|
2021
|
|
|
Orduan asmatuko du, bai, Luzaron ditugun senitartekoak asko dira, baina asmatuko du patua, patu baita, ezin okerragoa ia ia beti. Ba bai, nire neba maitea,
|
gure
aita hil zutenetariko baten anaia atxilotu eta gero ia ia jarraian kalera bota zutena, Luzaroko kaleetan barrena gozo gozo eta batez ere harro harro ibiltzen dena, Luzaroko kaleotan zurekin topo egindakoan jipoitu zintuena. Azaldu ere bere anaia txikerra oso gazte jatorra dela, bortizkeria zeharo gaitzesten duela, herriaren izen ona gogoan duela bakar bakarrik.
|
|
|
Bagenekien, hortaz, horrela adierazi egin zigutelako gure auzokideek, ez genuela inolako eskubiderik Luzaro herriari ezer eskatzeko, ez zergatirik, eta are gutxiago doluminik. Merezi genuen,
|
gure
aita hil zuten berak halako eskarmentua aspalditik merezi egin zuelako. Bestela herritik ospa egin behar izan zuen, eta gainera gu denok eskutik eramanda.
|
|
|
Nire neba, Luzarotik alde eginda ere, oraindik Euskal Herrian bizi da, oraindik ere egunero, esnatu orduko, irratia piztu eta bertako albisteek, ia ia egunero, eta nola edo hala, ditxosozko gatazka gogora ekartzen diote. Are gehiago, nire nebak, bertan bizi denez gero, ia egunero ere
|
gure
aita hil zutenen kide edota zaleekin topo egin behar du edonon eta edonoiz. Berak ezin du ahaztu, bera behartuta dago egunero guri gertatutakoaz gogoeta egitea, berak ezin ditu barkatu oraindik ere gure aita hil zutenen kide edo zaleak izaten jarraitzen zutenak, berak oso kontuan baitu oraindik ere gure aita hil zutenetariko edonor Bilboko kaleetan zehar lasai lasai eta harro harro, sasikume aluok horrela ibili ohi dira eta, joaten ikus lezakeela.
|
|
|
Are gehiago, nire nebak, bertan bizi denez gero, ia egunero ere gure aita hil zutenen kide edota zaleekin topo egin behar du edonon eta edonoiz. Berak ezin du ahaztu, bera behartuta dago egunero guri gertatutakoaz gogoeta egitea, berak ezin ditu barkatu oraindik ere
|
gure
aita hil zutenen kide edo zaleak izaten jarraitzen zutenak, berak oso kontuan baitu oraindik ere gure aita hil zutenetariko edonor Bilboko kaleetan zehar lasai lasai eta harro harro, sasikume aluok horrela ibili ohi dira eta, joaten ikus lezakeela. Luzaron ikusi zuen bezala, hain zuzen ere oso gizalegetsu hartu ninduen zinegotzi gazte horren anaia.
|
|
|
Are gehiago, nire nebak, bertan bizi denez gero, ia egunero ere gure aita hil zutenen kide edota zaleekin topo egin behar du edonon eta edonoiz. Berak ezin du ahaztu, bera behartuta dago egunero guri gertatutakoaz gogoeta egitea, berak ezin ditu barkatu oraindik ere gure aita hil zutenen kide edo zaleak izaten jarraitzen zutenak, berak oso kontuan baitu oraindik ere
|
gure
aita hil zutenetariko edonor Bilboko kaleetan zehar lasai lasai eta harro harro, sasikume aluok horrela ibili ohi dira eta, joaten ikus lezakeela. Luzaron ikusi zuen bezala, hain zuzen ere oso gizalegetsu hartu ninduen zinegotzi gazte horren anaia.
|
|
|
Jakina, ezin zuen lasai jarraitu, ez eta isilik ere, oroimena ikaragarria zen, batez ere egunero gure aita garbitu zuten lekutik igaro beharrean zegoelako lantegirako bidean. Eta hori guztia hutsaren hurrengoa bakarrik bailitzan, bi urte pasa ahala
|
gure
aita hil zutenetariko bat kalean libre zegoela ezagutu zuen, are okerrago Luzarora harro harro itzulia. Zelan ez egin eztandarik, behin batean lehengusu genuen hiltzailearekin Luzaroko kale batean topo eginda.
