|
2007
|
|
|
Kontzeptu horren interpretazio zabal samar horrekin loturik agian, elkarrizketarako zailtasuna eta, argudioen bidez konbentzitzen saiatu beharrean, aurkaria iraintzeko joera nabarmena daude. 1977tik aurrera, teorian estatu demokratiko batean bizi bagara ere, Nafarroan (eta ez bakarrik Nafarroan), ezinezkoa izan da eztabaida serio bat edukitzea gizartea ukitzen duen edozein aferaren gainean, direla beste
|
euskal
autonomia erkidegoarekiko harremanak, euskara, NATO, abortatzea, Iparraldeko Autobia, Itoizko Urtegia, intsumisioa edo, gaur egun, Lastertasun Handiko Trena eta immigrazioa. Elkarrizketa bat izan beharrean, bi bakarrizketa izan dira gehienetan, Nafarroako Gorteetan eta hortik kanpo.
|
|
|
Bi Nafarroen arteko liskarra ez da" etnikoa". Beste
|
euskal
autonomia erkidegoan, dirudienez, nolabaiteko lotura dago boz espainolisten eta Espainiako beste toki batzuetako immigrazioaren artean. Nafarroan, ez.
|
|
|
Abertzaleek, Euskal Herria eta Euskadi ez direla bat, nahiz eta, jakina, bat izan daitezen borrokatu daitezkeen, bortizkeriarik gabe, baina sendotasunez. Espainian bi
|
euskal
autonomia erkidego (edo, berdin da, bi foru erkidego) daude, oraingoz eta, dirudienez, luzerako. Nafar gehienek hala nahi badute, aldatzen da egoera egunen batean, baina horretarako azken hitza nafarrek bere.
|
|
|
Hemen euskararekiko utzikeria hain nabarmena izan da navarristen aldetik, ezen" nafarrera" izeneko hiz  kuntza sortu beharrik ez baita izan han valentziera mintzaira beregain gisa asmatu zuten bezala. Baina navarristek jo eta ke segitzen dute euskara bakarrik" vascuence" deitzen," El batúa" delakoari entzutea kentzen eta Nafarroako hizkerak" euskeratik" ahalik eta gehien bereizten, erdaraz horrelaxe baiteritzo ofizialki euskarari beste
|
euskal
autonomia erkidegoan. Beste diferentzia nabarmen bat hauxe da:
|
|
2009
|
|
|
Mercedes Estebanez Osakidetzako zuzendariak, Eduardo Gonzalez Donostiako Ospitaleko Pediatria Zerbitzuko buruak eta Maria Jesus Ruiz de Ocenda Osakidetzako Erizaintza aholkulariak agerraldia egin dute gaur gaixotasunaren garapenaren berri emateko.Egun,
|
euskal
autonomia erkidegoan 100.000 biztanleko 530 kasu antzematen dira. Kasu gehienak, ordea, sei eta 14 urte arteko gaztetxoen artean antzeman dituzte, 12.000 kasu 100.000 biztanleko, alegia; bost urtetik beherako umeengan, berriz, 5.000.
|
|
|
Bestalde,
|
euskal
autonomia erkidegoan langabeen kopurua 2.195ean hazi da urrian iraileko datuekin alderatuta. Gauzak horrela, 125.589 pertsona zeuden lanik gabe urrian EAEn.
|
|
|
Think Gaur 2020 ekimenaren ariketa
|
euskal
autonomia erkidegorako da, besterik ez. Horrek izango ditu beste ariketa batzuk Nafarroarekiko eta Iparraldearekiko.
|
|
2010
|
|
|
...zorian dauden hizkuntzen egoerarekin ez du zerikusirik euskarak, oraindik ere indarberritzen jarraitu behar handia duen arren. kontuak bestelakoak izan dira, ordea, azken ia hogeita hamar urteotan. zorionez, gaur egun, euskararen bizi indarraren adierazleak ez datoz bat hilzorian dauden hizkuntzenekin, ezta gutxiagorik ere. esate baterako, munduan ezagutzen diren lege babes gorenetakoa du euskarak
|
euskal
autonomia erkidegoan —biztanleria gehien duen euskararen lurraldean—, nahiz eta arrunt apalagoa duen nafarroan, eta hutsala gaurdaino iparraldean. halaber, euskararen ezagutzaren adierazleak arrunt hazi dira urteotan, eta erabilerarenak ere hazi dira, guztiok dakigunez. orobat, estimu handitan dute herritarrek euskara. nola ulertu, bestela, milaka guraso erdaldun elebakarrek euskarazko ... arazoak arazo, hilzorian dauden hizkuntzen egoerarekin ez du zerikusirik euskarak, oraindik ere indarberritzen jarraitu behar handia duen arren.
|
|
|
" azken hiru belaunalditan desagerturikoak" dira (200 hizkuntza) beste muturrean ageri direnak, bosgarren kategorian alegia. tartean dira, laugarren kategorian zehatz esanda," egoera kritikoan" daudenak (538); hirugarren kategorian, berriz," arrisku larrian" daudenak (502), eta bigarrenean" arriskuan" daudenak (632). aitzitik, 2001eko atlasean, espainiako partean" arriskuan" eta Frantziako aldean" arrisku larrian" kalifikatu zuten gure hizkuntza; 2009ko 2 eta 3 mailetan, hurrenez hurren. beraz, unescoko hizkuntzalariek egoera arrunt okerragoan ikusi zuten 2001ean euskara 2009an baino. argi dago, horrenbestez, unescoren ikerketaren ondorioa: hobera egin du euskarak. gainera, aurreko atlasean ez bezala, unescok euskararen hiru lurraldeetako balorazio bakar eta bateratua egin zuen 2009koan, lurraldekako desberdintasunik egin gabe. horrela, bada, bistan da
|
euskal
autonomia erkidegoko hobekuntzari esker pasatu dela 2001ean" arriskuan" edo" arrisku larrian" egotetik 2009an" ahulezian" egotera oro har. euskal autonomia erkidegoko hobekuntza jarraituak konpentsatu ditu iparraldeko atzerakada etengabea eta nafarroako aurrerakada motela, eta, zentzu berean, nafarroako moteltasunak eta iparraldeko atzerakadak utzi dute eaeko euskara...
