|
2010
|
|
|
Badirudi askatasun handiena Zuberoan izan zutela. Irakasle zuberotar hauei, gisa batez edo bestez, zor omen zaie bertako
|
herri
antzerki nagusia: pastoralak edo trajeriak; haiek ziratekeen sustatu zituztenak.
|
|
|
Attattak maite zuen ausagailua arriskutsua da, beherera tira gaitzake, non ez duen B mailako zuzendari batek kudeatzen, Ilargi xendara edo Orreaga Roncesvals en bezala. Gure arte dramaren oinarriak transmitituak ez direnez, sorkuntza batean
|
herri
antzerkiari hartuak baleude ez lirateke ikusiko ere. Epaitzeko orenean," graduaren" emateko hiztegia eta ebaluatzeko kontzeptuak Frantziatik heldu dira eta ez dira beti pertinenteak gurean.
|
|
2011
|
|
|
onen eta gaiztoen dualismoaren bidez, Mundua egituratzen du. Onak,
|
herri
antzerkian bezala, kristau zintzoak, apaizak eta, oro har, Xabierren jarraitzaileak dira. Gaiztoak, berriz," turkoak" dira, hau da, arrotzak eta atzerritarrak.
|
|
2014
|
|
|
Iduriz eta sintesia egin nahi duela bi ereduen artean. Euskal Herrian dauden bi legitimitate horiek bateratu nahi balitu bezala, bera profesionala izanki, naturalki kokatu baita Landarten ereduan,
|
herri
antzerkiaren mundua lotu beharrean ari dela ematen du. Ene ustez bada hortarik baina beste zerbait ere eta liburu honen funtsetarik bat honi arrapostua ematea da.
|
|
|
" hauentzat euskara mantxarik gabeko hizkuntza baitzen". Ikusten denez auzi politiko/ filosofikoa bada gibelean eta toberek,
|
herri
antzerkiek herexa guti utzi badute gure literaturan hautu baten emaitza da. Euskaltasunaren definizioa eta mugak eman dituztenak atzeman daitezke lokarria bilatuz Peru Abarka, Garoa eta Escualdun Ona kazetaren artean.
|
|
|
• Baina
|
herri
antzerki. Iturrietara berriz joaten da.
|
|
|
Funtzionatzen da errealitatetik altxatzen delarik, kopia uzten delarik, ez puntuz puntu errealista delarik. Eta ene ustez profesionalen bila joanez ere, ez da hobeki ibiliko, Larzabalen antzerkietan hasteko ez, pertsonaiek panpina errusiarrek bezala,
|
herri
antzerkiaren barne kodea baitute beren baitan gordea.
|
|
|
Baina naturalismoaren ezina kontziente ikusten dut Larzabalen antzerkian. Sintesia hori
|
herri
antzerkiarekin, naturalismoari sinbolismo dosis baten isurtzeko bezala ikus daiteke. Areagotu du oraino antzerki historikoetan, bere Commedia dell’Arte ren maskak urtzen ditu on eta gaixto diren pertsonaietan.
|
|
|
Larzabal eta Landart abiatzen dira leku beretik eta bide ezberdinak hartzen. Larzabalek
|
herri
antzerkia integratzen du, dantzan kontserbatu gorputzaren jakintza hura, hots gorputza bere defaut eta miseriekin. Gorputza dantzan hasten delarik, ari da, ez da bozgorailu soil.
|
|
|
Preseski adibide interesgarria da. Larzabal
|
herri
antzerkiaren kodeekin jostatzen dela aipatua dugu. Bordaxuri antzerkia urrunago doa oraino erregistro horretan.
|
|
|
Inpaktua, errebelazioa bilatzen du. Baina bereziki inspiratzen da
|
herri
antzerkiaren kodetarik bere egituran. Eszena arras mutuak, irudi garbiak bilatzen ditu, plazakoa zen lehen, gorputz marrazki bat, dantza erran behar zaio?
|
|
|
Larzabalen estilo eta artea, bere komedia arin itxurarekin, genero berezia da, genero berria sortu baitu gurean. Saletako antzerkiko egina, urre aroan horretarako zen eskaera, sintesia egiten du formatu ttipiko antzerki hezitzaile eta jendeen inkontziente kulturalean den
|
herri
antzerkiaren, libertimenduaren artean.