|
|
|
Gainera, ni behartu naute Luzarora itzultzera, ni behartu naute behinola utzi nituen etxea, kaleak, itsaso zabala berriro gogora ekartzera, ni behartu naute ere nire iraganari berriro aurre egitera. Merezi dut, beraz, nolabaiteko ordain xume bat, ez urteotan egin zidaten, ziguten, kaltearengatik, horrek ez du konponbiderik, are gutxiago barkamenik,
|
gure
aita hildakoan herri osoa hiltzaileen ondoan kokatu zen asmoz ala gogoz. Domina merezi dut, izugarrizko esfortzua egin dudalako, Luzarora itzultzeko, txikitan hainbeste maite izan nituen herria, kaleak, kaia, itsasoa, den dena gogora itzuli zait hona etorrita, ezbeharraren lekura ere bai.
|
|
|
Badirudi bertokoek hala uste dutela, bazter hori nola edo hala estali behar dela, ezin da batere samurrak ez diren oroitzapenetarako lekurik utzi. Ez dago, beraz, oroimenerako lekurik, ez eta eskubiderik ere, jakin, jakin behar banuen,
|
gure
aita hil eta gero hainbat arinen ahazteko, Luzaro batik bat, saiatu bainintzen. Atzerrira ihes egin nuen, musikaren babespean ezkutatzeko, eta bertan ezkutatuta bizi izan naiz gaurdaino, gure aita edozein gaixotasun edo ohiko den ezbeharren batek galduta izan banu bezala.
|
|
|
Ez naiz eroso kale orain arrotzotan barna noala, Bilbora bueltatu nahi dut, bertan behintzat nire neba zain dut, oraindik ere desluzarotarturik bezain atsekabeturik, traizioa egitera noan neba, nik ez bezala aspaldian gure aitaren heriotzak eragin zigun desluzarotarpena ondo baino hobeto ulertu eta onartu egin zuena. Ohorezko luzarotarra izendatu nahi naute gero eta gertuago dudan udaletxe horretan, pare bat urrats maldan gora, azkeneko izkina okertu eta hantxe bertan, behin betiko herri honekin berriro adiskidetuko nauen dominarekin batera,
|
gure
aita hil eta gero jasandako oinaze osoa, bidegabekeria guzti guztiak, gezurrak, irainak ahazten lagunduko omen didana. Ez naiz hain txatxua, domina xantaia hutsa da, denok badakigu herri alu horretan, zinegotzi gaztea bezalako luzarotar jator eta prestuek fede onez ala ez eskaintzen didaten saria nire barkamenaren truke, bai zera!
|
|
|
Baliteke, badakit nik horretan zalea naizen, musika, musika bizitzaren ardatza egitea nire gehiegikeria nagusia da, edo hala behintzat esaten zidan nire aitak, profesional moduan ihardun nahi nuela aitortu nionean. Hala ere, Sergyk deitzen dituen gehiegikeriak ene uste apalean gehiegikeria fantasiarekin nahastuz, badirudi ere nire senarrak alemaneradun herrietan luzaroegi bizi izan dela, betidanik oso gogoko izan ez dudan errealitatetik babesteko bide bat izan da, esaterako,
|
gure
aita hil eta gero pianoa berarekin hitz egiteko modu bakarra zela asmatu eta sinistu egin nuen, jakinda ere gure aita hil eta gero geratzen zitzaidan bakarra hutsune beteezin bat zela. Dena dela, Sergyk leporatzen zidan gehiegikeriarik handiena ez da hori, hori beharbada samurrena da, eta bere iritziz pianoa gaur egun jotzen dudan bezain ondo jotzera gehien lagundu behar izan nauena.
