|
2000
|
|
|
Berak ezin seguratu zuela, baina beldur zela kendu ez ote zioten Henriki karta hura, eta ez galdu... Eta nork daki
|
ez
ote zuen arrazoin, Joanes. Zeren eta, dakian bezala, jaun Albert Etxegoienek egin baitzuen, Nafarroako erregeordearekin, Urbiainerat itzultzeko tratua, Mattinek eta biok aitona Nikolasi anitzetan entzun izan diozuen bezala; eta, badakik, halaber, ezen, barkamenduaren eta etxerat itzultzeko baimenduaren truke, jaun Albertek uko egin behar izan ziola iraganari, zeinak jaun Esteban Etxegoienekin ere lotzen baitzuen:
|
|
|
—Ez nikek mutur batetik bertzerat nahi, baina erdibide bat eta guztiondako tokitxo eta pausaleku bat. Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin dezanak ere muturrerat eginen
|
ez
ote duen...
|
|
|
Handik harat, behin baino gehiagotan aditu ahal izan nion osabari erran misteriotsu hura: " Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin dezanak ere muturrerat eginen
|
ez
ote duen...", eta, nahiz eta mementu hartan ez nion ulertu, aitzinago izanen nuen, bai, hitz haien argiak eta itzalak bereizteko parada: edo, ez al da egia ezen mutur batean itsuturik dagoenak halaxe ikusten ohi duela erdigunea bera ere, bertze muturrarekin bat eginik?
|
|
|
ERRAN berri dizut ezen osaba Joanikotek etxeko historia haiek idealizatu zituela, baina
|
ez
ote zuen hark arrazoin apur bat ere, jaun André. Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak?
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait ezen jaun Marcel gaztetan alargundu zela, eta ez dakit, bada,
|
ez
ote zuen bere emazte hura gogoan mementu haietan... eta ez ote zitzaion hari deika ari, argi egin ziezaion bertze mundutik.
|
|
|
Zeren, bere burua azote bat gehiagoz apaltzenago eta beheratzenago zuenak
|
ez
ote zuen goratzenago bere burua gradu bat gehiagoz, ez dakit Jainkoaren aitzinean, baina bai bertzearen aitzinean. Eta ez ote da halakoa izaiten, anitzetan, gure jokabidearen funtsa eta muina, eta ez ote nintzen ni ere berdintsu eta orobatsu ibili handikeriazko amets hantuetan galdurik?
|
|
|
Baina bertze interpretazino honetan balegoke alderik, zeren nik ez bainuke gizona munstrotzat hartuko, bere bakarrean eta bere osoan anitz moldetakoa delako eta bere aniztasunean osoa eta bakarra; aitzitik, ez al duzu uste ezen, noiz eta aniztasun horretan zati batek bertzeak irensten baititu, bihurtzen dela gizona, edo bihur daitekeela, nehoiz baino munstroago, zeren jabetzen baitzaio orduan osorik ideia bat eta behako bakar bat eta zeren, behako horretan itsuturik, hartzen baititu ondoren armak bertzeen hiltzeko, nola gertatu izan baita Europako lurrak urte luzeetan hondatu eta esteialdu izan dituzten gerla erlijionezkoetan...? Eta
|
ez
ote duzu uste, halaber, ezen, zenbatenaz zabaltzenago dugun bihotza eta adimendua, hainbatenaz gehiago uler dezakegula ezen hainbat partez eginik gaudela... eta parte batean garela ardi, bertze parte batean otso, eta gizon bakoitza bere ardiak bizi duela, nola otsoak ere bizi duen?
|
|
|
Eta, baldin Galileorekin horrela hasten bagara, nork daki non akaba dezakegun: nork daki, bai, egunen batean norbaitek Mironen diskoboloa ikusi eta, pertsonak, lekuak eta denborak nahasturik, erranen
|
ez
ote duen: " Horra hor Galileo, bere harriarekin esperimentatzeko asmotan...!".
|
|
|
Izan ere, Bolognan gertatuaren bertze bertsionerik ere aditu izan dut, hartaraz gero, jaun André, Galileoren teleskopio hark behar bezainbateko prezisionerik
|
ez
ote zuen, edo eguraldia ere halakoa ote zen, baina bizitzak anitzetan erakutsi izan dit ezen ez dagoela itsu handiagorik ikusi nahi ez duena baino, eta ez nintzateke sobera harrituko, baldin norbaitek afirmatuko balit ezen irakasle haiek itsuen sorta hartakoak zirela. Zeren eta itsu sinesten duenak bizitzako arrazoin bihurtzen baitu bere sinestea, eta hala makurtzen dira arrazoinaren arrazoinik arrazointsuenak ere sinestearen bertze arrazoin horretarat.
|
|
|
Bai, onartzen dut nik ere ezen argi iraungi horretarik bertze mila piztu, eta argi berretua mundurat heda daitekeela eta barreia, heroi eta martirien etsenpluaren bidetik, nahiz eta batzuetan, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, ahantziak ere izan daitezkeen; eta onartzen dut, halaber, ezen haien odola emankorra eta ezin naroagoa izan daitekeela... baina nik nahiago ditut bere buruaz eta buruko gogoetez eta pentsuez baliatzen eta aitzinatzen diren pertsonak ezen ez bertzeen odoletik xurgaka eta hurrupaka dabiltzanak, nola izainak eta parasitoak. Eta
|
ez
ote dugu guztiok ere izainetarik eta parasitoetarik zerbait, noiz eta martiriak miresten baititugu, jaun André...?
