|
2008
|
|
|
AEB Ameriketako Estatu Batuetako bozetarako hamabi egun eskas falta direnean, sei eta hamaika puntu arteko aldearekin agertzen da demokraten presidentegaia John McCain errepublikanoaren aurretik. Hain dirudi argia joerak, non Illinoisko senataria orain artean errepublikanoek ziurtzat jotzen zituzten
|
hainbat
estatutara abiatu den kanpaina egitera. Artean, McCainek aurkariaren gotorlekuetan ez lehiatzea erabaki, eta demokratek abantaila minimoa duten estatu klabeetan zentratu du kanpaina.
|
|
|
Coloradon, baita ere, arrazan oinarritutako era guztietako bazterketa debekatzearen aldeko egitasmoa aurkeztu dute herritarrek. Gauza bera egin dute Nebraskan ere, eta, aurretik, beste
|
hainbat
estatutan. Eskubideen arloan, baina, badira galdeketa gehiago ere, esaterako, langileen ingurukoak.
|
|
|
Hori kaltegarria izaten da beraien eskubideak aldarrikatzerako orduan. Besteak beste, Kanadan %4 dira, Australian %2, Brasilen %1 eta Suedian %0, 1 Halere, Amerikako
|
hainbat
estatutan ere badaude herri indigenak: El Salvadorren %21, Perun %40, Guatemalan% 50 eta Bolivian %65 Dena den, estatu horietan ere nekez lortzen dute beraien eskubideak aldarrikatzea eta errespetaraztea.
|
|
2009
|
|
|
Martin Luther Kingek 1964an jaso zuen Bakearen Nobel saria, herritar beltzen eskubideen alde eginiko lanagatik. Urtebete geroago AEBetako hegoaldeko
|
hainbat
estatutan beltzen kontrako hainbat lege bertan behera uztea lortu zuen. 1968an tiroz hil zuen James Earl Rayk, Menphisen.
|
|
|
Epaiketa hori, baina, eteteko arriskua badela ohartarazi du Stephane Rapp fiskal nagusiak. Arazoa da nazioarteko auzitegi berezi honi dirua luzatu behar dioten
|
hainbat
estatuk ez dutela hori egin, finantza arloak pairatzen duen krisiaren ondorioz.
|
|
|
Horixe gertatzen zaie gaur egungo politika kriminalei, hogeita hamar urte hauetan, eta gero eta zitalkeria handiagoz, Espainiako Estatuko alderdi hegemoniko guztietako gobernuek elkarren atzetik ezarri izan dituztenei, eta hala gertatzen ari da Europako beste
|
hainbat
estatutan ere.
|
|
|
Urte hauetan, Europako
|
hainbat
estatuk beste herrialde batzuetan ezarrita administratu ohi dituzte zigorrak, herritarrak kanpora bidalita, jakitun izanagatik haietan, eskubide zibilen Europa demokratikoan, zilegi ez diren zigorrak ezarriko dizkietela.
|
|
|
Negozioen atzean, baina, politika egon ei da. Txinari babesa erakutsi diote jada
|
hainbat
estatu afrikarrek.
|
|
|
Ekologismoaz mintzatzean, berriz, marxismoaren eta ekologismoaren arteko harreman estua aldarrikatu zuen, historiako
|
hainbat
estatu sozialistek ez zutelako ingurumena errespetatu. Ekologismo zientifikoak gelditu luke klima aldaketa.
|
|
2010
|
|
|
Horregatik, AEBen aldetik kontraesana ikusten dut. Alde batetik, Mexikon drogak legeztatzearen aurka daude, baina, beste alde batetik, Kalifornian eta beste
|
hainbat
estatutan marihuana legeztatzea pentsatzen ari dira. Calderon, berriz, erabaki hori hartzearen aurka dago, haren ustez kontsumoa handitu egingo litzatekeelako.
|
|
|
Maiatzaren hasieratik hona, hainbat aldiz bildu dira Europako ekonomiaren gobernatzaileak (presidenteak eta ekonomia ministroak), eta aldiro gauza bera errepikatu dute: Europako
|
hainbat
estaturen zor publikoa handiegia eta onartezina da; hondamendiaren atarian daude, eta salbatu behar dira; defizit publikoa murriztea ezinbestekoa da. Europa osoan austeritate gogorra da zentzuzko erantzun bakarra.