|
|
|
Baliteke, badakit nik horretan zalea naizen, musika, musika bizitzaren ardatza egitea nire gehiegikeria nagusia da, edo hala behintzat esaten zidan nire aitak, profesional moduan ihardun nahi nuela aitortu nionean. Hala ere, Sergyk deitzen dituen gehiegikeriak ene uste apalean gehiegikeria fantasiarekin nahastuz, badirudi ere nire senarrak alemaneradun herrietan luzaroegi bizi izan dela, betidanik oso gogoko izan ez dudan errealitatetik babesteko bide bat izan da, esaterako, gure aita hil eta gero pianoa berarekin hitz egiteko modu bakarra zela asmatu eta sinistu egin nuen, jakinda ere
|
gure
aita hil eta gero geratzen zitzaidan bakarra hutsune beteezin bat zela. Dena dela, Sergyk leporatzen zidan gehiegikeriarik handiena ez da hori, hori beharbada samurrena da, eta bere iritziz pianoa gaur egun jotzen dudan bezain ondo jotzera gehien lagundu behar izan nauena.
|
|
|
Nire neba eta biok, ostera, berehala hartu genuen lantegia saltzeko erabakia,
|
gure
aita hil eta gero Luzaron ezer gutxi egiteko genuelako, ni beti atzerrian nire musika ikasketak zirela medio, eta berak egunero Bilboraino joan behar zuen Diputazioko mahai haren atzean esertzeko, ezkutatzeko. Egunero Bilbotik Luzaroraino kotxez, hogei minutuz edo errepidetik, ez da askotxo, beste batzuei hiriburu handi baten mutur batetik bestera joatea kostatzen zaiena baino gutxiago.
|
|
|
Jakina, herri txikietan ahoberoena, harroputzena, bortitzena, beti nagusi, eta gainontzeko guztiak honekin ondo konpontzeko, inolako arazorik edo ez izateko, seinalatua ez izateko, men egin behar, otzan otzan eta isil isilik. Horrela izan da orain arte, eta jakin nahi nukeena gaur egun ere berdin darraien ala ez, gaur egun ere betiko ahobero, harroputz eta bortitzok,
|
gure
aita hiltzeko agindua eman edo parte hartu zutenak, gaur egun nire herriaren borondatearen jaun eta jabe diren ala ez. Tamalez, nire koinatak esan diezadakeen bakarra telefonoz hots egin zidan zinegotzi gazteak betikoekin zerikusirik ez duela, eta Euskal Herrian gertatutako azkeneko basakeriak zirela-eta berak eta bere alderdiko zinegotzi kide guztiek salatu eta betikoei mozio baten bidez sala zitzaten erregutu zieten.
|
|
|
Ezertaz inoiz jabetu ez zena, edo jabetu nahi ez zuena, axola ez zitzaiolakoan baldin banago ere, gure ama izan zen. Dena dela, guztiz poztekoa da gure aitak adiskideak, edo lagunak ere izan bazituela gogoratzea,
|
gure
aita hil eta gero herrian inork ezagutzen ez zuen gizakume bat ematen baitzuen, egiatan bere Izarra mendiko urrezko dorretxean ezkutuan bizi zen jauntxo zurrupatzaile eta arrotz bat izan balitz bezala. Ez zait ahazten, ezin dut egin, gure aita hil eta gero, berari buruz entzundako asko eta asko, Luzaroko kapitalista bat zela, hau da, ez Luzaroko enpresa gizonik kementsuena, edo gutxienez Luzaron bizi zen gizon ondratu eta behargin bat edo, kapitalista zerri zikin bat baizik, horrekin, hitz bakar eta zatar horrekin, eta batez ere garai hartan bizi ginen giro berezi, nahasi edo ustelean, Frankoren ondoko urte gogorrak hain zuzen ere.
