|
2000
|
|
|
Alfonso Irigoien zenak prestatu zuen aditzerako eredu batua hezkuntza sailak eskatuta. Lexikoan bakoitzak berea du, hor egon daitezke azpieuskalkietan dauden
|
hitz
bereziak, baina horiek erakustea besterik ez da, eta arazo bakarra da forma hori justu nola idazten den. Jakina, bizkaieraz ari garen honek, berdin balio du gainerako euskalkiendako.
|
|
2001
|
|
|
Usaina deskribatzeko
|
hitz
berezirik izatekotan, usain txar batzuk adierazteko erabiltzen dugun, kiratsa, litzateke aipagarriena.
|
|
2002
|
|
|
Elkarren artean bilduz ondo pasatzeko aukera paregabea eskaintzen die haurrei Antton Irusta irakasle, idazle eta ipuin kontalariak «Autu mautuan» izenburua duen liburu honetan. Adibidez, biriken indar guziz kantuan aritzeko aukera, arin arin irakurtzeko espreski eginak diren aho korapiloak ikastekoa, adineko euskaldunek bere harridura, poza edo haserrea adierazteko noiznahi esaten dituzten
|
hitz
bereziak eta norbaiti deitzeko edo haren arreta eskatzeko erabiltzen dituzten interjekzioak; ipuin bat kontatzeko orduan hasiera gisa erabiltzen diren esaerak eta borobil bukatzeko amaierak; ipuin ziklikoak eta etiologikoak nolakoak diren, euskara jatorretik jasotako esamolde eta bitxikeriak, eta beste hamaika gauzatxo.
|
|
|
Arrazoi beragatik, zergatik ez pentsa, Marta eta Maria ahizpak zirela dioenean (Luk, 10, 39), benetan elkarren artean lehengusinak zirela, edota Lazaro haien anaia ere (Joan, 11, 21) lehengusua? Bitxia litzateke, bestalde, Paulok berak ere Jakob hori Jaunaren anaia zela berriro esatea, eta ez lehengusu, hebrearrek eta grezi arrek kontzeptu hori adierazteko
|
hitz
bereziak dituztenean.
|
|
2004
|
|
|
Edozein hizkuntzatan, zenbat kolorek dute izen berezirik? Zeiñek du frekuentzi guzientzako
|
hitz
berezirik?
|
|
|
Horiek horrela, egia dio Cohen’ek huntaz mintzo dalarik: " Aspaldian, eta erresumetako erakunde berezietatik at gaur berean ere, hizkuntzen hedaerak eta suntsierak (nahiz guztizkoak nahiz erdizkoak) berariazko aipuz,
|
hitz
bereziz eta nabarmenkiro hala nahi izan gabe gertatzen ziran. Gaurko egoeran, berriz, aipuzko nahiak eta borondate deliberatuak erantsi dira" (Pour une Sociologie du Langage, 272).
|
|
2005
|
|
|
Euskara errotik baitzekien eta orobat euskaraz pentsatzen, gure hizkun tzak bere baitarik daukan indarra (E 352) baliatuz aski zuen euskal hitzekin edo hark berak atzizki bidez sortuekin eta euskallokuzio edo adierazpidee kin. Ez zen egungo kazetari eta idazle anitz bezain maileguzale ez
|
hitz
berezi edo teknikozale. Mailegu ugari hartu zituen, hala ere, guziz Eskualdun Onatik
|
|
|
Denon ezaguna da Manterola, gure portuko pailot txarrena da, sei zazpi maliobra egiten ditu hogei mila tonako baforetxoak atrakatzeko. Liburu artean bizi da, gutien espero duzularikan hasten zaizu galdegiten nola erraten ahal den hau eta nola erraten diogun horri, hiztegia ari omen da osatzen portuko
|
hitz
bereziak bilduta.
|
|
2007
|
|
|
Irudipen gurutzatu horiei esker, frantses edo espainol, euskaldun gisa tematzen ahal ginen. Eta ez zuen ahalkerik hazi behar frantses edo espainol izateak, ardurenean, ohartzen nintzenez, Iparraldekoek zutela beraien frantsestasuna gordetzen, frantseskeria erraten zen mespretxu pixka batez, Iparraldekoek zuten Hegoaldekoekin biltzean, rrr lakarrez eta aditz zein
|
hitz
bereziz hanpatu euskalkia baztertzen, hizkuntzatik beretik frantsesak zirela susmatzen zelako. Muga mentala ezabatuko bide zen nortasunen arteko tratamenduen berdintasuna erdietsiko genuenean, hau da, espainoltasuna eta frantsestasuna biak, euskal nortasunaren zatitzat kontsideratuko zirenean, biak hein berean, bata bestea baino apalgarriagoa izan gabe eta alderantziz.
