|
2004
|
|
|
Edozein hizkuntzatan, zenbat kolorek dute izen berezirik? Zeiñek du frekuentzi guzientzako
|
hitz
berezirik?
|
|
|
Horiek horrela, egia dio Cohen’ek huntaz mintzo dalarik: " Aspaldian, eta erresumetako erakunde berezietatik at gaur berean ere, hizkuntzen hedaerak eta suntsierak (nahiz guztizkoak nahiz erdizkoak) berariazko aipuz,
|
hitz
bereziz eta nabarmenkiro hala nahi izan gabe gertatzen ziran. Gaurko egoeran, berriz, aipuzko nahiak eta borondate deliberatuak erantsi dira" (Pour une Sociologie du Langage, 272).
|
|
2009
|
|
|
esan nahi baita hitzak, hitzari bidea ematekotan?
|
hitz
berezi bat behar zuela testuinguru hartan, biak ala biak inoiz baino estuago lotuko zituena, begiek arestian mugatutako esparrutik harat, airezko besarkada batean: hitz bat, grabitate indarraren eremutik ihes egiten duen meteorito bat iduri?
|
|
|
irri itxurako bat eskaini zioten elkarri, animo eta animo... aita semeek ulertu balute bezala, edo modu inkontzientean isilpean hitzartu, aski eta sobera zitzaiela, baldintza haietan, begi begiratuen esparru apalagoa, hitzik gabekoa, bai, baina ez esanahirik gabekoa, zeren eta, muturreko egoera hartan, nahikoa baitzen hitz desegoki bat, aitak edo semeak desgaraiz jaurtitakoa, hitz desegokien jasa eta uholdea eragiteko, baita beren arteko bakea eta harmonia hausteko ere: esan nahi baita hitzak –hitzari bidea ematekotan–
|
hitz
berezi bat behar zuela testuinguru hartan, biak ala biak inoiz baino estuago lotuko zituena, begiek arestian mugatutako esparrutik harat, airezko besarkada batean: hitz bat, grabitate indarraren eremutik ihes egiten duen meteorito bat iduri... hargatik atera zen, ausaz, aita bere ateraldi harekin, zeinak zerikusia baitzuen irratiz ematen zutèn garaiko iragarki batekin:
|
|
2010
|
|
|
haren ekintza heroikoak, ekintzaren erakustaldia ez ezik, hitzarena berarena ere baitzuen eskakizun. Eta ez edozein hitz,
|
hitz
berezi bat baizik, heriotza nolako, hitza ere halako. Horregatik idatzi baitzituen poetak hitz haiek, balizko ikusleek, ez baita kasualitatea poetak zubipeko toki jendetsu hura aukeratu izana?
|
|
|
Eta poetak heroi izan nahi zuen, poeta zen neurrian heroiago, ausaz... haren ekintza heroikoak, ekintzaren erakustaldia ez ezik, hitzarena berarena ere baitzuen eskakizun. Eta ez edozein hitz,
|
hitz
berezi bat baizik, heriotza nolako, hitza ere halako. Horregatik idatzi baitzituen poetak hitz haiek, balizko ikusleek —ez baita kasualitatea poetak zubipeko toki jendetsu hura aukeratu izana— hil oihaltzat har zitzaketenak, gorpua biltzeko, baina ez edozein eratan, hitzen berezitasunak berezi egiten baitzuen hil oihala ere:
|
|
2012
|
|
|
Horrela gogoeta, hausnarketa, susmatze eta meditatze giroa lortzen du testuetan, entzule batzuentzat traba dena, eta beste askori berdin zaiena. Izan ere, Benitoren ahotsa dute bilatzen, ahots horrek artikulatutako hitzak bainoago, beti gelditzen da esaldiren bat gogoan,
|
hitz
bereziren bat, adieraren bat. Ahots melosoa zeukan gaztetan, balada kantatzaileen estandarrean, zahartzera eta zakartu egin zaio, edo, zakartu baino gehiago sakondu, agudoak lokartu eta baxuak lanbroz busti balira bezala egunsenti basati batzuetan.
|
|
|
Haiek ordea ez ziren kontuan hartzeko gauzak, eta azkenean liburu baten orri irekietan ipini nituen begiak, eta han azpimarraturik ageri zen esaldi batean. Ebn Zaiat poetaren
|
hitz
berezi baina bakunak ziren: «Dicebant mihi sodales si sepulchrum amicae visitarem, curas meas aliquantulum fore levatas». Baina zergatik, hitz haiek irakurtzean, laztu zitzaizkidan buruko ileak, eta zergatik gogortu zitzaidan zainetan odola?
|
|
2015
|
|
|
Ondoren, Ipar Euskal Herrian barrena erabiltzen ziren
|
hitz
berezien zerrenda osatu zuen, hiru herrialdeetan zabaldu eta ezagunak izan zitezen. Esaera zaharren hitzaurrean, bestalde, ortografiaz jardun zuen, eta bera da, hain zuzen, ortografia arau zehatzak ematen lehena.