|
|
|
Dena dela, guztiz poztekoa da gure aitak adiskideak, edo lagunak ere izan bazituela gogoratzea, gure aita hil eta gero herrian inork ezagutzen ez zuen gizakume bat ematen baitzuen, egiatan bere Izarra mendiko urrezko dorretxean ezkutuan bizi zen jauntxo zurrupatzaile eta arrotz bat izan balitz bezala. Ez zait ahazten, ezin dut egin,
|
gure
aita hil eta gero, berari buruz entzundako asko eta asko, Luzaroko kapitalista bat zela, hau da, ez Luzaroko enpresa gizonik kementsuena, edo gutxienez Luzaron bizi zen gizon ondratu eta behargin bat edo, kapitalista zerri zikin bat baizik, horrekin, hitz bakar eta zatar horrekin, eta batez ere garai hartan bizi ginen giro berezi, nahasi edo ustelean, Frankoren ondoko urte gogorrak hain zuzen ere... Iraultza egun bateko lorea zela uste zuen bizilagun andana kontutan hartuta, nahikoa, ez bazen dena, adierazi nahi zuen, hildako kapitalista Euskal Herria zapaltzen eta hurrupatzen zuen zerri zikin bat izan behar zuela nahitaez, printzipioz, eskuliburu gorriak hala ebazten zuelako eta kito; ez zuen beraz bizitzeko eskubiderik.
|
|
|
Dena dela, eta badaezpada, etxera etortzen zen bakanetan," neska moñoña" esan ohi zion neskatila zoliaz gogoratzen ez baldin bada, gure aitaz galdetuko diot, ea berak sikeran gogoan duen, aspaldiko adiskide, muskide, zurrut kide zuen aldetik. Alkatearengandik, ostera, hau da, gaur egungo politiko arruntarengandik, ez dut ezer espero,
|
gure
aita hil zuteneko alkateak egin bezala, eta bera ere orduan zinegotzi hutsa ere izanda, ez zuen erailketaz ezer esan, etxean ia isil gordeka emandako doluminaz nahikoa zelakoan edo, ez da hiltzaileak atxilotu eta gero ere, are gutxiago herrikoak bertakoak zirela jakin eta gero, orduan bai, orduko alkateak, Casimiroren alderdikoa zenak bera eta bere nagusiak ere, zertxobait esan zuen," danok ... Ezin dut gogotik kendu nire nebak berak orduko alkatearen ahotik entzundakoa udaletxean bertan, atxiloketen kontra protestatzeko bilduta zeuden senitarteko guztien aurrean.
|
|
|
Edonola ere, gure amaren lehengusuaren semeak ez zion gure aitari inoiz barkatu kanporatu izana, eta bazirudien lana gutxienekoa zela, lantegitik irten eta jarraian beste lan berri bat topatu baitzuen, benetan barkaezina zitzaiona gure aitak aintzakotzat hartu ez izana omen zen, hau da, familia artean halabeharrez onartu eta gero, edo hobeto esanda, onartzekotan zegoen arrotza izanda, inolako begirunerik erakutsi ez ziona. Jakina, nire neba eta biok hau guztiaz beranduegi jabetu ginen,
|
gure
aita hil eta gero Luzaroko lagun bakanei galdezka hasi ginenean, hau da, gure aitari herriko hormetan" betikoek" egin zioten salaketaz, Pedro Abalos, euskal langilegoaren etsaia. Orduan, guri argi eta garbi hitz egiten ausartu ziren betiko bakanei esker, denok ezagun zituzten zurrumurruetatik eta herrian gure aitaren kontura bolo bolo zebiltzen gezur eta irainetatik, gure aita euskal langileen etsaia zela ziotenak, gure amaren lehengusuaren semea bezalako langile jator eta euskaldun peto peto bat bota egin zuelako, garizabaldarrak bezalako luzarotar familia jator jatorrak mesprezatzen zituelako, euskaldun zen orori gorroto ziolako kanpotik etorritako karlistatzar bat zen aldetik eta beste hainbat gezur beltz.