|
|
|
" Ez fida sagaratua eta ukiezina dirudien harrizko hitz betikoaz, zeren eta anitzetan zangoak buztinezkoak dituen: izan ere,
|
ez
ote ditugu harkaitzen iduriko hitz handiak asmatzen, eta ez ote ditugu haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik.... Ordea, ez ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz:
|
|
|
" Ez fida sagaratua eta ukiezina dirudien harrizko hitz betikoaz, zeren eta anitzetan zangoak buztinezkoak dituen: izan ere, ez ote ditugu harkaitzen iduriko hitz handiak asmatzen, eta
|
ez
ote ditugu haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik.... Ordea, ez ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz:
|
|
|
izan ere, ez ote ditugu harkaitzen iduriko hitz handiak asmatzen, eta ez ote ditugu haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik...? Ordea,
|
ez
ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz: " Mutilak:
|
|
|
Izan ere,
|
ez
ote zuen gure aitak berdin samar jokatu... nahiz eta hark ez zituen mirailak kolekzionatu, baina bai burezurrak eta adarrak, berak ehizatzen zituen animalienak. Halako moldez, non anitz baitziren sala nagusiko paretetan jarriak zituen orein burezurrak eta orein adarrak, gehienak apal batzuen gainean.
|
|
|
Ez ote zuen, bada, sala hark erakusten, hasteko, aitaren boterea eta ahala? Zeren, nola ahal duenak ahal bitartean iraun nahi izaiten duen eta ez iraungi, hala,
|
ez
ote du boteredunak, ondorez, iduri egin behar eta itxura eman ezen denboraren gainetik dagoela eta bere esentzia ez dela nehola ere botere tenporala, baina eternala, eta ez behin behinekotasuna, baina betikotasuna. Eta zer hoberik, hartarakotz, iraganean akabatu pieza haien hezurrak eta adarrak erakustea baino, aitak guztiz berea balu bezala heriotza erabakitzeko ahala, jainko tipi bat iduri?
|
|
|
Baina botereak, berean irauteko,
|
ez
ote du behar, halaber, ageriko edo ezkutuko mehatxua, edo biak baterat. Eta, agerikoan, molde bateko eta bertzeko armak erakutsiko ditu:
|
|
|
Ehiza trofeo haiek, gainerat,
|
ez
ote zuten aitaren arrandia eta banteria erakusten, menekoak are menekoago bihur zekizkion amoreakatik, ikuskizunaren ikusgarritasunaz...?
|
|
|
JAUREGIKO sehien ahotan zebilen berria, Pagabasoko herensugea —izen bereko leizean ezkutatzen omen zena— urduri ez ote zebilen egun haietan eta leizetik burua atera
|
ez
ote zuen, eta, hala, ingurune hartarik iragan behar zuten guztiei —neskatxei batik bat— gomendatzen zitzaien ezen ibil zitezela kontuz eta egin ziezaiotela otoitz san Migel arkanjeluari, zeren san Migelek bertze herensuge bat hil baitzuen jadaneko, han hegoaldean, Aralarko mendietan.
|
|
|
Ai, zenbatetan oroitarazten zidan osaba Jaonikoten zaldi zuriak ipuineko deabrua!, eta oraino ere galdetzen diot neure buruari
|
ez
ote zuen zaldi hura apropos, sineste hari irri egin nahi balio bezala... zeren eta horrela mintzatu baitzitzaidan, noiz eta ipuin hartaz aritu baikinen:
|
|
|
Ordea, ipuin iduriko kontu hauetan galdu baino lehen,
|
ez
ote nuke hobe honat ekarri nauen eta mementu batez bazterrerat utzi dudan historiari lehenbailehen atxikitzea, jaun André?
|
|
|
Horrelako zerbait gertatu ote zitzaidan, jaun André? Edo, arestian erran bezala, halakoa ote nintzen sortzez, eta
|
ez
ote zuen kolpe hark nehongo eraginik izan ene hazte hezteetan... eta hizketan hasi ote nintzen, halatan, hura ene hitz egiteko ordua zelako, bertzerik gabe...?
|
|
|
Izan ere,
|
ez
ote zuen islatzen eta mugatzen iduri hark gela barnean zegoen gizonaren estatua, Pedro Huizirena... baita gizon gehienena ere, ororen buruan?
|
|
|
Eta, nola erregeek bufoien ageriko nahiz ezkutuko kritikak eta haien txantxak onartzen dituzten eta haienak bakarrik, hala betetzen ote zuen osabak kargu edo betebehar hura aitaren aitzinean, nehork erraiten ez zituen gauzak erraiten zituela eta nehork egiten ez zituenak egiten? Eta, aitak osabari izan ziezaiokeen edo osabaren alde senti zezakeen estimua, beraz,
|
ez
ote zuen hatsarretik mesprezu puntu batek ukitzen, bere anaia hark buruan haizea baino ez balu bezala. Zeren eta teleskopiotik izarrei beha gauak galtzea edo txakurrak horrela bataiatzen ibiltzea edo kakategiak asmatzea ez baitzitekeen bertzerik izan...
|
|
|
Eta ez ote dira artezagoak eta xuxenagoak, baita erranahitsuagoak ere, hainbatetan, zeren eta keinuak, hitzak jaso ezin dituen ñabardurak izan baititzake, pertsonaren historiarekin eta haren izatasunarekin lotuak, pertsona bakoitzak bere keinuak dituelako eta bere keinuen adierazteko modua eta manera? Eta ez ote da horregatik keinua anitz koloretako fletxa, kolore bakoitzean arrazoin bat eraman lezakeena, eta
|
ez
ote du fletxa jaurtikitzaileak kolpean jotzen xedea eta helmuga, halako moldez, non keinua ikusten duenak ere kolpetik uler bailezake guztia, keinuaren azpian egon litezkeen ñabardurak eta bertze korapilo guztiak ere bat batean deskorapilatu balira bezala. Eta ez ote da, ondorez, mezurik bizkorrena eta eraginkorrena keinua, zeren hitz bakar batez —keinuaren hitz bakarraz— guztia signifika baitezake, erabili gabe, hartarakotz, bertzela erabili ohi ditugun hitzak eta eleak, zeinek, aldi berean, bertze mila hitzen beharra izan ohi baitute usu, haien argitzeko eta esplikatzeko?