|
|
|
" azken hiru belaunalditan desagerturikoak" dira (200 hizkuntza) beste muturrean ageri direnak, bosgarren kategorian alegia. tartean dira, laugarren kategorian zehatz esanda," egoera kritikoan" daudenak (538); hirugarren kategorian, berriz," arrisku larrian" daudenak (502), eta bigarrenean" arriskuan" daudenak (632). aitzitik, 2001eko atlasean, espainiako partean" arriskuan" eta Frantziako aldean" arrisku larrian" kalifikatu zuten gure hizkuntza; 2009ko 2 eta 3 mailetan, hurrenez hurren. beraz, unescoko hizkuntzalariek egoera arrunt okerragoan ikusi zuten 2001ean euskara 2009an baino. argi dago, horrenbestez, unescoren ikerketaren ondorioa: hobera egin du euskarak. gainera, aurreko atlasean ez bezala, unescok euskararen hiru lurraldeetako balorazio bakar eta bateratua egin zuen 2009koan, lurraldekako desberdintasunik egin gabe. horrela, bada, bistan da euskal autonomia erkidegoko hobekuntzari esker pasatu dela 2001ean" arriskuan" edo" arrisku larrian" egotetik 2009an" ahulezian" egotera oro har.
|
euskal
autonomia erkidegoko hobekuntza jarraituak konpentsatu ditu iparraldeko atzerakada etengabea eta nafarroako aurrerakada motela, eta, zentzu berean, nafarroako moteltasunak eta iparraldeko atzerakadak utzi dute eaeko euskararen egoera oraindik ere unescoren atlas horretan presente. euskararen egoera, bada, batzuk aitortzen dutena baino hobea eta askok nahiko luketena baino ahulagoa da. hazkunde ba...
|
|
|
2 euSKara BiziBerriTzen ari da honenbestez, bada, ukazioaren ondotik, baieztapen batekin hasi nahi nuke idazlan honen bigarren atala: euskara biziberritzen ari da. azken hogeita hamar urteotako euskararen kronika, hazkunde baten kronika da, ezbairik gabe. oro har, eta iparraldean izan ezik, hazi eta indartu egin da euskararen presentzia gizartean, nabarmenki
|
euskal
autonomia erkidegoan, eta motelago, oso apal, nafarroan. hori da ikerketa soziolinguistikoek erakusten dutena, bai euskal herriko iV. inkesta Soziolinguistikoak, bai euskal autonomia erkidegoko iV. Mapa Soziolinguistikoak, baita euskararen belaunaldi arteko transmisioari buruz egindako ikerketek ere. euskal autonomia erkidegoan euskarak izan duen hazkundea honako arrazoi hauengatik gertatu da:... besteak beste, herritarren gogoa euskara hauspotzea izan delako, herri aginteek autogobernua euskararen zerbitzura jarri dutelako, euskarak puntako babes ofiziala izan duelako, hizkuntza politika eraginkor bat garatu delako, gizarteko hainbat arlotan sorturiko elkarteek euskara bultzatu dutelako, eta, oso bereziki, oinarrizko kontsentsu politiko batetik abiatu ginelako, nahiz eta —paradoxikoa dirudien arren— ez dugun kontsentsu hori behar beste zaindu edo hedatu elebitasunak aurrera egin ahala.
|
|
|
2 euSKara BiziBerriTzen ari da honenbestez, bada, ukazioaren ondotik, baieztapen batekin hasi nahi nuke idazlan honen bigarren atala: euskara biziberritzen ari da. azken hogeita hamar urteotako euskararen kronika, hazkunde baten kronika da, ezbairik gabe. oro har, eta iparraldean izan ezik, hazi eta indartu egin da euskararen presentzia gizartean, nabarmenki euskal autonomia erkidegoan, eta motelago, oso apal, nafarroan. hori da ikerketa soziolinguistikoek erakusten dutena, bai euskal herriko iV. inkesta Soziolinguistikoak, bai
|
euskal
autonomia erkidegoko iV. Mapa Soziolinguistikoak, baita euskararen belaunaldi arteko transmisioari buruz egindako ikerketek ere. euskal autonomia erkidegoan euskarak izan duen hazkundea honako arrazoi hauengatik gertatu da: besteak beste, herritarren gogoa euskara hauspotzea izan delako, herri aginteek autogobernua euskararen zerbitzura jarri dutelako, euskarak puntako babes ofiziala izan duelako, hizkuntza politika eraginkor bat garatu delako, gizarteko hainbat arlotan sorturiko elkarteek euskara bultzatu dutelako, eta, oso bereziki, oinarrizko kontsentsu politiko batetik abiatu ginelako, nahiz eta —paradoxikoa dirudien arren— ez dugun kontsentsu hori behar beste zaindu edo hedatu elebitasunak aurrera egin ahala.
|
|
|
2 euSKara BiziBerriTzen ari da honenbestez, bada, ukazioaren ondotik, baieztapen batekin hasi nahi nuke idazlan honen bigarren atala: ...iparraldean izan ezik, hazi eta indartu egin da euskararen presentzia gizartean, nabarmenki euskal autonomia erkidegoan, eta motelago, oso apal, nafarroan. hori da ikerketa soziolinguistikoek erakusten dutena, bai euskal herriko iV. inkesta Soziolinguistikoak, bai euskal autonomia erkidegoko iV. Mapa Soziolinguistikoak, baita euskararen belaunaldi arteko transmisioari buruz egindako ikerketek ere.
|
euskal
autonomia erkidegoan euskarak izan duen hazkundea honako arrazoi hauengatik gertatu da: besteak beste, herritarren gogoa euskara hauspotzea izan delako, herri aginteek autogobernua euskararen zerbitzura jarri dutelako, euskarak puntako babes ofiziala izan duelako, hizkuntza politika eraginkor bat garatu delako, gizarteko hainbat arlotan sorturiko elkarteek euskara bultzatu dutelako, eta, oso bereziki, oinarrizko kontsentsu politiko batetik abiatu ginelako, nahiz eta —paradoxikoa dirudien arren— ez dugun kontsentsu hori behar beste zaindu edo hedatu elebitasunak aurrera egin ahala.
