|
2000
|
|
|
ahalegina egin zuen gutxienez Rocíoren begiak irudikatzen. Eta bazirudienean helburu hori lortua zuela, Rocíoren begiek itxuraldaketa sakon bat jasaten zuten eta, automatikoki,
|
ez
soilik begiak baizik eta Eiderren aurpegi osoa ere agertzen zitzaion. Eta inongo arazorik gabe ikusten zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan zitezkeen, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea.
|
|
|
Hasi berriaren zoria izango zen akaso. Eta zorte ona,
|
ez
soilik Kilkennyraino kolpe batez iristeagatik, baizik eta gidariak arestian aipatu dudan zerbeza horietako bat edatera gonbidatu ninduelako. Gizon jatorra zen, eta hantxe ibili ginen kontuak esaten.
|
|
|
Jainkoak gora dezala, lauda eta benedika Leyden, Holandako hiri eder hori —non baitzaude zu, jaun André—,
|
ez
soilik arteen eta zientzien sehaska ezin inportantagoa izan delako, munduari izen handiak eman dizkiona —Joanes Leydengoa eta Rembrandt, konparazione—, baina frankoa eta liberala izan delako ere, zu bezalako jende pertsegituari eta desterratuari geriza eman izan diona, baita liburu baztertuak argitarat eman ere, Galileoren Discorsi ak lekuko!
|
|
|
...k, ezen haren Ubarneko etxea Urbiaingo jauregitik urrun samar zegoela eta, beraz, trabailatzeko leku deserosoa izan zitekeela hura, batik bat zalantza baten aitzinean kontsultaren bat egin behar izaiten zuenean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira,
|
ez
soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan zitekeela hura bere asmoen aitzinatzeko; eta ikusirik, finean, ezen Pedro Huizi bera ere akort zegoela, hatsarre hartan bai bederen, osabak pentsatzen zuenarekin; biak ala biak deliberatu ziren azkenean elkarrekin bizitzen jartzerat, osabaren dorretxean. Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion:
|
|
2004
|
|
|
Euskalduna euskaraz bizi den hura baizik ezin da izan, bizitzea, besteak beste, gizarte komunikazioaren jardunean mintzaira bat edo bestea erabiltzea delako,
|
ez
soilik komunikazio kode horren alderdi formalak eta ezaugarriak jakitea. Begi bistakoa denez, mintzaira bat jakiteko egiten den jarduna bera ere gizarte ekintza da noski, baina baldintza bat bete behar du nahitaez eginkizun eratzailea izateko:
|
|
|
–Hizkuntza portaera hiztunen artekoa da, elkarreraginezko gertakaria da azken azkenean. Eta horrenbestez, gizarte gertakari da, eta
|
ez
soilik norbanakoaren gogo eta nahierara burutzen den portaera. Portaera hori arautua dago.
|
|
|
525. Horrexegatik dihardu gaitasun komunikatiboaz. Pello Esnal mintzo zaigu euskaltegietako curriculumaz?, eta
|
ez
soilik hizkuntza gaitasunaz edo formalaz. Izan ere, hizkuntza gaitasun soila baino gehiago da gaitasun komunikatiboa:
|
|
|
Ciccillok pentsatu zuen agureak laguntza zuela,
|
ez
soilik eguneroko gauzetan, ezpada inprimategiko lanetan ere, azken aldian ez zebilen-eta lar fin epeekin.
|
|
2006
|
|
|
Aitzitik, esango nuke poztu ere pozten ginela tabernariaren arrakastaz. Ez baitzegoen dudarik Hankapalok benetako arrakasta zeukala emakumeen artean; praktikoa,
|
ez
soilik teorikoa. Tabernari lanbideak ere laguntzen zuen horretan, nonbait:
|
|
2008
|
|
|
Kultura idatziaren arloan euskaldunon gabeziak larriak izanda, ez dezagun pentsa hala ere ahozko jardunaren arloan zintzo arraio gabiltzanik. Ahozkoaren galera eta higadura beldurgarria baita gurean, eta
|
ez
soilik euskaldun arrunten artean, baita abertzale erradikalen artean ere. Odola irakiten duten abertzaleen artean ere, dirudienez, zaharrak berri:
|
|
2009
|
|
|
Horrek, fugit irreparabile tempus kontzientzia horrek, guztiaren iragankortasunarenak, ez dauka zergatik tetrikoa izan. Bizitzako egunak eta orduak
|
ez
soilik bizitzen, baizik pitxi labur bat bezala bereziki estimatzen eta maitatzen, irakats diezaguke, Epikurok nahi zuen legez. Denborak ematen dizkigun askatasuntxo uneak, pozak, argi lipartxoak eskertzen, garaipen txikiak gozatzen, azken heriotzaren ezinbestekoaz adiskidetzen.
|
|
|
Behin batean Tuentiko lagunak konbentzitzen ahalegindu nintzen Tuentitik Argazkiak.org era aldatzeko, teknikoki hobea delakoan eta abar. Ez zuten onartu,
|
ez
soilik bertangoxokeriagatik, baizik. Argazkiak, horri guraso usaina dariolako.
|
|
|
Garai batean behintzat, zinema mututik soinuzkora igarotzean, guztiz ezinezkoa zitzaion
|
ez
soilik Georgia edo Alabamako bati, baizik Hegoaldeko edozein eskualdetako azentua nabari zitzaion edonori, Hollywooden aktore gisa lan egitea, eder bezain antzezle on eta ahots eztiko izanagatik ere. Urrezko aroa izan zen ahoskatze irakasleentzat.
|
|
|
Bestelako datu enpiriko zenbait ere bat dator teoria horrekin, era poetikoan. Esate baterako, ohartu naiz Danimarka aldean,
|
ez
soilik Kopenhagen, txanpon makinetan batez ere atsoak eta amona zaharrak dabiltzala, eta ia denek aldi berean zigarro purua erretzen dutela. Hirurogeita hamar laurogei urte inguruko amumak, Jokalaria ko Antonida Vasilievnaren antzekoak, txanoa jantzi, lepoko painelua sorbaldaren gainetik atzerantz bota, purua piztu eta fuego.
