|
2000
|
|
|
izan ere, bertze nonbait kontatu dizut, jaun André, nola egin zuen ene arimak Felisak kontatzen zizkidan ipuinen aterbetik zientziaren aterberat; baina hirugarren aterbe bat ere izan nuen, bertze biak bezain inportanta, bederatzi hamalau urte bitartean bere babesa eman zidana eta alborat utzi ezin dudana, eta aterbe hura izan zen jaun Marcel Dibarsorok bere irakaspenekin eta bere bihotz liberaltasunarekin eskaini zidana. Zeren eta, bertzenaz, ez baitago endelegatzerik
|
handik
urte gutirat izan nuen haustura, ene nortasuna eta ene izatasuna bi partetan partitu zituena.
|
|
|
Ordea, anaia Madrildik itzuli zen, eta, handik aitzina, Villagrandeko dukearen semearen gutunen aiduru egoiten zen hura, ezin urduriago. Eta asteazken goiz hartan ere —tigreak basorat ihes egin eta
|
handik
urte erdirat edo izan zen, hurrengo urteko martxoan— gutun bat jaso zuen, non Villagrandeko dukearen semeak Madrilgo kontuen berri emaiten baitzion, baita bere etxearen eta etxekoen berri ere; eta gutun hartan eta bere gutun guztietan beti izaiten zuen esker oneko hitzen bat azken aldera, batik bat gure amarentzat, zeinak ezin hobeki tratatu baitzuen, hura gure etxerat etorri zenean, aitaren...
|
|
|
Samosko Aristarkok mugitu zuen, Kopernikok mugitu zuen... eta Ga li leok berak ere mugitu zuen, eta are, bere baitaren baitarik mugitzen segitu zuen gero ere, zeren, sinatu nahi ez zuena sinatu behar izan bazuen ere eta halatan sentitu ezen, gorputza salbatzearen truke, itzalperat kondenatu zuela arima —eskua eta luma, alegia—, aldiz, itzalpe hartarik skribatzen eta bere skribu haiekin Lurra bulkatzen segitu zuen, eta argi berri batekin argitzen: bere Di sco rsi ekin mugitu zuen eta argitu,
|
handik
urte batzuetarat.
|
|
|
Izan ere, nork erranen zidan neuri ezen
|
handik
urte erdirat Piarres Oihartzabal kapitaina bera etorriko zitzaidala toki hartarat, non bizi baitziren indiar haiek, ezin abegikorrago hartu nindutenak, don Venanciok erran bezala...?
|
|
|
Baina kontu haiek guztiz aldatu ziren,
|
handik
urte erdirat edo zazpi bat hilabeterat, jaun Marcelen etortzearekin. Zeren eta jaun Marcelek baitzuen bertzeen bihotzen ukitzeko zenbait antze eta trebetasun.
|
|
|
Gainerat, herritarren mesfidantza zegoan, eta ez zegoan deus egiterik mesfidantza hura uxatu ezean, etxegoiendarrenak izan ziren lur haiek jabe berria zutenez eta jabe hura Urbiango herria zenez gero: erran nahi baita ezen lur haiek herri lur zirela orduko, Leringo kondearen zerbitzuan aritu zen Burgosko kapitain lagun batenak izan ondoren, zeren, gerla maradikatu haiek galduz gero, kapitain hark bereganatu baitzituen etxegoiendarren lurrak, kondeari eskaini zizkion zerbitzuen ordain, eta zeren,
|
handik
urte gutirat, urbiaindarrei saldu baitzizkien kapitainak jauregia eta lur haiek guztiak, Burgostik urrun geratzen zitzaizkiolako eta bere bizitzako mementu batean zorretan sartu zelako. Eta hargatik agertzen zituan herritarrak mesfidati eta gibel beldurti, ez baitzuten sinesten balizko olaren balizko irabaziak lurraren jabetasunetik jaso izan zituztenak baino handiagoak izan zitezkeenik, nahiz eta gure aitak behin eta berriz aitortu zien baietz eta baietz, Urbiaingo elizaren aitzinean zelebratu zen juntan, norat etorri baitzen erregeordearen mandataria ere.
|
|
|
Eta, hartarakotzat, memoriaren ur uherretan murgildu naiz, zeren memoriaren urak kasik beti baitira uherrak, nahiz eta ezin gardenagotzat ditugun maiz. Izan ere, haurtzaroko edozein gertaki hartzen dugularik ere, nola, alde batetik, bizi izan gintuèn haurrak bizi izan baitzuen gertaki hura, eta nola, bertzetik, haurraren berezko berezkotasuna den gertatu gauzen inguruan fabulatzea, asmatzea eta haiek apaintzen ibiltzea, hala iduritzen zaigu
|
handik
urte batzuetarat ezen asmatu fabula edo ipuin iduriko horiek direla zinez bizi izan ditugunak eta ez mementuan eta bere denboran gertatuak. Baina fabulatzeko duen ahal horregatik ez balitz, bertzalde, haurra ez litzateke egiazko haur izanen eta, alde horretarik, haurrak itxuraldatu errealitatea bertze errealitate horren ezaugarri ere izan liteke:
|
|
2002
|
|
|
Baina egia esan behar nuela iruditu zitzaidan. Eta gezur txiki bat, ohi bezala, gaitzean aditua zèn jendeak ez baitzuen uste, artean, epe laburrean erremedio eraginkorrik asma zitekeenik, tratamendu erretrobirala
|
handik
urte eta erdira ezarri bazen ere. Esan nion:
|
|
2003
|
|
|
Eta nik sinetsi egiten nion. Baina, sinetsi izan ez banio ere,
|
handik
urte gutxitara izanen nuen sinesteko aukera! Paristik itzuli zenean, oilar bat besagainean zuela itzuli baitzen Pello!
|
|
2004
|
|
|
Baina Adelak, haurra izan bezain pronto bere mehatxua betetzen zuela, auzitara jo, eta jujeak
|
handik
urte erdira eman zuen epaia: mota guztietako analisiek frogatzen zutenez, ni nintzen haurraren aita, zalantza izpirik gabe, eta haurraren amari, hilero hilero, hainbateko bat ordaintzera behartu ninduen.
