artean, J. Urquijo edota J. Zaragüeta egon ziren. Azkenik, P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministroak
|
hitz
egin zuen ministerioak, eredu frantsesari jarraitzen zion izen berriak(" Educación Nacional") adierazten zuenez(" Instrucción Pública" izan zen 1901ean sortu zenetik ordura arte), herritarrei kontzientzia nazional berria emateko zuen asmoaz. Amaieran, hurrenez hurren, karlista falangisten ereserkiak eta himno nazionala jo zituzten.
|
|
|
G. Lacombe ez bezala, H. Gavel eskuindar kolpisten alde agertzeak lagundu zuen, noski: " le triomphe de la cause de la justice —et du bon sens— étant, de toute façon, assuré" zioen Angelutik Donostiara 1938ko neguan idatzitako gutunean.125 Tolosako Unibertsitateko irakasleak Parisko ICOS biltzarreko eztabaiden berri eman zion, eta J. Urquijok ordainetan IdeE z
|
hitz
egin zion, baita herri hizkuntzek erakunde berrian ikergai gisa izan zezaketen lekuaz zerbait adierazi ere.126 Errezelo politikoak begien bistakoak ziren. Pirinio Behereetan isiltasun gorgarria nagusi zen bitartean, Hanburgoraino iritsi zen J. Urquijo RAEko idazkari izendatu izanaren berria.127
|
|
|
R. M. Azkuek tokiko agintari frankistekin eta bereziki J. M. Areilzarekin
|
hitz
egin ondoren, uko egin ziokeen izendapenari, RAEn eta berehala Euskaltzaindian izan zituen arduren aitzakian, eta bere idazkari pribatua eskaini zuen" testaferro" gisa, agian G. Maidagan filojeltzalea politikoki babesteko maniobra ere bazena.
|
|
|
M. Azkueren arteko harremanak Euskaltzaindiarekiko 1939an hasi ziren (Iztueta & Iztueta 2006: 875) Oso deigarri da F. Krutwigek JCVko kideez
|
hitz
egitean J. M. Areilzaz egin zuen epai barkabera: " Erregimenaren gizonak ziren batzuk zein besteak, faxistak eta oso eskuindarrak.
|
|
|
" Por ese camino se puede llegar a extremos verdaderamente demenciales, con grave daño, por diversos conceptos, para el vascuence" (CE PV). Euskaraz
|
hitz
egin eta herri literatura idatzi behar zen, hizkuntza hil ez zedin, baina kultura jasoa, erlijioa eta zientzia, ordea, erdararen eremu esklusiboak ziren:
|
|
|
J. Echaide zatekeenak idatzitako dosierraren arabera, agintari frankistek Espainiako banderaz bete zuten teatroa eta A. Arrueri hitzaldia gaztelaniaz ematea agindu zioten. Buruzagi" falcondista" k, ordea, euskaraz
|
hitz
egin zuen, herri hizkuntza legez babestearen eta euskal unibertsitatearen alde, eta entzuleek asko txalotu zuten, poliziaren atsekaberako.776 Dena dela, J. Echaidek Gipuzkoako buruzagi tradizionalistarekiko erakusten zuen begikotasuna ez zuen, seguru asko, EAJ PNVko zuzendaritzak onesten. EBBko kideek mesfidantzaz ikusten zituzten euskaltzainburuordearen semearen" arinkeriak", baita horrek Gasteizen hilabete eta erdi preso eman ondoren ere.777
|
|
|
813 BFAH EC: J. M. Ruiz Salasen gutuna J. M. Seminariori,, eta Librería Papelería Villar-en 1.179,47 pezetako faktura,, Junta de Cultura C 01Eskuz erantsitako oharrean, G. Riestra eta J. M. Ruiz Salasekin
|
hitz
egin ondoren, Euskaltzaindiak arazoarekiko adierazpen ofizial bat erabaki behar zuela adierazi zion:
|
|
|
GPDko presidentea, E. Vidal Munárriz gobernadore militarra, J. Pagola Donostiako alkatea, J. Garnica itsas komandantea, D. Laffitte Gipuzkoako ingeniari nagusia eta probintziako diputatuak. Mahaiburuen, funtzionarioen eta familia adiskideen aurrean, J. M. Caballerok, M. Ciriquiainek eta I. M. Echaidek berak
|
hitz
egin zuten. Euskaltzainburuordeak euskararen alde egindako lana goratu zuenean, GPDko presidenteak berriz ere ortodoxia politiko frankista aldarrikatu zuen.
