|
2000
|
|
|
Lehengo ikastetxeetatik ez genekien, noski, baina gaurko haur eta gazteen artean ere, zenbatek ikasten du Nafarroari Gaztelako armadak kendu ziola bere burujabetza? (...) Zenbatek daki
|
euskara
nafar gehienena izatetik gutienena izatera agintari espainiar eta espainiarzaleen bortxatze eta zanpatzetik etorri dela? (...) Lotsatu egin luke zenbait gaurko jauntxo agintedunak, gaur euskaldunak lau garela eta euskaragatik lan egitea eta sosa gastatzea baliogabekoa dela erraten duenean.
|
|
|
Bere iritziz, euskalkien etorkizunaz jarduteko, euskalkien iragana ezagutu behar da, bata bestearengandik gertuago zeudelako XVII. mendean gaur egun baino. Eta kasu gehienetan, dugun buruhausterik handiena ez delako
|
euskara
nafarra, giputza edo bizkaitarraren arteko zera hori, euskararen eta gaztelaniaren (edo frantsesaren) arteko gatazka baino. Koldo Zuazok gogorarazten digu euskara batua ez zela asmatu euskalkiak ezgauza zirelako, zazpi herrialdeetako euskaldunek batak besteari eroso ulertzeko baizik.
|
|
2006
|
|
|
Teoria horri segituz Pidalen ikasle batek, Sanchez Albornozek, urrats berri bat egin zuen:
|
euskara
nafarrek eraman zuten hiru probintzietara, Antzinate Berantiarrean edo Erdi Aroaren hasieran gauzatutako hedapen fase batean; beraz, erromatarren garaian Araba, adibidez, ez zen euskalduna, Errioxa bezala. Teoria horrek izan zezakeen oinarri zientifikoa alde batera utzita (eta ez da txantxetakoa, nahiz eta gaur egun ia inork ez duen defenditzen) nabarmena da Menendez Pidalek eta Sanchez Albornozen teoria zientifikoek helburu politiko ideologiko garbi bat zeukatela:
|
|
2007
|
|
|
Iruñerria gaur euskalduna izanen balitz duela berrehun urte bezala, alegia,
|
euskara
nafar gehienen hizkuntza izanen balitz, hizkuntza liskarra areagotuko zatekeen eta erdaldunek beren tolerantzia frogatu zuketen, euskaldunek" masa kritikoa" gainditurik. Ez naiz ahoberokeriaz ari:
|
|
2008
|
|
|
Hainbat eskualdetako
|
euskara
nafarra ez da ezagutzen. Baina, oro har, dialekto logia lan sakon eta zehatzak egin dira (Leitza Areso, Arano Goizueta, Baztan, Ultzama, Sakana, Aezkoa...) eta beste batzuk ere bidean daude.
|
|
2010
|
|
|
Hasteko, 20 urteotan nafarrak 527.318 izatetik 636.038 izatera pasatu dira(% 21eko hazkundea). ...batetik, etorkinen etorrerak populazioa handitu du eta, euskaldunek ere kopuruan gora egin badute ere, nafarroako populazio osoarekiko duten pisu erlatiboa ez da horren neurrian hazi. gainera, immigrazioaren aitzineko hizkuntza politikari dagokionez, nafarroako gobernuak ezein neurri ez du hartu etorkinen etorrera handiak bertako mintzaira demolinguistikoki eta soziofuntzionalki ahul ez dezala eta
|
euskara
nafar berriei integraziobide gerta dakiela. bertze alde batetik, ikusiko dugun bezala, azken hamarkadetan hizkuntzaren berreskurapen demografikoa belaunaldi gazteetan gertatu da nabarmenen baina jaiotza tasa apalagatik euskaldunen hazkunde demografikoa ez da espero zitekeen bezain handia izan. euskaldunen banaketa geografikoak ere ez du alde jokatu Mendialdeak, bertako euskarari eutsi dion eta eu...
|
|
|
Maiorga Ramirez Nafarroa Bairen parlamentariak proposamenaren aldeko tartean azaldu duenez,
|
euskara
nafar ororen hizkuntza da. Hala ere, Euskararen Legeak hizkuntza babestu, zaindu eta zabaldu beharrean, murriztu, mugatu eta hizkuntzaren eskubideak murrizten ditu, eta horren ondorioz, lehen, bigarren eta hirugarren mailako nafarrak sortzen dira hizkuntza eskubideen arabera, Ramirezek azaldu duenez.
|
|
2013
|
|
|
Nafarroako ipar mendebaleko ibar horiek Iruñea eta Tolosa lotzen zituen bide zaharrean daude, eta kokagune horrek zeharo baldintzatu du herri horietako bizimodua eta, jakina, baita hizkuntza ere. Horregatik,
|
euskara
nafarraren zein Euskal Herriko erdialdeko euskararen ezaugarriek Nafarroako ipar mendebalean bat egiten dute.