|
|
|
Idatzizko harreman horrezaz gain, lauzpabost urtean behin itzultzen zen anai Benito etxera bisitan, eta orduan ere ez zen amonaz ahazten, auzoko lasalletarren eskolako atezaindegira espresuki joaten baitzitzaion. Joan zenetik hamabost hamasei urtera, baina, urtebete osoan egon zen gutunik bidali gabe, amonak hiruzpalau idatzi zizkion arren, harik eta anaietako batek jakinarazi zion arte anai Benitok larri antzean behar zuela, perlesiak jota, Mexikotik iritsi zitzaièn azken berriaren arabera; handik lau hilabetera, berriz, anai Benitok azken hatsa eman zuen; eta,
|
handik
urte erdira, finean, anai gazteago baten bisita izan zuen amonak: anai Jaxinto zen, Mexikora ere bost urterako joan zena, anai Benito zegoèn lekutik ez oso urruti.
|
|
|
Psikiatrarena entzun bezain laster, beldurtu egin nintzen. Nork esango zidan niri, orduan, ongi ohitu nuela psikiatren kontuetara,
|
handik
urte batzuk barru! Baina lehen aldi hartan, bai, izutu egin nintzen, psikiatrarena aditu orduko eroaren paperean sentitu bainintzen, une batez.
|
|
2005
|
|
|
Eta, nola, kausaren? alde zernahi egiteko prest baitzegoen, horrela sartu zen mundu hartan amona Kontxi, eta horrela sortu zuen
|
handik
urte erdira bere web orria: –www.komunista.com?.
|
|
2006
|
|
|
Eta orduan diaporama batean belaontzi eder bat agertzen zen, Antilletako itsasoan, eta Sisak abesti hunkigarri bat kantatzen zuen. Irudi hura inoiz ez zitzaidan oroimenetik galdu, eta horrela,
|
handik
urte batzuetara, neronen Antillak eta belaontziak asmatu nituen. Ez al da istorio polita?
|
|
|
Eskuak gora eta behera darabiltzala, Doloresek kontatu du
|
handik
urte askotara, jada ezkonduta zeudela, Paulok Luisari aitortu ziola berak ere sekulako beldurra pasatu zuela bidaia hartan, bihurguneetan autoa ia ezin kontrolaturik ibili zela. Eta Nerearen amari eta izekori lasai egoteko esaten zien bitartean, bihurgune bakoitza pasatzea lortzen zuenean bere barnerako esaten zuela:
|
|
|
Argentinan geratu zen László. Are gehiago, argentinar bihurtu zen
|
handik
urte batzuetara, eta izena ere aldatu zuen hango izenen itxura izan zezan: Ladislao José Biró bihurtu zen.
|
|
2007
|
|
|
Baina
|
handik
urte askotara (1960 inguruan) are gotorkiago finkaturik utzi zuen Stephen Hawking fisikari ospetsuak, ez-egonkortasunaren eta hedakuntzaren beharra aurkituz.
|
|
|
–Existentzialistek
|
handik
urte batzuetara Europan, Kierkegaard eta Unamunoren lumaz, modan jarriko zuten filosofia Galiza ahantzian aldarrikatzea.
|
|
2008
|
|
|
jakin ere, bazekien Ernestinak zergatik: ...moja izateari utziz; Ernestinak izan zituen, bai, une hartan gorabeherak, eskrupuluak ere hantxe behar zituen, aditzera ematen ziotenak ezen porrota berea izan zela, baita porrotari zegokiòn tonetako errua ere?, baina badirudi uste baino hobeto bideratu zuela gero bere afera hura, baldintza haietan, Ernestinak edo aurrera egiten zuen, edo erruaren zamak zapalduta bukatuko zuen?, Ernestinak berak
|
handik
urte batzuetara egin zituèn hitzak esandakoaren erakusgarri: –Komentuan eskrupuluak nituen arazo, baina komentutik irten ahala ez nituen jada.
|
|
|
Eta Ollorekin joan, eta
|
handik
urte pare batera itzuli zen, Bilboko setioaren ondotik, beherako luze bezain larri batek litzentziatuta, bizitza militarretik ez ezik, bizitza zibiletik ere bai ia, hiruzpalau egunetan ibili baitzen hil edo bizi, bizi edo hil. Gizona, gero, atzera egiten ez zuèn ahulaldian sartu zen?
|
|
|
Guztiz bestela gertatu zitzaion, ordea, Reginari, Villalbako markesak ikusi zituenean,
|
handik
urte batzuetara?
|
|
|
Zehatza zen bere buruarekin, kosta egiten zitzaion lan bat bukatutzat ematea. Behin,
|
handik
urteetara, Mexikoko erbestean, bukatu gabe eta oihal batekin estalita zegoen koadro bat begiratzen saiatu zen erosleren bat, tapakia kenduta. Artetak hura ikusi zuenean, amorruz, espatularekin zauria egin zion aurpegian.
|
|
|
Horren handiak, ezen Bakeriza bera joan zen
|
handik
urte batzuetara herriko alkatearekin batera Madrilera Prietorengana, berau Hirigintza ministro izendatu zutenean. Ondarroako portua zaharberritzeko eskatu nahi zioten ministro berriari, kaiko sarrera arriskutsu hura zela eta.
|
|
|
Ernestinak garbi zuen frai Millanek desterrua izan zuela, karmeldar ordenako nagusiek erabakitako epaian, bere portaeraren eta jokabidearen ordain... jakin ere, bazekien Ernestinak zergatik: ...; Ernestinak izan zituen, bai, une hartan gorabeherak –eskrupuluak ere hantxe behar zituen, aditzera ematen ziotenak ezen porrota berea izan zela, baita porrotari zegokiòn tonetako errua ere–, baina badirudi uste baino hobeto bideratu zuela gero bere afera hura –baldintza haietan, Ernestinak edo aurrera egiten zuen, edo erruaren zamak zapalduta bukatuko zuen–, Ernestinak berak
|
handik
urte batzuetara egin zituèn hitzak esandakoaren erakusgarri: " Komentuan eskrupuluak nituen arazo, baina komentutik irten ahala ez nituen jada.