|
|
2008
|
|
|
Euskaldunok ezertan aberatsak eta ugariak izan bagara, dialektoetan izan gara, eta, aberastasun horren nolabaiteko froga edo,
|
hitz
berezia ere sortu dugu dialektoak izendatzeko: euskalkiak.
|
|
|
29an, Zizur Txikian. Irizpide horien arabera, aurreko iturrietatik (batez ere, OEH eta EEBS) lortutako zerrendak osatu egingo dira arloz arlo oinarrizko ikusten diren termino eta
|
hitz
bereziekin. Bigarren pasaldi horretan, beraz, Hiztegi Batuaren altxor juridikoa osatzeko aukera egongo da.
|
|
|
Jurislinguista direnentzat, alegia, zuzenbidea eta hizkuntza batera lantzen dituztenentzat, ohikoa izaten da hitz arruntak eta
|
hitz
bereziak zedarriztatzea, zuzenbidea ren ikuspegitik behinik behin. Horretarako, jurislinguista euskaldunek ezinbesteko abiapuntua dute gaur egun:
|
|
|
giputzek hain sistematikoki idazten dituzten eta bizkaitar gehienoi hain xelebre gertatzen zaiz kigun alabearen, > reseak, > kolean> horiek ez aipatzearren. Edonola ere, eta berri ro diot, euskalkietako
|
hitz
bereziak, sinonimoak, esaerak, joskera bitxiak etab. beti izango dira zilegi eta ongi etorriak eredu batuan ere, zein bere erregistro egokian.
|
|
|
Erromantzeetan ere ezaguna da hitza esana hi honekin. Iribarrenek alchar> eta alzar.> Nafarroako gaztelerazko
|
hitz
berezi bezala
|
|
|
Esternokleidomastoideo> delakoa sartu ez badugu zeragatik izan da, alegia anatomi hizkera bereziko hitza delako. Zientzi eta teknika alorretako
|
hitz
bereziok ez dute, gure ustez, erabateko hiztegi batean zertan azaldu. Are gehiago, ez dugu uste Euskaltzaindiak horrelako hitzei buruz inolako erabakirik hartuko behar lukeenik.
|
|
2009
|
|
|
Hona horko azken hitzak: " Eta
|
hitz
berezi batzu bukatzeko Arantzazu-ko frantziskotarrei, eta bertako sarrera eman zidan B. Gandiaga poeta eta adiskideari. Bertan egindako egonaldi hura gabe, liburu hau bukatzeko paradarik ez bainuen zinez ikusten".
|
|
|
esan nahi baita hitzak, hitzari bidea ematekotan?
|
hitz
berezi bat behar zuela testuinguru hartan, biak ala biak inoiz baino estuago lotuko zituena, begiek arestian mugatutako esparrutik harat, airezko besarkada batean: hitz bat, grabitate indarraren eremutik ihes egiten duen meteorito bat iduri?
|
|
|
Baina, George Hérelleri() segituz, Pirinioetako hizkuntzekiko zaletasuna lehenagotik zetorkion, hogeita hamar urte egin baitzituen ahal zuen guztietan Pirinioetan zehar txangoak eginez, beti oinez eta esku kaierra gerrian loturik, bidean gurutzatzen zitzaizkion artzain edo baserritar ororekin berriketari ekiteko gertu, ondoren haien berriak amoroski apuntatuz metodo antropologiko klasikoak agintzen duen legez: ahoskerak,
|
hitz
bereziak, ohiturak, toki izenak... Ostatura joanik, informazioa fitxetara pasatzen zuen.
|
|
|
Buenos Aireseko erbestean 1956tik 1975era argitaratu zen Tierra Vasca egunkariak, Pello Irujok eta «Tellagorri»k (Jose Olivares Larrondo) zuzendua, Espainia estatua aipatzeko
|
hitz
berezi bat landu eta erabili zuen: Franconia.
|
|
|
Programazio lengoaia guztiek daukate beren lexiko edo
|
hitz
berezien multzoa. Perl lengoaian, print funtzio motako termino berezia da.
|
|
|
Bai, izen bereziak aurretik puntuazio markarik izan ez eta letra larriz hasten diren hitzak dira. Ados, irizpide hori erabiliko dugu, nahiz erabat zuzena izan ez; esaldi hasierako
|
hitz
bereziak baztertu egingo ditugu gure hurbilpenarekin. Adib.:
|
|
|
«Jonek ez zuen aurpegi onik jarri». Horrez gain, arazo praktiko bat ere planteatzen du, fitxategiak lerroz lerro prozesatu ohi ditugunez, lerroko lehen hitza letra larriz hasten bada, nola jakin
|
hitz
berezia den ala ez. Aurreko lerroko azken karakterea puntuazio marka den ala ez begiratu genuke, eta horrelakorik ez dugu orain artean egin.