|
|
|
Ez zioten gure aitari barkatu, eta guri, faxista zikin baten seme alabei, ere ez. Baina hortaz
|
gure
aita hil eta gero jabetu ginen, gureganako gorrotoa hain gogorra eta sakona zen, hain bortitz eta temoso azaleratu zitzaion Luzaroko askori, ezen, ene gogoa musikan bakarrik edo bestelako gauzetan izan arren, bat batean guk ere sekula ezin asma genuen zerbaiten errudun bilakatu ginen. Bat batean ere isilean edo ezkutuan zeuden etsaiak nonnahi asmatu genituen, urtetan zelatan izandakoak, besteak beste gure amaren senitarteko asko, garizabaldar prestu eta leinutsuak, sekula ere barkatu ez ziotenak gure aitarekin ezkondu izana, Nafarroako Erriberaren aldetik etorritako gizontxo harro eta egoskor horrekin, herrira heldu orduko kontserbategi batean sartu eta arrainari buruz behar beste ikasi eta gero bere kontserbategi propioa sortu zuena, hain zuzen ere hasieratik gogoan zuen asmoa, kontserben mundua ondo baino hobeto ezagututa, bere Lodosa inguruko herrixkako familiak zainzuriak, orburuak, piperrak eta abar aspaldi aspalditik kontserbetan jartzen baitzituen.
|
|
|
Hunkigarria izan da, benetan diot, ni behintzat zeharo hunkitu naiz, eta ez bakarrik hango alkateak domina eskegi didanean edo udaletxeko areto nagusian bilduta zegoen jendea, nire auzokoak, txaloka hasi direnean. Egia esan, hunkitu egin naiz Luzarora heldu orduko, hango kaleetan gindoazela Sergy eta biok udaletxerantz, txikitan jolas egiten nueneko kaleak,
|
gure
aita hil zutenekoak ere bai. Gure aita, beti gogoan izan dut, nola ez bestela, bertara joan aurretik duda mudatan egon bainintzen, eta bertan nintzela, bere hilketaren aurrean isilik edota alde egon ziren auzokoen aurrean, alkatea ditxosozko domina zintzilikatzera zihoakidan unean bertan, gure aitaren omenez, sikiera oroimenez, zer edo zer esan nahi nuen, nire nebari agindu bezala hain zuzen ere.
|
|
|
Baina tamalez ez dut behar bezala begiratu. ...naizela, txaloak eta txistuak isildu direla, aurrean dudan jende multzoan errepara dezaket, eta horra hor, txikitandik ere ezagunak ditudan aurpegi batzuekin topo egiten dudala aurreneko lerrotik, besteak beste lehengusu dudan astapotroarena, guztiz atsegina eta zintzoa zaidan zinegotzi gazte eta jatorraren anaia nagusia, gure ama urtetan gaitzetsi eta baztertu egin zuten garizabaldarretariko bat,
|
gure
aita hil zutenetariko bat. Espero nuen, guztiz arraroa izango zatekeen bera hemen ez ikustea, azken buruan kartzelatik irten eta gero bere kideen buru izendatu zuten, heroi zuten.
|
|
2023
|
|
|
Bai, Martin, bai, zuk egin nahi adina barre, baina aitortu egin badizut garai hartan oso tuntuna nintzena, mutiko kontuetan gure amari entzundakoa bete baino ez nuen egiten, bai, beste garai bateko andrazko hura,
|
gure
aita hildakoan etxean entzerratu zena ia ilunpean, gure aita hil eta gero bere bizia iraungi bailitzaion, gure bizia, nirea eta nire anaiarena, ilundu, iraungi gura ziguna kosta ahala kosta. Gizonei buruz nekien apurra gure amak irakatsia zen, eta bere lezio nagusia emakumezkook haien esanei men egin behar geniela halabeharrez, halako emakume uzkur eta ozpindua omen zen gure ama.
|
|
|
Bai, Martin, bai, zuk egin nahi adina barre, baina aitortu egin badizut garai hartan oso tuntuna nintzena, mutiko kontuetan gure amari entzundakoa bete baino ez nuen egiten, bai, beste garai bateko andrazko hura, gure aita hildakoan etxean entzerratu zena ia ilunpean,
|
gure
aita hil eta gero bere bizia iraungi bailitzaion, gure bizia, nirea eta nire anaiarena, ilundu, iraungi gura ziguna kosta ahala kosta. Gizonei buruz nekien apurra gure amak irakatsia zen, eta bere lezio nagusia emakumezkook haien esanei men egin behar geniela halabeharrez, halako emakume uzkur eta ozpindua omen zen gure ama.
|