|
|
|
Eta Ollorekin joan, eta
|
handik
urte pare batera itzuli zen, Bilboko setioaren ondotik, beherako luze bezain larri batek litzentziatuta, bizitza militarretik ez ezik, bizitza zibiletik ere bai ia, hiruzpalau egunetan ibili baitzen hil edo bizi, bizi edo hil. Gizona, gero, atzera egiten ez zuèn ahulaldian sartu zen... aurrerago, etxera bidali ostean, indartuz joan bazen ere, apurka apurka.
|
|
|
Guztiz bestela gertatu zitzaion, ordea, Reginari, Villalbako markesak ikusi zituenean,
|
handik
urte batzuetara...
|
|
2009
|
|
|
(?) Domingo beste muturrean zegoen; Benjamin Maria jaio,
|
handik
urte erdira hil eta fantasma bilakatu zenetik, gainera, itsu sinesten zuen anaia gazteenak etxekoak zainduko zituela, baita gaitz larri guztietatik, tuberkulositik bereziki, libratuko ere; esan nahi baita Domingo txantxak egiteko moduan zegoela, jolasten zenean, bestalde, ez zuen arriskurik neurtzen, arriskua ezinbesteko baldintza balu bezala jolasa jolasago bihurtzeko?, neurriz kanpoko txantxak ere bai?
|
|
|
Gabino etxean gera zitekeen, baina kanpora irten zen, barruak agindutako erabakian, Gabinok berak halaxe aitortuko zuen
|
handik
urte batzuetara Zapiain doktoreari idatzitako eguneroko itxurakoan 8:
|
|
|
Aitak etxekoen aurrean apaldu eta zapaldu zuenetik, aitaren aurkako gorrotoa hazi zitzaion, itxuragabeki hazi ere, halako eran, non, aitak anarkisten aurkako madarikazio hura bota bezain laster, solidaritate moduko bat nabaritu baitzuen bere baitan. Domingok behin baino gehiagotan aitortuko zuen nabaritutako hura,
|
handik
urte batzuetara?, erarik automatikoenean, haien alde: esan nahi baita lehen aitaren begiekin ikusten zuena. Regina eneko mutilek aita zuten erreferentzia ordezkaezina?
|
|
|
meza entzuten egoten zen, isil isilik, baina berak bere barruko ahotsei entzuten zien batez ere?. Orduan bururatutakoak idatziko banitu, teologi liburu potolo bezain lotsagabea aterako litzaidake? esango zuen
|
handik
urte batzuetara?, zarata etengabean, trukua, trukua eta trukua; mezatatik irtenda gero, baina, amak Domingori ematen zion errieta, burua alde batera eta bestera mugitzen aritu zelako, orain alboko ateari begira, mezatara berandu iritsitako eliztarrari adi, eta orain aurreko bankuan pausatutako euliari:
|
|
|
nola hiritik Galiziara zihoan bitartean jakin zuen utzitako hirira itzuliko zela noizbait, hain zen handia leku-aldaketak eragin zion mina? baita aukera aurkitu ere,
|
handik
urte batzuetara, azken bi urteetan gurasoak hil ondoren, ama pneumonia baten ondorioz eta aita bihotzekoak jota; nola batxilergoa bukatu bezain laster inprenta batean hasi zen lanean han Galizian, non ofizioa ikasi baitzuen, eta nola hirira itzulita gero beste inprenta batean hasi zen; Domingok adi adi entzuten zion, bere txandaren zain; une hartan, baina, denborak berriro nerabezarora eraman bal...
|
|
|
–Baina mutilak amets handiak zituen, eta hala lortu zuen teniente izatea, baita kapitain ere,
|
handik
urte batzuetara; eta kapitaina, jakina, zortzi puntako izar bati begira jarri zen orduan: hain amets ugari egiten zuen, noiznahi egiten zuen amets, bai esna zegoenean, eta bai lotan ere; lotan, baina, zortzi puntako izarra eguzki biribil bat balitz bezala agertzen zitzaion, harik eta, egun batean, mairuen aurkako gerran, han Marokon, sekulako balentria egin zuen arte, oker ez banago, gainera zetorkiòn tanke bat lehertarazi zuen eskuko granada batekin?, eta orduan, sari gisa, beste bateko bat eman zioten:
|
|
|
Baina desilusioak egindako zulo bakoitzak arima urratzen dizu, eta inozentzia galduz zoaz, eta nik, inozentziarik gabe pentsatzen jarrita, mamuak baino ez nituen ikusten han eta hemen. Bereziki,
|
handik
urte batzuetara, Ama Birjinaren eguneko dantzaldi madarikatu eta lazgarri batean gertatu zenaren ondotik.
|
|
|
Muy bien, Elena, esaten zidan, muy bien, brodatzen nengoela inguratzen zitzaidanean. Eta
|
handik
urtetara ere, jostundegian ibiltzen nintzen garaian, zerbait ondo brodatzen nuenean, iruditzen zitzaidan Isabelen ahotsa entzuten nuela: muy bien, Elena, muy bien.
|
|
|
Aitak etxekoen aurrean apaldu eta zapaldu zuenetik, aitaren aurkako gorrotoa hazi zitzaion, itxuragabeki hazi ere, halako eran, non, aitak anarkisten aurkako madarikazio hura bota bezain laster, solidaritate moduko bat nabaritu baitzuen bere baitan –Domingok behin baino gehiagotan aitortuko zuen nabaritutako hura,
|
handik
urte batzuetara–, erarik automatikoenean, haien alde: esan nahi baita lehen aitaren begiekin ikusten zuena –Regina eneko mutilek aita zuten erreferentzia ordezkaezina– bere begiekin ikusten hasi zela Domingo; horrela, errealitatea bere begien begiradaz berrinterpretatzen zuela, Domingok bere mundua eraiki zuen, aitarekiko mendekotasun psikologikoa hautsi eta haren aurkako konspirazioan, aitak gaizkiletzat zituenak ongiletzat hartuz, anarkistak eta fantasmak bereziki, fantasmak eta anarkistak.