|
|
|
aldagai berezi bat erabiliko dugu, $puntAurretik, letra larriz hasten den hitz batekin topo egiten dugunean, bere aurretik puntuazio markarik izan den ala ez jakiteko. Hau da, puntuazio marka aurkitzen dugun aldiro $puntAurretik aldagaiari bat balioa esleituko diogu, ondoren etorriko den hitza letra larriz hasi arren, ez dela
|
hitz
berezia jakin dezagun.
|
|
|
irri itxurako bat eskaini zioten elkarri, animo eta animo... aita semeek ulertu balute bezala, edo modu inkontzientean isilpean hitzartu, aski eta sobera zitzaiela, baldintza haietan, begi begiratuen esparru apalagoa, hitzik gabekoa, bai, baina ez esanahirik gabekoa, zeren eta, muturreko egoera hartan, nahikoa baitzen hitz desegoki bat, aitak edo semeak desgaraiz jaurtitakoa, hitz desegokien jasa eta uholdea eragiteko, baita beren arteko bakea eta harmonia hausteko ere: esan nahi baita hitzak –hitzari bidea ematekotan–
|
hitz
berezi bat behar zuela testuinguru hartan, biak ala biak inoiz baino estuago lotuko zituena, begiek arestian mugatutako esparrutik harat, airezko besarkada batean: hitz bat, grabitate indarraren eremutik ihes egiten duen meteorito bat iduri... hargatik atera zen, ausaz, aita bere ateraldi harekin, zeinak zerikusia baitzuen irratiz ematen zutèn garaiko iragarki batekin:
|
|
2010
|
|
|
Horrez gain, presidentearen hitzetan, Gobernua utziko dutenei eskerrak eman nahi dizkiet, batez ere 2004tik lanean aritu direnei.Zapaterok
|
hitz
bereziak eskaini dizkio Maria Teresa Fernandez De la Vegari: Azaldu ezin daitekeen esker ona eman nahi diot, bere arduragatik, gauez eta egunez lan egiteagatik, ausardiagatik, oinarrizko eskubideak garatzeko egindako ekarpenengatik eta berdintasunaren aldeko babesagatik.
|
|
|
haren ekintza heroikoak, ekintzaren erakustaldia ez ezik, hitzarena berarena ere baitzuen eskakizun. Eta ez edozein hitz,
|
hitz
berezi bat baizik, heriotza nolako, hitza ere halako. Horregatik idatzi baitzituen poetak hitz haiek, balizko ikusleek, ez baita kasualitatea poetak zubipeko toki jendetsu hura aukeratu izana?
|
|
|
Eta poetak heroi izan nahi zuen, poeta zen neurrian heroiago, ausaz... haren ekintza heroikoak, ekintzaren erakustaldia ez ezik, hitzarena berarena ere baitzuen eskakizun. Eta ez edozein hitz,
|
hitz
berezi bat baizik, heriotza nolako, hitza ere halako. Horregatik idatzi baitzituen poetak hitz haiek, balizko ikusleek —ez baita kasualitatea poetak zubipeko toki jendetsu hura aukeratu izana— hil oihaltzat har zitzaketenak, gorpua biltzeko, baina ez edozein eratan, hitzen berezitasunak berezi egiten baitzuen hil oihala ere:
|
|
2011
|
|
|
IPARRALDEKO ELIZ LIBURUETAKO lexiko berezia (700 bat
|
hitz
berezi).
|
|
|
Sinbolikoarekiko identifikazio hau idealarekiko identifikazio deitzen du Lacan-ek. Hizkuntzan entzuten duena intsignia moduko
|
hitz
berezi batzuetan bildu eta gordeko du pertsonak inkontzientean, eta gero hitz horiek inkontzientetik kontrolatuko dute subjektuaren bizitza.
|
|
|
Guztira 74.000 irudi dira. Saroihandik soinean zeramatzan esku kaieretan idatzi zituen bi isurialdeko Pirinioetako artzain eta baserritarrek ahoz kontatutako berriak, ahoskerak,
|
hitz
bereziak, ohiturak, toki izenak. Halaber, Sebastian Gartzia Trujillo euskaltzain urgazleak Domingo Agirre.
|
|
2012
|
|
|
Horrela gogoeta, hausnarketa, susmatze eta meditatze giroa lortzen du testuetan, entzule batzuentzat traba dena, eta beste askori berdin zaiena. Izan ere, Benitoren ahotsa dute bilatzen, ahots horrek artikulatutako hitzak bainoago, beti gelditzen da esaldiren bat gogoan,
|
hitz
bereziren bat, adieraren bat. Ahots melosoa zeukan gaztetan, balada kantatzaileen estandarrean, zahartzera eta zakartu egin zaio, edo, zakartu baino gehiago sakondu, agudoak lokartu eta baxuak lanbroz busti balira bezala egunsenti basati batzuetan.
