|
2001
|
|
|
Dinamika hauen bidez, orain arte bateratzailea izan den
|
euskara
bera ere konfrontazio tresnatzat hartuta, gizarte sektore inportante bat euskararen kontra jarritakoan, urteetako lanaren emaitza den berreuskalduntze prozesuagelditu eta atzera eginaraztea da helburua.
|
|
2002
|
|
|
Besterik da etxekoak euskaldunak izaki, etxean normalean euskara erabiltzen baldin badute eta erabiltzen duten
|
euskara
bera ere landua baldin bada. Umearen sortzeari eman zaio euskara eredugarria.
|
|
|
Zer gertatzen zaio orduan ume euskaldun horri? Eskolan erdara ikasteaz gain,
|
euskara
bera ere toki berean ahultzeko arriskua duela. Hasteko, ez du aparteko ahaleginik egin hizkuntza ikasteko.
|
|
|
Honen erakusgarri da Sarako herrian ere, Axular handiaren herrian, euskal mezarik ez izatea egungo aste bukaeretan. Nik hor ikusten dut benetan euskararen arriskurik handiena, alegia, euskarari orain arte eutsi baldin badiogu gure nahi berezi horri esker eutsi diogula neurri handi batean, baina nahikari hori desegiten bada,
|
euskara
bera ere desegingo dela. Kontua larriago izango da, gainera, jendea euskararen kontrako jarrerak hartzen hasten baldin bada.
|
|
|
Bestetik, aurreko egoerarekiko aurrerapausoa izanik ere, elebitasunaren planteamendu ofizialaren mugak epe ertainera argi dira, ezinezkoa baita gaztelania edo frantsesa bezalako estatus internazionaleko hizkuntzak egoera minorizatuan dagoen euskararekin batera, bata bestearen ondoan egoera orekatuan bizitzea. Euskarak iraungo badu, bere hizkuntza eremuan hizkuntza nagusi izatera iritsi behar du, baina argi dago era berean euskaldunok euskaraz aparte beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugula, bestela
|
euskara
bera ere arriskuan bailegoke. Lortu nahi duguna, beraz, bi elementu hauek uztartzea da, hots:
|
|
2003
|
|
|
Pentsa nolako arazoan sartzen garen gu! Hasteko, ofizialki Gobernuak hiru kategoriatan dauka eredututa irakaskuntza, eta A motakoak
|
euskara
bera ere ez du ia kontuan hartzen... Elkarrizketetan oso garbi ikusten da An, Bn edo Dn dabiltzanek nola oso desberdin arnasten duten.
|
|
|
Euskarazko produkzioa ez da, bistan denez, merkatuko legeak adierazten duen konpetentziatik aparteko burbuila. Manera batean ez bada bertzean, bizi dugun mundu honetan konpetentziak baldintzatu egiten du kasik den dena, eta euskarazko kultur produkzioa zein
|
euskara
bera ere, ez dira fenomeno horretatik aparte gelditzen.
|
|
|
Orain arte aipatu ez ditugun unibertsitateetan ez zegoen urrats handirik eginda, euskararen arloan. Deustuko Unibertsitateari dagokionez, Euskal Filologiaren eta Teologiaren zati bat egin zitezkeen euskaraz (nahiz eta klase guztiak ez izan euskaraz); eta Soziologian eta Zuzenbidean ere ematen ziren zenbait klase euskaraz94;
|
euskara
bera ere irakasten zen Deustun95 Nafarroako Unibertsitatean ere irakasten zen euskara, kasu honetan Diputazioak lagundutako katedrari esker?. Ipar Euskal Herrian, 1980 urtean eratu zen Euskal Ikasketen Unibertsitateen arteko Departamendua, Baionan.
|
|
2007
|
|
|
Bestalde, kultur gaiek duten izana euskaraz izendatzen ez dugun heinean,
|
euskara
bera ere antzua geratuko zaigu, erabilera ezaren ondorioz.