|
|
|
Galde diezadakezu, halaber, ea neure konbertsione iduriko hartan osabaren salatzeko beharra eta obligazinoa sentitu
|
ez
ote nuen noizbait, eta erranen dizut ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, ez zitzaidala, bertze anitzetan bezala, alhatu kontzientzia, osabarekin lotzen ninduen zina —Jainkoaren aitzinean egina eta elkar ez salatzerat behartzen gintuena— lehenagokoa zelako, eta zin hari zor niolako, halatan, leialtasuna... zeren zin hura behin hautsi izanak ez baitzemaidan berriro hausteko eskubidea, ...
|
|
|
—Lehen ere, honako bidean gentozela, indiar haiek ikusi genitian gizon zurien oinpean, eta orain ere, ez zekiat, bada... Zeren, apezari aditzen ari nintzaiola, Bartolomé de las Casasen Brevísima historia ko hainbat pasartez oroitu nauk... eta ni ere beldur nauk paradisuaren bila etorri eta infernua aurkituko
|
ez
ote dugun azkenean...
|
|
|
—Ez al litzateke hagitzez ere hobea zure nagusiak gai honi buruz izan dezakeen iritziaren berri jakitea, deusetan hasi baino lehen, zeren hura ez baita Avilakoa eta, dakizun bezala, giristandadean ere mundu guztia ez da erlikien aldeko itsu...? Edo,
|
ez
ote duzu pentsatu zer gertatuko litzatekeen, baldin zure nagusia akort ez balego eta iraintzat hartuko balu zure asmo ona, hain gai minberan.... Gisa horretan, bertzalde, erran zaharrak ez bezala, zeinak baitio:
|
|
|
Izan ere, ez ote da zuzen ari gaurko hainbat nafar gazte, Espainiaren izenean pizten diren gerla horiei uko egiten dietenean, zeren nafartzat baitute, lehenik eta behin, beren burua? Eta nola anitz duenak gero eta gehiago nahi duen eta, hargatik, kendu dionari are gehiago kendu nahi izaiten dion, hala, ez ote da piztuko berriro gerla noizbait, ez Katalunian, baina hemen Nafarroan, Espainiaren kontra, eta
|
ez
ote ditugu pairatu behar izanen berriro zinak eta minak...?
|
|
|
Baina, bizimolde horrek nekatzen du eta ahitzen du, eta, hemendik aitzina, egonean egon nahi nuke, soseguan eta bake handian, mundua nehoiz baino neureago eginez, baina mundutik kanpoan banengo bezala... Ordea, beldur naiz urbiaindarrek bakean utziko
|
ez
ote nauten, hemen geratzen banaiz... Zeren eta nik ez bainuke iraganean gertatua berriro gertatzerik nahi...
|
|
|
Eta ustezkoa diot, zeren bainago ezen Axularren jakintasuna ez zela egiazkoa hainbat alorretan: izan ere,
|
ez
ote gintuzke jakintasunak libre egin behar —beldurraren atzaparretarik libre, bereziki—, eta harenak ez ote ditu, aldiz, giristinoak legez lege eta arauez arau lotzen, baliatzen delarik, haien zuritzeko eta justifikatzeko, hainbat konparazinoz, zeinek ez baitute bertze asmorik ez bertze xederik beldurraren sortzea eta erroetaraino sartzea baizen. Eta lotzen gaitu handik eta hemendik, eta lotzen digu eta hersten digu azkenean ahoa bera ere, erran ez dezagun libre egin gaitzakeen hitza.
|
|
|
Eta ustezkoa diot, zeren bainago ezen Axularren jakintasuna ez zela egiazkoa hainbat alorretan: izan ere, ez ote gintuzke jakintasunak libre egin behar —beldurraren atzaparretarik libre, bereziki—, eta harenak
|
ez
ote ditu, aldiz, giristinoak legez lege eta arauez arau lotzen, baliatzen delarik, haien zuritzeko eta justifikatzeko, hainbat konparazinoz, zeinek ez baitute bertze asmorik ez bertze xederik beldurraren sortzea eta erroetaraino sartzea baizen. Eta lotzen gaitu handik eta hemendik, eta lotzen digu eta hersten digu azkenean ahoa bera ere, erran ez dezagun libre egin gaitzakeen hitza.
|
|
|
Eta lotzen gaitu handik eta hemendik, eta lotzen digu eta hersten digu azkenean ahoa bera ere, erran ez dezagun libre egin gaitzakeen hitza. Zeren, ahoa hersten dizutelarik, mututzen zaituzte eta arnasgabetzen, eta hiltzen dizute hitza; ordea, nola hitza haragi egin baitzen,
|
ez
ote genuke hitza haragian errotu behar.... Zeren aho hertsian ez baitago hitza errotzerik!
|
|
|
Zeren beldur bainintzen nik ezagutu nuen jaun André bera ote zintudan, eta beldur nintzen, nihaur ere aldaturik ikusiko
|
ez
ote ninduzun... Eta, ai, nola eskertzen dizudan, halatan, lehen ahalegin hura, zeren, bai lehen gutun hartan eta bai geroztik jaso izan ditudanetan ere, betiko laguna ediren baitut zugan... eta zeren, zuri gutun bat skribatzen ari nintzaizula, deliberatu bainintzen, hain zuzen ere, liburu honen egiterat eta aitzina eramaiterat.
|
|
|
Baina hemen ere hitzak eta hitzen itzalak nahasten zaizkigu, zeren eta zenbatetan
|
ez
ote nuen ikusi Mundu Berria eta Mundu Zaharra zuhaitzaren eta huntzaren eredurat, halako moldez, non erran baitzitekeen ezen Mundu Zaharraren huntzak inguratzen zuela Mundu Berriaren zuhaitza, eta kentzeko guztia kentzen eta edoskitzen ziola anitzetan, harik eta iharturik uzten zuen arte?