|
|
|
Duela hogei urte inguru Txillardegiri prentsa artikulu bat irakurri nion. Bertan zioen bidaia egin berria zuela Europako
|
hainbat
estatutan, kultura eta gizarte arloan zertan ari ziren hobeki ezagutu nahi zuelakotz. Artikulu horren izenburua da nire artikulu honen amaiera, irakurle, Kataluniatik Euskal Herrirat:
|
|
2011
|
|
|
Hamasek Gazako bozetan garaipena lortu zuen. Horri erantzuteko, Israelek, AEBek, Europako Batasunak eta beste
|
hainbat
estatuk palestinarrentzat ezinbestekoa zen atzerri laguntza ukatu zioten Hamasi. Tentsioak gora egin zuen.?
|
|
2012
|
|
|
Ezin iragarri Horrek guztiak ez du, berez, herri horiek estatu bihurtuko direnik ziurtatzen. SESB Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna desegitean halako ezaugarririk gabeko
|
hainbat
estatu sortu ziren. «Ezin dugu iragarle lanik egin, jakina, baina prozesu sozial eta historikoak azkartzen eta moteltzen dituzten mekanismoak, faktoreak azter ditzakegu.
|
|
2013
|
|
|
Politikan kasualitateak ez baitira sekula kasualitate. US Army Iraketik eta Afganistandik ateratzear den honetan, Obama herritarrei armak debekatzeko bidean konbentzitu nahian ari den honetan, armada eta armendako dirutza jaisten ari den honetan munduko
|
hainbat
estatutan, sektorea gain behera ari da. Arma industriak gerla behar du, beldurra, segurgabetasuna, botere publikoen inbertsioa eta babesa.
|
|
|
Afrikako buruzagi anitzen ustez, Hagako auzitegiak begiz joa du kontinentea, ikertu dituen eta ikertzen ari den kasu guztiak Afrikako gatazketakoak baitira. Horregatik,
|
hainbat
estatuk deia egin dute denek batera Nazioarteko Zigor Auzitegiaren jurisdikzioa uzteko. Iraganean ere Afrikako zenbait herrialdek egin izan dute dei berbera, baina Kenyako kasua izan da auzia serioski planteatzera eraman dituena.
|
|
|
Ez dakit buru berotzea den ala ez, baina munduari buruz begiak irekirik egoteak horrelakoak berdin ekartzen ditu. Hala nola Mandelaren omenaldi zeremonia erraldoian,
|
hainbat
estatu buruzagien artean gertatu ikuskizuna. Telebistan ikusi ahal izan zen gizon bat, zutik, bere esku, beso eta aurpegiekin, zirudienez gorren hizkuntza erabiliz, mintzaldien halako itzulpen lan bat egiten.
|
|
2014
|
|
|
«Legea onartuta balego bezala ari da jokatzen Espainia». Txinatik egindako presioak Irekita dauden auzibide horien harira
|
hainbat
estaturen partetik gobernuak jasan dituen presioak izan dira, oposizioko kideen ustez, lege proposamen hau itsuki aurrera ateratzeko akuilua. Txina aipatu zuten, hain zuzen, diputatu gehienek.
|
|
2015
|
|
|
Googlek, esaterako, urteak daramatza etengabeko ikerketan: gidaririk gabeko autoak probatzeko, 2012an AEBetako
|
hainbat
estatutako kaleetara atera zituen auto autonomo batzuk, Googlek sortutako teknologia berria beste auto konpainiek fabrikatutako autoei gehituta. 2015 urtean kalera atera dituenak, ostera, ez dira aurrez fabrikatutako autoak, Googlek goitik behera eraiki dituenak baizik; berariaz autonomo izateko sortutako ibilgailuak.
|
|
2020
|
|
|
Asanblea Nazionalean gertatutakoa salatu zuten hainbat herrialdek, ordea. Amerikako
|
hainbat
estatuk osatzen duten Limako Taldeak bozketaren aurkako idatzi bat zabaldu zuen. Besteak beste, Boliviako, Brasilgo, Kanadako, Txileko, Kolonbiako eta Guatemalako gobernuek osatzen dute talde hori, eta aurretik ere Guaidori babesa adierazi izan diote hainbatetan.