|
|
|
Haiek ordea ez ziren kontuan hartzeko gauzak, eta azkenean liburu baten orri irekietan ipini nituen begiak, eta han azpimarraturik ageri zen esaldi batean. Ebn Zaiat poetaren
|
hitz
berezi baina bakunak ziren: «Dicebant mihi sodales si sepulchrum amicae visitarem, curas meas aliquantulum fore levatas». Baina zergatik, hitz haiek irakurtzean, laztu zitzaizkidan buruko ileak, eta zergatik gogortu zitzaidan zainetan odola?
|
|
|
erabili ohi da), esaldietan tartean (esaldiak moztuz, izenak adierazten duenez) sartzen diren elementu era askotakoak ditugu:
|
hitz
berezi, sintagma arrunt, perpaus bat zein gehiagoz osaturiko esaldi osoak... (Garzia 1997: 76).
|
|
2013
|
|
|
Gainera,. Carlistenac? bertsoetako
|
hitz
bereziak agertzen dira Gabon kanta horietan (albistiac, entzute, fama?, garaitzia, garaitza?); hona beste arrazoi bat. Carlistenac, bertsoak B. Mogelenak direla uste izateko.
|
|
|
1 Terminoak teknikan eta zientzian erabiltzen diren
|
hitz
bereziak dira. Beraz, Geologia, Astronomia, Biologia& terminoak dira.
|
|
|
Badut lau uztaidun koaderno bat, duela hogeita hamar bat urte hasi nuena, beste ia inon entzuten ez nituen eta gure etxean gurasoek erabiltzen zituzten esamolde,
|
hitz
berezi eta lokuzioak apuntatzeko. Ehunetik gora badira.
|
|
|
edo
|
hitz
bereziak hartzen dituelako ahotan
|
|
2014
|
|
|
Kontu honetan sakontzeko proiektu oso interesgarria izango litzateke wiki gune batean euskaraz jasotzea Zumaiarekin zerikusia daukan guztia, daukagun jakintza, eta eduki horiek guztiak esteka bidez elkarrekin erlazionatuta egotea: Zumaiako
|
hitz
bereziak, toponimoak, historia, pertsonaiak musika, bertsoak, argazkiak, elkarteak, sortzaileak, kirolak... Gune jakin batean herriko entziklopedia auzolanean bildu, denen eskura jarri eta etengabe elikatzeak oinarri ona jarriko luke bestelako materialak sortzeko ere:
|
|
|
Inguruko hizkuntzetan ikerketa asko egin dira azken hamarkadetan diskurtso markatzaileei (DM) buruz (Vázquez, 2011) eta ikerketa horien ondotik markatzaileen hiztegi espezializatuak ere sortu dira (Fuentes, 2009; Briz et alii, 2008). Euskaraz, berriz, ez dago batere garatuta ikerlerro hori, eta kontuan izanda DMak
|
hitz
bereziak direla, munduari ez, baizik eta diskurtsoari erreferentzia egitekoak, eta jarraibide pragmatikoak ematea dela haien eginkizuna, hots, solaskideari diskurtsoaren inguruko inferentzietan laguntzea?, interesgarria iruditu zitzaidan aztertzea nola egin dioten aurre euskal hiztegiek DMak definitzeko eginkizun zailari.
|
|
|
1 Terminoak teknikan eta zientzian erabiltzen diren
|
hitz
bereziak dira. Beraz, Geologia, Astronomia, Biologia, Kimika& terminoak dira.
|
|
|
2 Hitz bereziak Irudia: App Store Hezkuntza premia bereziak dituzten haurrek hitzak ezagutzen ikasteko
|
hitz
bereziak dituzte. Adingabeek terminoak identifikatzen dituzte eta dagozkien marrazki eta soinuekin parekatzen dituzte.
|
|
2015
|
|
|
Ondoren, Ipar Euskal Herrian barrena erabiltzen ziren
|
hitz
berezien zerrenda osatu zuen, hiru herrialdeetan zabaldu eta ezagunak izan zitezen. Esaera zaharren hitzaurrean, bestalde, ortografiaz jardun zuen, eta bera da, hain zuzen, ortografia arau zehatzak ematen lehena.