|
|
|
P. Mourlane idazle falangista, A. Irigaray, J. M. Lojendio eta L. Michelenarekin. Biharamunean egunkariek gaztelaniaz azaldu zutenez, A. Arruek" Euskeraren batasuna" z
|
hitz
egin zuen:
|
|
|
J. M. Azaola eta J. Aparicioren arteko gutunak,/). kanpo jarduera eten egin nahi zuen, istiluak zer bide hartzen zuen ikusi arte.1105 Bestalde, A. Irigarayren 1953ko abenduaren 22ko gutunari A. Tovarrek abenduaren 28an erantzun zion. Salamancako errektoreak zuzenean
|
hitz
egin zuen Informazio eta Turismoko ministroarekin. G. Arias Salgadok gomendatu zion argitaratzeko baimen eskaera Salamancako Unibertsitatearen bidez egitea.
|
|
|
1122 ABA EUS: I. M. Echaideren gutuna N. Oleagari, 1920an araututako ortografian S. Aranak ezarritako" x" grafema onartu zen soinu horretarako, baina Frantziako euskal literaturan" x" grafemak S. Aranaren" ts" digrafoa irudikatu ohi zuen. yen, A. Ibinagabeitia eta J. Miranderekin bildu zen Pirinio Behereetan, hiztegiaren egitasmoaz
|
hitz
egiteko, baina arrakasta gutxirekin.1123 Era berean, J. M. Barandiaranekin egon zen Saran, eta EI SEVen Eusko folklore bilduman agertzen ziren ipuinak liburu gisa argitaratzeko baimena eskatu zion, Euskaltzaindian prestatzen ari zen sariketaren bidetik (Barandiaran 2009: 829). 1124
|
|
|
Besteak beste, R. Inzagaray Akademiako idazkari ohiaren akta liburuaz
|
hitz
egin zuten, baina falangisten eskuetan erori bide zen gerra zibilean. Datu hori GPDko artxibozainak emandakoa zatekeen.1174 Nolanahi den, A. Irigarayk nahi zuen N. Oleagak aktak hurrengo batzarrera eramatea, Euskeran argitaratzeko asmoarekin.
|
|
|
Lafonen laguntzarekin, P. Axularren Gueroren filologia azterketa abiatzeko. Bestalde, I. M. Echaiderekin
|
hitz
egin ondoren, F. Krutwig adiskidearekin bildu nahi zuen eragindako arazoa konpontzen saiatzeko:
|
|
|
Gainera, euskararen arazo nagusia iraupenarena zela adierazi zuen. Salamancako errektoreak euskal hiztegi etimologikoaren proiektuaz
|
hitz
egin zuen. Conde de Peñaflorida RSVAPen ohorezko buruaren azken eguneko hitzaldia bereziki esanguratsua izan zen.
|
|
|
814). 847 R. Lafonekin ere oso labur
|
hitz
egin ahal izan zuen L. Villasantek, eta irailean Donostian berriz elkartzeko geratu ziren, Frantziako linguista Madrilera abiatu aurretik.848 Gerra zibil aurreko euskaltzain jeltzale gisa zuen ospeagatik, bereziki garrantzitsua zen Pauen erbesteratuta zegoen S. Altuberekin ados jartzea.
|
|
|
Seguru asko L. Villasantek xeheago azaldu zion euskaltzainburuordearen konponbiderako proposamena, baina F. Krutwigek bere posizioari eutsi zion. Erbestean geratzea erabakita zuen, A. Ibinagabeitia eta EJ GEko zenbait kiderekin
|
hitz
egin ondoren, Bizkaira itzultzea arriskutsuegia zelako. Erabat sinetsita zegoen bere teoriak onartzen hasiak zirela A. Ibinagabeitia, T. Monzon edota J. Mirande.862
|
|
|
G. Maidagan idazkariordeak euskaltzainburuari eskatu zion
|
hitz
egin zezala J. B. Egusquiza eta R. Olabide euskaltzain jeltzaleekin erabaki bat hartzeko.64 Berariaz ez adierazi arren, argi dago Euskaltzaindiaren EJ GE sortu berriarekiko harremanak bileraren gaietako bat izan behar zuela.
|
|
|
Olabide euskaltzain jeltzaleekin erabaki bat hartzeko.64 Berariaz ez adierazi arren, argi dago Euskaltzaindiaren EJ GE sortu berriarekiko harremanak bileraren gaietako bat izan behar zuela. B. Echegarayk seguru asko sortzear zen Euzkadiko Gogo lantze Batzordean(" Consejo de Cultura") Akademiak izan behar zuen ordezkaritzaz
|
hitz
egin nahi zuen. Bestalde, R.