|
|
|
Giza autonomiaren lilura humanista ilustratua gero eta gehiago ari da hondoratzen. Luzarragak iradoki duenez, aurki jaitsi eta igo ditugu
|
ez
soilik oroitzapenak, baizik orobat adimen gaitasunak eta giza gogo osoa. Kableen bidez konektatuta edo konexio barik, garen guztia ordenagailura jaitsi eta pendrive batean sartu dugu.
|
|
|
Gizarte arruntak erokeria eta eldarnio piloa onartzen du,
|
ez
soilik erlijiozkoak. Normaltasun psikologikoa beldurgarria izaten da.
|
|
|
Dena dela,
|
ez
soilik aldiberekotasunari begira, baliteke historian ere tximeleta efektu antzeko bat irudikatzea zentzunaren aurkakoa ez izatea guztiz: Leibnizek eta Borgesek bederen erakutsi zuten agian zu orain hau irakurtzen egon ahal izateko ezinbestekoak izan direla Santimamiñeko margolariak, Judasen musua, azken mohikanoaren bainuak Ipar Amerikako erreka alaietan, Real Unionek hainbat Liga irabazi izana eta psikoanalisiaren hedatzea herrialde aberatsetan.
|
|
|
inperioak geldiaraztea. Baina
|
ez
soilik Irakeko sarraskia, hain europarra, baizik Europako Estatuen barrualdean antidemokratikoki ezartzen diren inperio arras anakronikoak. Estatuek apur bat lasaitu behar dute, eta herritarrek nahi dutena eragozteko indar eta diru gehiago alferrik ez galdu.
|
|
|
Ordea, aurretik pegatina irudikatzeko lana duzu, irarkola, banatzea? Estresagarri izatera irits liteke; baina herriak espero bezala erantzunez gero,
|
ez
soilik gaitz erdi: hori poza!
|
|
2010
|
|
|
Ez dut ezagutzen munduan kasu bakar bat non inskripzioak datatzeko fisikari nuklearrik erabili duten. Gauza gehiegi daude gai honetan arazo zailak, gaindiezinak ez esatearren, dituztenak, eta
|
ez
soilik euskarari dagozkionak. Zain nago arkeologo ofiziodunek, benetako epigrafistek, latinaren historian edo artearenean adituek eta bestek zer esango.
|
|
|
Gernika errespetatu dugu, eta
|
ez
soilik Gernika izateagatik. Espainia osoa errespetatzen dugun moduan, bera ere errespetatu dugu, fede oneko euskaldunok.
|
|
2011
|
|
|
Lokamutsak dituzu biak, garrasika esnatuko da bietarik Ihartzegarai, eta Ixaskunek du kontsolatuko. Txillardegik bietan sartzen gaitu
|
ez
soilik abisu barik, baizik irakurleari sinetsarazi nahian Antton errealitatean dagoela, ez ametsetan.
|
|
|
Pentsa liteke Metxa lotsa dela ez dutelako inoiz kartzelan itxi. Ametsezkoak lirateke
|
ez
soilik kartzelaldi berrietako kontakizunak, baizik kartzelaldi berriak berak. Ipuina eta ametsa sakonean bere herriari behar adina eman ez diola sentituko lukeen Metxa frustratuaren lilurazko balentriak lirateke, bere amets gezurtien bidez inor baino iraultzaileago, espetxeratuago eta gorriago agertu nahi lukeena.
|
|
|
Esnaldietan bere ametsen xuxurlatze iluna zenbaitetan bizimodu aldaketa eta etorkizunerako asmo ederrak irudikatuz konpentsatzen ahaleginduko den arren, Carlosen nahi gabeko irudikapenek erakusten dute
|
ez
soilik, berak uste bezala, hiltzea ez zaiola axola, baizik hil egin nahi duela.
|
|
|
Amets honek izan du oihartzunik euskal literaturan: kontuan har bedi Juan Luis Zabalaren Agur, Euzkadi ko Julen Lamarain kutsatu eta berdina eginaraziko diola. Lamarainen bizitzaren hainbat alde garrantzitsuren kausa izango da bestalde Saizarbitoriaren obra osoa,
|
ez
soilik amets hori: esate baterako, Gorbeiapeko sagasti batean Margak, Ene Jesus eko lelo errepikatuari oihartzun eginez,, titiak ikusi nahi dizkidazu??
|
|
|
–Euskaldunok badugu zinema ikusteko modu bat, nahiz eta zoritxarrez, dena geroz eta globalizatuago dagoenez filmek ere geroz eta antz handiagoa duten; batzuk besteen klixeak dira geroz eta gehiagotan, Euskal Herrian nahiz Thailandian egin. Eta horregatik, gure bide propioak bilatzen jarraitu behar dugu,
|
ez
soilik euskaldunak garelako eta gure kultura dugulako, baizik eta bakoitzak adierazteko modu guztiz pertsonala lortu behar duelako, eta besteak egiten duen zinematik aldendu?.
|
|
|
Proiektu berri bati ekitean bizpahiru urte ematen ditut buru belarri, 24 orduz horrekin elkarbizitzen, eta gauza asko jasan behar dira, indartsu defendatu behar da egitasmoa eta horretarako asko erakarri behar zaitu. Horregatik uste dut proiektua aukeratzerakoan zentzu bat ikusi behar diozula, ekarpenen bat egingo duela, jendeari zerbaitetarako balioko diola,
|
ez
soilik entretenitzeko. Ez zara egongo zure bizitzako hiru urte tontakeria iruditzen zaizun proiektu batekin tematuta!?.
|
|
|
gisako lanek Irlandako gatazkaren amaieran eragin dutela dio, errealitateaz hausnartzen duten pelikulak direlako, eta errealitateaz emoziotik gogoetatzeak jarrera aldaketara daramalako. . Zinema ona inoiz ez da manikeoa, bi aldeez hitz egiten du, eta bi aldeak erakusterakoan behartzen zaitu gatazkan pentsatzera
|
ez
soilik zure ikuspegitik, baita beste ikuspuntutik ere. Eta horri esker errazago joan dira gauzak Irlandan, errepresentazioaren bidez gizarteak dagoeneko hausnartuta, eztabaidatuta eta barneratuta zuelako bere historia, planteamendu politikoetatik harago eztabaida herritarrengana zabalduz?.
