|
2005
|
|
|
# Joan askotan bertara: edo
|
ez
esan lekua ezezagun egiten zaianik
|
|
2019
|
|
|
Akademiaren azaroko batzarrak babestu egin zuen N. Oleagaren jarrera. Bestalde, akta ofizialak
|
ez
esan arren, L. Villasanteren bidez iritsitako S. Altuberen mezua ere eztabaidatu zen, baina Akademia politikoki ezbaian jartzen zuelako ez zen ofizialki aipatu.903 Hain zuzen, EJ GEren berripapereko euskal orriaren ardura zuen A. Ibinagabeitiak, urriko zenbakian F. Krutwigen auzia aipatu ondoren, istilu hura euskaltzainen aurka egiteko baliatu zuen:
|
|
|
Euskal kultura eta hizkuntza bereziak, historikoki, diskurtso foruzalearen osagai oso garrantzitsuak izan ziren. Gerra zibilak eragindako traumen ondoren ere, Bizkaiko zenbait monarkiko frankistek ez zioten uko egiten, maila erretorikoan izanagatik, euskal kultura eta hizkuntzari, kontzertu ekonomikoari uko egiten
|
ez
zioten bezalaxe. Euskal kultura eta hizkuntza espainolismorako berreskuratzea, J. Urquijo eta R.
|
|
|
Hilario Bilbaok eta berorren anaia Esteban Bilbao Gorte frankistetako presidenteak galdetu zuten euskaltzainburu adinduaren osasunaz.654 Hurrengo egunetan R. M. Azkuek sendatuta zirudien eta lanean hasi zen berriro, baina, Bilboalde industrialeko ibaiak oso kutsatuta egonagatik, medikuek
|
ez
zioten urdail garbiketarik egin, eta azaroaren 9an hil zen enteritisak jota (Arana Martija 1983: 29, 35; Yrizar 2001:
|
|
|
1950eko udan kalean azken aldiz ikusi zuen J. Artecheren arabera, kosta egiten zen adinak eragindako hizketa totela ulertzea. Antza denez, ezin zuen irentsi M. Menéndez Pelayoren Historia de los Heterodoxos españoles() delakoaren edizio berrietan (azkena 1946, CSICen eskutik) bere ekarpen historiografikoaz ezertxo ere
|
ez
esatea (ABC; La Voz de España; cf López Antón 1996). 543
|
|
|
Pozez beterik erantzun zion P. Lafittek, Baionako elizbarrutiko arduradunek batzarretara joatea eragozten
|
ez
ziotelako:
|
|
|
420 SAF AA: C. Jemeinen gutuna Oficina Prensa Euzkadiren zuzendariari,, PNV_ NAC_ EBB, K.00010, C.27 onartu arren, alderdiak ez zuen lerro hori ofizial egin eta
|
ez
zioten C. Jemeinen idazkiari zabalpenik eman, ez Oficina Prensa Euzkadin ez beste inon, elkarlan antifrankistarako jarrera pragmatikoagoak gailendu zirelako. Buruzagien jarrera itxarotea zen, Akademiari eta euskara estandarraren asmoari ez oposiziorik egitea, baina ezta garrantzirik ematea ere.
|
|
|
Laugarren jarrera hiztunen gehiengoarena ei zen. Talde horri euskararen inguruko eztabaidek
|
ez
zioten ardurarik.
|
|
|
1232 F. Krutwigen arabera, A. Irigaray ere batzar horretan egon zen, baina aktak
|
ez
dio halakorik (cf. Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
2021
|
|
|
Eta Etxahunek berak ere markatu zituen distantziak: 1853ko Lore Jokoetara aurkeztu eta saririk eman
|
ez
ziotenean, intelligentsia horren kontrako bertso gordinak argitaratu zituen.
|
|
|
Nik neu baño bertsolari obeak ta etorri trebeagokoak asko ikusi baditut ta ikusten ditut oraindik". Hala ere,
|
ez
dio inoiz bertso mundua proiektu jakin batera lerratzeko ahaleginari uko egingo: " Asko lezakete beste modu batez jokatuta.
|
|
|
Eta onelako olerkiak bear ditugu. Irakurleak eta euskaltzaleak gere bertso zail eta idazlan ezin entendizkoaz aspertu ditugu[...] Iñor mintzeagatik
|
ez
diot. Neroni naiz erruduna.
|
|
|
Baita gerora ere: " Sustatzaile izateak
|
ez
dio kritika izpiritua kenduko, zeren urte batzu geroxeago Chahoren hiztegiaz honela zioen[...] hots, ez duela adiskidetasunak mingaina isilaraziko[...] ez delako batere konforme hark harturiko zenbait aukerarekin." (Urkizu, 1997a: 331)
|
|
|
XIX. mende hasieran praktika kultural aurremoderno bat da bertsolaritza. Modernitateak
|
ez
dio arretarik jarri, Labordek aipatzen duen gisan ikusezina da kasik:
|
|
|
Bere jarraitzaileek euskal kulturaren eragiletzan hartu zuten pisuarekin planteamendu horietan oinarritutako bertsolaritzaren gutxiespena zabalduz joan zen urte haietan, eta gerora hamarkadak iraungo zuen euskal intelligentsiaren baitan mordoilo/ garbitasun dikotomiaren inguruko eztabaidak. Herritar arruntek eztabaida horri jaramon handirik egin
|
ez
zioten gisan, bertsolariek ere euren jardunarekin jarraitu zuten.