|
|
|
Prebentzio neurriak gogortzen ari dira herrialde askotan. Ukrainak, esaterako, bihartik aurrera atzerritar guztiei mugak itxiko dizkie; Turkiak bertan behera utzi ditu Europako zortzi herrialdetarako hegaldiak; Suitzak mugako kontrolak zorroztu ditu, eta eskola guztiak itxi; Austriak,
|
hainbat
estatutarako hegaldiak kendu, eta merkataritza gune ia guztiak itxi ditu, janari dendak eta botikak salbu; Greziak ere antzeko bidea hartu du. Kataluniak Espainiako Gobernuari eskatu dio herrialdea hesi dezala; eta Galizia urrats bat aurreratu da, eta denda eta jatetxeak itxi ditu, Espainiak gaur neurri gehiago hartu aurretik.
|
|
|
Ez gara bakarrak halako irakurketa egiten. Europako Kontseiluak ildo bereko mezua kaleratu zuen
|
hainbat
estatu europarretan itxialdiak hasi bezain pronto: pandemiaren inguruan sortutako informazioa tokiko hizkuntzetan ere helarazi behar zela gogorarazi zuen, hizkuntza horietako hiztunen ongizatea bermatzeko.
|
|
|
Herrialde horiez gain, Europako beste
|
hainbat
estatu ere ari dira normaltasunerako itzulera planifikatzen. Horien artean daude, esaterako, Frantzia, Herbehereak, Portugal edota Italia.
|
|
2021
|
|
|
500 hildakoren langa gainditu du herrialdeak tarte horretan; ehunka dira atxilotuak, eta milaka ihes egitea erabaki dutenak. Egoerak nabarmen egin du okerrera azken asteetan, eta atzo, gerra zibil bat piztuko den beldur,
|
hainbat
estatuk handik irteteko eskatu zieten beren herritarrei: besteak beste, AEBek, Erresuma Batuak, Alemaniak eta Finlandiak.
|
|
|
Mendebaldeak ez ezik, ekialdeko
|
hainbat
estatuk ere neurriak iragarri dituzte junta militarraren aurka. Japoniak, zeina herrialdeari laguntza ekonomiko handiena ematen dion herrialdea den, iragarri du bertan behera utziko dituela garapenerako laguntzak, eta soilik «behar beharrezkoak» direnei eutsiko diela.
|
|
|
Hubert Antonie iragan iluna duen infiltratu ohi bat da. Egun batez, Stephane Vilner Libération egunkariko kazetariarekin harremanetan jarriko da, eta azalduko dio Frantziako
|
hainbat
estatu egitura narkotrafikoan nahastuta daudela, eta froga dezakeela. Haren esanetan, sarearen arduraduna Jacques Billard da, narkotrafikoaren kontrako agentzian goi mailako ardurak dituen polizia.
|
|
|
Pekinek ez ezik, beste
|
hainbat
estatuk ere iragarriak dituzte antzeko neurriak aldez aurretik. G7ko kideek —AEBak, Erresuma Batua, Europako Batasuna, Frantzia, Italia, Alemania eta Kanada— maiatzean iragarri zuten eten egingo zituztela ikatza energia gisa baliatzen zuten itsasoz bestaldeko proiektuetarako laguntzak.
|
|
|
Agentzia kezkatuta agertu da horren inguruan, arrakala geroz eta handiagoa delako karbono neutraltasuna lortzeko
|
hainbat
estatuk hartu dituzten konpromisoen eta ikatzaren merkatuko datuen artean. IEAk salatu du estatuek ez dutela baliabide nahikoa jarri energia eta teknologia garbiak garatzeko.
|
|
|
Izan ere, Migrazio eta Barne Ministerioak apiriletik ari dira negoziatzen, azken horrek ez baititu begi onez ikusten araudi berriak ekar ditzakeen ondorioak. Hain zuzen, Barne Ministerioaren iritziz, aldaketek Afrikako milioika gazterentzako eta migraziotik etekina ateratzen saiatzen diren mafientzako «pizgarriak» izan daitezke, eta Europako Batsuneko
|
hainbat
estaturen «haserrea» ere eragin dezake.