|
|
|
Azken urteotan gauzak guztiz aldatu badira ere, euskaldunak ziren, euskaraz zekitenak, alegia? lehengo ijito, ungriano, buhame eta motxaileetako asko, baina bazituzten euren
|
hitz
bereziak, ijito ez zirenek ikas ez zitzaten isilpean gordetzen zituztenak: egaxua, ijito ez dena?, erromintxela, ijito euskalduna?, gaxina, haurra?, mandrua, ogia?, mola, ardoa?, tejali, jan?, txibatu, larrua jo?, txukela, txakurra/ polizia?, txuria, labana?, xungua, tabakoa?...
|
|
|
Hiru ziren salbuespenak: a) hitz elkartu eta eratorriak (supersoniko), b)
|
hitz
bereziak (marxismo), eta c) n eta r ondorengo zenbait mailegu berri (enzima, katarsi).
|
|
|
Bizkaian eta Gipuzkoan egiten zenaren antzeko aurkitu dutelako edo, ez dute jaso eta aztertu. Arabako
|
hitz
bereziren bat edo beste ere ez dute aipatu eta hitz bereziak nonahi egon ohi dira. Jakina, Niccolò Landucci da salbuespena.
|
|
|
Bizkaian eta Gipuzkoan egiten zenaren antzeko aurkitu dutelako edo, ez dute jaso eta aztertu. Arabako hitz bereziren bat edo beste ere ez dute aipatu eta
|
hitz
bereziak nonahi egon ohi dira. Jakina, Niccolò Landucci da salbuespena.
|
|
|
Landucci alde batera utzita, Andres Poza urduñarrak aipatu zuen Arabako
|
hitz
berezi bat, 1587an argitaratutako De la antigua lengua, poblaciones, y comarcas de las Españas liburuan. Dena dela, hitz bakarra izateaz gainera, itxura susmagarrikoa da, beharbada euskararen antzinatasuna erakustearren, Pozak berak hutsetik eta ezerezetik asmatutakoa:
|
|
|
errexal, zuhaitz?. Arabako erdiguneko
|
hitz
berezia. Landucciren hiztegian agertzen da, arbola lehiakide duela.
|
|
|
Toponimoak biltzeaz gainera, Araban erabiltzen ziren
|
hitz
bereziak ere jaso zituen Lopez de Gereñuk, bai erdarazkoak eta bai euskarazkoak. 1958an hasi zen horretan eta harrezkero osatutako zerrendak beste liburu batean bildu dira:
|
|
|
2 Eta halaxe ikusi dut, goretsia izan bedi Jauna; gero, Jainkoaren zerbitzura bideratua ikusten ez dudana, hainbesteko huskeria eta gezurra iruditzen zait, non ez bainuke jakingo ulertzen dudan bezala esaten, eta egia honetan ilunpetan daudela ikusten ditudanak ematen didaten pena, eta honekin batera hemen esango ditudan beste irabazi batzuk eta asko ez dut jakingo esaten. Hemen Jaunak mesede handi handiko
|
hitz
berezi bat esan zidan. Nik ez dakit nola izan zen hau, ez bainuen ezer ikusi; hau ere ez dakit esaten nola, baina sendotasun handi handi batekin geratu nintzen, eta bene benetan Eskritura Santuko gauzarik txikiena neure indar guztiaz betetzeko erabakiarekin.
|
|
|
Hiri leialaren seme alabek hemengo gauzez hitz egitean adierazten duten segurtasun xalo hura ez da inoiz gurea izanen. Hemengo errituak, usadioak, ohiturak, pasadizoak, ez dira berdin izanen guk kontatzen baditugu; hemengo esamolde eta
|
hitz
bereziak gure ahotsetan desegokiago entzuten dira. Hemen irmo eta mugiezin hori ez da gurea.
|
|
|
Girixtino ortodoxoek ere sineste bera dute, edo bertsua segurik ba. Ama Birjinaren zerurat altxatzea ez dute haatik arras hitz berekin aipatzen,
|
hitz
berezi bat erabiltzen dute, Mariaren lokartzea nolazpait, loak hartzea erran ginezake berdin beharbada, frantsesez" dormition" erraiten zaiona.
|
|
2016
|
|
|
aditzondoak, erakusleak, denbora esapideak eta
|
hitz
bereziak.
|
|
|
Garaidik
|
hitz
berezi bat erabiltzen du jarraitu behar dituzten pertsonak izendatzeko: –zomorroak?
|
|
|
Honelako liburu handi batek argitalpen prozesuan izaten dituen eragozpenak nahiz beste zenbait jakingarri tekniko ere eman zizkigun jakitera, esaterako, nola antolatuta dagoen, bertako oharrek duten garrantzia, aurkibide egokiak izatearen onura,
|
hitz
bereziei buruzko euskarako hiztegi apropos bat bertan eskaintzea eta abar luzea.