|
|
|
hazkundea behar du euskarak, masa kritikoa handitu beharrean da, baina hazkunde sozial orok saihetsezina du hazkunde krisia. euskararik gabe bizitzea nagusiki euskaraz bizitzea baino askoz errazagoa den gizarte batean, ezinezkoa da elebidun guztiak —euskaldun zaharrak bezala euskaldun berriak— neurri berean izatea elebidun eta denek euskara gaztelania bezainbeste edo gehiago menderatzea eta, gainera, naturaltasunez erabiltzea. zirkunstantzia hauetan —ez dago besterik— urtea joan eta urtea etorri, hazi eta hazi, deskantsurik gabe hazten jardun, eta, gainera, primeran eta inolako urradurarik eta ahuleziarik gabe haztea, aukera irreala da, ezinezkoa erabat. aurrerago jorratuko dugun euskararen erabileraren gakoetariko bat da hau, ez txikiena. bestalde, jakina da familia bidezko transmisio hutsaz ezin dela hizkuntza baten bizi indarra gizartean areagotu, baina neurri berean da jakina, halaber, familian transmititzen ez den hizkuntza galbidean jarritako hizkuntza dela. Munduan barrena, ordea, prestigio sozialik ez duen hizkuntzari gibela eman ohi zaio familian, belaunez belaun gertatu beharreko transmisioa hautsiz. hori ere gertatu izan da euskararen historian. galerak izan ditu euskarak familian, etengabe gainera, hiru lurraldeetan.
|
euskal
autonomia erkidegoan bertan ere halaxe gertatu da duela hamar urte arte. alabaina, gaur egun, bi gurasoak elebidun direnean, erabat bermatua dago euskararen oinarrizko transmisioa eaen, baita nafarroan ere, baina oraindik galerek diraute iparraldean. euskaraz bikotekideetako batek baino ez dakienean, ordea, ez da gauza bera gertatzen: euskal autonomia erkidegoan seme alaben %86k euskara jasotzen dute etxean; baina %71k besterik ez nafarroan; eta %45era ez dira iristen iparraldean. erratzeko beldurrik gabe esan dezakegu euskararen hiru lurraldeen arteko alde hauek lurralde bakoitzeko herritarren atxikimendu maila ezberdinen adierazle direla. hezkuntza sistema da hiztunen gehikuntza gehien ahalbidetu duena.
|
|
|
Munduan barrena, ordea, prestigio sozialik ez duen hizkuntzari gibela eman ohi zaio familian, belaunez belaun gertatu beharreko transmisioa hautsiz. hori ere gertatu izan da euskararen historian. galerak izan ditu euskarak familian, etengabe gainera, hiru lurraldeetan. euskal autonomia erkidegoan bertan ere halaxe gertatu da duela hamar urte arte. alabaina, gaur egun, bi gurasoak elebidun direnean, erabat bermatua dago euskararen oinarrizko transmisioa eaen, baita nafarroan ere, baina oraindik galerek diraute iparraldean. euskaraz bikotekideetako batek baino ez dakienean, ordea, ez da gauza bera gertatzen:
|
euskal
autonomia erkidegoan seme alaben %86k euskara jasotzen dute etxean; baina %71k besterik ez nafarroan; eta %45era ez dira iristen iparraldean. erratzeko beldurrik gabe esan dezakegu euskararen hiru lurraldeen arteko alde hauek lurralde bakoitzeko herritarren atxikimendu maila ezberdinen adierazle direla. hezkuntza sistema da hiztunen gehikuntza gehien ahalbidetu duena.... Joan den mendeko 80 hamarkada arte oro har erdalduna zen irakaskuntza, derrigorrezkoa nahiz unibertsitatekoa. ikastolena zen salbuespen bakarra. baina, ikastolei ondo merezitako merezimendu guztiak aitortugaur egungo gazte elebidun gehienek, atzokoek ez bezala, bigarren hizkuntza baitute euskara (ondorioz, askok euskaraz gaztelaniaz baino gaitasun murritzagoa dute) eta, beste zenbait arrazoi ere tarteko, euskararen erabilera mugatuagoa baitute.
|
|
|
Erabilera ere hazi egin da, baina erabileraren hazkundea ezagutzaren gehikuntzari zor zaio, ez elebidunek lehen baino gehiago erabiltzeari. euskara erabiltzen du neurri batean edo bestean, eta %15, 3 dira euskara erdara adina edo gehiago erabiltzen dutenak.
