|
2019
|
|
|
Atsolorra ez da, ordea, Euskal Herriari dagokion ospakizuna, askoz ere urrunago ere topa baitaitezke jaiotza erritu honen tankerako ospakizunak. Luis Mari Zaldua Euskal Filologian doktore eta ikertzaileak aurrez aurreko elkarrizketa batean ohartarazi bezala, Perrault anaiei esker zabaldu zen Basoko Loti Ederraren
|
herri
ipuinaren hasieran inguruko emakumeek bisita egin zioten errege erreginaren haur jaioberriari eta denek eman zioten bedeinkapena (batek izan ezik, baina hori beste kontu bat da). Bisita hori atsolorraren adierazpen europarra izango litzateke.
|
|
2021
|
|
|
4 Mari Xor
|
herri
ipuina eta haren bertsioen azterketa
|
|
|
Sutondoan irudikatzen dugun klixe hura urrunago doa, beraz. Lehengo jendarte tradizionalean aisialdiak zuen zentzuari oso lotuta agertzen zaigu
|
herri
ipuinen funtzio hau, aisiaz ulertzen zena ere diferentea zelako. Bizitzeko moduari eta denboraren kontzeptualizazio desberdinari, pausatuagoari ere atxikita azaltzen dela dirudi.
|
|
|
Horixe izan daiteke ipuinen funtzio nagusia edo, gutxienez, begi bistakoena. Eta ez
|
herri
ipuinena soilik, ipuingintzak bere osotasunean eta orokorrean didaktismoari eta balio, moral eta ideien transmisioari heldu izan die. XVIII. mendean errotu zen helburu hori, eta, harrezkero, iraun du ondoko mendeetan ere.
|
|
|
Hala ere, pentsa daiteke honi lotuta XVIII. mendean egin ziren testuen egokitzapenak burgesiaren kontrolpean zeuden botereguneen eskakizunei eta helburu zehatzei erantzuteko burutu zirela. Hau da, esan daiteke ipuinak habitus jakin baten erreprodukzioa bermatzen laguntzeko ere erabili izan direla1 Horrek erakusten du ez direla testuak soilik aldatu, baizik eta
|
herri
ipuinen helburuak nahiz erabilera ere garaian garaiko gizartearen isla izan direla. Egia da aldakortasuna batez ere edukietan gertatu dela, baina baita funtzio, helburu edota bestelako ezaugarrietan ere.
|
|
|
Aipatutakoak izan dira ahoz aho eta belaunaldiz belaunaldi transmititutako kultur adierazpide honen ezaugarriak eta funtzio nagusietako batzuk, eta hain zuzen ere, ahozkotasunaren berezko testuinguruak eragin du herri ipuingintzaren ezaugarri eta funtzio horiek aldatuz eta egokituz joatea, eta ez testuen edukiak soilik. Aldakortasun horri justuki heldu nahi zaio artikulu honetan, azterketa konparatibo baterako ardatz gisa, Mari Xor
|
herri
ipuina eta beste bertsio batzuk erkatzeko. Hala ere, orokorretik zehatzerako bidea norabide bikoa izango da, antzekotasunak eta desberdintasunak ez ditugulako testu horietan soilik zehaztuko, herri ipuingintzaren aspektu desberdinei heltzeko asmoa baitago alderatze honetan.
|
|
|
Euskal literaturaren kasuan jakina da bere historian ahozkotasunak, hainbat arrazoirengatik, izan duen eta oraindik duen garrantzia bere transmisio eta iraunkortasunean. Izan ere,
|
herri
ipuin tradiziozko edo folklorikoek ahozko transmisioan aurkitu dute iraunkortasunaren bermea. Nolabaiteko gotorleku izan da ahozko transmisioa, horri esker denboran eta memoria kolektiboan irautea lortu baitute.
|
|
|
Zalantzarik gabe ahozko
|
herri
ipuinen ezaugarria bada ere, aldakortasun horrek, nolabait, bere mugak dituela dirudi. Aldaketak aldagaitz mantentzen den konstante baten inguruan gertatzen dira.
|
|
|
Idatziz jaso aurretik eta ahoz aho transmitu izan diren bitartean, istorioak aldatu, egokitu edota, batzuetan, zenbait elementu fusionatu egin dira. Alde batetik, esan dezakegu, hortaz,
|
herri
ipuinen nahiz mitoen aldakortasuna haien ahozko berezko izaerari lotuta dagoela eta, bestetik, horren ondorioz definitu eta mugatzeko zailtasunak egon badaudela, agian, sailkapen, muga edo etiketa askorik onartzen ez duen adierazpide literario honetan. Hala eta guztiz ere, argi izan behar dugu ipuinen bertsio desberdinen kopuru ia kontaezina dugun moduan, oinarri oinarrian UZTARO 119, Bilbo, 2021eko urria abendua hauek harremanetan jartzen eta multzokatzen uzten diguten elementu konbergente ugari dituztela.
|
|
|
Sinboloak" haurraren egia" moduan definitzen ditu Igerabidek (op., 53) gaiari eskainitako artikuluan. Dioenez,
|
herri
ipuinen gorpuztura sinbolikoak sakoneko aldaketa gutxi izaten ditu eta oso egitura egonkorra du, eta adituaren ustetan, horrek" haurrari sendotasuna eta ziurtasun handia" ematen dio, batetik, eta bestetik," haurrari bere izaeraren erdigune sendo bat osatzen lagun diezaioke" (op.). Haatik, nolabaiteko malgutasuna aitortzen dio sinbologiari, eta elementu konstanteen eta aldakorragoen arteko tentsio hori antzematen da aztertutako sinboloetan.
|
|
|
Edonola ere, generoaren ahozko izaeraren ondorioz egon den aldakortasunaren barruan ulertu behar dugu herri ipuingintza. Horrez gain,
|
herri
ipuinen berezko testuingurua ahozkotasuna da; horixe litzateke ipuinen oinarrizko abiapuntua. Herrian kokatzen da testuen sorkuntza eta transmisioa, kolektiboan.
|
|
|
erlijioarekin lotutako eraztuna, naturarekin lotutako zuhaitza eta fruituak... Igerabideren hitzei jarraikiz, egiaztatu ahal izan dugu
|
herri
ipuinen gorpuztura sinbolikoak sakoneko aldaketa gutxi izaten dituela eta egitura egonkorra duela, eta gertaerekin nahiz pertsonaiekin bezala, elementu konstanteen eta aldakorragoen arteko tentsioa antzematen da aztertutako sinboloetan.
|
|
|
Zaila da jakitea ipuina berez non sortua den, eta nondik zabaldu den mundu zabalera. Praktikan, beraz, eta Barandiaranek dioenari jarraikiz, Mari Xor euskal eta euskarazko
|
herri
ipuina dela ondorioztatzen dugu, baina euskal aldaera izatera mugatzen ote den baieztatzea, besterik litzateke.
|