|
|
|
Txapelketaren antolaketarako bertsolarien parte hartzea izango zuen batzorde baten eraketa eskatzen zuten, txapelketa irekia izatea (1980 nahiz 1982koan jokatzen hasi aurretik hamasei bertsolari sailkatutzat eman ziren, aurreko txapelketetan izandako puntuaketengatik), izena emateko epea luzatzea, epaimahaia bertsolariek hautatzea eta baita puntuazioak bistara izatea ere. Euskaltzaindiaren erantzunak eskakizunen bat eman zuen ontzat, baina antolakuntza batzordeaz
|
ez
zioen ezer eta epaimahaiaz azken hitza berak zuela azpimarratzen zuen. Bertsolari guztien artean adostutako plantoa ekarri zuen honek:
|
|
|
Garzia, Sarasua eta Egañaren aipuak adierazten du orduko panorama: " Hedabideek
|
ez
diote, salbuespenak salbu —eta eragin txikiko salbuespenak dira gainera— gerora eskainiko dioten tokia eskaintzen bertsolaritzari" (2001: 147).
|
|
|
Azken hamabost urtetan sakontzen ari dira, eta hedabideetatik eskatzen zaiona sakontzeko ez bada igual ezetz esaten dute. [...] beraiek egin nahi duten hori garatzeko lantze prozesuan daude eta ondo kontatzeko kapaz ez diren bitartean nahiago dute ezer
|
ez
esan. (A.
|
|
|
Arrangurarik handiena baina, nire buruarekikoa diat. Anabasa honetan guztian maitatze gaitasuna galduz niak,
|
ez
zioat lehengo begirunerik bertsoari, ez naik txarrak izutzen eta onak haixatzen. Pilotu automatikoarekin jardutea nahikoa diat batez bestekoarena emateko[...]." (Egaña eta Sarasua, 1997:
|
|
|
Ezin uka Iztuetaren pasarte horiek deskriptiboak direnik. Lerrook idatzi zituenean bertsolari gehienek, euskaldunen gehiengoak bezala, alfabetatu gabeak behar zuten, eta Iztuetak
|
ez
dio guztiak horrela zirenik ere (besteak beste, bera ere bertsotan ibilia eta eskolatua zelako ziurrenik). Baina pentsa daiteke egiten duen azpimarrak Europan erromantizismoak zabaldutako basati onaren mitoaren eragina ere jaso zuela.
|
|
|
Txapelketak, ordea,
|
ez
dio ertzak izateari utziko, eta kritika berriak etorri dira belaunaldi eta hamarkada berriekin: ezartzen duen kanonaren indarrak bestelako bertsokera batzuen garapena eta arrakasta mugatzen dituela; elitean bakarrik fokuraturik lortzen den oihartzun mediatikoak bertso zirkuituaren antolaketa baldintzatzen duela; formatua eta epaileen lana oso behartuak direla...
|
|
|
1980ko hamarkada hartan, beraz, artean itzulpen eremua eta literatur eremua egituratzen ari zirenean, ezinbestean egin zituen itzulpenak Atxagak, beti beste lan batzuetarako behar zituelako, ateratzeko zein hitzaldiak emateko (idem). Dena den, literatur ibilbidearen hasieran egin zuen mandatuzko itzulpenik, autoretza onartu
|
ez
zioten arren.47 Autoitzulpenari dagokionez, Obabakoak itzuli zuenean ezinbestekoa zen autoitzulpena; baina, denbora iragan delarik, eremua egituratu delarik eta inguruan itzultzaileak dituelarik," orain nire autoitzulpena pasatzen da beste itzultzaile batzuen eskutatik aurrena, eta nire lana izugarri arindu da" (idem). Sarri eman izan ditu itzulpenari buruzko hitzaldiak Atxagak, eta Erlea aldizkarian ere eskaini izan dio tarterik.
|
|
|
Itzulpenei buruzko gainerako aipamenak literatur ekoizpena kokatzeko darabiltza. Halaber, zenbait testu fundazionalen berri emateko egiten dira aipamen batzuk; esaterako, modu esplizituan
|
ez
badio ere, eleberrigintzaren lehen pausoez ari dela hauxe dio:
|
|
|
Zergatik
|
ez
dio amerikar gazte xarmant horri itzulia dagoela aitortzen? (...) Juliak badaki bere ingurukoek irakurri dutela jakiteak, erdaraz denean batez ere, euskaraz besterik baita oraindik, deseroso sentiarazten duela, eta garai batean, gaztelaniara itzuli zuten arte idazle kontsiderazioaz disfrutatu ahal izan zuen bere lanak merezi zezakeen iritziaz askorik kezkatzeko motiborik gabe, ezagunen artean inork gutxik duelako irakurtzeko, are gutxiago euskaraz irakurtzeko ohiturarik.
|
|
|
(...) Diputaziora itzultzeko asmorik daukan galdetu dio. Kasik ziur dago baietz baina ez dakiela erantzun dio
|
ez
esatearren Martinengandik banandu nahi duela, profesionalki besterik ez balitz ere.
|
|
|
Inoiz
|
ez
dio bere buruari galdera arrunt hori egin. (...) Egia da ordea azken boladan fantasian aritu ohi dela:
|