|
|
|
Antzerki honek
|
herri
antzerkitik ez du deus, ez du nahi, biziki antzez lana da. Egituratua da finki, irekidura biziki pentsatua da sar gaitezen ekintzan laster, pentsatzen da zerbait tramankulu ondoko pertsonaia sar dadin, berriz partitzean iragartzen da bestearen sartzea, arte horretan konfidentziak entzuten ditugu.
|
|
|
Orhi gainetik gure euskal
|
herri
antzerkia begiratzen diogularik, soa lerratzen zaigularik Salbatoreko juntara, gure dramak, jostatzekoa edota tragikoa sinbolikoak dira biak. Hau da gure herentzia txerrea zafratzez eta dantza puntuz, xilintx eta xirula soinuz, euskal oihuz edo kantuz lur honetan sartu zutena.
|
|
|
Hau guzia eta biziki gehiago oraino, abilezia handienean menturaz
|
herri
antzerkiaren irenstea bezala bere antzerki garaikidean, sarri ikusiko dugu, jendearen inkontzienteari mintzatuz, publikoaren sakelaratzeko giltza hor ere ikus baitaiteke.
|
|
|
Herriko mutilaren lehen agerraldia tobera irekitzea da. Tutalariak eta jaslariak sinesgaitz dira baina
|
herri
antzerki egituran sartzen dira. Bukaeran Pako juje absurdo dugu, mozkorraren rolean da.
|
|
|
Ikusi dugu Herriko bozak ekin antzerki landuago batetara edo hobeki erran ezberdinera eramaten duela Larzabalek, anizten duela bai edukia eta bai forman. Antzerki honek, dramaturgiari dagokionez, ez du kidetasunik
|
herri
antzerkiarekin. Seminario ttipian frantses kurtsoetan aztertu antzerkiak ezagutzen dira lan horietan, frantses klasikoen eragina nabari.
|
|
|
Baina Larzabalen lanetan
|
herri
antzerkiko arketipoak ikusten ditugu aldizkatzen, Santibatek andere ko" nagusi bilo izurra" ren avatar gisa interpreta daiteke Okilomendi jaun mera, funtsean Monzonen Hazparneko anderea ko rol nagusia berdin. Hainbat obretan ageri da haur gizon hori, komedia pertsonaia guzien defautez jantzia.
|
|
|
Kontzeptuak jalgi dira hortik, hauetarik, kontzeptuetarik, dira pertsonaiak esplikatzen eta funtzioak agerian uzten. Ihauteria
|
herri
antzerkia da, errituala, hil ala bizikoa baitzen herriarentzat, transmisio eta heziketa (g) une, jendartearen arraberritzea du trabes. Tobera nahi eta ez, berdin garrantzitsua izanik ere, bere trabesetan artista antzerkia da, pastorala den bezala, aipatuko dugu urrunago.
|
|
|
Toberez ikerketan hasten delarik,
|
herri
antzerkiaren izenaren pean sailkatuak diren herri edo jende ekitaldi anitz atzematen dira nahasirik. Tobera liburutegietan, iturri gehienetan, antzerkia da, eta antzerki klasikotik bereizten diren gauza ezberdin anitz izen horren pean biltzen dira.
|
|
|
Hasteko ta bat, errepikatu behar da euskal antzerkiarentzat, xantza izan dela Herelle Baionatik pasatu bazaigu egun batez, zeren eta hura gabe ez baikenuen deus izanen aztergai. Ez da
|
herri
antzerkiaz mintzatzen ahal orain Herelle aipatu gabe, haren obrak kritika berezi bat merezi luke. Arestik, Kaniko eta Beltxitina aitzin solasean, erakusten digu zer begirune zuten tokiko jakintsuek, herri ekintza horientzat.23 Ardura errana da frantseskeriaren parean euskararen zaintzaile izan dela Eliza, baina 1909an, Herelle pastoralaz pastorala, eta toberen ondotik zebilelarik, apezpikutegiak manatu zuen inkestan, ageri da ez dela izan Eliza herri ekimenen babesle, are gutxiago bultzatzaile, euskaltasunaren gainean finkatua zen integrismo bat baizik.
|
|
|
Zer egin beraz
|
herri
antzerki komikoaz?
|
|
|
Laborategian deskubritzen duguna agerian uzten badugu eta izendatzen hizkuntzan, magian bezala errealitate horren jabe jartzen da hizkuntza eta diglosiatik ateratzen. Errebelazioa hunkitzen du antzerkiaren inpaktuak eta lotura egiten
|
herri
antzerkiak duen augurio funtzio eta magikoarekin. Lehen sentsuan.