|
|
|
Gizatalde hauek kanpotik begiratuta etnikotzat hartu izan ditugu, hots, jatorri eta historia bera partekatzen duten gizataldetzat, nahiz eta, dirudienez, gizataldeak berak bere burua batzuetan halakotzat ez hartu. Gaur oraindik ere talde etnikoak non nahi idoro ditzakegu munduan, eta
|
ez
soilik Afrikan eta Asian; aitzitik, Europako estatuen baitan ere bada etniarik.
|
|
2012
|
|
|
Jaten genuen bitartean, bere bizitza kontatu zidan; Ignazio ere nire dohainaz ohartu eta aprobetxatu egin zuen. Baina
|
ez
soilik ez zitzaidan nekagarri egin: gozamen halako bat ere eragin zidan hain gizon zuzen eta prestuak niri bihotza irekitzeak.
|
|
|
–Bizitza heriotzarekin estu estu lotuta dagoela, eta, era berean, heriotza bizi iturri dela, eta
|
ez
soilik espirituala, baizik eta materiarena ere bai. Ez al da hala, parroko maitea?
|
|
2013
|
|
|
Benetan geurea. Bizi izandako (beti,
|
ez
soilik bidaian) guztiaren destilazio artistiko filosofiko erlijioso bat (arimaren argiztatzeko hiru bide klasikoak). Eta hiru silabako berba horren atzean dagoen mundu ikuskera bat, eskegitako hari gorri guztiak, desagertutako zibilizazioak, munduko ama guztien tripako min guztiak.
|
|
|
«Zumarragan, Urretxun eta Legazpin jendea atxilotu zuten egun hartan, ETAkoak zirelakoan. Izan ere, sarekada handia prestatu zuen Espainiako Poliziak, eta
|
ez
soilik hiru herri horietan». Joan zen aste bukaera, heldu zen astelehena, eta Etxanizek etxean bazkaldu zuen, arratsaldeko txandan lan egitekoa zelako.
|
|
|
Izan ere, oso une delikatuak izan ziren Espainiako gizartearentzat eta zuzenbide estatua egonkortzeari dagokionez. Beraz, gelditzen zaidana poz handi bat da, amaierara iristea lortu genuelako eta bidean jarri zizkiguten oztopo izugarriak gainditzea lortu genuelako; oztopoak alde guztietatik,
|
ez
soilik ikerketa polizial eta judizialari dagokionez: alde politikotik ere jarri zizkiguten oztopoak.
|
|
2015
|
|
|
Adibide xume bat jarrita, oso arrunta da gure artean eztabaidatzea, adibidez, ea Xarrittonek lapurterari ematen dion pisua ematea ondo ote dagoen euskara batuaren bidean (hots, giputz zentrismoaren zama edota ezinbestekotasuna, noren ahoan zer), edo oraindik arruntago, canciller (es)/ chancelier (fr)/ chancellor (en)/ cancellarius (lat) hitza nola eman behar den euskaraz, edo antzeko kontuak, eta ez, adibidez, noiz eta zertarako behar dugun euskaldunok hitz hori erabili. Zeren batzuek halako kontuez hitz egin eta idatzi nahi izaten baitugu,
|
ez
soilik agindupeko itzulpen apaingarrietan. Alegia, noiz konturatuko gara euskara batua euskal kultura moderno bat sortzeko tresna bat dela, eta besterik ez?
|
|
|
Eraldaketek zauriak uzten badituzte, eta ia beti egiten dute, horiek ongi itxi behar ditugu infektatu baino lehen. Eraldaketa teknologikoa denean,
|
ez
soilik morala edo ohiturena, orduan orbantze egokia eduki behar du. Zornadurekin bizitzea eraldaketa teknologikoen menpe bizitzea litzateke, horiek derrigorrez egindakoak liratekeelako.
|
|
|
Horrek, jakina, medikuntzaren arloa irauliko luke. Gogora dezagun gizakiaren sistema nerbiosoa eta garuna elektrokimikoak direla,
|
ez
soilik kimikoak. Medikuntza tradizionalak, normalean, tratamendu kimikoetan soilik jarri du arreta.
|
|
|
124 Arriskuaren gizartean bizi garela dio Ulrich Beckek, eta
|
ez
soilik teknologiaren arriskuagatik. Gizarte hori ulertzeko, eta bere gain lan egin eta erabakiak hartzeko asmoz, aspaldian arriskuaren zientzia eta politika desberdinak ari dira garatzen.
|
|
|
Bere osotasun guztiarekin zaude harremanetan. Tokian zaude,
|
ez
soilik begiratzen», hausnartzen du Pirsigek.185
|
|
|
Alde biak dira garrantzizkoak eta beharrezkoak munduan murgiltzeko eta neurri batean osorik ateratzeko. Ordenagailu ergeltxoak,
|
ez
soilik azkartxoak, gure barruan daude orobat, eta modu erabakigarrian gainera. Aristotelesen oreka kontzeptua ongi egokitzen zaio hemen cyborgari edo, nahiago baduzu, guri.162
|
|
|
Baldintzapen horiek mota askotakoak dira,
|
ez
soilik feministek agerian jarritakoak. Botere erlazio mota anitzek ura setzen dute ehun soziala, barru barrutik goi mailako politikaraino.
|
|
|
Horrelako aldaketek harreman sozial berriak ekarri dituzte,
|
ez
soilik ekonomikoak. Esamesaka gustura dabilen hori agian estatus zehatz bat zeukan eraikia herriko plazan eta, beharbada diot, menderaketa erlazioak mantentzen zituen, imajina ezazu, adibidez, Andaluziako señorito bat merkatuan ilaran inoiz jarri barik eta merkatugaien prezioak kontrolatzen?.