|
|
|
Ohiz kanpoko urgentziarekin, sarrera ekitaldia urtea amaitu baino lehenago egin nahi zuten. N. Oleaga idazkariaren iritziz, L. Villasanteren jaioterrian egin behar zen, eta horretarako Gernika Lumoko alkatearekin
|
hitz
egiteko prest zegoen. Baina berriz ere F. Krutwigen asmoa gailendu zen, BPDko jauregian egitekoa, Bilbok komunikabide hobeak zituelako eta ekitaldi publikoari publizitate gehiago emateko.716 Frantziskotarraren zalantzak uxatzearren, J. Urquijo hil ondoren Akademian zeuden iritzi ezberdinak azaldu zizkion, alderdikeriaz.
|
|
|
A. Tovarrek Bilboko bisita baliatu nahi izan zuen N. Oleagarekin biltzeko, baina ez zuen astirik izan.726 Arrazoi politikoengatik aukeratu bazuten hitzaldia emateko, apaltasunez eta errespetuz
|
hitz
egin zuen 32 urtez euskaltzainburu izan zenaz. Laburra izanagatik, seguru asko garai hartan egin zen azterketa onena da, gaur egun ere erabilgarria.
|
|
|
Gerra zibilak eta diktadura frankistak sortutako eten soziokulturalak, eta F. Krutwigen harrokeriak, ikuspegi hori zena baino berriagotzat jotzera eraman zuten. P. Lafitterekin
|
hitz
egitean, euskal burgesiaren arazoa Frantzian nola konpondu zuten galdetu omen zion:
|
|
|
Euskaltzaindiaren historia nahitaez euskararen historia soziokulturalean kokatzen da, erakundeak sorreratik hizkuntzan ez ezik gizartean ere eragin nahi izan zuelako, batez ere euskaraz
|
hitz
egiten zuen gizarte gutxituan. Nire ustez, euskararen historia sozial hori egiteko beharra eta tresna intelektualak Un futuro para nuestro pasado tesi soziolinguistikoan eta ondoko lanetan ezarri ziren (Sánchez Carrión 1987; 1991; 1992; 2015).
|
|
|
Abenduan N. Oleagari idatzi zion A. Tovarrek, jakinarazteko parte hartuko zuela urtarrilaren 4ko omenaldian. A. Irigarayren bidez zekien agerkari ofiziala argitaratzeko asmoari eusten ziola Akademiak.678 Salamancako Unibertsitateko errektoreak horretaz
|
hitz
egiteko baliatu nahi zuen Bilboko bisita. Gainera, Salamancan euskara katedra bat abiatzeko aukera ikusten zuen, eta horretaz ere jardun nahi zuen euskaltzainekin.679 N. Oleagaren seme batek erantzun zion A. Tovarri.
|
|
|
Dena dela, GPDko artxibozainak adierazi zuen J. M. Urrutiak ez zuela euskara irakasle izaten jarraitzeko asmorik. F. Arocenari eskatu zioten Buen Pastor eko kanonigoarekin
|
hitz
egitea, erabakian atzera egin zezan. Bestalde, dela, A. Tovarren euskal hiztegi etimologikoaren egitasmoan parte hartu zuen (Salamancako Unibertsitatearen Artxiboa, Antonio Tovar funtsa:
|
|
|
Zuzendari izena ematea ez zuten egoki ikusi, zuzendari bakarra GPDko presidentea zelako, eta" asesor técnico de estudios filológicos" terminoa erabiltzea erabaki zuten. Hileko 1.500 pezetako soldata izan zuen, eta J. M. Caballerok berak
|
hitz
egin zuen L. Michelenarekin xehetasunak argitzeko. Azkenik, I. M. Echaide arduratu zen beharrezko inprimakien zerrenda eta bulegoko egokitzeak zehazteaz.995 Hain zuzen, SFVJUren ikasturterako, euskaltzainburuordeak 100.000 pezetako aurrekontua prestatu zuen:
|
|
|
I. M. Echaidek berehala erantzun zion, GPDko presidenteari bidalitako zorion mezuan ez bezala, horrelako proposamena egiteko formak gorde behar zirela, eta hobe zela Akademiaren batzarrean gaia eztabaidatu lehendabizi. " Charlas literarias" direlakoez bat zetorren funtsean, baina GPDko presidentearekin ordez, M. Ciriquiain idazkariarekin
|
hitz
egin nahi zuen antolaketaz eta bereziki gonbidatuak aukeratzeaz. Nolanahi den, medikuari uzten zion ekimenaren ardura.1008 Euskaltzainburuordeak berehala Bilboko idazkariari
|
|
|
GPDko presidentea ere gonbidatu zuten, baina ezin izan zuen joan.1013 1953ko apirilaren 30ean Akademiak bigarren hitzaldia antolatu zuen GPDko bibliotekan. L. Michelenak, A. Oihenarten() poesiaz
|
hitz
egin zuen, eta BRSVAPeko" Euskaltzaindia ren lanak" atalean argitaratu zuten. J. Urquijo zenaren bibliotekari esker literatura klasikoa maitasunez aztertu arren, L. Michelenak bere burua bereizi nahi izan zuen P. Axularren neojarraitzaileetatik.