|
euskal
autonomia erkidegoan erabilera proportzio hauek altuagoak dira, %29, 6 baitira euskara gutxi edo asko erabiltzen dutenak, eta %18, 6 gaztelania adina edo gehiago baliatzen dutenak. adin talde guztietan oraindik ere guztiz nagusi da gaztelaniaren erabilera, baina etengabe doa beherantz gaztelania hutsean hitz egiten dutenen kopurua (%77, 7 ziren 1991n, eta %70, 4 2006an, hamasei urte edo gehiagoko... 16 tarteko gazteen %24k gaztelania adina edo gehiago erabiltzen dute euskara, 1991n %12 baino ez ziren bitartean. bikoiztu egin da gazte horien artean erabilera. zenbat eta gazteago orduan eta gehiago erabiltzen da euskara:
|
|
|
...eta %18, 6 gaztelania adina edo gehiago baliatzen dutenak. adin talde guztietan oraindik ere guztiz nagusi da gaztelaniaren erabilera, baina etengabe doa beherantz gaztelania hutsean hitz egiten dutenen kopurua (%77, 7 ziren 1991n, eta %70, 4 2006an, hamasei urte edo gehiagokoen artean; gazteagoen artean are handiagoa da beherakada). apurka bada ere, azken hamabost urteotan gora egin du erabilerak
|
euskal
autonomia erkidegoan, gora adin talde guztietan, hirurogeita bost urtetik gorakoen artean izan ezik. gehikuntzarik handiena, gazteen artean gertatu da: 16 tarteko gazteen %24k gaztelania adina edo gehiago erabiltzen dute euskara, 1991n %12 baino ez ziren bitartean. bikoiztu egin da gazte horien artean erabilera. zenbat eta gazteago orduan eta gehiago erabiltzen da euskara:
|
|
|
paradigmaTiKoa eTa paradoXiKoa euskararen erabilera normalizatzeko helburuarekin azken hamarraldiotan garatutako prozesua, hiru bider da paradigmatikoa. lehenik, paradigmatikoa da azken hiru hamarkadetan euskarak bizi izan duen bilakaera sozialak erakusten duelako —argi asko erakutsi ere— hizkuntza ahuldu bat berrindartu daitekeela, hots, hegemonikoak ez diren hizkuntza guztiak ez daudela lehentxeago edo geroxeago desagertzera kondenatuta. bigarrenik, paradigmatikoa da erakusten duelako hizkuntza minorizatu baten biziberritze prozesuaren arrakasta neurri handi batean hiru faktoreren uztarduraren emaitza dela; zehatz esanda, euskararen ibilbideak erakusten du lege babes egokia, hizkuntza politika eraginkorra eta gizartearen atxikimendua (adostasun politiko eta sozial batek hauspotua) uztarri berean lotuta doazen heinean biziberritu daitekeela hizkuntza ahuldu bat. eta hirugarrenik, paradigmatikoa da erakusten duelako, hizkuntza biziberritze prozesuetako askotariko mugen artean muga sozialak direla prozesuen erritmoak guztiz baldintzatzen dituztenak, nahi izate hutsa ez delarik aski ahal izateko. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain laburtu beharrez hitz bitara errenditu bagina euskararen hamarraldiotako bilakaera soziala adierazteko, hazkundea eta paradoxa hitzak erabiliko genituzke. euskara inoiz izan ez duen hiztun kopurua eskuraturik iritsi da mende honen hasierara, eta inoiz bereak izan ez dituen hainbat esparru funtzional eta sozialetan bereganatu du tokia. horra hazkundea; hona, baina, paradoxa, hazkunde prozesu hori ez baita berdin gertatu euskararen hiru lurralde nagusietan:
|
euskal
autonomia erkidegoan, nafarroan eta iparraldean. hiru lurraldeotan, hain zuzen ere, lehen aipaturiko hiru faktore horiek (legeria, hizkuntza politika, herritarren atxikimendua) oso errealitate desberdina dute. horrek guztiorrek erakusten du posible dela hizkuntza bat biziberritu eta indartzea, utopia egingarria dela hori; baina, aldi berean erakusten du, hizkuntzabiziberritze prozesuen arrakasta ...
|
|
|
5 adoSTaSuna, hizKunTzaren eTorKizuna herriTarren eSKu BaiTago gaur biharretan gogoan eduki genituzkeen aldagai batzuk dakartzat amaierara, nagusiki
|
euskal
autonomia erkidegoari dagozkionak hiru, iparraldeari eta nafarroari dagokiena bestea. lehena: adostasun sozial eta politiko zabala. hona ekarri gaituen bidearen abiaburuan, funtsezkoa izan zen joan den mendeko 80 hamarkadan euskararen inguruan eratu zen adostasun politiko zabala.
|
|
|
Nafarroako euskaldunen ehunekoaren bilakaera 1986etik 2001 bitarteko zentsuerroldetan eta 2001eko zentsuko 15 urte behekoen artean, eremuka berreskuratze orokor hori gora-behera, nafarroako gobernuak 2003an eta 2008an egindako inkesta soziolinguistikoek (2004, 2009) kezka emateko moduko datu batzuk eman dituzte. ...goa zen 2003an 2008an baino. ez dakigu datu horiek etorkinen etorrera handia soilik ote duten arrazoi. dena dela, hurrengo inkestek belaunaldi gazteen euskalduntze bilakaera argitu ligukete. ez dezakegu ahantz hizkuntza baten egoera demolinguistikoa, hein handi batean, administrazio publikoek hizkuntza hori babesteko hartutako erabakiei lotuta dagoela. euskararen kasuan lotura hori aski argi dago.
|
euskal
autonomia erkidegoko hazkundearen eta ipar euskal herriko galeraren erdibidean, nafarroakoa egoera ez aitzin ez gibel dugu4, hizkuntza txikia egongaitz eta ahul dagoela salatzen duena. euskararen ezagutzaren emendatzean ikusi dugun bilakaera positiboa ez dugu halere, erabileran atzeman. euskararen erabilera neurtuari dagokionez, 1989tik lau urtetan behin egin diren kale neurketak ditugu.... 2 taulak erakusten du nafarroako euskararen erabilera orokor apala (%6, 6) hamazazpi urteotan ia ez dela mugitu. gauzak horrela, erratea dago nafarrek, batez bertze, kalean egiten dituzten solasen %93, 4 erdaraz izaten direla.
|
|
2016
|
|
|
2015eko urte ondarrean 150.017 langabe kondatzen ziren
|
euskal
autonomia erkidegoan, aitzineko urtean baino 15.754 gutiago. Gipuzkoan da gutitu gehienik, 4.672 langabe gutiago; Araban 2.540 eta Bizkaian 8.542 Langabe hoien artean 8.346 badira 25 urtez petikakoak, kopuru beldurgarria.
|
|
2017
|
|
|
" Euskararen Ofizialtasuna Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorrean" izenburuak iradokitzen duen bezala, ikerketaren gaia da lurralde horretako administrazio orokorraren langile publikoen euskararen ezagutzan eta erabileran eragiten duen legedia. ez dirudi honakoa denik euskal soziolinguistika esparruan gai landuena, eta, aldiz, denen ezagutzan dago ezinbestekoa dela ahalik eta modu eraginkorrenean kudeatzea; dagoena ondo ezagutzea, baliabide guztiak profitatzea eta aldaketak bultzatzea. horregatik da hain pertinentea gai hau, zehazki, hiru aztergai landuz:
|
euskal
autonomia erkidegoko eta estatuko beste erkidegoetako berezko hizkuntzen gaineko legedia, eaeko zerbitzu hizkuntza moduan langileen betekizunak, eta lan hizkuntzaren esparruko ezaugarriak.