|
|
|
Autoritateak onarpena, legitimazioa eta konfiantza behar ditu. Teknologiak eta teknologoek, autoritatea eskura dezaten, eta
|
ez
soilik posizio politiko edo administratibo batek automatikoki ematen dien boterea?, hausnarketa, kontrola eta errespetua erakutsi behar dituzte, bestela ez dute lortuko ordaintzen dietenek eman behar dieten aipaturiko onarpena, legitimazioa eta konfiantza. Eta kontua ez da hiru osagai horiek gainditzeko edo euren falta ezkutatzeko zubiak eta tranpak eraikitzea.
|
|
|
Hortaz, ordena naturalarekiko hain adeitsu izan beharrean, posthumanistek, Kassen aurka, geure burua ganoraz erreforma dezakegula sostengatzen dute. Hau da, giza balioen?
|
ez
soilik natura balioen, arabera batez ere.
|
|
|
Nik, aldiz, beste modu batean ikusten dut, eta oker ez banabil, iritzi orokorrarekin bat ustean nago, eta
|
ez
soilik Oxford English hiztegikoarenarekin. Nire aburuz, otzantasuna eta menekotasuna, esanekoa dena?
|
|
|
Kameraren mugimendua, zinema mutuaren garaian Karl Freund zinemagileak martxan jarri zuen jada Murnauren film batean (Der letzte Mann, 1924), eta 30eko hamarralditik aurrera orokortzen eta konplexuago egiten hasi zen mugimendu hau, eremu sakontasuna irabaztearekin batera. Horrek, enkoadrearen hondorantz fokatzeko ahalmena esan nahi zuen, eta
|
ez
soilik alboetarantz (ordura arte, aurreratu dugun bezala, antzerki eskemei jarraituz, pertsonaien joan etorria erabat laua eta errepikakorra zen: ezkerretik sartzen ziren, erdian eszena garatu eta eskuinetik desagertzeko gero).
|
|
|
gero eta arinagoak bilakatu ahala, aldatu egin da kamerak errealitatea atzemateko erabiltzen duen estrategia, kamera eramailearen jarrera bera narrazioari kutsatzen zaio, halako zama bat kenduz kontagintzari, zalantzaren eta dardararen aldeko narrazio bat sortuz, kontagintzaren solemnitatearen kaltetan. Kamera arindu ahala, hirugarren pertsona orojakilea subjektibo bilakatu eta zinema lehen pertsonara hurbiltzen da, intimoago egiten da,
|
ez
soilik kontatzen dituen istorioei dagokienean, baizik eta kontatzeko moduan ere bai. Kamera sorbaldan eramatearen abantaila etorri zen lehenbizi, baina iritsi da eguna, patrikako telefonoetan dauden kamerei esker, arintasun erabatekoa lortu dena.
|
|
|
Allenen filmen azterketa minimo batek, ordea, zinegile handi baten artisau lana erakutsiko digu:
|
ez
soilik protagonisten hautapenari eta zuzendaritzari dagokionean, baizik eta baita erritmo, plano aldaketa, musika, trantsizio molde eta abarren erabileran ere. Allenen ukitua deitzen zaion hori present dago beti?
|
|
|
Salbatore Mitxelena, Orixe eta Nemesio Etxaniz eskaintzan aipatu idazleen estiloa errepikatzen du Mendigurenek, A. protagonistaren kide izan zitezkeen apaiz euskaltzaleena. Hartara, A.ren izaera nabaritzen du
|
ez
soilik gutunen esanahaiak; sintaxiak berak ere bai: obsesiboa baita, zoroki perfekzionista, ezin pirriagoa.
|
|
|
Jakintsua, izan ere, zoriontsu bizitzen dakiena da, ez eruditu antzua, eta jakinduria teknika baten ondorio den izaera bati dago lotua. Jakintsua, denborarenganako bere arretaren ondorioz, bizi egiten da,
|
ez
soilik iraun, jendaila lanpetua legez. Ezjakinek denbora alferrik galtzen uzten dute:
|
|
|
Kuantitatiboki, gure egunkarian 1999tik 2001era euskararen erabilerak gora egin duela esan ziguten (%17 tik %19, 63ra iritsiz). Kualitatiboki ere balorazio positiboa egin ziguten, eus kara atal guztietan erabiltzen baitu Garak,
|
ez
soilik euskararentzat gordetako gaietan.?
|
|
|
–Ez dakit, baina badakit hainbeste denboraren buruan euskara gehiago izan behar litzatekeela Enbatan, eta
|
ez
soilik editorial eta sermoietan, baina baita berrietan eta artikulu ironiko, zorrotzetan ere. Ezen zerbait berria bada, jendeak irakurriko baitu, baina sermoia...
|
|
2016
|
|
|
Hauxe nabarmentzen du Sex and Racism liburuan: ?(...) emakume negroa, esklabotzan, bere burua gutxiesten hasi zen,
|
ez
soilik emakume moduan, baita gizaki gisa ere?:
|
|
|
Grimke ahizpek gogor kritikatu zituzten esklabotzaren aurkako zenbait emakume elkarte, ez zutelako emakume beltzen egoera kontuan hartzen eta batzuetan aurreiritzi arrazistak adierazten zituztelako, aho bilorik gabe. Esklabotzaren Aurkako Emakumeen Nazio Elkartea sortzeko biltzarra prestatu bitartean, Angelina Grimke bere kasa jardun behar izan zen, bermatzeko emakume beltzak benetan egongo zirela presente, eta
|
ez
soilik sinbolikoki. Gainera, iradokizuna egin zuen:
|
|
|
Uste dut ia gizon zuri guztiek hartzen dutela beren koloreko zerbitzari emakumeei arrimatzeko eskudantzia, eta hartzea espero dutela, gainera:
|
ez
soilik aitek, baizik eta, sarritan, baita semeek ere. Halako konfiantza baten aurka altxatzen diren zerbitzariek alde egin behar dute, eta, geratuz gero, badakite gorriak pasatuko dituztela.