|
|
|
Hizkuntza batzuek, egia da, badute, gizaki? kontzeptua adierazteko
|
hitz
berezirik. Alemanak, adibidez, Mann, gizona, ren ondoan badu Mensch (edonola ere berau ere Mann etik eratorria), edota georgierak (katzi/ adamiani), baina ingelesak, espainolak, frantsesak, italierak eta errusierak, aldiz, ez, eta hortik ez dator, nahitaezko ondoriotzat, Koldo Mitxelenak berak aspaldian argi eta garbi salatu zuenez, emakumezkoen aurkako bereizkeriarik bat ere.
|
|
|
Honako hizkuntza baliabide hauek bete dezakete denbora deiktiko funtzioa: aditzaren denbora, aditzondoak, erakusleak, denbora esapideak eta
|
hitz
bereziak.
|
|
|
" Antzeztu" da
|
hitz
berezia.
|
|
2017
|
|
|
Dilsey opilak egiten hasi zen. Ogi oholaren gainetik baheari etengabe eragin ahala, eta hasieran bere kolkorako, doinu edo
|
hitz
berezirik gabeko zerbait kantatzen hasi zen, errepikatzen zen zerbait, lanturosoa eta kexatia, soila, ogi oholaren gainera irinezko elur jasa fin, etengabekoa jausten zen bitartean. Ekonomika hasia zen epeltasuna ematen, gela suaren xuxurla txikiekin betetzen, eta bat batean indar handiagoz kantatzeari ekin zion, bere ahotsa ere beratu egin balitz bezala epeltasun geroz handiagoarekin, eta orduan Mrs Compsonek hots egin zion berriro etxe barrutik.
|
|
|
Dena dela, badira
|
hitz
bereziak; itxura denez, Elizaren eraginez sartutakoak: jaun, jainko eta jaungoiko.
|
|
|
8 Lexikoa. Hona alderdi honetako
|
hitz
bereziak (Busturialdeko zenbait herritan ere badira batzuk): aldestaio, ganora gutxikoa?; amiotu/ amiatu/ amietu, lizundu?; ásao eta paraje, urrun/ hurbil?; ataza, zeregina, ardura?; barekil, barea (Fam.
|
|
|
6 Lexikoa. Hauexek alderdi honetako
|
hitz
bereziak: beren beregi, berariaz?; gaulendi, iluntzean?; urri lehelengo eta urri bigarren, iraila/ urria?.
|
|
|
Ahaidetasuna adierazten duten lau izen daude arautik kanpora,
|
hitz
berezitzat hartzen direlako: aita, ama, aitita, aitona?
|
|
|
Deba ibarreko lau herri daude eremutik kanpora: Oñati, txantxiku
|
hitz
berezia erabiltzen da han?, Mendaro, Mutriku eta Deba. Arabako lekukoetan, Landucciren hiztegian baino ez zen jaso hitz hori, eta zapallor agertzen da.
|
|
|
Bestetik, ez dezagun ahantz, euskaraz jende hitzak,' pertsonen multzoa’ esanguraz gainera, ‘mota, klase’ ere esan nahi duela, eta maiz animaliak eta gauzak aipatzeko erabiltzen dela anitz tokitan: zamari jendea ‘zaldiak’, ardi jendea, ‘ardiak’, zuri jendea ‘arropa zuria’ Hizkuntza batzuek, egia da, badute ‘gizaki’ kontzeptua adierazteko
|
hitz
berezirik. Alemanak, adibidez, Mann ‘gizona’ren ondoan badu Mensch (edonola ere berau ere Mann etik eratorria), edota georgierak (katzi/ adamiani), baina ingelesak, espainolak, frantsesak, italierak eta errusierak, aldiz, ez, eta hortik ez dator, nahitaezko ondoriotzat, Koldo Mitxelenak berak aspaldian argi eta garbi salatu zuenez, emakumezkoen aurkako bereizkeriarik bat ere.
|
|
2018
|
|
|
Aginduetako hitzak
|
hitz
bereziak, giza solasaren desberdinak balira bezala entzuten ohituta zegoen. Ez zuten edukirik, ez esanahirik, beren bizitza eta aginpide berekia baizik.
|
|
|
Ez dut gauza handirik atxiki biharamunean, Australiako paisaia lehorraren oroitzapen lauso bat, zehaztasunik gabeko mehatxu usaina, besterik ez. Egunak aurrera egin ahala oroitzapen horrek jarraitzen didanez, atzo idatzitakoa errepasatzen dut eta
|
hitz
berezi horrekin egiten dut topo, lauzpabost orrialde atzera egitea nahikoa: dingo.