|
|
|
Zeren aita Bartolome izan baitzen ene harroina, eta harroin hura dar dar ikusi nuen, haren jokabide eskasaren ondotik. Eta goganbehartsu nintzen, bada, oker ari ote nintzen, eta goganbehartsu nintzen, halaber, azken urte haiek gezur handi baten gainean eraiki
|
ez
ote nituen. Oker edo zuzen, ordea, egin beharrekoa egina zegoen, eta, jauregia erdi hondaturik zegoela, ez nuen gibela egin... eta trabailariek, halatan, handik bizpahiru hilabeterat akabatu zuten lana —eta, nekeak eragin bertze isilune batean atseden hartzen zuela, segitu zuen—:
|
|
|
Harik eta amak egun batean erran zidan arte: ‘Koadro hori bertzerik
|
ez
ote duzu bizitzan? ’ Guztiz serios ihardetsi nion: ‘Ama, Espainiarat joan nahi nuke, neure lehengusuaren ikusterat, zeren uste baitut ezen harekin ezkonduko naizela’ Harritu eta larritu zitzaidan ama, eta pentsatzen hasi zen eroturik ez ote nengoen, halako moldez, non koadroa gordetzea erabaki baitzuen; baina, ikusirik ezen erremedioak are okerrago jartzen ninduela eta apetitua ere galdu nuela, berriro eseki zuen koadroa bere tokian.
|
|
|
Baina
|
ez
ote ninduten kanta haiek atrapatu eta bereganatu, oihu bat nuelako lotan —Rosaren heriotzaren aurkako oihua— eta oihu hari ez niolako artean biderik eman, etsiaren etsiaz, nola eman baitzion, konparazione, Jobek, bere kinka larri hartan eta bere desditxaren erdian...?
|
|
|
Izan ere, baldin Bibliak dioena egia bada, berrogei egunetan sortu zuan hura, euria goianbehean egin ondoren, etengabe... Ordea, baldin egia bada Rabelai sek jigant Gargantuari buruz dioena, zeren baitirudi ezen jigant hark Notre Dame ko dorreetarik ito zituela berrehun mila paristarrez goiti, emaztekiak eta haurrak kontatu gabe, haien gainean pixa eginik...
|
ez
ote zuen errazago izanen Jainkoak, galdetzen dizut nik, Gargantua bezalako berrogei jigant paratzea zerutik lurrerat pixa egiten, zeren egun bakarrean erdiets baitzezakeen, halatan, berrogei eguneko lana...?
|
|
|
Eta oroitzen dut nola egun batean urtxintxa haietarik bat gure gibeletik etorri zen etxeraino, nahiz eta osabak gero etxetik uxatu zuen, zeren beldur baitzen Arkimedesek larrutuko
|
ez
ote zuen. Eta bazihoan urtxintxa berriro oihanerako bidean, eta irri ezin zabalagoa egin zidan orduan osabak, erraiten zidala:
|
|
|
Baina, bertze deusi lotu aitzin,
|
ez
ote zuen ene liburu honek aitzinetik bertze aitor bat behar, zeren ene ahalegina eta ene testigantza harrokeria hutsa izan baitaitezke, Moises baino ahaltsuago izan ez naizenean, ez Sanson baino balentago eta ez Salomon baino jakintsuago. Nor naiz ni, izan ere, neure bizitzaz mintzatzen hasteko, gizon faun bat naizenean, ezdeus bezain guti balio?
|
|
|
—Zenbatetan
|
ez
ote ninduen geure aita zenak —zuen berraitona Albertek, beraz— mendi Pirinioetako gain horietarat eraman izan, nondik arbasoek galdu jauregia ikus baitzitekeen, eta zenbatetan ez ote zigun erran: " Nafarroa galdu zuan eta betiko galdu zuan, baina gure jauregia oraino ez, beharbada..." Eta, irri egiten zidala, eratxikitzen zuen:
|
|
|
Hauxe izan daitekek zirt edo zart egiteko mementua. Etxea eta azienda Nafarroaren zerbitzuan jarri genitian, eta heldu duk aldia, Nafarroa gure zerbitzuan jartzekoa... zeren eta, nola Jainkoaren borondatea hain den atzemanezina, nork daki
|
ez
ote zituen gure arbaso haiek galtzaile egin, gu garaile izan gintezen amoreakatik...?". Eta hark, badakizue, erran eta egin.
|
|
|
Zergatik ez hitza numeroaren alde jarri, eta numeroa hitzaren alde? Zeren esmeraldak be rezko edertasuna du, begietarik sartzen zaiguna, baina hitzak ere bere edertasuna du, izen airos baten soinuan edo poema baten errezitaldian belarritik sar dakigukeena, eta ez dago begia belarriaren aurka jarri beharrik..." Baina jaun Marcel eta osaba Joanikot burutsuak ziren eta hitz errazekoak, eta Jainkoak bakarrik daki
|
ez
ote zuten bertze zerbait asmatuko, nork bere ikusmoldearen atxikitzeko, eta hegi batetik —eta bat bederaren egiatik— bertzearen egia ukatzeko...
|
|
|
—Jainkoak daki zer
|
ez
ote duten asmatu inorant eskolagabe horiek honezkero...!
|
|
|
Kinka larri hartan, dukearen medikuaren baitan egon zitekeen salbabidea, eta erran ere zigun guztioi la lasaitzeko eta la la lasaitzeko, hura erran bezain fite kanporako bidean jarri bazen ere, eskuak galtzetarat eramanik. Ez dakit Uraitzeko jauntxoak erran
|
ez
ote zuen ezen bera ez zela sugegorrien beldur eta osabaren kakategirat zihoala, baina gainerako zaldunek berehala jakinarazi zioten ezen zaldunen lehen araua eta eginbeharra beren damen babestea zela, eta nola dama guztiak kanporat baitzihoazen, hala joan zen hura ere bere emaztearen gibeletik, finean.