|
|
|
Norberaren hautuaeta jarduna hasi ziren erabiltzen euskal herritartasuna definitzeko: euskal herritarrada Euskal Herrian bere lan indarra saltzen duen oro, zioen garaiko lelo marxistak.Marxismoaren diskurtso eta erretorikaren atzean euskal herritartasuna baldintzaitxietatik norberarengan ezarri ahal ziren baldintzetara igarotzeko nahia antzemandaiteke(
|
euskara
bera ere, horretarako giltza izan da: euskaraz egiten duen oro daeuskaldun eta euskaldunok horrela definitu ditugu gure herrikideak).
|
|
2008
|
|
|
Eta gauzak nola diren: euskarak sekula guztian bizi izan duen egoerarik okerrenetakoan sortu zen Euskara Batua, Hego Euskal Herria diktadura militarraren azpian zela, eta, beharbada,
|
euskara
bera ere sekula baino ahulago zela. Gogora dezagun Pedro Irizarrek, 1973an. Euskara Batua sortu berritan, beraz?, argitaratutako emaitza:
|
|
|
Ari zen Akarregi euskara berreskuratzen eta euskal kultura bere egiten. Ari zen musikarik garaikoena ikasten, euskararen bidez. Egiaztatzen zuen guztiz egingarri zela
|
euskara
bera ere modernitatearen tresna izatea, eta, beste hizkuntzekin batera, musika esanguratsu eta erakargarriaren jabe izatea.
|
|
2009
|
|
|
Eta horretarako, garenaren neurriak, gure txikitasunak, alegia? behartutako ezinbesteko apaltasunez, baina aldi berean naturaltasun osoz mugitu behar dugu guk, eta mugitu behar da
|
euskara
bera ere, eleaniztasunaren logiketan eta dinamiketan. Labur beharrez esaldi bakarrera ekarrita, honelaxe definituko genuke eremu urriko hizkuntzen eta kulturen erronka, beraz baita euskararena ere:
|
|
2010
|
|
|
Euskarak, iraungo badu, bere hizkuntza eremuan hizkuntza nagusi izatera iritsi behar du. Baina, era berean, euskaldunok euskaraz ez ezik beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugu; bestela,
|
euskara
bera ere arriskuan bailegoke. Eta bi elementu horiek uztartzeko era bakarra eleaniztasunaren eskutik dator?.
|
|
2013
|
|
|
Eta gaineratu du: Horrexegatik amaitu nahi dut etorkizuneko egitasmoa formulatzen, eta aipagarri izan daitekeen dakigunetik ez dakigunera hori, diglosiatik gobernantzara bihurtuko dut,
|
euskara
bera ere gutxiengoko izatetik gizartearen gobernantzan kontuan hartzeko modukoa izatera igaro dadin/ igaro dezagun.
|
|
2014
|
|
|
Zuñiga amerindiar hizkuntzetako aditua da, eta lanean dihardu blackfooteran, Ipar Amerikako algonkinar hizkuntzetako batean, eta maputxeran, Txile eta Argentinako hizkuntza amerindiarrean. Hizkuntza horiezaz gain, mendebaldeko germaniar hizkuntzak ditu aztergai, hizkuntza erromanikoak, eta azkenik,
|
euskara
bera ere, gure artera ekarri duena.
|
|
2015
|
|
|
Hizkuntzako modak zabaltzeko, hiri handien itzala da beharrezko, eta Bilbo erdalduna zenez gero, Bizkaiko euskarak ez zuen euskarri nahikorik horretarako. Bizkaiko gainerako herriak txiki samarrak ziren, eta
|
euskara
bera ere ez zen batzuetan eta besteetan berdina, Bermeon eta Durangon, edo Mungian eta Markinan.