|
|
|
1 SARRERA egitasmo honen helburu nagusia da gaur egun euskal autonomia erkidegoko administrazio orokorrean euskararen erabileraren gainean indarrean dagoen legediak ezartzen dituen mugak eta aukerak ezagutzea. zehatz mehatz langile publikoaren eta euskararen derrigorrezko ezagutza eta erabileraren arteko erlazioak aztertuko dira, bereziki honako hiru ardatzen inguruan: ...smoa hiru atal nagusitan antolatuta dago. lehenik, euskal administrazioaren ikuspegitik euskararen ofizialtasuna xedatzen duten legen azterketa, bigarrenik, beste autonomia erkidegoetan katalanaren eta galizieraren ofizialtasuna xedatzen duten legen azterketa, eta, azkenik, hizkuntza ofizialen inguruan estatuko auzitegiek urteotan ebatzi dituzten epaien azterketa. azterketa kualitatibo hau egiteko
|
euskal
autonomia erkidegoaren eremua aukeratu egin da hori delako euskal herriko gaur egungo hiru admimnistrazio eskualdeen artean euskarak lege egoerarik aldekoena duen lurraldea. bestalde, administrazio orokorrean eragiten duen legedia aztertu da egitasmoak administrazioaren ikuspegi orokor bat lortzeko asmoa duelako, hezkuntza, segurtasun, justizia, edo osasunsistemen modukoen berezitasunak alde bate...
|
|
|
...at urtez sorturiko jurisprudentzia konstituzioaren osagarri bihurtu delarik. hizkuntzei dagokionez, konstituzioak" espainiako hizkuntzak" aitortu egiten ditu. euskal hizkuntza berez aipatua ez bada ere, multzo horretan jasoa dago. hizkuntza horien ofizialtasuna aitortzeaz gain, hizkuntza horien arteko hierarkiak eta mugak ere ezartzen ditu. nolabait esan daiteke, hego euskal herrian, eta
|
euskal
autonomia erkidegoan, 1978ko espainiako konstituzioa dela, legearen ikuspegitik, euskararen normalkuntzarako lege esparru edo arau nagusia. konstituzioaren lehenengo artikuluan jasotzen da, besteak beste, ordenamendu juridikoa berdintasunaren printzipioan oinarritzen dela. bigarren artikuluan espainiako herrien autonomiarako eskubidea aitortzen da. horrek garrantzia du espainiako herrien hizkuntz...
|
|
|
...n erabilera normalizatzeko oinarrizkoa. euskararen legeak garatzen du 1978ko espainiako konstituzioan eta euskal herriko autonomia estatutuan hizkuntza eskubideen inguruan jasotakoak. legearen lehenengo tituluan, hizkuntza gaien inguruko herritarren eskubideez eta botere publikoen betebeharrez hitz egiten da. bostgarren artikuluaren bigarren ataleko lehenengo azpiatalean, administrazioarekin, zein
|
euskal
autonomia erkidegoan ezarritako edozein erakunderekin, euskaraz zein gaztelaniaz harremanetan jartzeko eskubidea aitortzen zaie herritarrei, eta hirugarren atalean jasotzen da botere publikoek eskubide horiek erabiltzea bermatuko dutela.
|
|
|
...rako, behar daitezen neurriak hartuko dira eta eskubide honen erabilpena arian arian bermatzeko beharrezko gerta daitezen eskuarteak ebatziko." eskubide horren erabilera bermatzeko epemugarik gabeko progresibotasunaren kontzeptua sartzean, nolabait eskubide hori gauzatzeko legezko bermea deuseztatzen da. bestalde, 14 artikuluan jasotzen da botere publikoek dagozkien neurriak hartuko dituztela
|
euskal
autonomia erkidegoko administrazio publikoetako langileak modu progresiboan euskalduntzeko, eta botere publikoek zehaztuko dutela zer lanpostutan izango den derrigorrezkoa bi hizkuntzen ezagutza.
|
|
|
...u horiek bateratzeko asmoarekin, eta betiere euskararen legea eta euskal Funtzio publikoaren legearen garapen arauemailea eginez, eusko Jaurlaritzak Euskal Autonomia Elkarteko herri administrazioetan euskararen erabilera normalizatzeko prozesua arautuko duen apirilaren 15eko 86/ 1997 Dekretua onartu zuen 1997 urtean. dekretuaren 1 artikuluan jasotzen da euskara eta gaztelania biak direla ofizialak
|
euskal
autonomia erkidegoan diharduten herri administrazioetan eta, horren ondorioz, herritarrek herri administrazio horiekin euskaraz zein gaztelaniaz aritzeko eskubide osoa duela. eskubide hori bermatzeko zerbitzu hizkuntza eta lan hizkuntza aipatzen ditu eta gaineratzen du helburu hori betetzeko zerbitzu hizkuntza eta lanhizkuntza normaltasunez erabili direla.
|
|
|
8 KATALANAREN ETA GALIZIERAREN OFIZIALTASUNA
|
euskal
autonomia erkidegoaren euskararen lege egoera aztertu eta ulertzeko, ezinbestean espainiako estatuko beste zenbait autonomia erkidegotan egindako bidea ere aztertu dugu. izan ere, autonomia erkidego horien hizkuntza legeek, eta horien aurka auzitegietan jarritako helegiteen ebazpenetan jasotako jurisprudentziak ere, euskal autonomia erkidegoko euskararen ofizialtasunean eragina dute, eta euskarar...