|
|
|
Edo ez ote dakik ezen gure arbasoen memoria lohitu behar duala, baldin ehundabatgarren kanoia Amaiurri beha paratzen baduk? Ordea,
|
ez
ote genuen guk ere haiek bezala jokatuko, haien kasuan bagina, nola haiek ere guk bezala jokatuko baitzuten, gure kasuan baleude. Zeren eta ulertzen baitut haien jokabidea, noiz eta Gaztelaren aurka aritu baitziren, eta ulertzen diat gure aitarena, noiz eta Nafarroako erregeordearekin solastu baitzen, gure jauregiaren berreskuratzeko asmotan; haatik, hirea ez diat ulertzen, zeren eta gure arbaso haiek aspaldi hil baitziren, eta bake sainduan utzi genitiztek...
|
|
|
—Jainkoak bakarrik zekik hori, Pedro. Zeren, nork daki gaztetan hartu hinduen su hark hartuko ez ote hauen egunen batean berriro, eta mudaraziko
|
ez
ote duen hire pintura goiti beheiti.... Eta ezin etsi duk, hasi baino lehen... eta heure bide hori ere bilatu beharra duk, nahiz eta, bertzetik, ene anaiaren gustuko pintura ere egin behar izanen duan...
|
|
|
Zeren osaba peril handian baitzegoen, eta osabaren bizia ene koleraren gainetik. Izan ere, ez al genion aita Bartolomeri behin baino gehiagotan aditu ezen jaun inkisidorearen laguna zela, eta ez ote zezakeen, edo
|
ez
ote zuen izanen aitzinago, ondorez, bere eragintxoa haren baitan eta haren deliberamenduetan. Bai, egia zen ezen aita Bartolome, bertzalde, jesuita zela eta jesuitek san Inazio zutela patroin, Ofizio Sainduak pertsegitu zuèn gizona, baina egia zen, halaber, ezen, kontradikzione iduriko haren aitzinean, ama erabil zezakeela lekuko gisa, edo Urbiaingo bertze edozein eliztar, osaba Joanikot salatzeko, eta berdin mugi zitzakeela judizioaren hariak itzaletik, jaun inkisidorearen adiskidetasuna profitatuz.
|
|
|
Halarik ere,
|
ez
ote ninduen amaren kontrako sentimendu hark erdiz erdi harrapatzen nihaur ere.... Zeren amaren baitarik erditu bainintzen ni, eta haren odolekoa nintzen erdi batean, eta zeren bainekien zer zen bihotzaren inguruan sugegorri bat edukitzea, zeinak hitza mihitik ken baitiezazuke eta lagunen salatzerat bulka, nola ibili bainintzen ni ere, bai osaba Joanikotekin berarekin aldi batez eta bai zurekin ere, jaun André, tentamendu izugarri hartan murgildurik, nahiz eta azkenean ez zintuztedan ez zu eta ez hura, uroski, salatu.
|
|
|
Eta orduan gauzak ez dira diren bezala, baina beldurrak manatzen eta agintzen duen bezala. Eta, nola beldurrak kontzientzian ahalkea eragiten baitigu, zeren bertzeen aitzinean gizon agertu nahi baikenuke, eta beldurrak, ordea, gixon egiten gaitu, hala,
|
ez
ote ditugu inurriak dauden lekuan hartzak eta otsoak asmatzen, edo deabruak eta spiritu gaizkileak txakurrak dauden lekuan, ahalkearen estaltzeko. Zeren, beldurraren eta ahalkearen aitzinean eta bertze jendeen aitzinean, etsai handiak justifika baikaitzake; eta hala eta halatan, benetako etsaia baino etsaiagoa den bertze etsai bat sortzen eta asmatzen dugula —gezurrezkoa, beti ere—, ez ote gaitu fikzioak meneratzen, finean?
|
|
|
Baina zer erran ote dut orain? Zeren egia bada ere, alde batetik, ezen amorosia erotasuna dela, ez ote dit amorosiak ere erakutsi bihotzaren egia, numeroetarik harat eta froga orotarik harat, eta
|
ez
ote du, halatan, bihotzaren egiak bere lengoaia propiala, eta ez ote da poesia lengoaia hori.... Zeren, zer sentitzen dut nik, eta norat eta noraino zabaltzen da ene mundua, Maddalenek amoriozko koplak kantatzen dizkidanean, eta zer dute haren hitzek, lurrean egonik izarretaraino bainaramate?
|
|
|
...ajinatzen nuenean neure burua emazteki bati lotua eta besarkatua, hain erreus eta hain arduratsu jartzen nintzen, non iduritzen baitzitzaidan ezen lurrikara baten atarian nengoela, eta odola zainetarik ateratzerat zihoakidala noiznahi den... eta ezbaiak eta zalantzak zetozkidan, bere sasoinean eta bere puntuan aitzina egiteko gai izanen ote nintzen, eta damutzen eta neure bularra jotzen hasi behar
|
ez
ote nuen, baldin ez banintzen hartarako gai.
|
|
|
Eta banindoan, banindoan, eta bat batean oroitu nuen nola guardia buruak erran zigun ezen puta haiek bertze jende batzuekin elkar harturik behar zutela... baina oroitzen nituen, halaber, bere kideen hitzak eta haien irriak eta haien bertze hainbat keinu eta xehetasun, eta gero eta gehiago iduritzen hasi zitzaidan ezen guardia haiek zirela putekin elkar harturik zeuden gizonak. Eta
|
ez
ote zituen Mignon biluziak ere oinetakoak jarririk, ez bere ahalkearen eta bere dekoroaren ezkutatzeko, nola aitortu baitzidan, baina arintkiago eta fitezago ihes egin ahal izaiteko. Ongi bai ongi enplegatu zituen Parisko ilehoriak bere artea eta maina, baita sarea eta lakioa ere, ene buru handiaren atrapatzeko...!
