|
2001
|
|
|
–bizibeharrak nahiz ahultasunak eraginda? uko eta iruzur egitea ere gerta daiteke, baina
|
ez
dugu heriotzaraino etengo, nahi dugularik ere, haurtzaroak eho zuen liluraren sare argala.
|
|
|
Orain Orixe eta Lizardiren adiskidetasuna nahi nuke gogoratu, hitz bitan. Hain ezberdinak izanik  eta hain ezberdinak zirelako biak bildu zituen lokarria
|
ez
zuen heriotzak berak eten eta Orixe, lehortzat geneukan gizona, ez zuen inolako lotsa gaiztok lotu bere adiskideaz mintzo zenean. Hain ederki esan zuen bezala:
|
|
2003
|
|
|
San Inazioren Gogo jardunak ere berebiziko pisua izan zuten Erreforma katolikoarekin batera nagusitu zen makabroaren berrindartzean. Inazioren testu autografoak
|
ez
badu heriotzari buruzko gogoeta aipatzen ere, santuak berak onartu zuen eranskin hori, frogatu ahal izan denez (Delumeau, 1994: 397); gainera, Jesusen Lagundiak hasieratik erabili zituen heriotza eta judizioari buruzko meditazio horiek, oro har pastoral katoliko osoak egin zuen bezala. Kardaberazek, esaterako, Gogo jardunak lau zatitan argitaratu eta zabaldu zituen, eta hirugarren zati osoa gai honi eskaini zion:
|
|
2005
|
|
|
Hazel Law etnia horretako buruzagiaren arabera, Hondurasko mugan, Coco ibaiaren ertzean bizi diren hamalau komunitatetako 4.426 miskitok gosearen erasoak jasaten dituzte. Margarita Gurdián Nikaraguako Osasun ministroak esan du goseteak zazpi eta hamalau komunitate artean eragiten dituela, baina
|
ez
duela heriotzei buruzko daturik eman, oraindik ez baitu jaso eskualdeko txosten medikoa. Law hamabi emakumeren artean izendatu dute Nikaragua Bakearen Nobel sarirako.
|
|
2006
|
|
|
Bidaiak iraun duen bitartean hain da astuna oharkabean bildu duzun isiltasun zama, ezen zure barnean bilduta begiesten dituzu lurraren erraietatik atereak diruditen etxe mutu horiek. Ezin, orduan, lekua bete, hitzak besterik
|
ez
baitituzu heriotza baino okerragoa den horri aurre egiteko, eta hasierako idazle gazteaz oroitzen zara. «Poemak idaztea otoitz egiteko era bat da» entzun zenion behin, eta putzu isil horretara hurbiltzeko modu bat izan daitekeela esango zenuke.
|
|
|
«Mendebaldeko gizarte hedonista honetan
|
ez
dugu heriotzaren aurrean behar bezala jokatzen», dio Patxi Izagirre psikologoak, «mina eta sufrimendua ez daude normalizatuta, eta ukatu eta saihestu egiten ditugu. Horretan datza heriotzaren inguruan eraiki dugun tabua.
|
|
2008
|
|
|
Arratoiekin egindako ikerketetan, loa guztiz galaraziz gero arratoiak hil egiten direla egiaztatu ahal izan da. Autopsiek
|
ez
dute heriotzaren arrazoi zehatzik argitu, baina lo gabeziak sukarra, goserik eza eta pisu galera eragiten dizkie arratoiei, eta azkenerako zoratu egiten dira eta bihotza gelditzen zaie.
|
|
|
Danimarkako ikertzaileek
|
ez
dute heriotza tasa murrizteko izan ditzakeen ondorioen ebidentziarik izan
|
|
|
Ergela da esaldia;
|
ez
du heriotzaren fatalitatea adierazten, kale egiten du erdipurdika esandako zerbaiten moduan. Ez dugu espanturik egin.
|
|
2009
|
|
|
Gainera, pertsona gehienek ez zuten bizia tropen arteko borroketan galdu; gehienak exekutatuta hil zituzten. Diktadura garaian
|
ez
zituzten heriotza horiek guztiak ikertu, baina orain, demokrazian egonda ere, ez dituzte ikertu nahi, zergatik?, galdetzen du Etxeberriak.
|
|
|
Gainera, pertsona gehienek ez zuten bizia tropen arteko borroketan galdu; gehienak exekutatuta hil zituzten. Diktadura garaian
|
ez
zituzten heriotza horiek guztiak ikertu, baina orain, demokrazian egonda ere, ez dituzte ikertu nahi, zergatik?, galdetzen du Etxeberriak.