|
|
|
8 KATALANAREN ETA GALIZIERAREN OFIZIALTASUNA euskal autonomia erkidegoaren euskararen lege egoera aztertu eta ulertzeko, ezinbestean espainiako estatuko beste zenbait autonomia erkidegotan egindako bidea ere aztertu dugu. izan ere, autonomia erkidego horien hizkuntza legeek, eta horien aurka auzitegietan jarritako helegiteen ebazpenetan jasotako jurisprudentziak ere,
|
euskal
autonomia erkidegoko euskararen ofizialtasunean eragina dute, eta euskararen normalkuntzak dituen aukerak ere irudikatzen laguntzen dute. horregatik, katalana eta galiziera berezko hizkuntza moduan aitortua duten honako lau autonomia erkidegoetan indarrean dagoen legedia aztertuko dugu jarraian.
|
|
|
9 AUZITEGIEN AURREKARIAK
|
euskal
autonomia erkidegoaren euskararen lege egoera aztertu eta ulertzeko, ezinbestean auzitegiek utzitako epaiak aztertu ditugu. izan ere, epai horiek osatu egin dituzte indarrean dagoen legediak utzitako hutsuneak. hainbat bide itxi dituzte epai horiek, beste batzuek zabalik dihardutela, eta euskararen normalkuntzan nondik jo adierazi dute neurri handi batean. horregatik da beharrezkoa epai horiek az...
|
|
|
10 ONDORIOAK aztertutako araudian ikusi dugu, lehenik eta behin, gaztelaniaren eta euskararen ofizialtasun maila ezberdina dela
|
euskal
autonomia erkidegoan. bi hizkuntzen ofizialtasunaren ezberdintasun nagusia ezagutzaren derrigortasunean datza; alegia, herritarrak modu orokorrean gaztelania ezagutzera legez derrigortuta dauden bitartean, euskararen ezagutza herritarrei modu orokorrean legez derrigortzea debekatuta dago. bestalde, euskal autonomia erkidegoko administrazio orokorrerako langileak hartzean, euskararen ezagutza ez d... zenbait lanpostutan euskararen ezagutza derrigorrezkoa izanik, beste batzutan meritu gisa bakarrik baloratzen baita. langile publikoak kontratatzean, indarrean dagoen espainiako konstituzioak ezartzen du, alde batetik, espainiar guztiek dutela administrazioan berdintasunean sartzeko eskubidea, eta, bestaldetik, administrazioak eraginkortasunez aritu behar duela eta langileak hartu behar dituela meritu eta gaitasun printzipioetan oinarrituta. bi indar horien arteko tira-bira horretan, azkeneko hamarkadetan auzitegiek ebatzitako epaietan egon den bilakaera ere ikusi dugu; gaur egun, espainiako estatuko hainbat autonomia erkidegotan berezko hizkuntzaren ezagutza modu orokorrean derrigorrezkoa delarik administrazioan sartzeko. kontuan izanda, alde batetik, euskaraz lan egiteko gaitasunik ez duten langile publikoak kontratatzea ahalbidetzen duten legeak eusko legebiltzarrak xedatutako legeak direla (hala nola euskararen legea, edota euskal Funtzio publikoaren legea), eta kontuan izanda, bestetik, berezko hizkuntza duten espainiako estatuko zenbait autonomiaerkidegotan
|
|
|
...ikusi dugu, lehenik eta behin, gaztelaniaren eta euskararen ofizialtasun maila ezberdina dela euskal autonomia erkidegoan. bi hizkuntzen ofizialtasunaren ezberdintasun nagusia ezagutzaren derrigortasunean datza; alegia, herritarrak modu orokorrean gaztelania ezagutzera legez derrigortuta dauden bitartean, euskararen ezagutza herritarrei modu orokorrean legez derrigortzea debekatuta dago. bestalde,
|
euskal
autonomia erkidegoko administrazio orokorrerako langileak hartzean, euskararen ezagutza ez dela derrigorrezkoa ikusi dugu: zenbait lanpostutan euskararen ezagutza derrigorrezkoa izanik, beste batzutan meritu gisa bakarrik baloratzen baita. langile publikoak kontratatzean, indarrean dagoen espainiako konstituzioak ezartzen du, alde batetik, espainiar guztiek dutela administrazioan berdintasunean sartzeko eskubidea, eta, bestaldetik, administrazioak eraginkortasunez aritu behar duela eta langileak hartu behar dituela meritu eta gaitasun printzipioetan oinarrituta. bi indar horien arteko tira-bira horretan, azkeneko hamarkadetan auzitegiek ebatzitako epaietan egon den bilakaera ere ikusi dugu; gaur egun, espainiako estatuko hainbat autonomia erkidegotan berezko hizkuntzaren ezagutza modu orokorrean derrigorrezkoa delarik administrazioan sartzeko. kontuan izanda, alde batetik, euskaraz lan egiteko gaitasunik ez duten langile publikoak kontratatzea ahalbidetzen duten legeak eusko legebiltzarrak xedatutako legeak direla (hala nola euskararen legea, edota euskal Funtzio publikoaren legea), eta kontuan izanda, bestetik, berezko hizkuntza duten espainiako estatuko zenbait autonomiaerkidegotan
|
|
|
...ngileak behartuta daude herritarrei euskarazko zerbitzua ematera herritarrek horrela eskatzen dutenean; derrigortasundata igarota duten lanpostuetan egonik, zein derrigortasundatarik ez duten lanpostuetan egonik ere. berezko hizkuntza ezagutzea derrigorrezkoa dela administrazioan sartzeko, egitasmo honen lehenengo ondorio nagusia da euskal administrazioan euskaraz ez dakiten langileak kontratatzea
|
euskal
autonomia erkidegoaren mailako erabaki politikoa dela, eta ez estatu mailan inposatutakoa. beraz, egitasmoaren lehenengo hipotesia ez da egia. bestalde, legeetan eta auzitegien epaietan ikusi dugunez, administrazioa behartuta dago herritarrei zerbitzua ematera herritarrak aukeratzen duen hizkuntza ofizialean. zerbitzu hori ematearen ardura administrazioarena da, eta zerbitzu hori emateko, hain zu...