|
|
|
Hurrengoak, J. M. Lojendio legegizonak, 1953ko uztailaren 30ean
|
hitz
egin zuen J. A. Moguelez(), bizkaierazko (eta gipuzkerazko) idazle kontrairaultzaile ospetsuaz. Euskaltzainburuordearen arabera, probintzia jauregiko aretoa jendez beteta egon zen egun horretan.1020 Bistan dago S. Aranak eragindako iraultza linguistiko bezain politikoaren aurreko muga ezarri nahi zela literatura kanona finkatzean (Lojendio 1954).
|
|
|
Horrek Akademiaren lexikografia edota gramatika proiektuak arintzen lagunduko zuela uste zuten. Ondoren, J. B. Elissamburu (18281891) lapurterazko poeta laikoaz
|
hitz
egin zuen A. M. Labayen urgazleak
|
|
|
1018 1954ko urriaren 28an Gipuzkoako J. I. Guerricoren() katiximaz
|
hitz
egin zuen GPDko bibliotekan (Arrue 2008: 21).
|
|
|
L. Villasantek ezin etorria adierazi zuen, Arantzazuko santutegiko irakasleen bilera zuelako.1080 L. Dassancek ere telegrama bidali zuen bere burua desenkusatzeko.1081 Euskaltzainburuordeak adierazi zuen Euskera agerkariaren zenbaki berriaren argitalpena ia bukatuta zegoela. N. Oleagak, B. Bureba Prensa y Propaganda ren Bizkaiko delegatuarekin
|
hitz
egin ondoren, baimena laster lortuko zutela uste zuen (Euskaltzaindia 1982: 29). 1082 Idazkariak, orobat, egun horretan eskuratu zion I. M. Echaideri euskaltzain, deduzko eta urgazle bizien zerrenda.1083
|
|
2021
|
|
|
" Irratsaio mordoa emititu zelarik eta egitasmoa bera jada sendotu zelarik, Teodorok Diputaziora jo zuen ate joka. EAE ANVko Uria Batzorde Gestoreko kidearekin
|
hitz
egin eta urtero 1.500 pezetako dirulaguntza lortu zuen irratsaioarentzat" (Lasa, 2008: 403).
|
|
|
Zerrendan bigarren agertzen den Agosti Xahoren inguruan luze eta zabal
|
hitz
egin da euskal kazetaritzaren eta bertsolaritzaren irudikapen modernoaren aitzindari gisa. Manterolak Diario de San Sebastiánen eta batez ere Euskal Erria aldizkariaren zuzendari gisa eginiko ekarpena, Hegoaldeko lehen Lore Jokoen eragiletzan jokatutako papera eta bertso kronika finkatu zuen kazetari gisa izan zuen garrantzia ere azaldu dira nahikoa.
|
|
|
Hizkuntzarik indartsuenetan ere jazo izan da erreakzio hori: esaterako, XVII. mendean ingelesetik etorritako terminoak ezabatu nahi izan zituen frantsesaren garbizalekeri korronte indartsu batek, baita Frantzian
|
hitz
egiten diren beste hizkuntzetatik eratorriak edo klase baxuenetako jargoietatik jasotakoak ere (Calvet, 2005: 32).