|
|
|
" Baina mutilak amets handiak zituen, eta hala lortu zuen teniente izatea, baita kapitain ere,
|
handik
urte batzuetara; eta kapitaina, jakina, zortzi puntako izar bati begira jarri zen orduan: hain amets ugari egiten zuen, noiznahi egiten zuen amets, bai esna zegoenean, eta bai lotan ere; lotan, baina, zortzi puntako izarra eguzki biribil bat balitz bezala agertzen zitzaion, harik eta, egun batean, mairuen aurkako gerran, han Marokon, sekulako balentria egin zuen arte –oker ez banago, gainera zetorkiòn tanke bat lehertarazi zuen eskuko granada batekin–, eta orduan, sari gisa, beste bateko bat eman zioten:
|
|
|
Zalantzak zeuzkan, eta zalantzak zeukan preso Damaso, baita bere mundua ere, gurasoengandik jasotako mundutik gero eta gutxiago zuena, halako eran, non, gurasoekin mezatara joaten zenean ere, halako urruntasun bat nabaritzen hasi baitzen, bere zalantza hura itsasontzi bat balitz bezala, fedearen eta elizaren portutik gero eta urrunagotzen zuena: meza entzuten egoten zen, isil isilik, baina berak bere barruko ahotsei entzuten zien batez ere –" Orduan bururatutakoak idatziko banitu, teologi liburu potolo bezain lotsagabea aterako litzaidake" esango zuen
|
handik
urte batzuetara–, zarata etengabean, trukua, trukua eta trukua; mezatatik irtenda gero, baina, amak Domingori ematen zion errieta, burua alde batera eta bestera mugitzen aritu zelako, orain alboko ateari begira, mezatara berandu iritsitako eliztarrari adi, eta orain aurreko bankuan pausatutako euliari:
|
|
|
Jarri ziren bi lagunak Alde Zaharrerako bidean, non baitzeuden taberna asko eta asko; iritsi ziren bertara; ibili ziren taberna batetik bestera; egon ziren elkarrekin ordu pare batez; kontatu zion Albertok Domingori bere historia: nola hiritik Galiziara zihoan bitartean jakin zuen utzitako hirira itzuliko zela noizbait, hain zen handia leku-aldaketak eragin zion mina... baita aukera aurkitu ere,
|
handik
urte batzuetara, azken bi urteetan gurasoak hil ondoren, ama pneumonia baten ondorioz eta aita bihotzekoak jota; nola batxilergoa bukatu bezain laster inprenta batean hasi zen lanean han Galizian, non ofizioa ikasi baitzuen, eta nola hirira itzulita gero beste inprenta batean hasi zen; Domingok adi adi entzuten zion, bere txandaren zain; une hartan, baina, denborak berriro nerabezarora eraman bal...
|
|
|
(•) Domingo beste muturrean zegoen; Benjamin Maria jaio,
|
handik
urte erdira hil eta fantasma bilakatu zenetik, gainera, itsu sinesten zuen anaia gazteenak etxekoak zainduko zituela, baita gaitz larri guztietatik –tuberkulositik bereziki– libratuko ere; esan nahi baita Domingo txantxak egiteko moduan zegoela –jolasten zenean, bestalde, ez zuen arriskurik neurtzen, arriskua ezinbesteko baldintza balu bezala jolasa jolasago bihurtzeko–, neurr...
|
|
|
Gabino etxean gera zitekeen, baina kanpora irten zen, barruak agindutako erabakian, Gabinok berak halaxe aitortuko zuen
|
handik
urte batzuetara Zapiain doktoreari idatzitako eguneroko itxurakoan8:
|
|
2010
|
|
|
Benjamin Maria, ordea,
|
handik
urte erdira hil zen; bota zuen gure amak hitzalditxoa, ipini zuen Händelen Aleluia, eta gero, urteetan, erabateko isiltasuna gailendu zen Regina enean, gai hari dagokionez bai bederen: isildu zen ama, isildu ziren jaun kalonjea eta aita?
|
|
|
iraganeko sinesmena?; halakoetan, barrua irauli eta ziurtzat jotzen baitut nire argialdi hura grazia graziatsu bat izan zela, Jainkoak igorri zidana, bizitzan erabateko aldaketa eraginez? hargatik sartu bainintzen
|
handik
urte batzuetara Elorrietan frantziskotar, ongi dakizun bezala; eta, hala ere, badakit, bai, niri gertatua esplikatzeko bide horizontalagoak erabil daitezkeela, edo zientifikoagoak, bestela esanda, hain dira ugariak bizi senak asmatzen dituen tranpak eta trikimailuak biziari nola edo hala eusteko, zuk zeure izkribuan aditzera ematen didazun bezala, eta Zapiain estimatuak bere kontsultetan berdin:... Helenarekin bizi izandako porrotaren ondotik ez nuen bizitzeko gogorik, baina hantxe nuen, bizitzeko eta ez bizitzeko gogo guztien oinarrian bizi sena, biziarekin bukatzeko ordua behin eta berriro atzerarazi zidana:
|
|
|
ez dut uste orain naizena izango nintzatekeenik, xakearen zaletasunik gabe. Pasioa ere izan zen aldi batean, maisuen lehiaketa hartan jokatutako partida guztien informazioa eskuratu bezain laster,
|
handik
urte batzuetara, ekin nion gorabeherak estudiatzeari: nork jokatzen zuen pieza zuriekin eta nork beltzekin; pieza bakoitzaren mugimendu bakoitzak zer ate irekitzen zizkion eta zer ate ixten pieza mugitu zuenari, eta abar, harik eta, azkenean, partida guztiak edo ia guztiak buruz ikasi nituen arte?, eta arnasa bezalakoa izan zait beti, halako moldez, non, luzaroan jokatu ezean, astean behin gutxienez?, ezinegon moduko bat nagusitzen baitzait.
|
|
|
eta bai gaztelaniazkoak ere, hauen artean bat? nik
|
handik
urte batzuetara irakurri eta biziki hunkituta utzi ninduena: –¿ Qué me importa no ver la luz del día/ si tengo en mi conciencia la luz del Cielo?
|
|
|
Eta Heinrich ere halatsu aritzen zen, bere neurrian betiere. Heinrich gurpil aulkian eserita egoten zen maiz, gurpil aulkiarena medikuaren ideia izan arren, aitak berehala erantsi zion motor elektriko bat,
|
handik
urte gutxira merkaturatuko zirèn, oilomobilei, aurrea hartuz, asmakizuna patentatu ez bazuen ere?, eta txakurra alboan.