|
|
|
Halere, erakundea indar hartuz joan da azken hilabeteetan, eta irailaren 7an juntari «gerra defentsiboa» deklaratzeko pausoa eman zuen. Hala, ezkutuko gobernu haren PDF Herriaren Defentsa Indarrak ordura arte
|
hainbat
estatutako miliziek —nagusiki, Kachin eta Karen estatuetakoak— hasitako borrokara batu ziren.
|
|
|
SESBeko kide izandako
|
hainbat
estatuk Moskuren menpe jarraitzen dute oraindik
|
|
|
Lehenengo aldiz legez tortura eta beste
|
hainbat
estatu urraketa larriak modu ofizialean aitortzen eta zehazten dira. Egia da aurreko beste kasutan halakoak ere tokiko (inoiz ez estatu zentraleko) erakundeen aldetik aitortu direla baina beti edo txostenen bitartez edo 107/ 2012ko Dekretu baten esparruan gertatu zen.
|
|
|
Azaroaren 21ean egingo dituzte bozak, eta iragan abuztuaren 8an egin zituzten barne hauteskundeak boterean den alderdiko hautagaiak aukeratzeko; aurrez aurrekoak egon ziren maila guztietan, Madurok babestutako eta Diosdado Cabelloren aldeko hautagaien artean. Talde maduristakoak nagusitu ziren arren, Cabelloren jarraitzaileek zalantzan jarri zituzten
|
hainbat
estatutako emaitzak, hiru milioi eta erdi herritar erakarri zituen bozketaren arrakasta ilunduz.
|
|
2022
|
|
|
Eta, era berean,
|
hainbat
estatutan ustelkeria prozesuak bultzatzen dituzte. Garrantzitsuena alderdi barruan jarraitzea da errepublikanoentzat; demokratek, berriz, beren barrutiei eta estatuei begiratzen diete.
|
|
|
Hori dela eta, EBri eskatu diote bere egin ditzala nazioarteko zuzenbidearen irizpideak. Azaldu dutenez, horrek lagunduko luke
|
hainbat
estatutan indigenen eskubideak murrizteko eman diren urratsen eragina. Indonesiako Lanpostuak Sortzeko Legea eta Brasilgo Gobernuaren azken urteetako politikak jarri dituzte horren adibide.
|
|
|
Atzo goizean bildu zen NATOren organo exekutiboa, eta,
|
hainbat
estatu kidek 4 artikulua aplikatzeko eskatu eta gero, aliantzako buruzagien arteko bideokonferentzia bat iragarri zuen gaurko. Artikulu haren arabera, estatukideek berehalako kontsultak eskatzeko aukera dute euren herrialdea arriskuan ikusten badute.
|
|
|
Dohako Foroan parte hartu zuen atzo, telematikoki. Zelenskik
|
hainbat
estatutako ordezkariei ohartarazi zien Errusia «mundu osoarentzako arriskua» dela, eta gogorarazi Mosku prest agertu dela arma nuklearrak erabiltzeko, baldin eta atzerriko eragileren batek bere «existentzia» mehatxatzen badu. Zelenskik gaineratu zuen petrolio eta gas ekoizle handiak diren herrialdeek neurriak har ditzaketela Errusiari presio egiteko energia lehengaien ekoizpena handituta, Europari erraztu egingo bailiokete Errusiarekiko menpekotasun energetikotik askatzen.
|
|
|
Estatu bakoitzak arautuko du aurrerantzean abortu eskubidea, beraz. Aurrekari konstituzionala bertan behera uzteko erabili duten Mississippiko legeak hamabost asteko epea ezartzen zuen abortuetarako —23 astean zegoen konstituzionalki— Geroztik, baina, askoz neurri gogorragoak onartu dituzte
|
hainbat
estatuk: Texasek sei astera —«lehen taupada»— laburtu zuen epea iazko udazkenean, eta Oklahomak erabat galarazi du abortua aurten, ernalkuntzatik bertatik.