|
|
|
Bohemian, XVII. mendean nobleziak alemanez
|
hitz
egiteari ekin zion Vienako gortea imitatuz, tokiko hizkuntza, txekiera, nekazarientzat utzita; Norvegian, mende bat geroago, jende jantziak Kopenhageko gorteko hizkuntza, daniera, hitz egingo zuen, norvegiera herritar eskolatu gabeen kontua balitz bezala; elite finlandiarrek beste hainbeste egingo zuten garai berean suedierarekin... 21 Eta erreinuen periferiako elite horiek euren hizkuntzari ez e... Berebat, haien garapena sustatuko zuen elite eskolaturik gabe, hizkuntza periferiko hauen modernizazioa atzean gelditzen hasi zen.
|
|
|
Bohemian, XVII. mendean nobleziak alemanez hitz egiteari ekin zion Vienako gortea imitatuz, tokiko hizkuntza, txekiera, nekazarientzat utzita; Norvegian, mende bat geroago, jende jantziak Kopenhageko gorteko hizkuntza, daniera,
|
hitz
egingo zuen, norvegiera herritar eskolatu gabeen kontua balitz bezala; elite finlandiarrek beste hainbeste egingo zuten garai berean suedierarekin... 21 Eta erreinuen periferiako elite horiek euren hizkuntzari ez ezik hizkuntza horretan garatzen zen kultura orori ere egingo zioten uko, hizkuntza nahiz kultura horiek behe mailakotzat hartuz. Berebat, haien garapena sustatuko zuen elite eskolaturik gabe, hizkuntza periferiko hauen modernizazioa atzean gelditzen hasi zen.
|
|
|
argudio linguistiko erlijiosoekin, kristau zaharren leinukoak zirela ezarri nahi zuten. Kaparetasun unibertsala eta postu garrantzitsuak lortuko dituzte integrazioaren truke, foru sistema orduan finkatuko da, baina aldi berean euskaraz
|
hitz
egiteari utziko diote:
|
|
|
Gerora enteratu ginen bertsolariak zirela. Gure publikoarekin geneukan hartu emana oso naturala zen eta eurekin ere askotan
|
hitz
egin genuen, elkarrenganako sinpatia sortu zen. Gero, beti jendea liatzeko prest ere bageundenez hori zen gerta zitekeen errazena:
|
|
|
" Bertsolarik dauka bere garaian prentsa horira gerturatzen zela zioen irudipena zabaldu zela gure artean. Metabertsolaritza egitea tokatu zaio aldizkariari, gu gure buruaz
|
hitz
egiten, eta ni pixka bat saturatu egin ninduen kontu horrek" (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17).
|
|
|
Aurreko zikloetan bertsolaritzari buruz egunkari nahiz aldizkarietan argitaratutako testu guztiak bildu eta kontabilizatu ahal izan direnez, erreparo handirik gabe
|
hitz
egin zitekeen ziklo bakoitzean gehien argitaratu zuten hedabide eta sinaduren inguruan. Azken ziklo honetan bildu eta kontabilizatu direnak Txapelketa Nagusiko finalari buruzkoak izanik, egin daitezkeen baieztapenak erlatiboagoak dira.
|
|
|
149) eta Unai Iturriagarekin (2011: 151)
|
hitz
egiten du gaiaren inguruan. Ainhoa Agirreazaldegik azken azterketa soziologikoaren harira Beñat Gaztelumendirekin (2018a:
|
|
|
Eta jende askok ideiak ditu:
|
hitz
egiteko kontua da" (Egin, 1982/12/21, 20 or.," Bertsolari txapelketaz zenbait gogoeta"). Bestalde, baziren bi hamarkada euskal kulturgintza gizarte mugimendu gisa funtzionatzen hasia zela, 1980ko hamarraldiaren hasieratik bertso mundua bertso eskolak martxan jartzen eta ikastolekin elkarlanean ari zen, eta txapelketako antolakuntzan parte hartzeko gogo bat ernatu zen, beti kanpokoaren esku utzi beharrean, norberak ere erabakimena izatekoa (Barandiaran, 2011:
|
|
|
" Badakit estudio batean bertsotan hastea edo telefonoz bertsotan hastea zeinen nekeza den[...] burutik pasa izan zait bertso eskolen mugimendua hain indartsu ikusita[...]. Proiektu bat bada adostua eta
|
hitz
egindakoa eta Elkarteak babesten duena egin liteke". 386 Baina, bestelako proba batzuekin bai animatu da. Esaterako, asko erabiltzen ditu bertsolariek sortutako letra duten kantuak:
|
|
|
Nire iritzia entzuten dute, noski. Txapelketak daudenean ere eseri eta
|
hitz
egiten dugu. Nik neure planteamendua egiten diet:
|
|
|
Azaldu den gisan, analisian gehiago sakontzeko ohitura dute gaurko bertsolariek, kontzienteago ere badira euren sortzaile estatusaz, eta aldizkariaren deiari erantzuterakoan geroz eta buelta gehiago ematen dituzte: baiezkoa ondo neurtutakoa izaten da normalean, eta askotan proiektu pertsonal landu bati buruz, edo ikerketari nahiz jardunaldi batzuei buruz
|
hitz
egiteko emandakoa. Arraroagoak dira gai arinagoetan parte hartzeko baiezko militante edo jostalariak:
|
|
|
Aparteko azpipuntu honetarako gorde dira bertsoa.eus kanal tematikoaren inguruko azalpenak, aparteko protagonismoa hartu baitu azken urteotan bertsolaritzaren hedabideratzean. Eta kanal tematikoaz
|
hitz
egitekotan Jexux Mari Irazurengana jo behar da, berak jarri baitzuen martxan: " Hor Irazuren meritua aitortu beharra dago.