|
|
|
...giek egoera horren salbuespen bat ebatzi dute, hain zuzen ere, bi hizkuntza ofizialetik bat egoera gutxitu batean dagoenean beste hizkuntza ofizialaren aldean. kasu horretan badago arauz lehenestea hizkuntza gutxituaren erabilera, horren helburua baldin bada bi hizkuntza ofizialen arteko berdintasuna lortzea. egitasmoan ikusi dugun bezala, auzitegiek onartu egin dute hori dela euskarak duen egoera
|
euskal
autonomia erkidegoan, eta badagoela, beraz, euskararen erabilera lehenestea. alabaina, orain arte aipatu ditugun mugak ezarri dizkiote auzitegiek euskararen lehentasunezko erabilera horri: herritarren zerbitzuhizkuntza bermatu behar dutela, langileen hizkuntza eskubideak bermatu behar dituztela, eta administrazioaren barruko funtzionamenduari bakarrik eragin diola.
|
|
|
euskararen ofizialtasuna
|
euskal
autonomia erkidegoko administrazio orokorrean
|
|
|
Jon Ander Kuartango Atxa Hizkuntza Normalkuntzarako Teknikaria laburpena. egitasmo honetan euskararen ofizialtasunean eragiten duen legedia aztertu da,
|
euskal
autonomia erkidegoaren administrazio orokorraren langile publikoei euskararen ezagutza eta erabilera derrigortzearen inguruan. horretarako, indarrean dauden legeak eta auzitegien ebazpenak aztertu dira, euskararen ofizialtasunaren gainekoak, zein estatuko beste hizkuntzen gainekoak. egistasmoaren hiru aztergai nagusiak honakoak dira. lehenik, euskal autonomia erkidegoko eta estatuko beste erkideg... • Hitz gakoak:
|
|
|
...fizialtasunean eragiten duen legedia aztertu da, euskal autonomia erkidegoaren administrazio orokorraren langile publikoei euskararen ezagutza eta erabilera derrigortzearen inguruan. horretarako, indarrean dauden legeak eta auzitegien ebazpenak aztertu dira, euskararen ofizialtasunaren gainekoak, zein estatuko beste hizkuntzen gainekoak. egistasmoaren hiru aztergai nagusiak honakoak dira. lehenik,
|
euskal
autonomia erkidegoko eta estatuko beste erkidegoetako berezko hizkuntzen gaineko legedien antzekotasun eta ezberdintasunak aztertu dira. bigarrenik, zerbitzu hizkuntzaren gainean langile publiko elebidunen betebeharrak aztertu dira. eta azkenik, lan hizkuntzaren esparruan langile publiko elebidunak euskara erabiltzera behartzean dauden mugak eta ñabardurak aztertu dira.... • Hitz gakoak:
|
|
|
Administrazioaren esparruan non hasi eta bukatzen dira euskaraz aritu nahi dutenen hizkuntzaeskubideak eta erdaraz aritu nahi dutenen hizkuntzaeskubideak? ez da, ez, eztabaida berria. eusko Jaurlaritzako hizkuntza politikarako Sailburuordetzak eskatuta, Siadeco enpresak 2013 urtean
|
euskal
autonomia erkidegoko administrazio orokorrean egindako hizkuntza eskakizunen inguruko ikerketan jasotako honako bi aipu hauek ere aipatuko ditugu jarraian. hain zuzen ere, ikerlanaren 194 orrialdean euskal administrazioko bi langilek esandakoa honela jaso zen: eztabaida zahar berri horren harira hainbat zalantza etortzen zaizkigu gogora. noraino daude aitortuak hizkuntza eskubideak administrazio publikoan?
|
|
|
1 SARRERA egitasmo honen helburu nagusia da gaur egun
|
euskal
autonomia erkidegoko administrazio orokorrean euskararen erabileraren gainean indarrean dagoen legediak ezartzen dituen mugak eta aukerak ezagutzea. zehatz mehatz langile publikoaren eta euskararen derrigorrezko ezagutza eta erabileraren arteko erlazioak aztertuko dira, bereziki honako hiru ardatzen inguruan: lehenik, euskal administraziora sartzeko euskararen derrigorrezko ezagutza modu orokorrean langileei ezartzearen ingurukoa; bigarrenik, euskal administrazioaren langile elebidunak zerbitzu hizkuntza euskaraz ematera behartzearen ingurukoa; eta, hirugarrenik, euskal admimnistrazioaren langile elebidunak euskaraz lan egitera behartzearen ingurukoa. horretarako, zuzenean zein zeharka eragiten duen legedia aztertuko da, eta indarrean dauden legeen eta auzitegiek utzitako epaien azterketa deskriptiboa, konparatiboa eta kritikoa egingo da. hain zuzen ere, egitasmoa hiru atal nagusitan antolatuta dago. lehenik, euskal administrazioaren ikuspegitik euskararen ofizialtasuna xedatzen duten legen azterketa, bigarrenik, beste autonomia erkidegoetan katalanaren eta galizieraren ofizialtasuna xedatzen duten legen azterketa, eta, azkenik, hizkuntza ofizialen inguruan estatuko auzitegiek urteotan ebatzi dituzten epaien azterketa. azterketa kualitatibo hau egiteko euskal autonomia erkidegoaren eremua aukeratu egin da hori delako euskal herriko gaur egungo hiru admimnistrazio eskualdeen artean euskarak lege egoerarik aldekoena duen lurraldea. bestalde, administrazio orokorrean eragiten duen legedia aztertu da egitasmoak administrazioaren ikuspegi orokor bat lortzeko asmoa duelako, hezkuntza, segurtasun, justizia, edo osasunsistemen modukoen berezitasunak alde batera utzita. azkenik, egitasmomaren gidalerro nagusiekin bat, honako hiru hipotesiak planteatu dira:
|
|
|
1.1 Ikerketaren testuingurua egun, gizarte eleanitz eta kultur askotarikoak topatzea da ohikoena. oro har, gizarteak gero eta pluralagoak dira eta elebakartasuna da salbuespena" (arnau, 1992: 11). euskal herria nazio berezia da eta nahiz eta euskara izan euskal herriko hizkuntza propioa (10/ 1982 euskararen normalizazio legea: 2.artikulua) bina hizkuntza bizi dira nazioa finkatzen den bi estatuetan (gaztelania/ euskara; frantsesa/ euskara), orekatua ez den gizarte elebitasunean daudenak eta gaztelania eta frantsesa direla gehiengoaren hizkuntza; zehatzago, gaztelania hego euskal herrian eta frantsesa ipar euskal herrian. hego euskal herria nafarroa eta
|
euskal
autonomia erkidegoak (eae) osatzen dute. azken honetan indarrean dagoen euskararen normalizazio legea XX. mendeko 80ko hamarkadakoa da. 1991ean eaen populazioaren %24.1 ziren euskaraz komunikatzeko gaitasuna zutenak. ordutik, datuak nabarmen egin du gora; izan ere, 2011n gizartearen %33.9 da euskaldun (Vi inkesta Soziolinguistikoa, 2016).