|
|
|
Indar galduak berritu behar noski. —Beraz, eskaileretako argia ez duzue konpondu, baina, behinik behin, adiskidetu zarete egun hauetan —atezuan jarri nintzen— Alde egin nuelarik, ez nekien korridorean lubakiak eta metrailadore hobiak
|
ez
ote nituen aurkituko itzultzean.
|
|
|
Gauza handia izana zen Unairi erne egoteko eskatzea, eta are handiagoa, nire zenbakia ematea. Egia aitortu behar badut, ez nintzen batere fido galduko
|
ez
ote zuen, ezta Kristinaren beraren belarriak berotuko ez ote zituen. Baina ez bata ez bertzea egin.
|
|
|
Gauza handia izana zen Unairi erne egoteko eskatzea, eta are handiagoa, nire zenbakia ematea. Egia aitortu behar badut, ez nintzen batere fido galduko ez ote zuen, ezta Kristinaren beraren belarriak berotuko
|
ez
ote zituen. Baina ez bata ez bertzea egin.
|
|
|
Seitik zortzi ordura bitarte Potzolori sinetsi behar banion, baina halakorik ez idazteko erregutu zidan, forentsearen azterlanak gezurtatuko
|
ez
ote zuen. Datu hori ezean, bertze bat erantsi nuen esaldia luzeegia gertatzeko beldurrik gabe:
|
|
|
Ulertu
|
ez
ote zuen, Parisen 18 urtetan lagunok elkarrekin ikusitako filme pornografiko batez ari izan zitzaion. Bi gizonezko eta emakume bat, batera.
|
|
|
Eta, finean, hobira, baina, badaezpada ere, inork ez ikusteko maneran. Auskalo
|
ez
ote dugun ikusiko heldu den astean, karrikan tente tente! Hik ur garbirik batere atera duk kaka nahaste horretatik?
|
|
|
—Hori duk lo egitea! Atzo arratsaldean izutu ere izutu gaituk, makurren bat
|
ez
ote huen. Hire ganberatik ateratzen ziren zurrungek lasaitu gaitiztek.
|
|
|
Erran gabe doa neure giltzaz irekitzen ahal nuela beheko atea eta goian agertu, hainbertze komeriarik gabe. Bizitegikoa ez ukitzekotan —auskalo zerraila berriaz
|
ez
ote zuen hornitu—, ez dut uste Kristinak gaitzesten ahal zidanik, ez oraindik behintzat, abokatuetan hasi berriak baizik ez ginela. Neure buruari debekatu nion, bertzerik gabe.
|
|
|
Itzulingururik gabe azalduko dut: goganbehartua nago honainokoak
|
ez
ote nauen inolako estrategiarik edo xederik gabe olatuen joan etorrietara kulunkatzen den kortxo muturraren pare jarriko. Ez bada esku ikustezin aldaberek eraginda dantzatzen den txotxongiloaren pare.
|
|
2001
|
|
|
Behin baino gehiagotan askatu behar izan zituen korapiloak, askatu eta berriz hasi. Maria pentsatzen hasita zegoen
|
ez
ote zuen nahita egingo, bazekielako zenbat atsegin zuen bere flamenkoa ikustea, bere oin biluzien taupadak sentitzea eta behatzen artean olioarekin laztanak egitea.
|
|
|
Trenaren zain zereginik ezean, hainbeste urtetan zergatik
|
ez
ote duten ordularia zuzendu asmatu nahian aritu da Tasio. Seguruena ez zuten denbora topatuko hura konpontzeko, erabaki du azkenean ironikoki.
|
|
|
Pilotua beldur zen, lurreratzerakoan, gurpil horiek arrastaka joan, behikia berotu eta
|
ez
ote zuen su hartuko.
|
|
2002
|
|
|
Baina, pentsatu zuen Alexek, ez ote zen paranoiko bihurtzen ari? Etengabe lerro artean irakurri nahian,
|
ez
ote zuen beti bilatzen zuen hura aurkitzen. Alexek errieta egin zion bere buruari.
|
|
|
Hain ezagunak egiten zitzaizkien garai batean enigma paregabeak zirenak; hain aurresangarriak askotan. Zenbat aldiz
|
ez
ote zituen laztandu Julenek Mirariren bular haiek. Zenbat aldiz ez ote zuen ferekatu Mirarik Julen.
|
|
|
Zenbat aldiz ez ote zituen laztandu Julenek Mirariren bular haiek. Zenbat aldiz
|
ez
ote zuen ferekatu Mirarik Julen. Zenbat aldiz ez ote zen miretsirik geratu Julen, Mirarik begiak ixten zitueneko unea dastatzen, haren gorputzaren dardarapean.
|
|
|
Areago oraindik: hamabi ikusi, eta
|
ez
ote zuen ba pentsatuko guztiak erabiltzeko asmoa zeukanik. Kaxa zabaldu eta bi bakarrik atera zituen.
|
|
|
Horrek kezkatzen zuen Alazne, hain zuzen ere: Arantxak
|
ez
ote zuen Imanol edo haren koadrilakoekin borroka dialektikoren batean amaituko, eta berak Imanolekin hitz egiteko zeukan asmoa zapuztuko.
|
|
|
Izan ere, zenbatetan
|
ez
ote dut hartu musika tresnaren bat jotzen ez jakitea gure garaiko eskoletako heziketaren hutsik eta porrotik handientzat...! Orduan ez baitzen behar bezala baloratzen musika.