|
|
|
–(...) elebitasunaren planteamendu ofizialaren mugak epe ertainera argi dira, ezinezkoa baita gaztelania edo frantsesa bezalako estatus internazionaleko hizkuntzak egoera minorizatuan dagoen euskararekin batera, bata bestearen ondoan egoera orekatuan bizitzea. Euskarak iraungo badu, bere hizkuntza eremuan hizkuntza nagusi izatera iritsi behar du, baina argi dago era berean euskaldunok euskaraz aparte beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugula, bestela
|
euskara
bera ere arriskuan bailegoke. Lortu nahi duguna, beraz, bi elementu hauek uztartzea da, hots:
|
|
|
Egin eginean ere, Baraiazarrak itzulpen honetan eskaintzen duena ez da bakarrik Santa Teresarena, ez bada
|
euskara
bera ere egoki apaindua eta gaurko erara emana, hain zuzen, euskarazko hizkuntza mistiko eta erlijiosoaren espresa molde garaikoa. Edu horretako opari ederra egiten die euskarari eta aldi berean euskal letrei.
|
|
|
Ikerketa honetan bildu ditugun datuek eta jaso dugun ikuspegiak iradokitzen digute ezen, nahiz eta munduko hizkuntza guziak berez bilakaera etengabean dauden, gaur egun euskararen kasuan eboluzioa biziagoa dela, zeren bertze hizkuntza indartsu batzuekin kontaktuan egoteak ekar diezaiokeen eraginaz gainera,
|
euskara
bera ere egokitzen ari baita komunikazio testuinguru desberdin batzuetara, non sarbide aski txikia izan duen berriki arte.
|
|
|
Eta gu beti egunkari estandar baten aldekoak izan ginen, beti, eta, benetan, uste dut euskararen salbazioa hortik doala. Ez bakarrik egunkari baten salbazioa,
|
euskara
bera ere maila horretan normalizatu behar zela, bestela ezin zela. Ondotik bere ekipoarekin egon ohi ginen, eta tirabirak beti daude, baina beste giro eta hurbiltasun bat zen.
|
|
|
Gu beti egunkari estandar baten aldekoak izan ginen, eta, benetan, uste dut euskararen salbazioa hortik doala. Ez bakarrik egunkari baten salbazioa,
|
euskara
bera ere maila horretan normalizatu behar zela irekitzea... Hobekuntza bakoitza laguntza batekin osatuz.
|
|
2016
|
|
|
Euskararen erronka batzuk, beraz, 1) Hiriak eta modernitateak
|
euskara
bera ere kolonizatu du. Hiritar hitzak herritar hitza ordezkatu behar du lehenbailehen, dugun gizartea ulertu nahi bada.
|
|
|
«UPNk urteetan egin duen politikak eragina izan du. Eskualde askotan, euskaldun kutsua daukan edozer arrotz sentitzen da, eta
|
euskara
bera ere bai. Pena handiz esaten dut, baina egia dela uste dut.
|
|
|
Oraindik ere zehazki aztertzeko dago nola garatu zen gerraondoko euskal literatura, batez ere, egoera soziopolitikoa kontuan hartuta. Gerraurreko egiturak eta ekimenak (argitaletxeak, egunkariak, herri eskolak, kultur elkarteak) deseginda zeuden eta
|
euskara
bera ere, hizkuntza debekatua bihurtu zen jarduera publiko guztietan.12 Nolanahi ere, apurka apurka lehenengo mugimenduak antzematen hasi ziren kultura literario baten inguruan: Euzko Gogoa (1948) eta Egan (1950) aldizkariak sortu ziren, Eusko Ikaskuntzaren VII. biltzarra egin zen Miarritzen 1948an eta Euskaltzaindiak lanari berrekin zion, besteak beste, lehiaketa bat antolatuz.
|
|
|
Egin eginean ere, Baraiazarrak itzulpen honetan eskaintzen duena ez da bakarrik Santa Teresarena, ez bada
|
euskara
bera ere egoki apaindua eta gaurko erara emana, hain zuzen, euskarazko hizkuntza mistiko eta erlijiosoaren espresa molde garaikoa. Edu horretako opari ederra egiten die euskarari eta aldi berean euskal letrei.