|
|
|
Artikulu honetan eratorpenari interesatuko gatzaizkio eta partikularki tegi leku atzizkiari. Mitxelenaren arabera (1961), atzizki hori egiren aldaera bat liteke,
|
hitz
berezien, izenen edo izengoitien osatzeko erabilia dena, baita ere ofizio izenekin. Bizkitartean, Azkuerentzat (1969), zaila da jakitea tegi3, aniztasunaren zentzuan hartuz, izen bat zenetz atzizki bilakatu aitzin ala alderantziz.
|
|
2019
|
|
|
Hasieran, izan nuen hitz jario handiko garai bat, iraunkorra eta emankorra. Baina orain, agian, lagunen batek tarteka esaten dit hitzen bat, arraun elkartean edo kalean bat batean entzuten dut
|
hitz
bereziren bat, eta galdezka hasten naiz, Hondarribia aldizkarian edo beste euskarriren batean gordeta ez dudan hitz bat aurkitzen dut akaso... Horrela funtzionatzen dut.
|
|
|
Liburuaren bukaera aldean bada hiztegi ttipi bat Lapurdiko
|
hitz
bereziak euskara batuarekin, frantsesarekin eta espainolarekin alderatzen dituena eta liburuaren ulergarritasuna izugarri errazten duena.
|
|
|
Ni emozionatuta nengoen: fitxa bat prestatu nuen euskarazko
|
hitz
bereziekin eta beraiek ahozkatzen saiatzen ziren; Ken 7ren Ilargia kanta entzun genuen, letra irakurri eta azaldu nien, eta pintxoak egin genituen: osagai pilo bat jarri genituen eta bakoitzak bere pintxoa prestatu zuen eta azkenean dantza egin genuen, polka.
|
|
|
Hori hizkuntzan islatu nahi nuen. Liburuan irakurketa desberdinak proposatzen dira, baliabide desberdinekin; etiketak bilaketa errazak egiteko;
|
hitz
bereziak agertzen dira, aparteko indar bat emanez; artikulu bakoitzeko hitzen sinonimoak… Aipatzekoa da, diseinu aldetik Maitane Gartziandiagiak egin duen lan izugarria. Irudi sinple batzuk zenbateko indarra duten.
|
|
|
Errege egunez emaniko egutegi data haiekin sartu zitzaigun euskaldunoi, latinezko izendapen asteazkenari dagokionetik, koarta tenporetako
|
hitz
berexi hori. Koarta tenporak urrun daude artean ere, baina, beren garaian, komeni da haien erreparoz ibiltzea.
|
|
|
Euskalkietako
|
hitz
bereziak ere, hizkeran eta literaturan hedadurarik handiena dabenak, erabili egin behar geunkez batu bideetan. Idazle askok jokatu izan dau honelan eta Mikelek ere, honetaz ezer idatzi ez arren, erabili egiten izan ditu beste euskalkietan ugari erabiltzen diran hitz batzuk.
|
|
2020
|
|
|
Borrajo, gaztelaniaz, pinuen orbela da. Euskaraz ez dut ezagutzen pinuen orbela izendatzeko
|
hitz
berezirik. Ba ote dute aritzarena, hurritzarena?
|
|
|
Denen artean, oroitaraz ezazue komikien deskribatzeko zer
|
hitz
berezi erabiltzen den.
|
|
2021
|
|
|
Ratonnade erraten zaio magrebtarren aurkako bortizkeria fisikoari, frantsesez raton arratoia denean, eta batzuek horrela izendatzen dituztenean magrebtarrak. Ekintza hori definitzeko
|
hitz
berezi bat ukaiteak berak anitz salatzen digu bortizkeria honek frantziar lurraldean hartu izan duen lekuaz. 1950 eta 1960 hamarkadetan eguneroko ogi ziren, batez ere aljeriarren kontrakoak, 1954 Aljeriako independentzia gerra dela eta.
|
|
|
Haria euskara da, hizkuntza. Ikusiko dituzue toki bakoitzeko ezaugarriak,
|
hitz
bereziak eta pertsonaiak. Denetarik aipatzen dugu:
|
|
2022
|
|
|
Bizkai sartaldean bada
|
hitz
berezi bat, papaoa, gizonezkoentzat erabiltzen de na, esanahi ia berarekin: Papaoa!
|
|
|
Züberoako eüskalkiaren kasüan,
|
hitz
berezien zonbata edo nonbrea hamarretarik hirukoa izan leite. Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat.
|
|
|
Beraz, maiz, norbanakoaren benetako iritzi eta sentimenduak esparru pribatuetarako gordetzen dira, lankidetza eta errespetu balioak babestuz. Bada, japonierak, bere hiztunen leuntasunaren erakusgarri,
|
hitz
bereziak ditu fenomeno hau aditzera emateko: honne benetako sentimendua eta pentsamenduak adierazteko erabiltzen dena (familiari edo hurbileko isil mandatariei agertzen zaizkienak); eta tatemae, Japoniako pertsona gehienen komunikazio estiloa omen dena, jendaurrean erabiltzen den komunikatzeko modu xalo, baina azalekoa.