|
|
|
Higinia Luzen Nafarroako senideek inoiz
|
ez
zuten heriotza agiririk jaso. Ez Aureliak, ez Nafarroan geratu ziren beste senideetako inork.
|
|
2010
|
|
|
Podrá la muerte/ cubrirme con su fúnebre crespón,/ pero jamás en mí podrá apagarse/ la llama de tu amor? zioen Bécquerrek?, eta banekien, halaber, amodioaren porrotak amoranteetako baten edo bien suizidiora eraman zezakeela. Romeo eta Julietaren itzalak behar nituen orduan ere buruan?, bizitzak lortu
|
ez
zuena heriotzak lor zezakeelakoan; banekien, bai, baina, gauzak joan ziren moduan joanda, ba ote zuen kontu hark nirekin, gurekin, zerikusirik?; argi nuen ezetz?
|
|
|
// ¡ Todo sucederá! Podrá la muerte/ cubrirme con su fúnebre crespón,/ pero jamás en mí podrá apagarse/ la llama de tu amor" zioen Bécquerrek—, eta banekien, halaber, amodioaren porrotak amoranteetako baten edo bien suizidiora eraman zezakeela —Romeo eta Julietaren itzalak behar nituen orduan ere buruan—, bizitzak lortu
|
ez
zuena heriotzak lor zezakeelakoan; banekien, bai, baina, gauzak joan ziren moduan joanda, ba ote zuen kontu hark nirekin —gurekin— zerikusirik?; argi nuen ezetz...
|
|
2011
|
|
|
4 Adin nagusiko jaraunslea, baldin eta jakin badaki testamentugilea indarkeriaz hil dela, eta, hilabeteko epean,
|
ez
badu heriotza hori auzitegietan salatzen, salbu eta auzitegiek ofizioz jardun dutenean.
|
|
|
Handik urte erdira edo, Julya hil egin zen. Janek
|
ez
zituen heriotzaren gorabeherak argitu nahi izan, baina Eli¨kak auzitegiko medikuari galdetuta berretsi zuenez, heroinaren gaindosiagatik hil zen. Gorpua erre zutenean Janen ondoan egon zen beilatokian, eta haren isilpeko sufrikarioa ikusi zuen.
|
|
|
Suizidak izan du aukera agurtzeko, azken hitzak idazteko edo ez idazteko, momentua eta lekua aukeratu ditu, gauzak lotuta utzi ditu edo ez, baina badaki lotuta utzi dituela edo ez dituela lotuta utzi. Asko jakitea da hori, bizitzara etortzea aukeratu
|
ez
duenak heriotzaren unea aukeratzen du, eskubidea du, horrek mina sortuko dien arren askori edo auzo errua: berekoitzat hartuko dute bere erabakia, baina..., hala ez balitz ere errepika dezagun, norbere buruarekin eskuzabal izatea ez al da eskuzabal izateko modu bat?
|
|
2012
|
|
|
Hara zein erraza den hiltzea, hori al zen guztia?, pentsatzen duzu. Lagunei ere esaten nien segurtasunez dagoeneko
|
ez
nuela heriotzaren beldurrik. Bere hatsa nire atzean sentitu nuen arte?
|
|
|
Heriotzaren ulermena aldatu egiten da adinaren arabera. Jaiotzetik 18 hilabetera arte, haurrak
|
ez
du heriotza kontzeptualizatzeko bidea emango dion denboraren noziorik. Ez egotea heriotzarekin parekagarria da.
|
|
2013
|
|
|
ez dauka hileta elizkizunetara joan beharrik. Alegia,
|
ez
du heriotzak eragiten duen samina bertatik ezagutzen. Bizi ote ditu oraindik gurasoak, anai arrebak, lehengusuak, lankide, lagun min eta abarrak?
|
|
|
(5) Eta hainbeste esaera gogoangarrik («koldarra ehun bider hiltzen da; bihoztunak, ordea,
|
ez
du heriotza behin baino gehiago dastatzen») gehiago merezi zuen (ZIN: 127).
|
|
2014
|
|
|
Seme alaben arteko nagusiena, gurasoak ere euren familietako nagusienak, aitona amonek 40 urte baino ez idazlea jaio zenean. Esaten du Lobo Antunesek gaztetan
|
ez
zuela heriotza ezagutu, bere familian ez zela inor hiltzen, gazteak guztiak.
