|
2008
|
|
|
Hori ez zen okerrena, Konbentzioko soldaduek alde egin ondoren eibartarrak itzuli zirenean, ez zeukatelako beraien bizimodua aurrera ateratzeko modurik, suteak, etxebizitzez gain, tailerrak ere kiskali egin zituen-eta. Basileako Bakearen ostean ere armaginetariko askok
|
herritik
alde egitea erabaki zuten. Ez bakarrik langile xumeak, baita ofizial eta maisu trebeak ere.
|
|
|
Suposatzen denez, Eibarren gelditzea erabaki zutenek auzoetako baserrietan bilatuko zuten aterpea. Baina aukera hori ez zegoen herritar guztien eskura (ezta
|
herritik
alde egitearena ere), eta hurrengo urtean ere, etxebizitzarik gabe gelditu zirenentzat aterpea bilatzea benetako arazo bihurtu zen udalarentzat. Itxura denez, gaixoek ere kalean lo egiten zuten285.
|
|
|
Ez dira boikot horren arrazoiak azaltzen, ezta ordaindu ez zutenen aurkako neurririk hartu zen ala ez1170 Txostenaren azken idatzia maiatzaren 12koa da1171 1875eko azaroko akta batek adierazten digunez, Eibarko udalerria Gipuzkoako Batzar Orokorretan ordezkatzen zuten suakciones y tercios forales» 57tik 38ra jaitsi ziren,«? cuyo numero debera servir para contribuciones, vota1172 Suen jaitsiera horrek Eibarko biztanleriak behera egin zuela islatzen du; beraz, gerrak aurrera egin eta karlisten itxaropenak makaldu ahala,
|
herritik
alde egin zuten armaginen kopurua asko hazi zela ondoriozta dezakegu. Itxura denez, 1875eko maiatzetik aurrera, laurdena kobratzeari ere uko egin zioten agintari karlistek.
|
|
|
Ikusten denez, Manuel Garate izan ezik, udala
|
herritik
alde egitea erabaki zuten boluntarioek osatu zuten1200 Horien artean errepublikanoen presentzia nahiko nabarmena zen, Ortiz de Zarate, Atxotegi eta Iñarra Iraegi 1873ko ekaineko udaleko partaideak izan zirelako, eta Jose María Unzueta eratzeko aukerarik izan ez zuen 1873ko uztailekoa; Ortiz de Zarate gainera, Eibarko Itunaren sinatzaileetariko bat izan zela ikusi dugu, eta Atxotegi, Errepublika... Beste hiru kide. Sarasketa, Oregi eta Anitua?
|
|
|
Inocencio Ortiz de Zarateri buruz zalantzak ditugu. Alde batetik 1873ko abuztuan
|
herritik
alde egin zuten boluntarioen zerrendan agertzen da, baina 1875eko uztailean karlistek ezarri zuten zergan ez da, ausente, legez agertzen.
|
|
|
legez agertzen. Litekeena da hasiera batean
|
herritik
alde egin arren, Inocencio Eibarrera itzuli izana, oraindik karlistak agintean zeudela.
|
|
|
Kontuan hartzekoa da ordaintzen ez zutenen zigorra ez zela ondasunen bahiketa, tertzio karlistetan zerbitzea baino. Beharbada hori ez zen zigor gogorregia izango karlista sentitzen zirenentzat, baina bihotzezko liberalentzat zigor horren aurrean irtenbide logikoena
|
herritik
alde egitea zen.
|
|
|
–Bol.? aukerak karlistek Eibar hartu zutenean,
|
herritik
alde egin zuten boluntarioak;. Errep, aukerak, 1873ko ekainaren 1eko ekintzan parte hartu zuten Errepublikaren Boluntarioak.
|
|
|
Itxura guztien arabera, eztabaidarik larrienak sortu ziren arma-fabrikak karlisten esku uztea ala suntsitzea komeni zen erabakitzeko. Horren inguruan bertsio kontrajarriak ditugu, Extramianak eibartarrek
|
herritik
alde egin aurretik baliabide militarrak deuseztu zituztela badio ere (Extramiana, 1979-1980: II. liburukia, 186, 60 aipua), Piralak eta Hernandok diote Eibarren eskuratutako fusilekin Lizarragak batailoi bat armatu zuela1123 Ez zen horrenbeste makina suntsituko, karlistak herrian sartu ostean Ibarzabal komandanteari bahitutako tresna piloaren berri dugunean1124 Armak entregatzearen inguruan, Sarasketak dioenez, abuztuaren 15eko egunsentian,«?