|
|
|
Azken urteotako ezaugarri nabarmenetako bat bertsolaritzaren dinamikaren azkartzea izan da. Talde hauetan esan denaren arabera, bertsolaritzaren dinamikaz
|
hitz
egin ordez, bertsolaritzaren zurrunbiloaz hitz egin litzateke[...]. Nolabait esan daiteke gaur egungo bertsolaritza oraindik oso ongi nora doan ez dakigun abiadura azkarreko trena dela.
|
|
|
Azken urteotako ezaugarri nabarmenetako bat bertsolaritzaren dinamikaren azkartzea izan da. Talde hauetan esan denaren arabera, bertsolaritzaren dinamikaz hitz egin ordez, bertsolaritzaren zurrunbiloaz
|
hitz
egin litzateke[...]. Nolabait esan daiteke gaur egungo bertsolaritza oraindik oso ongi nora doan ez dakigun abiadura azkarreko trena dela.
|
|
|
Belaunaldi berriak oholtza gainean lidergoa hartzearekin, bertsogintza berri baten sorreraz
|
hitz
egin izan da han hemenka. Gaia jorratu duten testuetan" autore bertsolaritza" da errepikatu izan den kontzeptu bat.
|
|
|
Lopategiren eskoletan zaletasun artistiko ezberdinak genituen jendea batu ginen. Txirritari buruz baino gehiago
|
hitz
egiten genuen Bruce Springsteeni buruz. Gogoan daukat Josu Goiko eta Xabi Ajuriarekin sutondoan Drakula irakurtzen egindako gaupasa bat...
|
|
|
Gero ederra litzateke beste hainbeste jende egotea eta ez hainbeste bertsolari. Hala ere, bertsolari gehiegi ateratzeak, Berrian esaterako, gure alde
|
hitz
egiten du, ez gure kontra. Ze askotan entzuten dut ‘bertsolari hauek toki guztietan daude’, eta gure kontra bihurtzen da.
|
|
|
Berriki Sotori egindakoak ere sekulako zirrara eragin zidan. Harritu egin ninduen izandako esperientzia gogorrari buruz, anaiaren heriotza, nolako soseguarekin
|
hitz
egin zuen".
|
|
|
Horrela, kualitatiboki garrantzitsuenak diren ekarpenek ere euskaraz
|
hitz
egingo dute. Lehen elkarrizketa euskarazkoa izango da, lehen aldiz kazetaritza genero bat hizkuntza honek estreinatuko duelarik; txapelketen estaldura onenak ere euskarazkoak izango dira, Argiarenak, eta beste hainbeste gertatuko da Zubimendiren Bertsolari guduak liburuarekin edo gerra garaian bertso minez idatzitako sailarekin.