|
|
2014
|
|
|
Helmuga hizkuntza bera da: euskararen historia, iraupen eta galerarekin zerikusia duten testuak dira nagusi, baina euskal mintzoen egungo mugek ere badute tartea, hau da,
|
euskara
nafarra paperean nahiz sarean ezagutzeko baliabideek eta beste zenbait alorrek. Ez da sobera blog zaharra, duela urtebete eskas hasi bainintzen honetan.
|
|
|
Halaber, Zuazok (2008) ere bere sailkapenean dialekto bakartzat hartu dueta
|
euskara
nafarra izendapena eman dio, nahiz eta bere baitan nortasun handikohizkerak daudela aitortu. Nolanahi ere, kontuan izan behar dugu Zuazok beresailkapena egin zuenean hegoaldeko hizkera eremu askotan hila eta beste eremubatzuetan erdi hila zela.
|
|
|
Bestalde, hiru azpieuskalki bereizten ditu nafarrerarenbarnean eta, Bonaparteren antzera, dialekto honetatik kanpo utzi ditu erronkarieraeta zaraitzuera; horiek ekialdeko nafarrera izeneko dialekto beregaina osatuko luketeharen ustez. Beraz, Zuazok
|
euskara
nafarra Sakanan, Bortzirietan, Malerrekan, Ultzaman, Atetzen, Esteribarren eta Erroibarren hitz egiten den euskarari esaten dio.Era berean, tarteko hizkeratzat hartzen ditu Baztan, Aezkoa eta Burundako hizkerak.Hortaz, euskara nafarretik kanpo leudeke zaraitzuera eta erronkarierarekin bateraBasaburua Handiko eta Ttikiko (Goizueta eta Beintza salbu), Imozko (Muskitzsalbu), Larraungo, Araitzeko, Ur... Bonapartekez bezala, euskara nafarra dialekto bakarra dela uste izateaz gain, Zuazok (2003: 104) hiru azpieuskalkitan bereizten du:
|
|
|
Bestalde, hiru azpieuskalki bereizten ditu nafarrerarenbarnean eta, Bonaparteren antzera, dialekto honetatik kanpo utzi ditu erronkarieraeta zaraitzuera; horiek ekialdeko nafarrera izeneko dialekto beregaina osatuko luketeharen ustez. Beraz, Zuazok euskara nafarra Sakanan, Bortzirietan, Malerrekan, Ultzaman, Atetzen, Esteribarren eta Erroibarren hitz egiten den euskarari esaten dio.Era berean, tarteko hizkeratzat hartzen ditu Baztan, Aezkoa eta Burundako hizkerak.Hortaz,
|
euskara
nafarretik kanpo leudeke zaraitzuera eta erronkarierarekin bateraBasaburua Handiko eta Ttikiko (Goizueta eta Beintza salbu), Imozko (Muskitzsalbu), Larraungo, Araitzeko, Urdazubiko eta Zugarramurdiko hizkerak. Bonapartekez bezala, euskara nafarra dialekto bakarra dela uste izateaz gain, Zuazok (2003: 104) hiru azpieuskalkitan bereizten du:
|
|
|
Beraz, Zuazok euskara nafarra Sakanan, Bortzirietan, Malerrekan, Ultzaman, Atetzen, Esteribarren eta Erroibarren hitz egiten den euskarari esaten dio.Era berean, tarteko hizkeratzat hartzen ditu Baztan, Aezkoa eta Burundako hizkerak.Hortaz, euskara nafarretik kanpo leudeke zaraitzuera eta erronkarierarekin bateraBasaburua Handiko eta Ttikiko (Goizueta eta Beintza salbu), Imozko (Muskitzsalbu), Larraungo, Araitzeko, Urdazubiko eta Zugarramurdiko hizkerak. Bonapartekez bezala,
|
euskara
nafarra dialekto bakarra dela uste izateaz gain, Zuazok (2003: 104) hiru azpieuskalkitan bereizten du: sartaldekoa, erdigunekoa eta sortaldekoa; era berean, sartaldekoaren barruan ipar sartaldea eta hego sartaldea bereizten ditu.
|
|
2015
|
|
|
Alderdi euskaldunekin hartu emana duten eskualde erdaldunetan, berriz, hauek haiengana hurbiltzen ahalegindu behar genuke: Sartagudan, esate baterako,
|
euskara
nafarra da iparra, euskara bizkaitarra Santurtzin eta euskara nafar lapurtarra Baionan.
|
|
|
Alderdi euskaldunekin hartu emana duten eskualde erdaldunetan, berriz, hauek haiengana hurbiltzen ahalegindu behar genuke: Sartagudan, esate baterako, euskara nafarra da iparra, euskara bizkaitarra Santurtzin eta
|
euskara
nafar lapurtarra Baionan.