|
|
|
Auzitegi Gorenak abortatzeko eskubide konstituzionala indargabetu zuen. Horrek
|
hainbat
estatutan abortua debekatzeko aukera eman du. The Handmaid' s Tale telesail distopikoaz gogoratu gara asko, albistea irakurtzean.
|
|
|
ezabatu ugalkortasun app horiek oraintxe». Gina Neff Oxford Unibertsitateko soziologoak hori esanez erreakzionatu zuen Twitterren, AEBetako Auzitegi Gorenak
|
hainbat
estaturi abortua galarazteko eskumena eman zienean ekain bukaeran. Ez zen bakarra izan oharra egiten:
|
|
|
NBEren idazkari nagusi Antonio Guterresen arabera, operazio horiek munduko 100 milioi lagun pobreziatik «salbatu» ditu. Ukrainak ere positibotzat jo du, bere esportazioak erraztu dituelako, baina Errusiak zalantzak helarazi ditu ia hasiera hasieratik, Mendebaldeko
|
hainbat
estatu eta erakundek ezarri dizkien zigor ekonomikoetatik babesteko ez duelako erabateko onurarik sumatu bere zerealen eta ongarrien kanporako salmentetan —esportazioak ez dira zigor horien parte, baina zeharkako kalteak eragin dizkio, Moskuren arabera—.
|
|
|
Azkartasuna gure esku dago», nabarmendu du Kurtik. Serbiako probintzia izandakoak alde bakarreko independentzia adierazpena egin zuen 2008an, eta AEB Ameriketako Estatu Batuen eta Mendebaldeko beste
|
hainbat
estaturen aitorpena izan bazuen ere, hainbat herrialdek ez zuten babestu; besteak beste, Serbiak, Errusiak, Indiak eta Brasilek.
|
|
|
Kosovok 2008an aldarrikatu zuen independentzia, baina Serbiak ez zuen aitortu erabaki hori, ezta nazioarteko
|
hainbat
estatu eta erakundek ere, tartean Txina, Errusia, Nazio Batuen Erakundea eta Espainia.
|
|
2023
|
|
|
EBko
|
hainbat
estatu kide hasiak dira ja zenbait neurri hartzen, eta OMEko zuzendari nagusiak babesa helarazi die horiek indarrean sartu dituztenei. Japoniak jakinarazi du PCR proba negatibo bat erakutsi dutela, Txinan bertan, han hegaldi bat hartu eta Japoniara joan nahi dutenek.
|
|
|
Konpainia askok curriculum potoloak eta enplegu zentroak alde batera utzi, eta parkeetara jo dute eskulan bila. Izan ere, langile eskasiaren aurrean, haurrak lanean jarri nahi dituzte AEBetako
|
hainbat
estatuk.
|
|
|
Hunka orain Ukrainan dagoen Urman hirian jaio zen –orduan Polonian zegoen–, 1925 urtean. Besteak beste, poloniarrak, ukrainarrak eta juduak bizi ziren Galitzia eskualdean, eta, gerrak gorabehera,
|
hainbat
estaturen artean banatuta zegoen, eta haren eskualdeak eskuz aldatuz joan ziren. 18 urte zituenean, SSetako Galitzia Dibisioan sartzeko boluntario aurkeztu zen Hunka.
|
|
|
Ekialde Hurbileko
|
hainbat
estatuk Gazako zibilen aurkako «zigor kolektiboa» eta behartutako lekualdatzea gaitzetsi zituzten atzo, adierazpen bateratu batean. Arabiar Emirerri Batuen, Jordaniaren, Bahrainen, Saudi Arabiaren, Omanen, Qatarren, Kuwaiten, Egiptoren eta Marokoren arabera, Israelen «defentsarako eskubideak» ez ditu justifikatzen «palestinarren oinarrizko eskubideen urraketak».
|
|
|
Schengen eremuko
|
hainbat
estaturentzat, migrazio irregularraren igoera litzateke delako «arrisku» hori. Europa iparraldeko eta Balkanetako herrialdeek argudiatzen dute milaka migratzaile iristen direla Mediterraneotik hara, Schengen eremuko kontrolik eza baliatuta.
|