|
|
|
Gurea, beraz, enpresa eredugarria izan zen, frankismoaren garai haietan zer esanik ez? halaxe eman zion aditzera Francok berak bederen Teofilo Mariari, orbetarren enpresa saritu zuenean,
|
handik
urte batzuetara.
|
|
|
Istripua izan eta
|
handik
urte pasatxora hasi zen lanean Teo, 1937ko irailean, aitak, hartarako, seme ezindua etxetik fabrikara eramateko eta handik itzultzeko?, lantegiko automobil bat prestatu, chrysler handi bat zen:
|
|
|
Heriotzaren atarian dagoen gizakiaren larriminak badu garaiko literaturak maite zuen egoera muturrekoaren usain bat, baina ezin esan liteke Hugo denbora pasazko axalkerietan dabilenik: egile izenik gabe argitaratu zuen idazlana, 1829an, heriotza zigorraren kontrako aldarri gisa; polemika gaitza eragin zuen, eta
|
handik
urte batzuetara, 1832an, bere izen eta guzti kaleratu zen liburuaren bosgarren argitaraldia, heriotza zigorraren kontrako argudioetan sakontzen zuen hitzaurre batekin: –Errotik ukatzen dugu espero den efektua lortzen duenik.
|
|
|
isilpekoagoa bai bederen— heldu zitzaidana, Lauaxeta santu martiri bat bezala hil baitzen... hil zutenei ere barkatu ez zien, bada, beren gaiztakeria, Kristok bere hiltzaileei barkatu zien bezala: "... lleno de perdón mientras viva,/ lleno de gracia cuando muera"!; bere testigantza adierazteko, izan ere, poema batzuk utzi zituen, bai euskarazkoak —" Goiz eder onetan erail bear nabe..." hasten dena baino poema zirraragarriagorik...! — eta bai gaztelaniazkoak ere, hauen artean bat... nik
|
handik
urte batzuetara irakurri eta biziki hunkituta utzi ninduena: " ¿ Qué me importa no ver la luz del día/ si tengo en mi conciencia la luz del Cielo?
|
|
|
Benjamin Maria, ordea,
|
handik
urte erdira hil zen; bota zuen gure amak hitzalditxoa, ipini zuen Händelen Aleluia, eta gero, urteetan, erabateko isiltasuna gailendu zen Regina enean, gai hari dagokionez bai bederen: isildu zen ama, isildu ziren jaun kalonjea eta aita... eta isildu zen izeba Ernestina —hura batez ere! —, haren hitza gehien behar genuenean, Benjamin Mariaren auzia bideratzeko eta zentzurik gabeko historia hura zentzuaren arrastoan sartzeko; zergatik isildu zen izeba, berak eta bere autoritate moralak gu salba gintzaketèn mementoan doi?; hura ere lotsa ote zen, bada...?
|
|
|
Istripua izan eta
|
handik
urte pasatxora hasi zen lanean Teo, 1937ko irailean... aitak, hartarako —seme ezindua etxetik fabrikara eramateko eta handik itzultzeko—, lantegiko automobil bat prestatu —chrysler handi bat zen: primeran oroitzen naiz— eta egokitu ondoren...
|
|
|
Eta Heinrich ere halatsu aritzen zen, bere neurrian betiere. Heinrich gurpil aulkian eserita egoten zen maiz —gurpil aulkiarena medikuaren ideia izan arren, aitak berehala erantsi zion motor elektriko bat,
|
handik
urte gutxira merkaturatuko zirèn ‘oilomobilei’ aurrea hartuz, asmakizuna patentatu ez bazuen ere—, eta txakurra alboan. Tarteka, hala ere, berarengana jauzi egin zezala eskatzen zion, eta txakurrak jauzi egin eta Heinrichek lepa buruetatik heldu, eta zirrika eta musuka aritzen zitzaion, orain belarrian, orain kopetan eta orain mutturrean.
|
|
|
ez dut uste orain naizena izango nintzatekeenik, xakearen zaletasunik gabe. Pasioa ere izan zen aldi batean —maisuen lehiaketa hartan jokatutako partida guztien informazioa eskuratu bezain laster,
|
handik
urte batzuetara, ekin nion gorabeherak estudiatzeari: nork jokatzen zuen pieza zuriekin eta nork beltzekin; pieza bakoitzaren mugimendu bakoitzak zer ate irekitzen zizkion eta zer ate ixten pieza mugitu zuenari, eta abar, harik eta, azkenean, partida guztiak edo ia guztiak buruz ikasi nituen arte—, eta arnasa bezalakoa izan zait beti, halako moldez, non, luzaroan jokatu ezean —astean behin gutxienez—, ezinegon moduko bat nagusitzen baitzait.
|
|
|
Badakizu nik Jainkoagan sinesten dudala, Damaso, nire azken urteotako sinesteko modua ez sinesteko modu bat ere baden arren; esan nahi dizudana da pertsonak ez garela beti bat: horregatik gailentzen ote zait batzuetan —gutxi batzuetan, hobeto— iraganeko sinesmena?; halakoetan, barrua irauli eta ziurtzat jotzen baitut nire argialdi hura grazia graziatsu bat izan zela, Jainkoak igorri zidana, bizitzan erabateko aldaketa eraginez... hargatik sartu bainintzen
|
handik
urte batzuetara Elorrietan frantziskotar, ongi dakizun bezala; eta, hala ere, badakit, bai, niri gertatua esplikatzeko bide horizontalagoak erabil daitezkeela, edo zientifikoagoak, bestela esanda, hain dira ugariak bizi senak asmatzen dituen tranpak eta trikimailuak biziari nola edo hala eusteko, zuk zeure izkribuan aditzera ematen didazun bezala, eta Zapiain estimatuak bere kontsultetan berdin:... Helenarekin bizi izandako porrotaren ondotik ez nuen bizitzeko gogorik, baina hantxe nuen, bizitzeko eta ez bizitzeko gogo guztien oinarrian bizi sena, biziarekin bukatzeko ordua behin eta berriro atzerarazi zidana:
|
|
|
estatus gutxieneko bat eta bakean uztea... eta nola orbetarrok baikinen langileentzat ipuineko esne behia, guztiak esnez hornitzen genituenak, gero eta gehiago hartu zuten hauek esne behia jainkosatzat... baita beren burua gero eta orbetarragotzat, ondorioz, hierarkia zurrun batek egituratutako familia handi bateko partaide sentitzeraino, Teofilo Mariak egun batean iragarri bezala, Frantziako bi urteko egonalditik itzuli ez beste. Gurea, beraz, enpresa eredugarria izan zen, frankismoaren garai haietan zer esanik ez... halaxe eman zion aditzera Francok berak bederen Teofilo Mariari, orbetarren enpresa saritu zuenean,
|
handik
urte batzuetara.