|
|
2015
|
|
|
Kairoko Al Qaraba hilerrian nago, Hilen Hirian, baina, nire ametsean, toki berde berdea da, oasi bat kasik, eta ni hilobietako izenak irakurtzen nabil, eta Doaia arreba gaixoarena ikusi dut hilarri batean idatzia, eta nire gurasoena gero, eta Nabil eta Joaquimena, baina hauek
|
ez
dute heriotzako datarik; ametsean denak daude hilik, baina ni ez nago triste eta, aldiz, Qadri anaia zenaren izena ez dut inon ikusten, ez da inon ageri, nahiz eta bera den hilik dagoen bakarra, hilik, bai: e le kro ta ku tua, furris!, hilik, bai:
|
|
|
Poeta beti bakarrik dago, eta egia da pentsamendu bakar batek ere
|
ez
duela heriotza gaindituko, baina horrek ez du esan nahi pentsatu behar ez denik; poesiak ere ez du heriotza gaindituko, poeta hil egingo baita, lehentxeago edo geroxeago, baina horregatik idatzi behar da poesia, hobeto esanda, horregatik idatzi behar du poetak poesia. Egia da heriotza oso agerikoa dela, oso nabarmena liburu honetan, Jacques Derridaren testuak gogorarazten digun bezala:
|
|
|
Poeta beti bakarrik dago, eta egia da pentsamendu bakar batek ere ez duela heriotza gaindituko, baina horrek ez du esan nahi pentsatu behar ez denik; poesiak ere
|
ez
du heriotza gaindituko, poeta hil egingo baita, lehentxeago edo geroxeago, baina horregatik idatzi behar da poesia, hobeto esanda, horregatik idatzi behar du poetak poesia. Egia da heriotza oso agerikoa dela, oso nabarmena liburu honetan, Jacques Derridaren testuak gogorarazten digun bezala:
|
|
|
alargun, atso agure, eta nik baino gutxiago eduki dutenei. Horrela biziz gero, guk badakigu, jakin,
|
ez
dugula heriotzaren beldurrik izan behar, eta hil orduan Hil Doinu bat abestu eta heroien antzera abiatzen gara.
|
|
2016
|
|
|
Zuzenean
|
ez
zutela heriotza zigorrik aplikatu, badakigu. Ceutara, Oranera edo bateko eta besteko ziega eta kaserna militarretara bidali ziren gatibuak inoiz sorterrira itzuli ziren, horixe da ez dakiguna.
|
|
|
Gizakiak mundu honetan deuseztatu ez ezik, beste munduan ere hark antolatzen du azken juizioa, bakoitzaren hil ondorengo patua erabakitzeko, bere irizpideen arabera zintzoak eta gaiztoak bereiziz. Trikuharrien testuinguru kulturalean berriz, zorizko naturak baino
|
ez
du heriotza ekartzen, eta heriotza bera ere sinbolikoki garaitzen du gizakiak, eguraldiaren indarrak bezalaxe, bi bizitzen arteko iragaldi bihurtuz. Hil aurrekoak eta hil ondorengoak hortxe bizi dira elkarren ondoan, harreman eta ordain zikloak osatuz, eta lan bertsuetan jardunez.
|
|
2017
|
|
|
Ospitalean amaitu zuten denek, amak lo egiteko pastilla batzuk hartu zituelako, bere buruaz beste egiteko asmoz nonbait. Medikuaren arabera, hartutako dosiak
|
ez
zuen heriotza eragiteko arriskurik, baina Jokinek oso gaizki pasatu zuen gau hartan, errudun sentitzen zen, eta handik aurrera amaren gurari guzti guztiak tutik esan gabe betetzea deliberatu zuen.
|
|
|
Haurren elikaduraren glutena kentzeak
|
ez
du heriotza eragiten, baina erabaki dietetikoak hartzeak ondorio larriak eragin ditzake, gainbegiratze profesionalik gabe
|
|
|
Bertso saioan izandako jende gehienak
|
ez
zuen heriotzaren berri izan etxera iritsi arte, eta halakorik txantxetan inoiz esaten ez den arren, belarriek entzundakoa sinetsi ezinik ibili ziren asko eta asko. Horietako bat izan zen Lazkao Txiki; albistea eman ziotenean, barren barrenetik ateratako bost hitzekin adierazi zuen hura zentzugabekeria hutsa zela:
|
|
2018
|
|
|
Heriotza kontuetan murgiltzea beti da zaila. Gizakiak zerbait gainditu
|
ez
badu heriotzarekin zerikusia duten zehar kalteak dira. Gai horretan sakontzea beti da konplexua, eta heriotza bidegabea bada, are gehiago.
|
|
|
Tantalusek
|
ez
zuen heriotzatik ihes egin adarretan zegoen fruta beti urrunegi zegoen ura bezala edateko makurtzen zen bakoitzean.
|
|
2019
|
|
|
Hau ere nire deabruetako bat da, gogo aseezin hau, irtenbiderik aurkitzen
|
ez
duenean heriotzaz betetzen nauena, baina orain bizitzaz betetzen nau. Aseezina.