|
|
|
Argitzen duenez, Lizarragak baldintza horiek ezarri zizkien Eibarko miliziano ohiei, ez zigortzearen truke. Herrian gelditzea erabaki zuten boluntarioek, gainera, baten ordez bi fusil aurkeztu behar zituzten1125, eta ziur asko hauxe izango dugu
|
herritik
alde egin zutenek gelditu zirenei fusilak utzi izanaren arrazoia. Beste dokumentu batek argitzen digunez, euren armak entregatu zituzten milizianoen kopurua 400 ingurukoa izan zen1126.
|
|
|
Ermura itzuli ostean, bere bi bazkideetariko batek. Juan María Ormaetxeak?
|
herritik
alde egin behar izan zuen«, por cuanto fue sumariado por el Gefe de la guarnicion de Eibar»1094.
|
|
|
Ondorioztatu dezakegunez erbestean egon zirenak herrian gelditzea edo itzultzea erabaki zutenak baino aberatsagoak ziren; hala ere, jabeen kopurua askoz altuagoa da azken horien artean. Beraz, jabe ertainak gelditu edo itzuli egin ziren, jabe handiek eta ezjabetuek
|
herritik
alde egitea erabaki zutelarik. Jokabide horrek badu bere zentzua, batez ere bakoitzaren familia-egoerarekin lotzen badugu:
|
|
|
Alfabetizazio maila antzekoa da bi azpitaldeetan. Beraz,
|
herritik
alde egiterakoan, kontzientzia politikoaz eta adinaz gain beste faktore batzuk ere hartu behar genituzke kontuan. Oro har, gelditu zirenak zaharragoak zirela eta familiari lotuago zeudela esango genuke; jabeak izan arren, ekonomikoki ahulagoak zirenez, euren tailer edota negozio txikiak zuzenean kudeatu behar zituzten, ez baitzeukaten. Ibarzabalek egin zuen legez?
|
|
|
Beste lauren ogibideak ez dira jasoten. Ikusten denez, armaginen nagusigoa erabatekoa zen
|
herritik
alde egin zutenen artean. Iturri honek, ordea, ez digu armagin hauek jabeak ala langileak ziren zehazten, eta zeregin horretarako 1861eko erroldara jo beharko dugu berriz, esan bezala, emaitzak fidagarritasuna galtzen badu ere.
|
|
|
Orbeak helegitea aurkeztu zuen uztailean, baina ez zuen aurrera egin. Gero
|
herritik
alde egin zuen, eta ordutik aurrera Nicolas Egaña, bere fabrikako enkargatua, arduratu zen isuna ordaintzeaz.
|
|
|
Fusilamendu baten aipamena ere egiten da, eta ziur asko ez zen bakarra izango. Beste batzuek
|
herritik
alde egin zuten. Edonola ere, karlistek ez zuten euren helburua lortu, isunak ordaintzeari uko egiten ziotenen ondasunak bahitu arren, ez zelako erosle nahikorik aurkezten enkanteetara.
|
|
|
Gerratearen ondorioz armagin askok
|
herritik
alde egin zuten. Horietariko askotxo frantziarren aurkako erresistentziara bildu ziren, Zaragozako defentsan parte hartu zutenen artean, hildako hutsak 76 izan zirela jakinda.
|
|
|
Astebeteko borroken ostean, rrek ere tinko eutsi zion uztailaren 17ko eraso gogorrari, baina bere erresistentziak errealisten mendekuen ikusmiran jarri zuen Madrileko Miliziak eta herritarrek, absolutisten saiakera zapaltzea lortu zuten. Eiba556 Horrez gain, herria defendatu behar zenean eibartar batzuek
|
herritik
alde egin zuten, eta udalak galdetu zion Buruzagi Politikoari ea zer motatako isuna ezarri behar zitzaien herritar horiei, beraien jokabideak gainerakoen haserrea areagotzea eta kemena ahultzea eragin baitzuen557 Eibartarrak gero eta isolatuago zeuden: azaroan, Gorostidi eta Ezeizaren gerrillariek Andres Etxebarria agure eibartarra harrapatu zuten, Jauregi koronelaren mezu bat zeramakiola Soraluzeko alkateari.