|
|
2011
|
|
|
Don Marianok jarri zioan: berak erran zidaan,
|
handik
urte batzuetara.
|
|
|
Atilanok herrira egin eta
|
handik
urte erdira edo, azeri izurri bat izan zen; hainbertzerainokoak izan ziren azeriek egindako pikardiak, non udaletxeak ehizaldi bat antolatu baitzuen.
|
|
|
hura, ordea, kasu bakarra zen, erran ere erraten zen nahasmendu baten ondorio izan ote zen?, guti baitziren, artean, horrelakoak? nahiz eta
|
handik
urte gutira ugaritu egin ziren, frankistak boterean sendotuz zihoazen heinean: hala, bada, patuak, Anastasia hainbertzetan astindu eta jipoitu zuenak, bere aurpegi atsegina erakutsiko ote zion, halako batean??
|
|
|
zioten istorio haietan, eta bere aita sugar pean imajinatzen zuen beti. Izarretan idatzia ote zegoen,
|
handik
urteetara, amaren kontrakarrean, ni berehala liluratuko nindutela Hegoaldetik zetozen gudariek. Ez du berez aitzin-solas honekin lotura zuzenik baina kontatu nahi dut nola jaso nituen, nihaurk, nire maitearen, fronteko gutunak?.
|
|
2012
|
|
|
Urbeltzek esaten zuen Mediterraneoko influentziak sumatzen zizkiola... Kontua da
|
handik
urte batzuetara Urbeltzek berak deitu zidala esanaz Caja Laboraleko hilo musicalean entzun zuela buzukiarekin jota. Greziako kantu tradizional bat omen da.
|
|
|
Raulen transformazioaz aritu zaionean, Silviak kontatu dio bere senarra paparra depilatzen hasi zela eta,
|
handik
urte batera, nerabe moderno baten moduan jantzita agertu zitzaiola dibortzioa eskatuz. Azkenean mesedea egin ziola ere esan dio Silviak, hari esker emakumeak gustatzen zaizkiola deskubritu baitzuen eta ordutik bera baino hamabost urte gazteagoa den neska batekin bizi baita, baina bere kasuan, senarra mantendu nahi badu, adi egoteko ohartarazi dio.
|
|
|
Elena eta biok munduari eta eguzkiari barrezka. Eta
|
handik
urteetara, Elena eta biok Etiopiako umezurztegi batean sartzen. Hori dena, bizitza bakar batean.
|
|
|
–Nire amak esplikatu dit
|
handik
urte batzuetara Imanol abeslariak alde egin zuela Euskal Herritik ETAk hil egin nahi zuelako, oroitu du Ainhoa Bengoak.
|
|
2013
|
|
|
Ezkondu ginen. Eta tamalez
|
handik
urte gutxira hil zen gizajoa. Horregatik itzuli nintzen Euskal Herrira, artean zure aita mutil koskorra zela.
|
|
|
Gurasoen, osaba Ubayden eta Omarren mesfidantzazko jarrerek gibelka eragiten baitzioten, haien haserrealdiren bat edo bertze ere pairatu behar izaten zuen Raissak aldika?, osaba Tayyebi kontatzen zizkion bere sekretuak, hari bakarrik. Halako moldez, non,
|
handik
urte erdira, bigarren desioa bete zuèn egunean doi?, ohetik goiz jaiki, ordubete inguru falta zen egunsentiko salaterako?, sukaldera jaitsi, petrolio lanpara batek argitzen zituen sukaldeko zoko moko guztiak, eta, amari agur egin ondoren. Salam aleikum?, honela galdetu baitzion:
|
|
|
Baliteke. Bertzela ez baitago azaltzerik nola mintzatu zitzaion Yazîd Hamzari,
|
handik
urte erdira: –Zergatik ez haiz ezkontzen eta seme bat edukitzen?
|
|
|
Une haiek behin baino gehiagotan oroituko zituen Omarrek; are gehiago:
|
handik
urte batzuetara, Medikuntza Fakultatetik hitzaldi bat eman zezan eskatu zioten, mediku gisa izan zuèn esperientzia oinarri harturik. Horrelaxe kontatu zituen Fadilarekin bizi izandakoak:
|
|
|
–Ni ibili nauk pixka bat munduan, eta bazakiat zertaz ari naizen: boteretsuenak ohi dituk, izan ere, inmoralenak??, nahiz eta, bere kritika hartan, beste pauso bat eman zuen
|
handik
urte gutxira, hain atera zuen bere onetik ETAk Yoyesen aurka egindako atentatuak: –Zer iraultza klase espero dezakegu ETAtik, etakide batek ama bat hil balezake, bere hiru urteko haurraren aurrean???.
|
|
|
Gehiago esango diat: gauzak nik pentsatzen dudan bezala badoaz, hi izendatuko haut enpresaburu karrera bukatu eta
|
handik
urte batzuetara, esperientzia gutxieneko bat hartu ondoren; ni, berriz, politikan sartuko nauk berriro, ea garai bateko porrota garaipen bihurtzen dudan. Bikote ederra egingo diagu, seme!
|
|
|
Okerrena, hala ere,
|
handik
urte erdira jazo zen, ama nagusiak bere gelara deitu zuenean, berri ezin hobe bat emateko, itxuraz:
|
|
|
–Ez diat hik niregatik aitzina egiterik nahi, heure merituengatik baizik. Goiti egiteko bidea, baina, neketsua duk, eta lan eta lan egitea duk sekretua, bideak duen lasterbide bakarra???, nahiz eta, noizean behin, desadostasunak zituen, hala nola karrera bukatu eta
|
handik
urte erdira azaldu ziona?