|
|
|
Basarrik bertsolariari eskatzen ziona, Herriarekin
|
hitz
egin zezala, alegia, gero eta zailago dago. Zatiketa politikoa dago batetik[...] Bestetik, berriz hamazazpi urteko etenaren ostean Euskaltzaindiak antolatu zuen lehen txapelketa[...] 1980koa arrakastatsua izan zen oso[...] Ordu arte bertsoetara inguratu gabeko jendea saioetara hurreratzen hasi zen (Garzia, 2000b:
|
|
|
euskalduntze alfabetatzea, ekonomia, hezkuntza edo literatura, arte plastikoak, komunikabideak... Euskarak bizitza modernorako beste ezein hizkuntzak bezala balio zezakeela, euskaraz edozein gairi buruz
|
hitz
egin zitekeela erakutsi nahi zen: " Ekitaldiaren izenari erreparatuz gero, bada beste ñabardura bat:
|
|
|
Kalean euskaraz
|
hitz
egitea errespetu falta dela, deusik balio ez duen hizkuntza bat dela eta desagerrarazi egin litzatekeela idatzi zuenari berari bertsolaria izan nahiko lukeela202 irakurtzeak eragindako harridurak bultzatuta bere biografian zertxobait sakondu nahi izan da, ustez Gabilondok aipatzen duen euskal identitatearen orientalizazioaren arrastoak dituen azalpenera iritsiz. Izan ere, idazle bilbotarraren eleberrietan literatura exotikoa izan zen nagusi, eta Marokoko protektoratuan bizi izandako urteetan inspiratzen ziren mundu arabiarrari buruzko eleberri anitz idatzi zituen.
|
|
|
Idazten duenak meritu guztiak aitortzen dizkio Basarriri, baina desagertzear den mundu horren nostalgia dario Uztapidez
|
hitz
egiterakoan; bertsolariaren irudi erromantiko orientalizatuaren magia beste behin ere:
|
|
|
Ez dira txapelketak ziklo honen gailurrak ekarri zituen emaitza bakarrak. Bertsolariek bertsolaritzaz
|
hitz
egiteko egindako lehen bilkurak ere garai honetakoak dira.
|
|
|
" Hazparne, Maule, Baiona, Donibane Garazi eta barrualdeko beste herri askotan zehar Loiolakoaren antza zuenik aurkitzen ez eta ‘Teodoro, San Ignazioren papera egiteko ez dut ikusten zeu baino egokiagorik’, esan zion Bressonek Hernandorenari. Halaxe, Parisera joan, eta Billancourt estudiotara eraman zuten, gau batez,
|
hitz
egin, bere keinu eta jestoak aztertu eta hiru ordu luzeko kasting proba egiteko." (Iriondo, 2004: 19).
|
|
|
Eta harekin erabat txundituta gelditu zen M. André jauna, eta Sort Lekua filma egiteko erabakia hartu zuela jakinarazi zien antolatzaileei, hantxe bertan. Eta hizlari harekin
|
hitz
egin nahi zuela bere asmoaren berri emateko." (2004: 20)
|
|
|
Kultura jasoaren eta popularraren artean azkenaren aldeko hautua egin zuen, bada, eta jende jantziaren eta xumearen artean ere beste hainbeste: "[...] Antonioren meritu handietako bat jende xehearekin
|
hitz
egiteko beti izan zuen gogo aseezina, arreta eta begirunea izan ziren" (Iriondo, 2010: 9).
|
|
|
2006ko urte hura, hain zuzen ere, garrantzitsua izan zen gazteen kexu horiek plazaratzeko. [...] kontua da hainbat bertsolari gaztek hainbat aldiz eta hainbat forotan
|
hitz
egin zutela haien kantatzeko gogo eta kantatzeko ezintasunaz. Esaterako, Jon Martinek horrela azaldu zuen elkarrizketa batean:
|
|
|
Urteak pasatuta, emakumeen parte hartzea nabarmen handitu bada ere, esan dezakegu —Zubiri eta Aierdirekin bat eginez—, artikulazio hori ez dela guztiz gauzatu[...]. Agian pentsa dezakegu emakume bertsolarien kasuan artikulazioaz baino des artikulazioaz
|
hitz
egin behar dugula. Orain arte egindako loturak desartikulatu eta desegin, oinarri berri batekin abiatzeko.
|
|
|
Azkunek 1986an hasita eta milurtekoa aldatu arte Inozentzio Olea bertsolariak Segura aldetik saioan egiten zuen kolaborazioa ere aipatzen du: Basarrik garai batean bezala, gai baten inguruan
|
hitz
egin eta horri buruzko hiru bertso eskaintzen zituen. 1999an Alaitz Sarasola bertsolaria izan zen Betiko martxan irratsaioa abiarazi zuena, artxiboko bertsoekin edo berak grabatutako saioekin osatua.