|
|
|
Kontradikzioa ikusiko du batek testu honen alpha eta omegaren artean. Eta
|
herri
antzerkia orduan. Herri antzerkia antzerki izan da eta da batzuetan.
|
|
|
Beharra antzerki zaharrean galtzen delarik maite ditugun formak ikusten ditugu urtez urte soiltzen, tturrintzen, esleitzen. zaie
|
herri
antzerkiko aritzaileei berriz erran zer egiten duten plazan, galde egin zer helburu ikusten dioten beren deanbulazioari, herresta galdu gisa ager ez daitezen karrikan. Dantzariei bietan.
|
|
|
Baina justizia zen jomuga, tobera hala baita bere izatean, mise en abime bat ere bazen, tobera beraren auzia balitz bezala, kabaret edo joko hanpatu batekin. Tu quoque k xokatu zuen azkar, ez zen ene helburua, antzerkia egitea baizik baina orduan ohartu nintzen, antzerkia ez zela gehiago antzerki ordu arte bezala, ezezagutza handia bazela definizioetan, erraten zen
|
herri
antzerkiaren gordinkeria, arrunkeria ez zela utzi behar sartzera euskal antzerkira. Zeri erraten zioten euskal antzerki?
|
|
|
Zeri erraten zioten euskal antzerki? Non ikusi zuten
|
herri
antzerki hori. Nehon ere.
|
|
|
• Ohar:
|
herri
antzerkian bezala, toberako zirtzila bere tresnarekin jalgitzen da, pala du eskutan, funtzioak du pertsonaia egiten.
|
|
2016
|
|
|
...o ikastetxean filosofia irakasle arizan zen 1909 az geroz, non doktorego tesi bi apailatu baitzituen, bata Les elements cartesiens de la doctrine spinosiste sur les rapports de la pensee et de son oljet izenburupean, eta bestea, bereziki gure interesekoa den Helene de Constantinople pastoralaren edizio kritikoa, Parisen 1909.ean argitara eman zuen 500 orrialdetik gorako liburuki mardula, Zuberoako
|
herri
antzerkiaren ikerketarako, Herelleren lanekin batera, ezin utzizkoa dena. Azken horrek Baionako lizeoan zuen ardura largatu zuenean, Leoni berari eskaini zioten katedra, eta ordutik genuen Adurreko hirian, langile nekaezin; hango Cercle dEtudes Euskariennes izeneko lagunartean partaide ahaidea zuen Hiriart Urrutiren eskutik sarturik, orduko beste euskaltzaleekin batera arizan zen Urkixo, Lacombe, Broussain, Gavel, Landerretxe..., euskarari buruz eta Euskal Herriari buruz ainitz kolaborazio ondu zituela, Gure Herria zein RIEV aldizkarian bereziki agertu zirenak.
|
|
|
Frantses aldaerak Vinson zenak ekarri zituen, eta espainierazkoak ere egon bazeuden. Bi urte beranduxeago Zuberoako
|
herri
antzerkiak solasgai izan zituen Quelques notes sur lespastorales basques Baionan argitaratu zen idazkian, alabaina bizi eta ikertutako oro hil baino sei urte lehentxeago Chalons sur Saonen karrikaratu Les loisirs d’un etranger au Pays Basque liburuan jaso zuen.
|
|
2019
|
|
|
Horren adibide, Karl Marxek berak eskuizkribu ekonomiko filosofikoetan utzitako apunteak (Sanchez, 1961); 2) estetika aztergai nagusitzat jo denean (zentzu hertsian, estetikaren azterketa marxistak deitu izan zaiona); 3) belaunaldi marxista ezberdinek estetikarekiko zaletasuna garatuko duten formetan (metaforak eta era askotako baliabide estilistikoen erabilera, sobietar iraultzaren erreferenteen eleberri politikoak, marxista kritikoen jardun polifazetikoa,...) eta 4) marxismoak estetikatik jasotzen dituen era askotako ekarpenetan. Bada, sortzaileek (norbanakoek zein kolektiboek) egoerak (gertatu dena, gertatzen ari dena eta gerta daitekeena) modu apartekoan kaptatu eta forma estiko sentikor zehatz bat ematen diete (kanta, bertso, mural edo
|
herri
antzerkiaren bidez esaterako). Sorkuntza artistikoak bizitzen (eta borroken) jasangarritasuna ahalbideratzen du; hau da, ingurua eta gu geu eraldatzeko gaitasuna dauka.
|