|
|
|
Durangaldeko datuak ere aztertu ditu ikerketarako, eta hemen PM2, 5 partikulekin dagoen arriskuaz ohartarazi du. Gainera,
|
euskal
Autonomia Erkidegoan neurketa sistemaren kalitatea eskasa izan dela salatu du txostenean; 18 neurgailutik 11k datu bilketa portzentaje baxuak eduki zituzten iaz.
|
|
2019
|
|
|
Lehenik eta behin, muga administratiboek duten eragina aitortzea besterik ez dago. euskara ez da hizkuntza ofiziala Ipar euskal herrian; Nafarroan eremu batean soilik erdietsi du ofizialtasuna, eta ez da antzematen lurralde osoan lortuko duenik epe labur batean.
|
euskal
autonomia erkidegoan (eae), ordea, osasun zerbitzuak euskaraz emateak teorian babes osoa dauka. eaen kokaturiko edozein erakunderekin edo entitatearekin harremanak euskaraz izateko eskubidea aitortzen zaie herritar guztiei, ahoz eta idatziz. arreta soziosanitarioari dagokionez, eusko Jaurlaritzaren osasun Sailak zerbitzu publikoak eta neurri batean pribatuak kontratatzen ditu; publikoak osakidetz... I. euskara plana 2005ean onartu zen, osakidetza sortu eta 22 urte geroago, eta II. euskara plana, testu hau idazterakoan indarrean dagoena, 2013an. osakidetzako euskara planen ebaluazioa, tartekoa zein behin betikoa, euskara zerbitzuaren esku dago. horrezaz gain, zerbitzu erakunde guztiek beren burua aurkeztu behar dute Bikain ziurtagirira, eusko Jaurlaritzako hizkuntza politikarako Sailburuordetzak eta euskalit fundazioak kudeatzen dutena. ez dago, egun, hizkuntzaren arloan nazioarteko kalitate aitortzarik edo ziurtagiririk. euskara planetan arlo klinikoa kanpoan geratzen da, bai sorkuntza prozesuan zein ebaluazioetan; erabiltzaileek ere ez dute parte hartzen. osakidetzako euskara planak osasun zerbitzuen
|
|
2020
|
|
|
Haren alderdi erregionalistak duela urte eta erdiko hauteskundeetan galdu zituen bai gehiengo parlamentarioa bai gobernua. Operazioa litzateke
|
euskal
autonomia erkidegoarekin batera dieta edo parlamentu moduko bat eratzea. Haren kideak sufragioz, hau da, hauteskunde arrunt bidez, aukeratuko lirateke.
|
|
2022
|
|
|
2021eko urtarrilaren 1eko erroldak eman datuen arabera,
|
euskal
autonomia erkidegoko 57 udalerritan biztanleen kopurua gutitu da, hots 46.834 biztanle gutiago kontatu dituzte, Herriko Etxeetan: 1.668 Araban (16 Udalerritan), 39.616 Bizkaian (27 Udalerritan, hala nola Bilbon) eta 5.530 Gipuzkoan (14 Udalerritan).
|
|
2023
|
|
|
EAJ eta EH Bilduren borroka estua dago iragarria berriz ere
|
euskal
autonomia erkidegoan, batez ere Gasteizen eta Gipuzkoan, Araba eta Bizkaiko zenbait udaletako lehiak ahaztu gabe. Ikustear dago lehenengoaren euste hutsa (eusten badio) nahikoa izango den bigarrenari iragarri zaion igoerari aurre egiteko.
|
|
|
Hamahiru preso Espainiako espetxeetan daude urrunduta, baina aurrerapauso handi bat eman da azken bi urteotan. Presoen ia ia gehiengoa
|
euskal
autonomia erkidegoan eta Nafarroan dago. 34 urte luzetako dispertsio egoera horri buelta ematear gaude.
|
|
|
" Euskal lurralde historikoek badute berezitasun bat, araubide erkideko probintziei emandakoaren eskumen eremu desberdin eta zabalago batean gauzatzen dena, Konstituzioaren eta estatutuen bidez bermatutako foru araubidetik eratorria, ez bakarrik Euskal Autonomia Erkidegoko erakunde erkideen aurrean, baita, adierazi dugun bezala," Estatuko botere zen tralen" aurrean ere (Konstituzio Auzitegiaren 76/ 1988 epaia, apirilaren 26koa, 6 OJ). Berezitasun hori babesteko sortu da foru autonomiaren aldeko gatazka berria," Euskal foraltasunaren babes konstituzionalaren defizita" konpontzeko modu gisa; izan ere,"
|
euskal
Autonomia Erkidegoko lurralde historikoei ez zaie aitortu Estatuko legegilearen balizko erasoen aurrean beraien foru araubidea konstituzio bidean defendatzeko". Eta gatazka horrekin kontua ez da foru autonomiari toki autonomiari baino babes maila handiagoa ematea, baizik eta egoera eta helburu desberdinei erantzuten dieten erakunde desberdinak modu partikularrean bermatzea" 594.
|