|
|
|
1956ko irailaren 15ean eskaini zuen hitzaldia" En busca de la poesía popular a través del Pais Vasco/ Bertso berrien billa Euskalerrian zear" izenburuarekin, eta ordurako 50.000 bertso bilduak zituela azaldu zien bertaratutakoei. " Inork besterik eskatu ez nonbait, eta gazteleraz
|
hitz
egin zuen: ‘Hace ya dos años que no hago sino leer y copiar bertso berriyas’ aitortuz" (Iriondo, 2010:
|
|
|
Inazio Maria Etxaide zan buru, integrista bat, Aste Santuan etxeko oilategian oiloak eta oilarrak aparte jartzen zituena, eta jokoz kanpo harrapatu genituen; ez zekiten zer erantzun. Ordurako justu ezagututa nengoen Antonio Zavala, banekien Arrue, Asteasu Beltza, ezagutzen zuela, eta harekin
|
hitz
egin ondoren baietz erantzun zidaten. Erregimeneko gizona zen Arrue baina sui generis samarra, karlista foruzalea zelako.
|
|
|
Eta garapen horrek ahozkoaren ertzeratzea finkatu zuen gutxika. Jendaurrean
|
hitz
egiteko arteak, erretorikak, bizi izandako bilakaerak islatzen du argien ertzeratze hori, hain justu. Izan ere, Errenazimentuak eta Ilustrazioak klasikoekiko zuten atxikimenduak diziplinaren berpizkunde bat ekarri bazuten ere, idatziaren hegemonia berriaren erakusle, ahozko diskurtsoaren arteak ahozkoaz kezkatzeari utzi zion:
|
|
|
zein gai eta zein premisa, eta zein tonu, eta zein arau idatzi gabeko. Gloriarekin arteaz
|
hitz
egiten zuen bereziki, ikusitako azken filmez eta irakurritako azken liburuez. " Zer ari haiz itzultzen?", galdetzen zion lehen bisita haietan, eta Diegok kontatu egiten zion zertan ari zen, zer itzuli zuen joan zen urtean eta zer asmo zuen datorrenerako:
|
|
|
Grazia egin dio Abaituari Montauk en gaztelerazko bertsioaren akatsez
|
hitz
egiterakoan Lynnek erakutsi duen haserreak, itzultzaileak pertsonalki kaltetu duela baitirudi. Kepak arrazoia eman dio ordea, oso haserre bera ere.
|
|
|
Kepak arrazoia eman dio ordea, oso haserre bera ere. Itzulpenaz
|
hitz
egin dute beraz, Kepak gaia menderatzen duelako, nola ez. Frisch guztia, Montauk barne oso ongi itzulia omen dago frantsesera.
|
|
|
MAUPASSANTEN ITZULTZAILEA gizon bizarduna da, ahots sakonekoa, gizonezko euskaldun batzuen begirada samur eta malenkoniatsua daukana. Bere azalpena gustatu egin zaio Juliari, oso praktikoa delako, zati konkretuek ematen dizkioten zailtasun zehatzez
|
hitz
egiten du. Paragrafo bat proposatu du eta ikasleen bertsioak konparatu eta eztabaidatu dira.
|
|
|
Montauk en fotokopiak astindu ditu airean eta gaztelerazko itzulpenaz
|
hitz
egin nahi duela dio salara ia korrika itzuliz. I’m so angry.
|
|
|
Jendaurrean
|
hitz
egitea kosta egiten omen zaio Martini, halaxe aitortzen du pertsonaiak berak jendaurreko ekitaldi batean (Saizarbitoria, 2012: 9).
|
|
|
Lagun mordoa dauka Donostiako ingeles eta amerikar kolonian. Joera horri esker konpontzen da hizkuntzetan, Juliari gertatzen zaionaz bestera, ikasteko ahalegin handirik egin gabe, ez duelako inolako eragozpenik erabiltzeko, egia den arren hala moduz
|
hitz
egiten ikasita, ez duela sakontzen.
|
|
|
Kontatu zion Martin gizon konplexuegia zela, elkarbizitzarako zaila, idaztearekin obsesionatua zegoenez. (...), beti kostatu izan zaio idaztea, oso zorrotza eta estua delako bere buruarekin, demasekoa ere bai, eta hala esan zion poeta gazteari eta, bide batez, baita aspertu samarra zegoela beti Martini buruz
|
hitz
egin beharraz.
|
|
|
Idazle itzultzailearen arteko harremanaz
|
hitz
egiteko abagunea ematen digu aurreko pasarteak; izan ere, euskal idazleen artean badira itzultzaileak gertukoa izan behar duela aitortu diguten idazleak (Atxaga, 2013). Praktikan ere halaxe gertatzen dela esan genezake, 85 eta itzulpena etxe berean egiten delako adibide da Saizarbitoria bera:
|