|
|
|
" Gaur, hemendik konbertituko ditinat Kristoren fedearen berri ez dakiten haur fedegabeak, neure otoitzekin eta neure limosnatxoekin, eta bihar, berriz, handik, berandu gabe moja izango bainaiz eta Txinara joango bainaiz, misioetara". Auskalo bere xede hura bete izango
|
ez
ote zuen, baldin eta bere bidean beste irakasle hura tartekatu izan ez balitzaio, batxilerra Donostiako mojetxe batean ikasten ari zela! Doña Remedios zuen izena.
|
|
2003
|
|
|
Maréchal nous voilà! himnoak
|
ez
ote zuen jada La Marseillaise odoltsua ordezkatua. Euskal Herriko elizetako ateetan ez ote ziguten Domingo Soubelet kalonjearen euskarazko Pétain Marexala eskaintzen urririk?
|
|
|
Broussain, Constantin, Mendiboure, Dourisboure eta mediku gazte zenbaitek, berriz, alderdi separatista baten antolatzeaz izan zuten solas, Sabino Arana Goirik Hegoaldean ireki bideari pentsatuz. Eta Ameriketatik Etxamendi artzain bertsolariak galdetu zien bere herritarrei
|
ez
ote zuten hobe Frantziarenganik bereiztea.
|
|
|
Banago bizkitartean, azken bi puntu horietan, eskuineko edo ezkerreko abertzaleak elkar aditzea eta arrotzekin edo auzoekin hautsi mautsiak eta hitzarmenak egitea?
|
ez
ote dugun huts egin: hainbeste herri urrats ibili ondoan, aspaldian irabazia behar genuen partida!
|
|
|
Nazio Handia eraiki zuten apostoluen artean, ordea, bi mendeen buruan fama txarra du oraino, zorigaitzez, Federalismo hitz gaixo horrek: Batzuentzat Elkartasuna adierazten duen hitz berak,
|
ez
ote du besteentzat Zatiketa erran nahi?
|
|
|
Baina Mixelen pertsuak konparatuz Itxaroren lerroekin, iduritzen zait ez dabiltzala hain urrun baten bertsoak bestearen lerroetarik. Ezen hainbeste hausnarketa eta solas erabili ondoan estatuaz, nazioaz, estatu nazioaz, estatuen eta nazioen arteko gatazkez edo hitzarmenez, hau da, herrigintzaz edo politikaz, nago
|
ez
ote dugun bitartean gizaki soilaz arduratzea ahantzi, eta herri eskubideen/ giza eskubideen arteko auzia zuritu gabe utzi.
|
|
|
Pilota bota ondoren bueltatu zitzaion bai eskura, baina sabaian jo gabe. Koldarregi bota zuen pilota, suabeegi, beldur zelako Matias ez ote zen berriro pilota gelaren beste puntara joango,
|
ez
ote zuen berriro ohetik altxatu behar izango eta makurtu behar izango.
|
|
|
Haurtzaroa bera ere estalki urrun batez ezkutatzen omen zuen. Pasadizo oso elaboratuen bidez mintzatzen omen zen bere iraganaz, eta azken egun horretan ere hitz totelka bezala mintzatu omen zitzaion, Sophiek, bere emazteak alegia, atzera egitea erabaki zuela esateko eta beldur zela
|
ez
ote zuen salatuko. Hori esatean, estalki batean bildurik, ipuin sorta luzatu omen zion eta egun batzuk barru bere autobiografia ekarriko ziola agindu.
|
|
|
bata, beraz, Azpilgo bihotzean, eta bestea, azkeneko puntan. Bi zabortegi horiek gero eta handiagotzen ari dira, gero eta zabalagotzen, eta nork daki biek bat egingo
|
ez
ote duten, halako batean...! Don Justiniano lasai lasai geratuko da orduan, eta herriari esanen dio:
|
|
2004
|
|
|
–Behin larrua jotzeagatik
|
ez
ote nauzun gehiegi lotu nahiko. Maitasuna egiten badugu ere ez du esan nahi zurekin ezkondu behar dudanik.
|
|
|
Mezu nagusia eta bakarra hori da gure artean ere. Hortaz, euskaldungoaren egoera ahalik argien ikusteko
|
ez
ote genuke noraezeko, munduan nagusi diren joera hegemonikoen nondik norakoari begiratzea?
|
|
|
Nahiago bada, garelako. Baina, nolanahi ere,
|
ez
ote dugu bada ezer guk talde edo etnia edo nazio izaeratik hizkuntzari eta kulturari eta nortasunari doakienez. Handia da gero, gauza hauek oraindik esan eta berresaten segitu beharra!
|
|
|
hizkuntza ez al dakiguke bada bihur euskal nortasunaren eta kulturaren eduki ere alde eta aldi berean? Euskara
|
ez
ote dugu bada euskaltasunaren edukia ere bitartekotza lana ukatu gabe. Ni baiezkoan nago.
|
|
|
Mutatis mutandis, munduko hizkuntza eta kultura ukatuen zoriak
|
ez
ote du ordea, funtsaren funtsean, uste duguna baino antz handiagoa? 144 Ez noski gainaxaleko agerpenetan; bai ordea genozidio hau eragiteko munduaren eraketa politiko jakin batean. Ez ote dago bada, azken buruan, hor nonbait esana dugun legez, milaka nazio dauden mundu bat Estatu bakan batzuetan antolatzeko oinarri totalitario baten zimentarri berbera?