|
|
2017
|
|
|
Pitin bat hunkituta nengoen eta zalantza batzuen buruan esan egin diot hondartza hori ni bizi naizen herritik gertu dagoela eta eskultorea bera gerora neure etxetik bertan bizi izan zela, auzo berean, Zarautzen. Aitorpen horiek halako konplizitate bat sortarazi dute bion artean eta, ni normalean isila eta neurtua naizen arren, hasi natzaio kontatzen Oteiza umeari gurasoak arrotzak egiten zitzaizkion modu berean egiten zitzaiola arrotza Orioko giroa ere, basatia erabat, eta
|
euskara
bera ere ulergaitza, eta hondartzako zulo horietan sartuta ez zegoenean hareharriak hartu, zizelarekin zulatu eta zulo horretatik inguruari eta munduari begira ematen zuela denbora, horrek bakea ematen ziolako eta bizi zuen mindura eta bakardadea baretzen zizkiolako, eta haren esaldi bat gogoratu diot: –Eskultore gisa ez dut haurtzaroa errepikatzea besterik egin?.
|
|
2018
|
|
|
Baina, presente egon arren, ez da ardatza, geroago bezala. Diskurtso horretan, euskaltasuna eta baita
|
euskara
bera ere, agortzen ari den mundu bati eusteko bide izango dira. Gutxi asko, jendeon izatearen, identitatearen, ikuspegi esentzialista eta zurrun batekin lotuko da.
|
|
2019
|
|
|
Modernitatearekin gizonak etxe inguruko fabriketara joan ziren lanera, esparru publikora eta han gainerako gizonekin toka aritzen ziren. Aldiz, emakumea etxean gelditu zen, esparru pribatuan, noka hitz egiteko aukera handirik gabe (Beitia, 2017, 155 or.). echeverria (2003) eta Aretxabaleta (2016) ere ildo beretik doaz, baina haiek diote baserriko emakume batzuk etxean gelditu beharrean hirietara joan zirela neskame. hirian gehienetan testuinguru erdaldunetan aritzen zirenez, hitanoa ez ezik,
|
euskara
bera ere alde batera utzi zuten emakumeek. euskarari uko egin eta gaztelaniara jotzeko joerari ispilu zaletasuna deitu izan zaio. Joera horren arabera, emakumeek kanpoko hizkuntza modak kopiatu ohi dituzte prestigioa lortzeko, zenbaiten ustez emakumeek ez dutelako behar adinako nortasunik (Azurmendi in Legorburu, 2018, 32 or.). halako argudioetan oinarrituta eraiki da emakumeari euskararen galeraren errua egozten dion diskurtsoa. eztabaida taldeetako mutil batzuek ere uste dute emakumeen errua izan dela noka galtzea eta indartzeko ahaleginik ez egitea.
|
|
|
Euskal kultura ez dago agenda politikoaren lehentasunen artean. Ezta
|
euskara
bera ere. Azken hamarkada hauetan euskara arrisku larrian egotetik biziraupena segurtatu samartua izatera pasa gara.
|
|
|
Etxaidek garbi dauka: euskara batuaren apustuak porrot egiten badu,
|
euskara
bera ere galduko da eta, hartan, galduko da noski bere obra ere. Aldiz, euskara batua garaile izanda eta bere obra ez baldin badago hizkera adostuan, bizi osoan perfekzionismo gose ia gaixo batez egin duen lana, irakurleek meritu handia ematen diotena, izango da galtzaile.
|
|
2020
|
|
|
Txikiteoa asko jaitsi dela eta ardo kontuan mokofinago eginak gaudela sibaritagoak. Euskararen egoera ere aldatu omen da, eta
|
euskara
bera ere ez du aldaketaren baloraziorik egiten, eta halaber euskaldunen izaera eta harremantzeko modua ere digitalizazio eta globalizazioaren ondorioz, baina ba omen dira gure ohituretan aldatu ez diren gauzak, eta horietxek dira hain zuzen komentatzen ari naizen artikuluaren mamia, eta idazten ari naizen honen mintzagaia ere.
|
|
2021
|
|
|
Eta gaurko idazleen artean ere bi aldaerek badute tokia. Hizkuntzetan gauza erredundante asko ageri dira, eta
|
euskara
bera ere zenbait kontutan aski erredundantea da.
|