|
|
|
Aldarrikapen militante, elokuente eta printzipiodunak egiten zituenez, garaikide askoren ustez hura zen garai hartan emakumeen berdintasun politikoa sutsuen defendatzen zutenetako bat. Miresgarriak ziren DuBoisen aldarrikapenak,
|
ez
soilik oso argiak eta konbentzigarriak zirelako, baizik eta, baita ere, gizonen nagusigoaren kutsurik ez zeukatelako ia. Haren hitzaldi eta idatzietan, ongietorria ematen zien emakume beltzen buruzagitza rol gero eta zabalagoei; izan ere,?(...) isilik baina indartsu ari dira iristen arrazaren buruzagitza intelektualera?.
|
|
|
Esklabotzaren aurkako mugimenduari esker, klase ertaineko emakumeek aukera izan zuten beren balioaz jabetzeko, eta
|
ez
soilik etxekoandre eta ama gisa, baizik eta bestelako irizpideen arabera. Alde horretatik, etxe baten parekoa zen abolizioaren aldeko kanpaina, baina, etxe horretan, emakumeek egindako lan zehatzak balioesten ziren.
|
|
|
Historialari batek behingoz argitzen baditu emakume esklaboen esperientziari buruz esan diren okerrak eta laga diren hutsuneak, ezin ordainduzko ekarpena egingo digu. Ikerketa hori egin behar da
|
ez
soilik zehaztasun historikoaren izenean, baizik eta esklabotza garaiari begira hainbat lezio ikas ditzakegulako, eta, emakume beltzok eta emakume guztiok askatasunaren alde borrokatzen ari garen honetan, argi emango digutelako. Pertsona arrunt bat izaki, behin behineko ideia batzuk proposatuko ditut, ez besterik, emakume beltzek esklabotza garaian bizitako historia berrikusteko balio dezaketelakoan.
|
|
|
oihalak, arropak, kandelak, xaboia eta familiak behar zituen ia gainerako gauza guztiak egiten zituzten. Bai, emakumeak etxean egonak ziren, baina
|
ez
soilik umeak ekarri eta hazten zituztelako, edo beren senarraren beharrak asetzen zituztelako. Langile produktiboak ziren etxe barruko ekonomian, eta gizonena bezainbeste estimatzen zen haien lana.
|
|
|
–Garrantzi izugarria du. Azken ehun urteetan udalak oso inportanteak izan dira,
|
ez
soilik herri mailako eztabaidetan: Gamazadan, lurraren jabegoaren aferan, autonomia eskaeretan...
|
|
|
Garbi zuen, esaterako, Antxon Bengoetxea ez zuela sartuko. Eta problema izango zen,
|
ez
soilik poeta on fama zuelako, baita aktore gisa oso ospetsua zelako ere. Ez zitzaion aktore txarra iruditzen, maiz ponposoegia begitantzen zitzaion arren, baina haren poemek ez zuten kalitate handirik, bere ustez.
|
|
|
Harremanak, alabaina, kontrako bidean funtzionatzen du, orobat: kritikoak ere idazlea behar du,
|
ez
soilik obren ekoizle gisa, antzina gertatzen zen bezala, baizik eta informazio iturri moduan, eta agian baita kritikoaren bizitza itxaropenaren luzagarri gisa ere; erlazioa, ondorioz, konplexuagoa bihurtzen da, eta, onddo eta alga biren elkartze sinbiotikoa legez, gehiago du likenetik, parasitismotik baino.
|
|
|
soilik horrela, eta ildo homogeneo eta zintzo bati eutsiz? harrapatu eta fidelizatu ahal izango du irakurlea, kritikara hurbilduko dena
|
ez
soilik ematen dion informazioagatik, ez litzatekeena beti positiboa izan behar, logikoki?, baizik eta baita bertatik atera ahal izango duen plazer estetikoagatik ere.
|
|
|
–Hitzaurreak ontsa izkiriatzeko bidea, ren lehenengo bertsioa Galde aldizkariaren 10 alean argitaratu zen, 2015eko udaberrian, eta extended play bertsio bat Oharrak & Hondarrak nire blogean, urte bereko azaroaren 3an. Idatzi eta luzatu nuenean bereziki gogoan izan nituen, baina
|
ez
soilik. Odol mamituak, Hobe kontatzen ez badidazu, Ametsak ere zain eta Babeserako kopia liburuen hitzaurreak.
|
|
|
Esango nuke, gainera, literatura komertzialerako joera hori leku askotatik datorkigula bultzaka,
|
ez
soilik gure idazleen barne produkziotik. Agian nagusitze prozesu horren erakusle argienetako bat itzulpenen merkatua izango litzateke, zeinetatik elikatzen baitira, neurri handi batean, lehenago aipatutako sail horietako zenbait, edo Bidelagun eta Mintaka sailak, Igelan, nobela beltzari dedikatutako, betikoaz?
|
|
|
Ez dut honekin Elorriagari egindako erreportajea gaitzetsi nahi; kontrakoa, saileko kitzikagarrienetakoa iruditu zitzaidan, eta
|
ez
soilik bota zuen, bonbazo literarioagatik? –profesional izateari utziko ziola:
|
|
|
Irakurri ditudan, zoritxarrez? benetako adibide tamalgarri batzuk gogoan?
|
ez
soilik euskal literaturakoak?, eta Lem handiaren lezioak honezkero ahaztuta egon daitezkeen beldur, komenigarria iruditu zait gida labur hau idaztea, guztion erakusgarri.
|
|
|
Zubiak eraiki behar direla adierazi du. Baztarrikak nabarmendu du euskalgintza kontzeptuaren pean sartu behar direla erakunde publikoak ere,
|
ez
soilik gizarte eragileak: «Euskararen sustapenarekin konprometitutako guztiok».
|
|
|
|
ez
soilik jende eskolatuarengana.
