|
2013
|
|
|
Biltzaileek zati bakoitzaren iturria zehaztu
|
ez
ezik, iturri hori testuan ere sartu behar zuten, inskripzio berezia eginda. XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen:
|
|
|
3.Ibilbide hori areagotzen da aldi horretan, euskal legelariak baitira zuzenbide zibilean
|
ez
ezik, zuzenbide kanonikoan ere adituak (iuris utriusque), bi zuzenbide horiek direla euren jarduera eta egineren ardatzak. Hurbiletik ikusten dute juristek orduko hartan errenazimendu garaiko teologia morala.
|
|
|
XV. mendearen erdian Paviako humanistak, Italiaren iparraldean, izututa geratu ziren jurista klasikoen testuak Digestoan zatituta aurkitu zituztenean. Euren ustetan, Tribonianok, Justinianoren ministroak, bilduma egin zuenean, testuak zatitu
|
ez
ezik, moztu ere egin zituen, eta hizkuntz barbarismoak sartu zituen. Elegantiae linguae latinae lanean, Lorenzo Vallak jurista klasikoak goraipatu zituen, baina Triboniano eta Erdi Aroko iruzkingileak gutxietsi zituen, Accursiotik hasi eta Bartolorekin amaituz, latin hain eskasa erabiltzeagatik.
|
|
|
Benetako zuzenbide erromatarra glosagile nahiz iruzkingileen itsukeriatik atera eta berreskuratu nahian, humanistek ulertu zuten Bizantzioko VI. mendeko zuzenbidea
|
ez
ezik, Justinianoren testuek II eta III. mendeetako zuzenbidea ere erakusten zutela, hau da, jurista ospetsuen epealdiko zuzenbidea; jurista horien lanak Digestoan laburtu ziren. Garai hori zuzenbide erromatarraren epealdi klasikoarekin identifikatu zuten.
|
|
|
Tradizioaren ildotik, esan ohi zen gozamen mota berezia izango zela halakoa, baina gozamena jabea hil arte bakarrik luza zitekeen, eta, ondorenez, azalpen hori ez zen egokia. Doneauk adierazi zuen gozamena
|
ez
ezik, zuzenbide erromatarrak inoren gauzen gaineko beste eskubide kopuru mugatu bat ere aintzatetsi zuela, hala nola, bide eskubideak, berme eskubideak edo enfiteusiak (epe luzera eginiko errentamenduaren antzekoa, errentariari jabe ahalmenak emanez). Berak ondorioztatu zuen eskubide horiek guztiak jabe ahalmenen mugapenak zirela, ondoko kategoria orokorra proposatuz:
|
|
|
Lehenik eta behin, Althusiusek zuzenbidea eta egitateak bereizi zituen, eta, horretarako, pertsonen arteko akordioak erabili zituen, halakoek ondoreak zituztenean zuzenbideari begira. Connanen aburuz, erakundeen eskeman akzioak prozedurari buruzkoak
|
ez
ezik, gizakien egintzei buruzkoak ere baziren, eta ideia hori abiaburutzat hartuta, Althusiusek negotiumaren kontzeptua garatu zuen. Kategoria horrek gizakiaren bizitza ukitzen duten negozio juridikoak barneratzen ditu, bai zerbait erabilgarria edo beharrezkoa gehitzen dutelako, bai oztoporen bat gainditzen laguntzen dutelako.
|
|
|
568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak. Hori guztia zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa
|
ez
ezik, Justinianoren zuzenbidearen beste zati batzuk ere ezagutu eta erabili ohi ziren. Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren:
|
|
|
Carlomagnok Alcuino Yorkekoa izeneko jakintsu anglosaxoniarraren eragina izan zuen. Izan ere, 781 urtean ezagutu zuen berori, eta errege tutore
|
ez
ezik, aholkulari ere izendatu zuen, hezkuntza zein erlijioarekin lotutako gaietarako. Erroma caput munditzat hartzen zuen oroitzapena berpiztu zuen Alcuinok eta ideia hori izan zen, hain zuzen ere, «Carlomagnoren Berpizkunde» izenekoaren giltzarria.
|
|
|
Kodeak elkarren arteko loturarik gabeko arau bereziak jasotzen ditu. Nobeletan, arau berezi horiek
|
ez
ezik, bestelakoak ere agertzen dira, baina estilo hotsandikoan eta arranditsuan idatzita daude, ahal bezain sakonak izan daitezen... Digestoari esker ez balitz izango, zuzenbide erromatarrak ez zuen birkonkistatuko mundua sekula ere.
|
|
|
Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru jaso zituen lan horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago, lan hori kopiatu
|
ez
ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren irakaskuntza Proventzatik mendebalderantz eraman zuen, Montpellierrera, hain justu ere, eta fakultatea eratu zuen bertan. Placentinok arrakastaz irakatsi
|
ez
ezik, bere Summae izenekoak ere idatzi zituen, bai Kodearenak, bai Erakundeenak. 1192 urtean hil zenean, Montpellieren ez zen gehiago zuzenbide zibilik irakatsi, hurrengo mendearen lehenengo laurdenean berpiztu zen arte.
|
|
|
Ikasleei pauperistae izena jarri zieten, eta zuzenbidea gaingiroki bakarrik jakin arren, euren burua inoren gainetik ikusten zuten harroputzak zirela esan ohi zen. Guztiarekin, dizipulu ganorazko eta arretatsuak ere izan zituen Vicariok; horiek Bolognako eskolaren bilakaerari erreparatu
|
ez
ezik, eskola berria ere eratu zuten, eta eskola horren ideiak Liber pauperumaren eskuizkribuei eginiko glosetan aurki daitezke.
