|
2001
|
|
|
1.1960az geroztik nazionalismo iraultzailea gizarteratzen hastearekin baterasortu zen dinamika politiko soziala eta kulturala aipatu behar da. Bertsolaritza,
|
euskal
kanta berria, Ikastolak, komunikabideak eta euskal argitalpenak, 1960ko hamarkadan, euskal gizartean sustraiak sendo botata zeuzkaten kultur gertakariak ziren, eta frankismoa suntsitzen saiatu bazen ere, ezzuen lortu. Alfabetatze eta euskalduntzearen hezkuntza gertakaria, funtsean, herri mugimendu baten ondorio da.
|
|
2009
|
|
|
Euskalgintzak sekulako dinamismoa zuen urte horietan: ikastolak, alfabetatzea,
|
euskal
kanta berria, argitaletxe eta aldizkari berriak. Horiek guztiak hasieran zeuden eta batasunaren erreminta premiazkoa zuten.
|
|
|
Urte horietan sortutako musika taldeek hizkuntza kontuan egindako jauzi handi horren adibide garbia da nazio kulturalari buruzko kontuak kantatzen dituzten taldeen kopuru handia, eta hori ezin da ulertu
|
euskal
kanta berriaren eragina kontuan izan gabe. Batzuek euskaraz eta beste batzuek gaztelaniaz kantatzen zuten.
|
|
|
Beste batzuek, noski,
|
euskal
kanta berriak euskarari eman zion abiada aprobetxatuz, euskara erabili zuten gai berak kantatzeko, eta gai nagusia Euskal Herriaren eta Estatuaren arteko gatazka politikoa zen, guztiz ankilosatua 80ko eta 90eko urteetan.
|
|
|
Xabier Letek" Nafarroa, arragoa" izeneko kantan, hango paisaiaren deskribapena egin zuen grinaz beterik; eta berdin egin zuen Benito Lertxundik Iratiko ibarrak gaitzat hartuta," Aezkoako mendietan" edo" Orbaitzetako arma olaren kanta" izeneko kantetan. Baina kontu hau
|
euskal
kanta berriaren mugimendutik egin zitzaion lehen kantan bertan agertu zen beharbada argien. Labegueriek kantatzen zuen, eta izena du" Nafarra, oi Nafarra, Euskadi lehena".
|
|
|
Hala, sabinismoaren kutsu arrazistak sakon lurperatuta egon arren, Euskal Herrian muga nabarmena zegoen oraindik ere gurea zenaren eta ez zenaren artean. Orain apur bat irrigarria irudi dezakeen arren,
|
euskal
kanta berriak hastapenetan izan zuen arazoetako bat instrumentazioa izan zen, hain zuzen. Hiri legenda dirudi, baina ez da:
|
|
2010
|
|
|
XX. mendeko 60ko hamarkadan, erregimen politikoa aldatu beharra euskal gizartearen gehiengo zabal baten aldarrikapena bihurtu zen. dinamika horretan murgilduta, ordura arte debekatua edo gaizki ikusia izan zen guztia, begikotasunez begiratzen hasi zen. abertzaletasunak gidatutako euskal nortasunaren berpizkundea abian zen, euskararen aldeko mugimendua barne, eta abertzaletasunaz kanpoko sektore asko ere joera nagusi horretara bildu ziren. ikastolen mugimendua berreskuratu eta berreraikitzen hasi zen urte haietan, euskal iritzi publikoa euskara deskubritzen hasi zen. gurean beste hizkuntza bat egon bazegoela hasi zen ohartzen, diktadura frankistak ezarritako debekuari muzin eginez. pixkanaka, euskara modan jarri eta erdaldun askorentzat hizkuntza hori erakargarri bihurtu zen. Jende andana hasi zen euskara ikasten.