|
|
|
sistema politikoaren eraldaketan eragin zuten hainbat gertaera jazo ziren,
|
ez
soilik Frantzian,
|
|
2017
|
|
|
Ondorio argia izan zuen horrek: erabat polarizatuta geratu ziren nekazariak,
|
ez
soilik gero eta desberdintasun ekonomiko sakonagoen eraginez, baita gorroto eta erresumin ugariko bilbe batek harrapatu zituelako ere, sorgin ehizari buruzko agirietan argi eta garbi islatzen denez. Akusazio askoren atzean, laguntza eskaerekin lotutako liskarrak, besteren sailetan baimenik gabe sartutako animalien kontuak eta ordaindu gabeko errentak zeudela erakusten dute agiri horiek.31
|
|
|
Horrela zen hori,
|
ez
soilik Amerikako kolonietan (XVI. mendean gatibu lanean oinarritutako ekonomiak sortzen ari ziren han), baita Europan ere. Aurrerago, esklabo lanak eta plantazioen sistemak metatze kapitalistan izan zuten garrantzia aztertuko dut.
|
|
|
Espainiako gobernuek euskal autogobernuari eta euskal autonomia estatutuari jarri dioten etengabeko blokeoa azaldu nahi badugu, kontuan hartu behar ditugu liskarra areagotu duten beste bi aldagai, eta
|
ez
soilik euskal egitura politikoa. Lehenengoa, Espainiako alderdien sistema (alderdi bikoa edo maioritarioa):
|
|
|
Bada, estatuz gaindiko eta azpiko erakundeekin botere politikoa, militarra eta ekonomikoa partekatzea (Maccormick, 1993, 1999). Estatuek halako baliabideak erabiltzen dituzte
|
ez
soilik hertsatzeko, baizik eta beren autoritatearen gaineko kontrola daukaten biztanleen premiak asetzeko. Gaur egungo gizarte demokratikoetan, biztanleek ongizatea ere eskatzen dute, babesaz eta segurtasunaz gainera, eta, hortaz, kohesio soziala eskatzen dute.
|
|
|
Aldiz, liberalek eta demokraziaren gaia jorratzen duten pentsalari sozialista askok (oro har gutxi badira ere), demokratizazioa lotzen dute halako mekanismo anti diziplinario eta anti biopolitiko batzuekin. Are gehiago, haien ikuspegian demokraziak ez du inongo loturarik eduki behar soberaniaren printzipioarekin; horrek guztiak, ordea, ez dauka zentzu historikorik, izan ere, gaur egun martxan diren demokratizazio prozesuak gertatu dira
|
ez
soilik legearen eta herri soberaniaren teoriak gizarteratu direlako, ezpada, aitzitik, mekanismo publiko diziplinarioak eta biopolitikoak ezarri direlako. Argi horren pean, beste halako ideia horrek ere ez dauka zentzurik, hau da, norbanakook, berdin aske jaio garenez denok, hautatzeko aukera berdina izan behar genukeela; izan ere, hasteko, sortu egin behar dira norbanakoak.
|
|
|
Liburuaren bigarren zatian euskal federalismoari eta demokratizazioari erreparatuko diogu. Erakutsiko dugu zenbait euskal lurraldek erabakitze gaitasun politiko eta publikoak baliatu dituztela demokrazia gisa erreproduzitzeko edo irauteko, eta
|
ez
soilik eskualde nazional, kultural edo ekonomiko gisa bizirauteko. Lurralde horietan, non tokiko demokratizazioa gertatzeko baldintzak baitaude, euskal nazioa demos gisa erreproduzitu da, eta, aldiz, halako baldintzarik ez dagoen lurraldeetan, euskal nazioa desagertzen ari da.
|
|
|
II. kapituluan azaldu dugun pribatizazio ekonomiko globalaren ondorioz, nazioek kontrolatzen ez duten sistema ekonomiko desarautu baten aurrean gauden honetan, Europako estatuek beren autoritateari eutsi behar diote, eta ekonomia nazionalaren bidez ziurtatu beren hiritarren ongizaterako adina baliabide, hau da, ondasunak eta boterea banatu behar dituzte lurraldean eta
|
ez
soilik hirian (V. kapitulua). Edonola ere, helburu horiek lortzeko ezinbestekoa da gai ekonomikoen gaineko erabakiak hartzea, eta beraz, sistema ezarriko zaion biztanleriak kontrolatu behar du sistema ekonomiko nazionala eta globala.
|
|
|
Ekonomia globalak ez du herria ez lurraldea gobernatzen, haiek txikitu, esplotatu edo horietan inbertitu egiten du, baina ez ditu gobernatzen. Erakunde publikoek gobernatzen dute lurraldea, eta orotariko neurri nazionalak txertatzen,
|
ez
soilik neurri ekonomikoak ezpada hezkuntza, osasun, eta segurtasun neurriak ere (adibidez, makina zaharrak eguneratzen dituzte, edo ospitaleak berritzen), hartara, lurralde horretan bizi diren hiritarren bizi mailari eusteko. Bizi mailari eusten ez zaionean, gaur egun gertatzen ari den moduan, dimentsio anitzeko des demokratizazio prozesu bat abiatzen da, herritarrak ez direlako fio beren instituzio publikoez, ez dituztelako bozkatzen edo ez direlako haiekin lotzen eta engaiatzen.
|
|
|
151); alegia, lurraldea gobernatu daiteke (Sack, 1986). Gobernugintza orok behar ditu lurraldea eta gobernugintza demokratikoak; ondorioz, porotsua den baina mugatua dagoen espazio bat ere behar du,
|
ez
soilik demokrazia sortzeko, baizik eta komunitatea birsortzeko; hortaz, lurraldetasuna demokraziaren baldintzetako bat da, gakoa lurraldetasuna era ezberdin batean pentsatzean datza.
|
|
|
Kontuan hartu behar dugu honako hau: XIX. mendearen amaieran, mugimendu eta erresistentzia politikoen bitartez, nazioa eta estatua efektiboki(
|
ez
soilik teorikoki) desberdintzen eta oposizio izaten hasi zirela; XIX. mendeko gertakarien ondorioz, hasi guda napoleonikoetatik (1815) eta Vienako Kongresura arte (1848), autodeterminazioaren ideia aldatu egin zela, nazionalismoaren ideia berriak osatzen lagundu zuela eta, gainera, autodeterminazio politikorako mugimendu politikoen sorrera hauspotu zuela. Iparraldean, mende bat lehenago neutralizatu ziren Lapurdiren, Nafarroa Beherearen eta Zuberoaren eskubideak; Hego Euskal Herrian, ordea, gogor borrokatu zen foruak ez desagertzeko.