|
|
|
Gai hori jorratu zuten lehendabiziko juristen artean batzuek aditzera eman zuten ondokoa: alderdiak eta epailea
|
ez
ezik, lekuko eta abokatuak ere alderditzat hartu behar dira. Hala ere, zioen Bulgarok, akzioaren muina hiru pertsonen arteko prozedurak osatzen du:
|
|
|
Bizitza labur hori zuzenbidean murgilduta eman zuen, eta, horrexegatik, beraren lana oparoa izan zen oso. Gai zehatzei buruzko tratatuak
|
ez
ezik, Corpus iuriseko zati guztien gaineko iruzkin sakonak ere idatzi zituen, eta halakoen lehendabiziko argitalpenek folioko bederatzi liburu bete zituzten.
|
|
|
Zehatzago esanda, Federico enperadoreak aintzat hartu zituen ikasleen korporazioak, euren burua botigo moduan gobernatzeko ahalmena emanda. Ahalmen horri esker, ikasleek irakasleekin negoziatu
|
ez
ezik, studiumak ere nolabaiteko lokabetasuna erdietsi zuen, Bolognako udal agintariari begira.
|
|
|
Pufendorfek gizakiaren bi alde azpimarratu zituen, gizabanakoa eta taldekidea; bereizketa horri ekinez, testu horrek egitura hagitz argia zuen, eta familia nahiz estatua bildu zituen, gizarte mailak ere kontuan izanda. Kode horrek 19000 artikulu zituen, zuzenbide pribatuari
|
ez
ezik, zuzenbide publikoari, zigor arlokoari, zuzenbide feudalari, elizako zuzenbideari nahiz merkataritzakoari buruzkoak; eskuarki agindu juridikoetatik kanpo kokatu ziren gaiak ere arautu nahi ziren, besteak beste, senar emazteen arteko barne harremanak. Eragin erromatarra ere ikus daiteke, jabetza arautzen denean, batik bat.
|
|
|
XVI. mendean alemaniarren aukera bakarra izan zen zuzenbide erromatarra jasotzea. Nazio zuzenbidea
|
ez
ezik, nazioz gaindiko zuzenbidea ere bazen zuzenbide erromatarra, eta horrexegatik, adierazi zuen Savignyk, zuzenbide hori ezin da ikusi nazioaren edukitza huts moduan, erlijioa edo literatura ikusten diren bezala.
|
|
|
ez da aspaldiko pedantekeria, jakingura eskuzabala baizik. Zientzia
|
ez
ezik, maitasuna ere hor dago».
|
|
|
«lehen lehenik abokatu guztiak hilko ditugu» (Enrique VI, 2, IV.2). Alemanian, aldiz, zuzenbide zibileko jurista goranahiek aditu ez zirenentzat praktika berri ulertezinak gauzatu
|
ez
ezik, soldata gizentsuak ere kobratzen zituzten eta uste zen lehengo eginerak euren erruz desagertu zirela. Denboran barrena prozesuaren eraldaketak eta Erreformaren hasiera batera etorri zirenez gero, ulertu zen Erromatik jasotako zuzenbide zibila eta kanonikoa Jainkoaren Legetik hartutako inportazioak zirela, Eskritura Santuan adierazitako Legetik hartutakoak, alegia.
|
|
|
Auzilariek, beraz, erabaki horiek ezagutu behar zituzten, batez ere epaiak «ziodunak» zirenean, hau da, auzitegiak erabakia emateko arrazoiak azaltzen zituenean, zein aginteri eusten zion zehaztuz. Europan halako epaiak emateko auzitegi ospetsuena Erromako Rota zen; herri guztietako eliza katoliko erromatarraren gora jotzeak
|
ez
ezik, auzitegi horrek aita santuaren estatuetan sortutako arazo sekularrak ere aztertzen zituen. Rotako epaien bildumak XIV. mendetik argitaratu ziren, auzitegia Avignonen zegoenean.
|
|
|
XV. mendean Herbehereak Borgoinako dukeen lurraldeak ziren, eta XVI. mendean, berriz, Karlos V.aren esku geratu ziren; enperadorea
|
ez
ezik, Karlos V.a Borgoinako dukea eta Espainiako erregea ere bazen. XVI. mendearen bigarren erdian Espainiako gobernadoreen kontrako hainbat errebolta izan ziren; horrez gain, 1579an Utrechteko Batasuna osatzen zuten iparraldeko zazpi probintziak banandu ziren.
|
|
|
Holanda
|
ez
ezik, beste probintzia batzuk ere ez ziren atzean geratu eta zuzenbide fakultatedun unibertsitateak eratu ziren Frisiako Franekeren1585ean, Groningenen 1614an, Utrechten 1636an eta Gelderlandeko Hardewijken 1648an. Hein handi batean, irakasle holandarrek sortu zuten Probintzia Batuetako zuzenbidea, Leydeneko irakasleek batez ere, baita probintzietako goi auzitegietako epaileek ere, Hooge Raad izenekoak bereziki.
|
|
|
Edukitza eskubidearen inguruan aspaldi eginiko lan baten hitzaurrean (1803), Savignyk adierazi zuen aurreko juristen artean Doneauk bakarrik zekiela zer egin behar zen zuzenbide erromatarra aztertzeko; lan horri esker, Savigny ezagun egin zen jurista gisa. Testu batzuetan ezarri zen kontrol fisikoa
|
ez
ezik, edukitzailearen asmo berezia ere behar zela, eta testu horiei ekinez, Savignyk edukitzaren printzipio nagusia aurkitu zuen: gizaki borondatearen adierazpena da.
|