|
euskal
kanta berria ere bidea egiten hasi zen eta jendaurreko erakusleiho ezin hobea eskaini zion euskarari. euskara batuak lehen urratsak eman zituen eta, aldeko zaletasunak eta kontrako jarrerak agerraraziz, euskararen corpusa hizpide —eta auzi— bihurtu zen. Corpusa ez ezik, gure hizkuntzaren statusaren gaineko kezka ere gizartean hedatu zen. gizartea zein euskaltzale gehienak —ez guztiak— erabateko ezjakintasun soziolinguistikoan murgilduta zeuden. horrexegatik, hizkuntza ezagutza eta hizkuntza erabilera ez ziren analitikoki behar bezain ongi bereizten eta euskara ikaste hutsak hizkuntza hori biziberritzeko nahikoa izango zela uste zabaldua zen. aldeko iritzi publikoaren haizeak bultzatuta, ezjakintasun egoera hura lur emankorra zen itxaropen itsua lora zedin.
|
|
2011
|
|
|
Hasierako kantaldi hura, kantari bezala kasualitate bat izan zen. 65ean ezagutu nuen nik Joxan Artze Lekuonatarren etxean, Oiartzunen, eta haien bitartez jakin nuen Joxan Artzeren eta Julen Lekuonaren bitartez mugimendu bat martxan jartzen ari zirela; bederazka ari ziren kantari batzuekin talde bat egin nahian,
|
euskal
kanta berriari sustapen berezi bat emateko, eta garapen berezi bat. Bakarka zebiltzanak orduan Benito Lertxundi, Lourdes Iriondo eta Mikel Laboa ziren ezagunenak.
|
|
|
Kantari, urduri bezala sentitu izan da eta ez zaio gehiegi gustatu izan jende aurrean manifestatu behar izatea. Baina bera, kantagile, musikari, nik uste dut,
|
euskal
kanta berriak izan dituen musikarietatik hoberena edo hoberenetakoa izan dela.
|
|
2017
|
|
|
Santanderren ez dirudi subalternitateak hemen baino txikiagoa, eta zer, euskaldun? molde matxinatu sortu du han (ETA edo ELAren, edota ikastola mugimenduaren,
|
euskal
kanta berriaren, Euskadiko uhin feministaren parekorik). Esan gura dut:
|
|
2018
|
|
|
Hona Etcheparek erabili zituen doinuak bere
|
euskal
kanta berrietan: Kriminelak bethi hatzemanak dira orotan; Aita saldu nuzu idi bat bezala; Ura eta arnua; Kantatzera niazu alegera gabe; Nahi gabe ainhitz da mundian gerthatzen; Pena dut eta dolore; Lau punduko airea.
|
|
2019
|
|
|
Ostean, Jose Mari Zabalarekin batera kontzertu ugari eman zituen bi urtez, harik eta 1974an Bat Hiru izeneko lan bikoitza kaleratu zuen arte. Disko hori mugarri bat izango da bere ibilbide artistikoan bai eta
|
euskal
kanta berriaren historian ere. Bertan, Laboa artista gisa bereiziko duten hiru lan ildoak bilduta agertu ziren lehenengo aldiz.
|
|
2020
|
|
|
Bere figurak gurean eragin zuen eztanda ikusteko, nahikoa da 1965eko eta 1966ko prentsari begi kolpe bat eskaintzea. Lourdes Iriondo da
|
euskal
kanta berriaren sorrerako ahots nagusietakoa: Mikel Laboaren gitarran bezala, Iriondoren ahotsean mugimendu oso baten legamia dago.
|
|
2021
|
|
|
299 Bigarren Pizkunde hartan izandako presentzia garrantzitsuaren erakusgarri, Larrinagak garaiko mugimendu kulturgilearen barruko elementutzat aipatzen du bertsolaritza: "[...] aurreko hamarraldian era isolatu eta mugatuan agertutako kultura berpiztearen lehen urratsak, 60koan, adierazpen asko zituen herri mugimendu sendo bilakatu ziren (ikastolak, bertsolaritza, literatura eta
|
euskal
kanta berria, argitalpenak eta abar)" (2007b: 161).
|
|
|
Ez Dok Amairuren sorreran ere hartu zuen parte. Irratian
|
euskal
kantari berriei eskaintzen zien tarteari erreparatu, eta bere lehengusu Lourdes Iriondoren bidez deitu zuten taldearen lehen bilerara, eta aurrerantzean lan handia egin zuen taldearen kontzertuak antolatu nahiz aurkezten. Bestalde, trikitiari ere bultzada garrantzitsua eman zion, irratian jarriaz, edo txapelketak antolatu eta aurkeztuz.
|