|
|
|
Ikusi dugun moduan, demokratizazioak integrazio sozio-ekonomikoa dakar berekin; ez, ordea, esklusioa desagertzea, demokratizazioak ez baitu paradisua esan nahi, talde batzuen eskaerak gobernatze prozesuan integratzen dituzten erakundeek beste talde batzuenak kanpoan utzi behar baitituzte, ezinbestean,
|
ez
soilik baliabideak mugatuak direlako, baizik eta talde batzuen eta besteen interesak bateraezinak izan ohi direlako (gogoan izan 2 tesi nagusia, etengabeko gatazkaren ingurukoa). Hala ere, eta klase eta interes sozio-ekonomikoak gizartean eraikitzen direlako, demokratizazioak berekin dakar, halaber, elkarrekiko mendekotasuna eratzea klase sozio-ekonomikoen artean; hau da, elkarren aurkako taldeak elkarren mendean daude etengabe, eta ordena modernoari eusten diote, erakunde izeneko egitura objektiboetan gauzatuta dauden botere erlazioak, gizartean eraikiak?
|
|
|
Azken hamarkadan, portzentaje hori %46ra jaitsi da. Hala, euskal demokratizazioa ez da lineala, eta gaur egungo pribatizazio neoliberalaren eskutik, langile klasearen lorpenak galtzen ari dira, baina euskal langileriaren egoera ez litzateke berdina izango euskal sindikalismoaren negoziazio kolektiborik gabe, funtsezko mekanismoa izan baita demokratizazio prozesuan,
|
ez
soilik ondasuna, baliabideak eta aukerak banatzeko, baizik eta baliabideak eskuratzeko sistema berezi bat negoziatzeko, Espainiakoa ez bezalakoa. Horri esker, euskal sindikalismoa etengabe txertatu da jende askoren konfiantza sareetan (McAdam, Tarrow eta Tilly, 2000:
|
|
|
Langile klasea desberdindu egiten da,
|
ez
soilik lurralde desberdin batean dagoelako, baizik eta espazio desberdin bat okupatzen duelako (Lefebvre, 1974), espazio politiko desberdin bat, bere antolaketa egitura, gobernatze sistemak, erakunde ordezkaritza eta erregimen sozio-ekonomiko propioak dituena (Hage, 1996: 480; Jessop, 2008:
|
|
|
Erregimen patriarkalena da azken hori, eta emakumeak desfamiliarizatzeko ahalmen txikiena duena. Horrek erakusten du, halaber, kapitalismo globalak eta demokraziaren pribatizazioak askoz eragin handiagoa dutela emakumeengan gizonengan baino,
|
ez
soilik Europan, baizik eta mundu osoan (Orozco, 2015; Federici, 2013).
|
|
|
Emakumeen des familiarizazioa, doako lana egiteari uztea eta gizonekiko independentzia lortzea bizimodu duina izateko, horiek guztiak borroka politikoaren eta estatuaren erakunde publikoak hedatzearen bitartez lortu dira. Horregatik, demokratizazioa, emakumeentzat, zuzenean lotuta dago (hemen eta orain) estatu egiturekin eta gaitasun politiko erakundetuarekin, hau da, botere teknologia publikoekin, eta
|
ez
soilik eskubideen teoriarekin eta berdintasun legal edo formalarekin, sarreran aipatutako tesi nagusiek dioten moduan.
|
|
|
publikoa den guztia esku pribatuetan jarri (azpikontrata, esternalizazioa eta desregulazioa) eta espainiar nazionalismoa eta batasuna beste edozein printzipio politikoren gainetik ipini. Bi horiek, des demokratizazioa ekarri dute,
|
ez
soilik katalan, euskaldun edo andaluziarrentzako, baizik eta espainiar estatuan bizi diren langile guztientzako (ikus INE,).
|
|
|
espainiar estatua) sistematikoki birsortzearen ondorioz osaturiko errealitate sozio-politikoak, etengabe erreproduzitu beharrekoak. Diferentzia horiek birsortzeko edo deuseztatzeko,
|
ez
soilik nazio eta kultura diferentzia baizik eta klase sozio-ekonomiko (langileria ugazaba) eta klase sozio-politikoen (gizon emakume) diferentzia, aldagai nagusia honako hau da: populazioaren eta giza talde zehatzen gaitasun erakundetua edo egituratua.
|
|
|
Hegoaldeko EEEek berezko baliabide eta ahalmenak dituzte eta baliabide/ gaitasun horiek lurralde horietan bizi diren herritarren mobilizazio eta ekoizpen mailaren araberakoak dira, eta
|
ez
soilik konstituzio, itun, lege organiko edo eskubide historikoek diotenaren araberakoak. Honek zera esan nahi du:
|
|
|
Autonomia politiko prekario eta oso ezegonkor horrek arazoak sortzen ditu arlo horietan eta beste batzuetan, hala nola goi mailako hezkuntzan, prestakuntza sistemetan, gizarte segurantzan, ikerketan eta berrikuntzan, eta arazo horiek eragin zuzena dute EAEko kapital ekonomiko, sozial eta kulturalaren zenbatekoan eta banaketan, eta, beraz, gizarte kohesioan (hau da, integrazioa eta baliabideak eta aukerak berdintasunez eskuratzerakoan). EEEen autonomia eta gaitasuna murriztea haien monopolio maila ahultzea da,
|
ez
soilik autoritatezko legegintzaren gainean (ikus V. kapitulua), baizik eta gastu publikoaren gainean ere, eta, horrela, oztopatu egiten da erakunde horien gaitasuna, euskal populazioak adierazitako eskaerak mamitzeko.