|
|
|
Azken urteotan gauzak guztiz aldatu badira ere, euskaldunak ziren, euskaraz zekitenak, alegia? lehengo ijito, ungriano, buhame eta motxaileetako asko, baina bazituzten euren
|
hitz
bereziak, ijito ez zirenek ikas ez zitzaten isilpean gordetzen zituztenak: egaxua, ijito ez dena?, erromintxela, ijito euskalduna?, gaxina, haurra?, mandrua, ogia?, mola, ardoa?, tejali, jan?, txibatu, larrua jo?, txukela, txakurra/ polizia?, txuria, labana?, xungua, tabakoa?...
|
|
|
Hiru ziren salbuespenak: a) hitz elkartu eta eratorriak (supersoniko), b)
|
hitz
bereziak (marxismo), eta c) n eta r ondorengo zenbait mailegu berri (enzima, katarsi).
|
|
|
Bizkaian eta Gipuzkoan egiten zenaren antzeko aurkitu dutelako edo, ez dute jaso eta aztertu. Arabako
|
hitz
bereziren bat edo beste ere ez dute aipatu eta hitz bereziak nonahi egon ohi dira. Jakina, Niccolò Landucci da salbuespena.
|
|
|
Bizkaian eta Gipuzkoan egiten zenaren antzeko aurkitu dutelako edo, ez dute jaso eta aztertu. Arabako hitz bereziren bat edo beste ere ez dute aipatu eta
|
hitz
bereziak nonahi egon ohi dira. Jakina, Niccolò Landucci da salbuespena.
|
|
|
Landucci alde batera utzita, Andres Poza urduñarrak aipatu zuen Arabako
|
hitz
berezi bat, 1587an argitaratutako De la antigua lengua, poblaciones, y comarcas de las Españas liburuan. Dena dela, hitz bakarra izateaz gainera, itxura susmagarrikoa da, beharbada euskararen antzinatasuna erakustearren, Pozak berak hutsetik eta ezerezetik asmatutakoa:
|
|
|
errexal, zuhaitz?. Arabako erdiguneko
|
hitz
berezia. Landucciren hiztegian agertzen da, arbola lehiakide duela.
|
|
|
Toponimoak biltzeaz gainera, Araban erabiltzen ziren
|
hitz
bereziak ere jaso zituen Lopez de Gereñuk, bai erdarazkoak eta bai euskarazkoak. 1958an hasi zen horretan eta harrezkero osatutako zerrendak beste liburu batean bildu dira:
|
|
2016
|
|
|
aditzondoak, erakusleak, denbora esapideak eta
|
hitz
bereziak.
|
|
2017
|
|
|
Dilsey opilak egiten hasi zen. Ogi oholaren gainetik baheari etengabe eragin ahala, eta hasieran bere kolkorako, doinu edo
|
hitz
berezirik gabeko zerbait kantatzen hasi zen, errepikatzen zen zerbait, lanturosoa eta kexatia, soila, ogi oholaren gainera irinezko elur jasa fin, etengabekoa jausten zen bitartean. Ekonomika hasia zen epeltasuna ematen, gela suaren xuxurla txikiekin betetzen, eta bat batean indar handiagoz kantatzeari ekin zion, bere ahotsa ere beratu egin balitz bezala epeltasun geroz handiagoarekin, eta orduan Mrs Compsonek hots egin zion berriro etxe barrutik.
|
|
|
Dena dela, badira
|
hitz
bereziak; itxura denez, Elizaren eraginez sartutakoak: jaun, jainko eta jaungoiko.
|
|
|
8 Lexikoa. Hona alderdi honetako
|
hitz
bereziak (Busturialdeko zenbait herritan ere badira batzuk): aldestaio, ganora gutxikoa?; amiotu/ amiatu/ amietu, lizundu?; ásao eta paraje, urrun/ hurbil?; ataza, zeregina, ardura?; barekil, barea (Fam.
|
|
|
6 Lexikoa. Hauexek alderdi honetako
|
hitz
bereziak: beren beregi, berariaz?; gaulendi, iluntzean?; urri lehelengo eta urri bigarren, iraila/ urria?.
|
|
|
Ahaidetasuna adierazten duten lau izen daude arautik kanpora,
|
hitz
berezitzat hartzen direlako: aita, ama, aitita, aitona?
|
|
|
Deba ibarreko lau herri daude eremutik kanpora: Oñati, txantxiku
|
hitz
berezia erabiltzen da han?, Mendaro, Mutriku eta Deba. Arabako lekukoetan, Landucciren hiztegian baino ez zen jaso hitz hori, eta zapallor agertzen da.
|
|
2018
|
|
|
Ez dut gauza handirik atxiki biharamunean, Australiako paisaia lehorraren oroitzapen lauso bat, zehaztasunik gabeko mehatxu usaina, besterik ez. Egunak aurrera egin ahala oroitzapen horrek jarraitzen didanez, atzo idatzitakoa errepasatzen dut eta
|
hitz
berezi horrekin egiten dut topo, lauzpabost orrialde atzera egitea nahikoa: dingo.
|