|
|
|
Eta ez zuen ahalkerik hazi behar frantses edo espainol izateak, ardurenean, ohartzen nintzenez, Iparraldekoek zutela beraien frantsestasuna gordetzen, frantseskeria erraten zen mespretxu pixka batez, Iparraldekoek zuten Hegoaldekoekin biltzean, rrr lakarrez eta aditz zein
|
hitz
bereziz hanpatu euskalkia baztertzen, hizkuntzatik beretik frantsesak zirela susmatzen zelako. Muga mentala ezabatuko bide zen nortasunen arteko tratamenduen berdintasuna erdietsiko genuenean, hau da, espainoltasuna eta frantsestasuna biak, euskal nortasunaren zatitzat kontsideratuko zirenean, biak hein berean, bata bestea baino apalgarriagoa izan gabe eta alderantziz.
|
|
|
Hitzen perbertsioak utz dezakea elkarrekiko bizi zerbait posible? Zer ‘abertzaletasun’ motak iraun dezake horren zedarritzeko
|
hitz
berezi faltan kontzeptua litsetan barreiatzen bada alde guzietarik. Elkargoa, etorkiz jaidura horretako gure lagunak notabilismo hutsalean galtzeko beste peita bat?...
|
|
2023
|
|
|
Segurako hitanoko
|
hitz
berezi bat?
|
|
|
Atertzera egin du, eta ostarteak ageri dira hodeitzarren artean; Zegaman ez dira hodeiak, lainoak dira, Euskal Herriko hainbat herritan bezalaxe. Ohiko lainoak solasbide, jakin nahi du aro bidaiariak
|
hitz
berezirik erabiltzen duten herrian; adineko batek esplikatu du lehen hegoakatza maiz ahoratzen zutela, Altsasu aldetik sartu eta Otzaurten gelditzen zen lainoari irizteko; gaur egun, aldiz, galzorian bide dago, arkatzak idatzita hegotik etortzen zaien hegoakatz izendapen eder hori.
|
|
|
Aro bidaiariak, gaur, batez ere
|
hitz
bereziak aditu nahi ditu, ez toki askotan erabiltzen diren horietarikoak; badaki jakin mitologiaz zipriztindutako herri magiko batean dagoela, eta hortik tira egin nahi die ataundarrei. Elizitazioa egundo baino biziago dago.
|
|
|
aro bidaiariak haien mende bizi garela Euskal Herrian; nolako haizea, halako aroa. Bero larria, sargoria adierazteko
|
hitz
berezirik erabiltzen ote duten jakin nahian, isilunea gailendu da aretoan, baina bat batean" haize zerrepela!" entzun da ozenki, baserritar adineko batek esanda; zerrepel, zerbel hitzak berezi askoak dira. Garbi dago berotasunarekin uztarturik daudela:
|
|
|
Bertaratutakoen artean, Mikel Olano basozaina dago, Aio, Leitze deritzon hiztegi zoragarriaren egilea. Leitzarrek euriarekin norainoko lotura daukaten jakitun egonda, aro bidaiaria hasi zaie galdezka zein
|
hitz
berezi erabiltzen dituzten euriak ematen dienero. Gazte batek erantzun dio aro bidaiariari yasa hitza, oro har, erabiltzen dutela, baina zaparrada ere arrunt samarra dela.
|
|
|
Horren aitzakian, bidaiariak bestelako aro egoerara jotzeko gogoa hartu du. Haizeak mintzabide izatea nahi luke, eta galdetu die aro bidaiariak ea baliatzen diren
|
hitz
bereziez haizeei irizteko. Mikelek hauxe azaldu du:
|
|
|
Solasaldi eijerra izan dute guzien artean, baina erraniko ele guziak entzunak ditu: ez du
|
hitz
berezirik erdietsi montoriarrengandik. Nolanahi delarik ere, boztario eta eliki izigarria darizkio aro bidaiariari mendebaldeko haizearen ingurukoak bereganatzeagatik.
|
|
|
kandelero eta burruntzia, beste zenbait herritan erabiltzen direnak. Zarautzek Pagoetaren magalean zenbait baserri dauzkanez gero, ea elur jausiari irizteko
|
hitz
berezirik ote daukaten, eta abalantxa baizik ez du entzun. Horretaz baliatuta, Anjelek esan du gaztelaniaren alud berba euskaratik bide datorrela, lurte tik, hain zuzen ere.
|