|
|
|
Shumpeterren ikuspegitik, lurraren jabeak ateratzen badio etekina inperialismoari (ezen ez kolonialismoari, ezberdintzat jotzen baitzituen), finantza kapitalismoari, protekzionismoari eta kartel eta trusten sorrerari, hori ez da zentzuzko (arrazoizko) kausa bat, eta finatzariak, egiatan, aristokrata eta ekintzaileak baitira, eta ez klase burgeseko benetako kideak, eta klase burges horrek ordezkatzen du egiazko homo economicus berria eta horren arrazoimen baketsua. Hobsonek eta Leninek ez dute modu berdin berdinean azaltzen inperialismoa; izan ere, Hobsonen ikuspegitik, zenbait politikak porrot egin eta gain ekoizpena ekarri zuten; Leninen iritziz, berriz, sistema kapitalistaren egiturazko elementuetan ikusten du gakoa (hala nola ekoizpen moduen zentralizazio ezin saihestuzkoan); edonola ere, inperialismoa azaltzeko, biek aletu zituzten kausa politikoak,
|
ez
soilik kausa ekonomikoak. Hobsonek ez luke sekula onartuko Shumpeterren teoria, izan ere, Hobsonen iritziz arazoaren muina ez litzateke izango presio talde autokratikoen eta bizkarroien grina atabiko bat; aitzitik, esparru publikoak estatuaren eta politika publikoen kontrola galdu izana irudituko litzaioke arazoaren egiazko kausa (Hobson, 1938; Cain, 2002), politika horiek esparru publikoari egin bailiokete mesede, ez bizkarroiei.
|
|
|
Bada, ekoizpen guztiak daudela merkatuan salgai eta diru sarrera guztiak halako salmenten ondorio direla. Beraz, merkatuak eskaini behar ditu industriako osagai guztiak,
|
ez
soilik ondasunak, baizik eta lana, lurra eta dirua, eta halaxe deituko die horien guztien prezioei, hurrenez hurren: salneurria, soldata, errenta eta interesak (Polanyi, 2001:
|
|
|
35). Teknika diziplinarioek normalizazioa ekarri zuten eta normalizazioak irizpideak ezartzen ditu indar produktibo zehatza sortzeko,
|
ez
soilik etekinak lortzeko zentzu zabal batean.
|
|
|
Askotariko faktoreek eragiten dute emakumeen erabakietan,
|
ez
soilik estatuak: faktore indibidualek eta demografikoek (hala nola adina, hezkuntza, haurrak edukitzea eta, Przewoskik erakutsi moduan, diru sarrerak), lan baldintzek (merkatuaren, enpleguaren eta ekonomiaren egitura) eta faktore kulturalek (kultura erlijiosoa, politikoa eta soziala); hala ere, azken hamarkadetako ikerketek erakusten dutenez, emakumeek familiaren eta lan merkatuaren harira hartzen dituzten hautu estrategikoez ari bagara, orain aipatu ditugun faktore horiek guztiek baino eragin eta baldintzatzeko indar handiagoa daukate ongizate erregimen motak eta estatuaren politika publikoek (Moreno, 2005:
|
|
|
gisa ulertzen da ordezkaritza, eta politika demokratikoaren baliabidetzat jotzen da, ez helburutzat. Ideia horren arabera, ordezkaritza balitz, norbaiten isla gisa aritzea?, bada, orduan, litzateke ezer gobernatu, ez eta gizarte demokratiko bat sortu ere, identitateak eta interesak sozialki eraikitzen baitira,
|
ez
soilik inposatzen edo islatzen. Urratsez urrats joango gara.
|
|
|
Lehen aipatu bezala, enpresentzako diru publikoa edo erdipublikoa jartzean, zenbait helburu lortu nahi ziren, hala nola langabezia murriztea eta euskal lurraldeen arteko alde sozio-ekonomikoak murriztea. Helburu horiek lor zitezkeen,
|
ez
soilik baina bai ezinbestean, ETEak finantza erakunde horien bidez finantzatuz, epe ertainerako eta luzerako inbertsioak errentagarri izan arte lan egiten jarraitu ahal zezaten. Ordutik aurrera, XXI. mendearen lehen hamarkadara arte, aurrezki bankuek nahikoa ekonomia eta kudeaketa ahalmen eskuratu dute, enpresa askotan partehartze estrategikoa izateko adina, bankuen jarduera eta herrialdearen ekonomia eta industria garapena bateragarri izatea bultzatuz (Ekai Center, 2010).
|
|
|
Lurraldea politikoki aitortu zen,
|
ez
soilik izendatzearen logika performatiboarengatik, baizik eta borondate anitzen erdigunean jarri zelako, interes ezberdinen jomuga gisa. Departamendua Orain mugimendua 1999an sortu zen eta 2002rako alderdi politiko guztiek onartu zuten.
|
|
|
Espazioaren ekoizpen oro da diskurtsiboa(
|
ez
soilik, baizik nahitaez). Diskurtsoak artikulatzen eta ahalbidetzen ditu giza mihiztadurak, izan ere, lehen esan dugun moduan, gorpuztutako desira, borondate eta esanahiak dira mihiztadurak 2 eta 3 mapan ikus daitekeen moduan.
|
|
|
Liburuan ikusi dugun herriaren dimentsio anitzen pribatizazio prozesu horrek demokrazia neutralizatzea du helburu. Kapitalak ez du demokrazia maite, izan ere, mozkinen eta, oro har, aberastasunaren metaketaren kontra baitoa demokrazia, eta horregatik dira neoliberalak eta merkatu librearen aldekoak, oro har, tokian tokiko autogobernurako mekanismo guztien etsaiak, hau da, herria gaitzen duten mekanismo estrukturalen eta boterearen banaketaren aurkakoak,
|
ez
soilik botere edo kapital ekonomikoaren, kulturalaren eta sinbolikoaren banaketak herritarrak ahalduntzen dituelako, baizik eta bere buruan goberna dezakeen herria ezin delako zakuratu.
|
|
|
Eta, hauxe da garrantzitsuena: herriak eduki behar du egitura horiek osagabatzeko gaitasuna,
|
ez
soilik eskubidea edo ahalmena.
|
|
|
Autoritate demokratikoaren ideiak indarra dauka hain zuzen ere herri soberanian daukalako oinarria, betiere herri soberania ulertuta komunitate batek daukan gaitasun politiko gisa (eta
|
ez
soilik eskubide), bere burua bere erabaki propioen arabera erreproduzitzeko.
|