|
|
|
Pedrok epaitegian aitortu zuen ezen domeka goiz hartan etxean eta gero elizan egon zela, meza entzuten, etxekoak zituen lekuko; Koldok, berriz, lekukorik ezean, ezin egiaztatu izan zuen zinez jazotakoa. Ondorioz, Pedrok aldeko epaia jaso zuen,
|
handik
urte pare batera: 6.000, ko indemnizazioa, Koldok ordaindu beharrekoa.
|
|
|
Xadiaren aitak, Ankairuko unibertsitatean Ibrahimen irakaslea izan zenak, egun batean, Ibrahim eta bertze ikasle ohi batzuk etxera gonbidatu, festa hartan Ibrahimek eta Xadiak elkar ezagutu, hitz egin, maitemindu? eta halaxe ezkondu ziren,
|
handik
urte eta erdira, bi familien ezinbertzeko kontsentimenduarekin, hori bai.
|
|
|
Hamza hamasei urteko gazte heldugabea zen, eta gertaera hura, berarendako, erabakigarria izan zen,
|
handik
urte batzuetara amari idatzi ziòn gutun bakarrean adierazi zionez: –(?) Jakin nuenean lehergailuak Espainian egindakoak zirela, nik hartu nuen lasaitua!
|
|
|
eta tiroka bukatu zuten, hain fortuna gaiztoarekin, non polizia aleman bat, hamaika atleta eta komandoko zortzi bat kide hil baitziren; komandoko bertze hiruzpalau kideak, berriz, polizia alemanak atxilotu zituen? baita,
|
handik
urte batzuetara, palestinarrek bahitutako hegazkin aleman baten karietarat, askatu ere, nahiz eta Mossad eko gizonek, aitzinago, banan banan garbitu zituzten.
|
|
|
Umetan, gaztetan, olerkari urretxuarraren estatuarekin topo egiten zuen Etxanizek, parez pare, kalera irteten zen bakoitzean, eta musikariaren izena duen plazan jolasten zen. Nork esango zion
|
handik
urte batzuetara bere izena jarriko ziotela herriko beste plaza bati. Urretxu eta Zumarraga banatzen ditu egun leku horrek.
|
|
|
Uste baikenuen Iparraldean babestuak geundela. Baina gero,
|
handik
urte batzuetara, hilketak hasi ziren; hastapen hartan, Triple A, ATE, Batallon Vasco Español, eta gero berehala etorri zen GAL, zeinak denak gaindituko zituen. Gure artean izugarriko egonezina sortu zen.
|
|
|
Aldiz: Xadiaren aitak, Ankairuko unibertsitatean Ibrahimen irakaslea izan zenak, egun batean, Ibrahim eta bertze ikasle ohi batzuk etxera gonbidatu, festa hartan Ibrahimek eta Xadiak elkar ezagutu, hitz egin, maitemindu... eta halaxe ezkondu ziren,
|
handik
urte eta erdira, bi familien ezinbertzeko kontsentimenduarekin, hori bai.
|
|
|
Okerrena, hala ere,
|
handik
urte erdira jazo zen, ama nagusiak bere gelara deitu zuenean, berri ezin hobe bat emateko, itxuraz:
|
|
|
Gehiago esango diat: gauzak nik pentsatzen dudan bezala badoaz, hi izendatuko haut enpresaburu karrera bukatu eta
|
handik
urte batzuetara, esperientzia gutxieneko bat hartu ondoren; ni, berriz, politikan sartuko nauk berriro, ea garai bateko porrota garaipen bihurtzen dudan. Bikote ederra egingo diagu, seme!
|
|
|
" Ni ibili nauk pixka bat munduan, eta bazakiat zertaz ari naizen: boteretsuenak ohi dituk, izan ere, inmoralenak...", nahiz eta, bere kritika hartan, beste pauso bat eman zuen
|
handik
urte gutxira, hain atera zuen bere onetik ETAk Yoyesen aurka egindako atentatuak: " Zer iraultza klase espero dezakegu ETAtik, etakide batek ama bat hil balezake, bere hiru urteko haurraren aurrean...?".
|
|
|
Baliteke. Bertzela ez baitago azaltzerik nola mintzatu zitzaion Yazîd Hamzari,
|
handik
urte erdira: " Zergatik ez haiz ezkontzen eta seme bat edukitzen?
|
|
|
Une haiek behin baino gehiagotan oroituko zituen Omarrek; are gehiago:
|
handik
urte batzuetara, Medikuntza Fakultatetik hitzaldi bat eman zezan eskatu zioten, mediku gisa izan zuèn esperientzia oinarri harturik. Horrelaxe kontatu zituen Fadilarekin bizi izandakoak:
|
|
|
Pedrok epaitegian aitortu zuen ezen domeka goiz hartan etxean eta gero elizan egon zela, meza entzuten, etxekoak zituen lekuko; Koldok, berriz, lekukorik ezean, ezin egiaztatu izan zuen zinez jazotakoa. Ondorioz, Pedrok aldeko epaia jaso zuen,
|
handik
urte pare batera: 6.000 €ko indemnizazioa, Koldok ordaindu beharrekoa.
|
|
|
" Ez diat hik niregatik aitzina egiterik nahi, heure merituengatik baizik. Goiti egiteko bidea, baina, neketsua duk, eta lan eta lan egitea duk sekretua, bideak duen lasterbide bakarra..." –, nahiz eta, noizean behin, desadostasunak zituen, hala nola karrera bukatu eta
|
handik
urte erdira azaldu ziona...
|
|
|
Hamza hamasei urteko gazte heldugabea zen, eta gertaera hura, berarendako, erabakigarria izan zen,
|
handik
urte batzuetara amari idatzi ziòn gutun bakarrean adierazi zionez: "(...) Jakin nuenean lehergailuak Espainian egindakoak zirela, nik hartu nuen lasaitua!