|
|
|
–Desio dut, eta, aldi berean, beldurrez dakusat euskararen desideologizatzeak dakarren adin nagusitasuna. Militantismoaren garaia gainditzea desio dut, ekintza bolondresak lan profesionalari atea zabalik uztea; beldur naiz, ordea, horrek
|
ez
ote duen ekarriko, ate beretik euskararen aldeko jarrera sozial baikorrek ihes egitea. Desio dut euskal hiritarrek erabiliko duten hizkuntzaren hautakizuna libre egin dezaten, kontrol sozial eta ideologikorik gabe?. 186
|
|
|
Zertaraino itsutzen eta kamusten ote digu gure adimena afera horrek hainbat eta hainbat alditan? Zenbat aldiz
|
ez
ote dugu egiten koitaduarena, hobe beharrez. Batek daki.
|
|
|
Argazki horretan irudikatu zaiguna askotan berritu izan da euskaldunaren irudimenean. Zenbat aldiz
|
ez
ote dugu pentsatu geure artean antzeko zer edo zer. Hau da, euskaldungoa kategoria izaerako azpi komunitatea besterik ez den bitartean, erdaldungoa, berriz, izaera unibertsalekoa da.
|
|
|
Zer gabiltza ordea gu bazterrak harrotzen euskal gazteen mintzamen gaia ahotan hartuta? Mintzamen kamutsaren ezaugarri horiek guztiak
|
ez
ote genituzke beste hizkuntza bateko hiztun gazte askorengan aurkituko. Espainieraz, esaterako, urrutira joan gabe, Mariano Ferrerren behinolako balorazio kritiko hau ez baita euskara gogoan hartuta egindakoa, hizkuntza menderatzaileko hiztun gazteak zituen mintzagai irrati esatariak:
|
|
|
Edota auzigai honetan ez dago irizpide zientifikoez hitz egiterik? Soziolinguistikaren irakaspenak lanbropetik datozen argi izpi zalantzagarriak besterik
|
ez
ote ditugu bada. Nik ez dut uste bihozkada kontu hutsa denik zera berretsi nahi izatea:
|
|
|
Irudipena dut, ez da besterik, baina bada zerbait: irudipena dut, nioen, euskal herri elebidunaren aldeko iritzi horretan
|
ez
ote duen eragin handiagoa erdararen aldeko aukera ideologikoak irizpide soziolinguistikoen zerak baino. Aukera ideologiko horren esanetara makurtuago ikusten dut Salaburu teoriazko jakite alorrean baino:
|
|
|
Langileen erantzukizun maila nabarmendu digu Ugaldek Dekretuaren mamitze maila horien esku bailegoan. Irudipena dut, eta ez bakarrik administrazioaren alor honetan, euskalgintzaren alorreko egitasmoetan faktore subjektiboak
|
ez
ote ditugun sobera balioesten. Antza denez, faktore objektiboak horren makurrak izanda, ez bide dugu beste aterabiderik ikusten; nolabaiteko konpentsazio mekanismoen bila gabiltza beti.
|
|
|
Hizkuntza talde zapalduak ezin du, dirudienez, bere izate esparru berariazkorik eraiki menderatzailearen alboan, eta alboan ez ezik gain gainean duen komunitate horren hizkuntza estatusa dagoen dagoenean berretsi behar. Prentsaren adibide horrek
|
ez
ote du balio gainerako gizarte esparru gehienetarako. Botere asimetriaren joerak hizkuntza diglosikoa eta honen gizajendea gainjarrita daukan erdal komunitatearen sisteman integratzera darama derrigorrez; hobeki esan, zurrupatzera.
|
|
|
Euskaltzaindiko idazkariak du hitza oraindik, lehen eten egin diogu-eta: ?. Baina nago
|
ez
ote ditugun hitzak fetitxe bihurtzen. Eta nago lurraldetasuna ez dela hitz edo kontzeptu sendo eta egokiena gure egoerarako?
|
|
|
–Sentipen baten gainean izkiriatzeko asmoa? aspalditik zeukan Trebiñutik iristen zaigun ahotsak, baina beldur zen nonbait gaizki ulerturik edo sortaraziko
|
ez
ote zuen irakurleen artean. Ez dago zertan errezelotan hasi; ezta hurrik eman ere.
|
|
|
hizkuntza eta kultura alorrak jadanik ez direla, inoiz izan badira behintzat, espirituaren eta metafisikaren goi gailurretako balio ukiezinak, merkatu zabala bezain bortitza duten industria ekoizpenak baizik. Euskaldunok eta euskarak
|
ez
ote dugu merezi gainerakoak hazi eta hazi ari diren industria hori guretzako. Honezkero ez du bada inork pentsatuko hizkuntza eta kultura kontuok balio espiritual ederren erreinukoak direnik?
|
|
|
Itxurazkoa izango da agian ikuspegi didaktikoaren aldetik, baina hizkuntza erabileraren gakoak ez daude azken batean prozedura pedagogikoen egokitasunean. Gomendioak
|
ez
ote du adabakitik gehiago aterabidetik baino. Hitz jokoaz baliatzea zilegi bazait, itxurazkoa edo itxurakeria da?
|
|
|
Demagun, orobat, bigarren ereduaren esperientzia konkretua: liberalismoaren politika ildo horrek
|
ez
ote luke bere baitan aurrekoaren ezaugarririk izango bere aribidean. Bestela esan:
|
|
|
Nondik norakoak ote ditugu, bada, euskararen berreskurapenak ezartzen dizkigun inplikazio orokorrak? Hizkuntza gizarte fenomenoa dela aitortzeko gertu dagoenak
|
ez
ote luke hizkuntza aldaketaren irispen sakon hau onetsi? –Teniendo en cuenta:
|
|
|
Euskarazko kultura idatzian euskaldunok erakusten dugun ardurarik ezaren erakusgarri, hona Pako Aristiren kritika zorrotza: . Baina beldur naiz euskaldunok protesta egiteko baizik
|
ez
ote dugun balio, beldur naiz ez ote garen gauza gure asmo beroei, gure sentimentalkeria sutsuei egunero egunero jarraipena emateko. Hor dago Egunkaria ren arazoa, ez Madrileko epaitegi batean.
|