|
|
|
Apenas hogeita emeretzi urte zituen. Orain, gazteek
|
ez
zuten heriotza goiztiarrik desiratu behar maite ez zituzten bikoteengandik bereizteko. Hainbat hobe haientzat, pentsatu zuen Anak.
|
|
2020
|
|
|
Oraindik ere ez du nire bertsioa sinesten, gay nintzela nik ez nekiela, eta urte haietan guztietan gezurretan ibili nintzaiola errepikatzen du," bizitza lapurtu" diodala. Oraindik ere, gezurra
|
ez
nuela heriotzara arte luzatu nahi eta jabetu nintzen unean moztu nuela esaten diodanean, ez nau sinesten. Ez daukagu harremanik.
|
|
|
Nola kantatzen da mina, ahots korda denak herdoiltzen dituen zigor hots horrekin ez bada? Zeren inork
|
ez
du heriotzatik ezer jakin nahi, zintzurreraino sartzen zaizun arte. Eta tira, erabaki ahal izanez gero, agian nik neuk ere ez nuke heriotzaz ezer jakin nahiko.
|
|
2021
|
|
|
Victoria Eugenian estreinatu zuten Adios a la bohemia (Bohemiari agur), Berriok Joserra Senperenarekin moldatutako Pablo Sorozabal eta Pio Barojaren opera. Baina bizirik zela
|
ez
zuen heriotzak eman zion aukerarik izan.
|
|
|
Bere ate kolpeei erantzun zioten irain hotsengatik izan ez balitz, Gaspar Ruizek pentsa zezakeen ihes eginak zirela etxe hartako biztanleak, inguruko beste asko bezala. Ahulezia eta sukar hartan, eldarnioaren ondorioa iruditu zitzaizkion oihu haserre haiek, espero
|
ez
zuen heriotza kondenarekin, pairatutako egarriarekin, hamabost pausotako distantziatik egin zizkioten tiroekin eta burua moztu nahi zion ezpata kolpearekin batera nahasturik.
|
|
|
Erabat nahastuta ibili zen egun haietan. Zeuzkan gauza bakarrak oparitu zizkien, baina botererik
|
ez
zuten heriotzaren kontra. Aldez aurretik bazekien ez zutela izango, eta horrek are eta latzago egiten zuen dena.
|
|
|
Edozein zereginetarako gauza izango da. Baina berak
|
ez
du heriotza aukeratu; nolabaiteko bizimodua besterik ez du aukeratu. Beldur da.
|
|
|
Onartu dezagun behingoz: helduak burubako oiloak dira, ez dakite zertan dabiltzan, edozerk gainezka egiten die, frustratzen direnean lelokeriak egiten dituzte, animaliak lez beldurtzen dira,
|
ez
dute heriotza ulertzen eta izua diote, zaratatsuak dira, negartiak, gustatzen ez zaizkien gauzak egiten dituzte eta ulertzen ez dituzten bizi erritmoetan sartuta daude. Hau da, ni bezala.
|
|
2022
|
|
|
Gu
|
ez
gaituzte heriotzaren pedagogian hezi eta haurrak traumatizatzeko beldur gara, baina nik uste traumatizatuta gu gaudela, hain justu gaiaz hitz egin ez digutelako. Heriotza iritsi iritsiko da, horretaz hitz egin edo ez, baina traumatikoagoa da ezagutzen ez duzun zerbait bat batean agertzea.
|
|
|
Momentuan bertan erabaki behar duzu zientziari eman ala zu zeu egitea kargu. Umeak
|
ez
du heriotza asegururik, eta 2.000 euro ordaindu behar dira ehorzteko. Minari ongarri gehiago.
|
|
2023
|
|
|
1864ko udan, hildakoak asko zirela ikusirik, elikadura osasungarri eta substantzia handikoa eskuratu behar izan genien. Elikadura eskasak
|
ez
zituen heriotza guztiak eragin, baina lagundu behintzat ez zuen egin. Haurrentzako bi aukera daude:
|
|
|
Begiak ireki eta zuhaitzen adabegiak eta enbor eraztunak bereiztea, iratzearen errizoma eta hostaila, aizkoraren xafla eta ahoa. Jabetzea ezerk
|
ez
duela heriotza estaltzen biziaren ikurrei behatzen diegunean ere.
|
|
|
Heriotzak ez du erremediorik. Ezin dizut esan inoiz izango ez duenik, baina ziur izan, inoiz halako ezer baldin bada, ez zuk eta ez nik
|
ez
dugula heriotzak erremedioa izango duen eguna ezagutuko.
|