|
|
|
batetik, israeldar gobernuak uko egin zion kartzelan zeudèn berrehundik goiti palestinar askatzeko eskariari; bertzetik, alemaniarrekin izan zutèn negoziaketan ere ez zitzaien hobeki joan: ekintzaileek, izan ere, bahituekin ihes egin ahal izateko, hegazkin bat eskatu; alemaniarrek ziria sartu, palestinarrak hartaz ohartu... eta tiroka bukatu zuten, hain fortuna gaiztoarekin, non polizia aleman bat, hamaika atleta eta komandoko zortzi bat kide hil baitziren; komandoko bertze hiruzpalau kideak, berriz, polizia alemanak atxilotu zituen... baita,
|
handik
urte batzuetara, palestinarrek bahitutako hegazkin aleman baten karietarat, askatu ere, nahiz eta Mossad eko gizonek, aitzinago, banan banan garbitu zituzten.
|
|
|
Gurasoen, osaba Ubayden eta Omarren mesfidantzazko jarrerek gibelka eragiten baitzioten –haien haserrealdiren bat edo bertze ere pairatu behar izaten zuen Raissak aldika–, osaba Tayyebi kontatzen zizkion bere sekretuak, hari bakarrik. Halako moldez, non,
|
handik
urte erdira –bigarren desioa bete zuèn egunean doi–, ohetik goiz jaiki –ordubete inguru falta zen egunsentiko salaterako–, sukaldera jaitsi –petrolio lanpara batek argitzen zituen sukaldeko zoko moko guztiak– eta, amari agur egin ondoren –Salam aleikum–, honela galdetu baitzion: " Non dago osaba Tayyeb?".
|
|
2014
|
|
|
Nik gogorarazten nion, gaia ateratzen zuen bakoitzean, kasualitatea zela Elenak eta biok umerik ez izatea: Elenak gaia lehenengoz planteatu zuenean ez zela niretzako garai ona, lan kontuak zirela medio; eta
|
handik
urte batzuetara, ni izan nintzenean asmoa berrikusteko proposatu zuena, Elenaren osasun arazo batzuk gurutzatu zirela bidean. Horiek konpondu zirenean, denboraldi batez saiatu ginen, gogo edo kontzientzia berezirik gabe agian, baina, dena delakoagatik, Elenak ez zuen haurdun geratzea lortu.
|
|
|
Penizilinaren gorakada bere ipurmamitan sufritutako belaunaldi bera izan zen,
|
handik
urte batzuetara, heroinaren aparraldia gozatu zuena. Zer gozatu, zer sufritu, eztabaidatzeko luzea izan liteke, baina protagonista berberak kasu bietan, nire harridurarako.
|
|
|
Ukaldi bat bihotzaren erdian. Horrekin gogoratzen zara; horrekin amets egiten duzu; gauerdian esnatu, eta horretan pentsatzen duzu?
|
handik
urte batzuetara?, eta gorputza izerditan eta hotzikaraz nabaritzen duzu. Ez dut esan nahi bapore hau beti igerian ibili zenik.
|
|
|
Bada, Bushtamanek ongi ezagutzen zituen San Kristobal gotorlekuan gertatutakoak. Jakin bazekien, halaber, hura itxi egin zutela,
|
handik
urte batzuetara. Entzun ere entzun zuen inoiz gotorleku hura jatetxe bihurtuko ote zuten, baina hara:
|
|
|
Pipermanen arrakasta erabatekoa izan zen. Zeren, hasieran jende anitz atxilotu bazuen ere, farmazietako salmentak izugarri igoaraziz, erran dezagun hori ere, bide batez?,
|
handik
urte erdira, esperientzia pilotua bukatu eta robot berriak ekartzearekin batera, ia inor ez.
|
|
|
Eta, handik goiti, kili kolo ibili zen bizitza osoan?. Eskerrak, hala ere, poesiari?!?, erraten zidan ikusten nuen bakoitzean, poesia bizigarri bakartzat balu bezala?, burua erabat jaso gabe. Eta jaso zuenean?
|
handik
urte batzuetara?, desorduan egin zuen.
|
|
|
Bizipozak, berriz, barne edertasun bat eman zion, kanpotik ere igar zitekeena eta ezusteko saria ekarri ziona? deklaratu ez zitzaion, bada, Anbroxio,
|
handik
urte erdira?!
|
|
|
Baita,
|
handik
urte batzuetara, behi eroen izurria gertatu ere!
|
|
2015
|
|
|
Arnaldo Otegik
|
handik
urte askotara ondoko autokritika egin zuenean, ez zen berariaz Lizarra Garaziko su etenaren hausturari buruz ari, askoz orokorrago baizik, baina gogoetak zerikusia izan dezake orduan gertatu zenarekin: –Militante iraultzaileok ezin dugu eta ez dugu nahastu behar leialtasuna eta beharrezko diziplina gure arduradunek edo zuzendaritza organoek helarazten dizkiguten planteamendu guztiekiko kritikarik gabeko obedientziarekin.
|
|
|
ETAren aurkako kolperik handiena, ordea,
|
handik
urte eta erdira iritsiko zen, 1992ko martxoan. Francisco Mujika Garmendia, Jose Luis Alvarez Santacristina eta Joseba Arregi Erostarbe aldi berean Bidarteko etxe batean atxilotuta, ETAren zuzendaritza desegin zuen Frantziako Poliziak, Enrique Rodriguez Galindo Guardia Zibileko koronelak Donostiatik zuzendutako operazioan.
|
|
|
–ETAren jarrera, bai behintzat guri helarazten zitzaiguna, balizko edozein estrategia aldaketa abian jartzearen erabat aurkakoa zen?. ETAk berak,
|
handik
urte erdira egindako elkarrizketan, ez zuen ukatu desadostasuna, Batasunaren oinarri sozialaren apustu politiko orokorrarekin bat egiten zuela esan arren. Galderak Josu Juaristi Gara ren orduko zuzendariak egin zituen:
|
|
|
euskaraz ere badugu, Klasikoak bilduman, 1994an argitaratua Julen Kaltzada itzultzaile) eta edozeinek ezagutzen duena, entzunez baino ez bada ere. Neuk pare bat aldiz irakurri dut bizitzaren aldi desberdinetan eta, lehenengoan nahikoa arrotza egin bazitzaidan ere,
|
handik
urte batzuetara, garaiaren eta estiloaren ezagutza apur bat zabalagoa izanik, guztiz goxoa begitandu zitzaidan, maisulan bat. Euskal bertsioa, bestalde, guztiz ederra da nire begietan.
|