|
|
|
Erronkarin hasi, eta Luzaidera, Zugarramurdira, Berara, Aranora, Aresora, Atallura edo Urdiaina bada aldea. Ez da hor erraza
|
euskara
nafar bakarra egituratzea. Mendebaleko euskara da, berriz, bigarren kasuko adibidea:
|
|
|
Iparraldekoak dira alta hitza eta bildu sosa egitura, Hegoaldean, gehienbat, aldiz edo ordea, eta bildutako sosa edo bildu zen sosa esan ohi direnak. Ipar Euskal Herrian eta
|
euskara
nafarrean erabiltzen da, berriz, eraikitzen ahal da egitura, eraiki daiteke edo eraiki ahal da esamoldeen baliokidea. Horretan guztian bada, beraz, batasuna.
|
|
|
Mendebala eta erdialdea/ Iparraldea eta
|
euskara
nafarra
|
|
|
Gipuzkoari dagokionez, Urolaldea eta Goierri daude sartaldean; Beterri eta Tolosaldea sortaldean. Nafarroari begiratzen badiogu, Iruñe inguruan ezar dezakegu bien arteko muga; haren mendebalera eta ekialdera zabaltzen dira
|
euskara
nafarraren azpieuskalki biak.
|
|
2017
|
|
|
Santazilia, E,, 2015,. Garai arkaikoko
|
euskara
nafarraren lekukotasun berriak: gehiketak eta zuzenketak F. Maioraren liburuari?, FLV 119.
|
|
2018
|
|
|
Santazilia, E. (2006) Irunberriko toponimiaz. Ekialde, 5, 19 (2015) Garai arkaikoko
|
euskara
nafarraren lekukotasun berriak: gehiketak eta zuzenketak F. Maioraren liburuari.
|
|
|
, 2015," Garai arkaikoko
|
euskara
nafarraren lekukotasun berriak: gehiketak eta zuzenketak F. Maioraren liburuari", FLV, 119 (2015) 109
|
|
|
Frankotan aipatu dugunez, ene espero dugu garai horretan euskararen eremu osoan Mounole & Lakarra, 2018, 424) eta, gainera, hemen bezala, Linschmann Aresti legea betez (Reguero, 2017, § 3.3.2) 7 Orobat,
|
euskara
nafar arkaikoan [e> i/_ a] tankerako disimilazioak (jendia) ez ditugu kausitzen ahal, egungo Urdiaingo euskaran ohikoak badira ere, are XIX. mende erdialdean Bonapartek tokiko euskara jaso zuenean ere (Zuazo, 2010, 40).
|
|
2019
|
|
|
Esperientziak kolpatu ninduen, nolabait: ez zen aitaren familiaren aldetik entzuna nuen
|
euskara
nafarra, ez eta euskara batua ere. Bertako euskara zen, antza.
|
|
2021
|
|
|
ahaztu (Hondarribiko portuan ahantzi ere bada), belarri (ez beharri, begarri), bildur (ez beldur), bultzatu (ez bulkatu), esan (ez erran), gutxi (ez guti, gutti), hamaika (ez hameka), ikuttu (ez ukittu), itxi (ez hetsi, hertsi), izu (ez izi), jantzi eta erantzi (ez jauntzi/ erauntzi), orain (ez orai, guai)... Laburbilduz, Oiartzun eta, batez ere, Hondarribia eta Irun" tarteko" eremuan sartu ditugu, eta erdialdeko euskalkiaren eta
|
euskara
nafarraren arteko lotura ez ezik, nafar lapurtarrarekin ere egiten dute batasuna. Aldiz, Lezo eta Errenteria ia erabat lerratu dira erdialdeko euskalkira.
|
|
|
Laburbilduz, Oiartzun eta, batez ere, Hondarribia eta Irun" tarteko" eremuan sartu ditugu, eta erdialdeko euskalkiaren eta
|
euskara
nafarraren arteko lotura ez ezik, nafar lapurtarrarekin ere egiten dute batasuna.
|
|
2023
|
|
|
Zuazoren (2014: 76) sailkapenaren argitan, Goierriko hizkera edo goierritarra –Urolaldeko eta Tolosako hizkerek ez ezen– sartaldeko euskalkiak, Burundako tarteko hizkerak eta
|
euskara
nafarrak inguratzen dute gaur. Zehazkiro, ondoan ditu mendebaleko euskalkiaren (sortaldeko azpieuskalkiaren) Debagoieneko eta Deba ibarreko erdiguneko hizkerak eta nafarreraren hego sartaldeko azpieuskalkia.
|
|
|
Naf:
|
euskara
nafarra.
|