|
|
|
lanik gabe gelditu zen, ez omen zegoelako ordaintzeko dirurik580 Handik sei hilabetera, bere lanpostua José Antonio Zabalak eskuratu zuenean,«? por remoción causada a Salvador Echeverria» izan zela argitzen digu aktak581 Francisco Berraondo oinezko postariaren kasuan, azaroaren 2an ezgaitu zuen udalak,
|
herritik
alde egin zuelako absolutistak sartu zirenean. Hurrengo urteko abuztuan bere lanpostua berreskuratzeko ahaleginak egin zituen, baina korrejidorearengana bidali zuen udalak, berak ezgaitu omen zuelako.
|
|
|
1836ko urtarriletik aurrera udal karlistaren aktarik ez eduki arren, beste iturri batzuetatik ondoriozta dezakegunez, Eibar karlisten menpe egon zen 1839ko abuztura arte777, hau da, gerra bukatu arte. Herrian gelditu ziren liberalek karlistek ezarritako zerga eta isunak ordaindu behar izan zituzten, eta
|
herritik
alde eginda zeudenei kobratu ezinean, diputazio karlistak beraien ondasunen bahiketa agindu zuen. Testuinguru horretan, liberal batzuek sare bat prestatu zuten, herritik kanpo zeudenen ondasun higigarriak ezkutatu, karlistek ez eskuratzeko?
|
|
|
Lehen momentuko exodoaz gain, eibartar askok
|
herritik
alde egin zuen hurrengo urteetan: 1811n udalak herritik kanpo zeuden herritarren zerrenda bidali zion Herrialdeko Kontseiluari; egun berean aitortzen zuenez, frantziarren aldeko. Zaintza Zibikoa, n?. Guardia Cívica??
|
|
|
donde ha estado reclusado(?) por su mala conducta politica y moral». Itxura denez, Eibar liberalen esku egon zen bitartean, apaizik gehienak
|
herritik
alde egin zuten, baina Astiazaran gelditu zirenetariko bat izan zen. Baina, Argianorekin alderatuta nahiko argi gutxikoa zenez eta karmeldarren komentuko esperientziak bere jokabidea zertxobait zuzendu zuenez, Sarasuak ez zekien zein puntutaraino zen kaltegarria.
|
|
|
Udal-boterea eskuratu zutenerako karlisten mehatxua gainean zeukaten, eta ahaleginik gehienak hirigunea defendatzera bideratu behar izan zituzten. Lizarragaren errendizio-proposamenaren aurrean sortu ziren tirabirak,
|
herritik
alde egin zuten milizianoen kopuru urria (seitik batek) eta federalista ospetsu batzuek. Inocencio Ortiz de Zaratek, besteak beste, karlisten agintaldian eskaini zuten kolaborazioa, errepublikanoen eta karlisten arteko harreman, onak ez baziren?
|
|
2009
|
|
|
–Emakumeen eskubideak gerra-tokian?, Galtzaundi, 2008/07/04, 283, 17 -20 or. Eta Errazkin Agirrezabala, M.; SaizarArostegi, J. eta Zubeldia, L. (2008): 1936ko Gerrako Oroitzapenak Tolosaldean eta Leitzaldean, Galtzaundi Euskara Taldea eta Tolosaldeko eta Leitzaldeko Hitza, Tolosa, 102 -113 or. Eskerrakeman nahi dizkiogu Xabier Basterretxeari dokumentazio-bilketan emandako laguntzarengatik.prozesatuari gagozkiolarik, zeinari dituen adiskidetasun eta erlazioengatik ileamoztu zitzaion Armada Tolosara sartu zenean, aipatutako
|
herritik
alde egin zuenBilborako bidea hartuz, han bere mutil-lagunarekin biltzeko asmoz. Hiri horretanbere burua erakutsi zuen antzoki batean, egindako ile-mozketa EspainiaNazionalaren aurkako kanpaina bultzatzeko baliatuz».
|
|
2010
|
|
|
Hiztegi entziklopediko batean arakatuz, halako deskripzioaikus genezake: «Pertsona edo giza talde bat herri batetik bestera joatea, berezikiarrazoi ekonomiko, sozialak, etab. direla medio»4 Push & Pull teoriaren ildoan, alde batetik etxetik alde egiteko arrazoi bat behar du emigranteak eta, bestetik, inora joateko zio bat ere bai; normalean
|
herritik
alde egiteko arrazoiak eta atzerrirajoatekoak bateragarriak dira. Herria utzi eta Ameriketara edota munduko besteinongo punta batera joateko zioa ekonomikoa edo soziala da nagusiki; eta hauxedugu ere Ameriketara joatekoa.
|